Anda di halaman 1dari 9

PEMBAHASAN

A. Operator Del
Operator del merupakan operator pada diferensial vektor yang
disimbolkan dengan

(nabla), yang didefinisikan dalam bentuk turunan

parsial sebagai berikut :

Operator del ini bermanfaat untuk mencari gradien, divergensi, dan curl.
B. Divergensi
Misalkan vektor ,,=1+2+3 terdefinisi dan diferensiabel pada
setiap titik ,,. Divergensi dari atau div ., didefinisikan oleh :

C. RUMUS-RUMUS DIVERGENSI
Misalkan ,, dan ,, adalah vektor-vektor yang kontinu dan
diferensiabel terhadap ,, dan . ,, adalah fungsi skalar yang kontinu dan
diferensiabel terhadap ,, dan , serta a dan b adalah bilangan real, maka berlaku:
i.

. ( aF +bG )=a . F+b . G

ii.

. ( A+ B )= . A + . B

iii.

. ( A )=( ) . A+ ( . A )

Pembuktian:

( a F 1 i+a F 2 j+ a F3 k )
. ( aF +bG )

i.

( x i+ y j+ z k ).

b G1 i+b G2 j+b G 3
+( ]

( x i+ y j+ z k ). ( a F i +a F j+ a F k )+
1

( x i+ y j+ z k ). (b G i+ bG j+b G )
1

( a F 1) ( aF 2 ) ( aF 3 )
( b G1 ) ( b G2 ) ( b G3 )
+
+
]+[
+
+
]
x
y
z
x
y
z

. ( aF +bG )

( F 1 ) ( F 2) ( F 3 )
( G1 ) ( G2 ) ( G3 )
+
+
+b
+
+
x
y
z
x
y
z

) (

( x i+ y j+ z k ) . ( F i+ F j+ F k )
1

Misal

+b

( x i+ y j+ z k) . (G i+G j+ G )

a . F+ b . G ( Terbukti)

. ( A+ B )= . A + . B

ii.

A= A 1i + A 2 j + A 3 k

B=B1 i+ B2 J + B3 k
Maka
. ( A+ B )=

( X i+ y j+ z k) . [ ( A + B ) i+( A + B ) j+( A +B ) k ]
1

A 1+ B 1 ) +
A2 + B2 ) +
(
(
( A +B )
x
y
Z 3 3

A1 A 2 A 3 B 1 B2 B3
+
+
+
+
+
X y z x y z

( x i+ y j+ z k ) .( A + A
1i

2j

+ A3k )+

( x i+ y j+ z k ). ( B + B
1i

2j

+ B3 k )

. A+ . B (Terbukti)

iii.

. ( A )= .( A 1 i+ A 2 j+ A3 k )

A3
A 1 +
A 2 +
x (
y (
z (

A 1
A 2 +
A3

A1 +
+
A 2 +
+
A3 +
x
x y
y z
z
A1 A2 A3

A1 +
A2 +
A 3 +(
+
+
)
x
y
z
x y z

( x i+ y j+ z k ) .( A i + A j+ A k )+( x i+ y j+ z k) . ( A i+ A j+ A k )
1

= ( ) . A +( . A) (Terbukti)
Contoh Soal !!!
Untuk soal nomor 1 dan 2
Misalkan :
=x
A =

yz3

Fungsi skalar

xz i -y2 j+2 x

yk

Fungsi vektor

1. Tentukan Div . A
Penyelesaian :
Div A = . A

xz i

x
i+
j+ k . -y2 j+2
x y z

( x i . ( xzi ) y i. ( y j )+ x i .(2 x yk ))
2

( x j. ( xzi ) y j . ( y j )+ x j. (2 x yk ))
2

( x k .( xzi ) y k . ( y j )+ x k . (2 x yk ))
2

( x i . ( xzi ) y j .( y j )+ x k (2 x yk ))

( x ( xz ) y ( y )+ x (2 x y ))

z2 y+ 0

z2 y

2. Tentukan Div ( A )
Penyelesaian :

y k)

= .( A)

Div ( A)

xz i

x
i+
j+ k . x 2 y z 3 -y2 j+2
x y z

y k)

x
( 3 z 4 y ix 2 y 3 z 3 j+ 2 x 4 y 2 z3 k )
=

i+
j+ k .
x y z

3 4
( x y z ) ( x 2 y 3 z3 ) + ( x 4 y 2 z 3 )
x
y
z

2
4
2 2 3
4 2 2
= 3 x y z 3 x y z +6 x y z
2
3 2
2
3. Jika A=x zi2 y z j+ x y zk , maka carilah . A

(Div A) pada titik

(1,-1,1) ...
Penyelesaian :
A= . A=

( x i+ y j+ z k ). ( x zi2 y z j+ x y zk )
2

2
( x z ) + (2 y 3 z 2 ) + ( x y 2 z )
x
y
z
2 xz 6 y 2 z 2 + x y 2
= 2(1)(1)-6(-1)2(1)2+(1)(-1)2
=-3
4.

Diketahui F(x,y,z) = x2yzi + 3xyz3j + (x2-z2)k maka tentukan Div F ...


Penyelesaian :

( x i+ y j+ z k ) . x yzi+3 xy z j+(x z )k
2

F= . F=

2
( x yz ) ( xy z3 ) + (x 2z 2 )
x
y
z

= 2 xyz x z +(x 2 z)

3 2 4
5. Diketahui =2 x y z

Carilah . ( ataugradien )
Penyelesaian :
=i

( 2 x 3 y 2 z 4 ) + j ( 2 x 3 y 2 z 4 ) +k ( 2 x 3 y 2 z 4 ) =6 x2 y 2 z 4 i+4 x 3 y z 4 j+ 8 x 3 y 2 z 3 k
x
y
z

Maka

( x i+ y j+ z k ) . (6 x y z i+4 x y z j+ 8 x y z k )
2

. =

2 4

( 6 x 2 y 2 z 4 ) + ( 4 x 3 y z 4 ) + ( 8 x3 y 2 z 3 )
x
y
z

( 2 x y 2 z 4 + 4 x 3 z 4 + 24 x 3 y 2 z2 )

2
2
2
6. Diketahui F(x,y,z) x i+ y j+ z k

Carilah : div F ?
Penyelesaian :
Div F . F
=

( x i+ y j+ z k ). ( x i+ y j+ z k )
2

2 2 2
( x )+ ( y )+ ( z )
= x
y
z
= 2 x +2 y +2 z

Untuk soal nomor 7 dan 8

2 3

Jika A 2 x yi+ xyzj+ 2 y z k


2
2
2
B x zi+2 y j + z k

7. Carilah Div A ...


Penyelesaian :
Div (A)

= . A
=

( x i+ y j+ z k ). (2 x yi+ yzj+2 y z k )

( x i (2 x yi )+ x i ( xyzj ) + x (2 y z k ))

( y j (2 x yi )+ y j ( xyzj )+ y ( 2 y z k ))

( z k (2 x yi )+ z k ( xyzj) + z (2 y z k ))

( x ( 2 x y )+ y ( xyz ) + z (2 y z ))

4 xy + xz + 4 yz

8. Carilah Div B ...


DIV B

= . B

( x i+ y j+ z k ) .( x zi+ 2 y j+ z k )
2

( x i ( x zi )+ x i ( 2 y j )+ x i ( z k ))

( y j ( x zi )+ y j (2 y j)+ y j ( z k ))

( z k ( x zi )+ z k (2 y j )+ z k ( z k ))
2

( x ( x z )+ y ( 2 y )+ z ( z ))
2

= 2 xz + 4 y +2 z

9. Jika
A= 2 xi+2 yzj+2 xzk
2
2
2
B x yi+ y j+ y z k

Maka carilah div (A+B)


Penyelesaian :
DIV ( A + B )= . ( A+ B )

( x i+ y j+ z k ). (2 x+ x y ) i+( 2 yz + y ) j+
2

( 2 xz+ y z 2 ) k

( 2 x+ x2 y ) + ( 2 yz+ y 2 )+ ( 2 xz + y z 2 )
x
y
z

( 2+2 y ) + ( 2 z+ 2 y ) + ( 2 x+ 2 yz )
= 2 x + 4 y +2 z +2 yz +2

10. Diketahui :
2
2
2
P x i+ y j+ z k

Q 2 xi+2 yj+2 zk
Carilah DIV (P+Q)
Penyelesaian :
DIV (P+Q)

= . ( P+Q )

( x i+ y j+ z k ). ( x +2 x ) i+ ( y +2 y ) j+
2

( z 2+ 2 z ) k
2
( x +2 x ) + ( y 2 +2 y ) + ( z 2+2 z )
= ( x
y
z
= 2 x +2+2 y +2+2 z +2
= 2x=2y+2z+6

Anda mungkin juga menyukai