Contoh:
Penyelesaian
a. (f + g)(x) = f (x)+ g(x)
= (x2 – 4) + (x + 2)
= x2 + x – 2
1
Matematika Dasar
c. (f . g)(x) = f(x). g(x)
= (x2 – 4)(x + 2)
= x2(x + 2) – 4(x + 2)
= x3 +2x2 – 4x – 8
f
d. (x ) =
f (x )
=
x2 − 4
=
(x + 2)(x − 2) = x − 2
g g (x ) x+2 x+2
Contoh:
Penyelesaian
a. f (25) = f (12) + 1
= [f (6) + 1] + 1
= f (6) + 2
= [f (3) + 1] + 2
= f (3) + 3
= [f (1) + 1] + 3
= f (1) + 4
=0+4=4
2
Matematika Dasar
Soal Latihan
3
Matematika Dasar
F u n g s i
Fungsi Komposisi
A B C
f g
x y z
(g o f)
112
Pengantar Dasar Matematika
F u n g s i
Dengan demikian (g o f) (x ) = g ( f (x ))
Contoh:
Penyelesaian
a. (g o f)(x) = g ( f (x ))
= g (2 x − 1)
= (2 x − 1)2 + 2
= 4x 2 − 4x + 1 + 2
= 4x 2 − 4x + 3
b. (f o g)(x) = f (g (x))
= f (x 2 + 2)
= 2(x 2 + 2) − 1
= 2x 2 + 4 − 1
= 2x 2 + 3
Contoh:
113
Pengantar Dasar Matematika
F u n g s i
Penyelesaian
a. (f o (g o h))(x) = .....
misal : a(x) = (g o h)(x)
= g (h(x))
= g (5x)
= 5x – 3
Selanjutnya :
(f o (g o h))(x) = (f o a))(x)
= (f (a(x))
= f (5x – 3)
= (5x – 3)2
= 25x2 – 30x + 9
114
Pengantar Dasar Matematika
F u n g s i
= (5x)2 – 6(5x) + 9
= 25x2 – 30x + 9
c. Ya, (f o (g o h))(x) = ((f o g) o h)(x) sebab berlaku sifat asosiatif.
Fungsi Invers
. Definisi:
Jika fungsi f : A → B dinyatakan dengan pasangan terurut
f = {(a, b) | a A dan b B} maka invers fungsi f adalah
f –1 : b → A ditentukan oleh f –1 = {(b, a) | b B, dan a A}
–1
Suatu fungsi f akan mempunyai invers, yaitu f jika dan hanya jika
fungsi f bijektif atau dalam korespondensi satu-satu. Misalkan, f merupakan
–1
fungsi dari A ke B, maka f merupakan fungsi invers f jika berlaku
(f –1 o f)(x) = x dan (f o f –1 )(x) = x
Untuk menentukan fungsi invers dari suatu fungsi dapat dilakukan dengan
cara berikut ini.
a. Buatlah permisalan f(x) = y pada persamaan.
115
Pengantar Dasar Matematika
F u n g s i
Contoh:
Jika diketahui f (x ) =
x
, x −2 , tentukan inversnya.
x+2
Penyelesaian
f (x ) =
x
, x −2
x+2
misal y = f (x ) maka y = y (x + 2) = x
x
x+2
xy + 2 y = x
xy − x = −2 y
x( y − 1) = −2 y
− 2y
x=
y −1
− 2y
f −1 ( y ) =
y −1
− 2x
f −1 ( x ) =
x −1
Contoh:
116
Pengantar Dasar Matematika
F u n g s i
Penyelesaian
a. f(x) = 3x + 8
misal y = f (x ) maka
y = 3x + 8
3x = y − 8
y −8
x=
3
f ( x ) = 13 x − 83
−1
b. (f −1
)
f (x ) = f −1
( f (x ))
= f −1 (3x + 8)
=
(3x + 8) − 8
3
3x
=
3
= x
c. ( f f )(x ) = ( f ( f ))(x )
−1 −1
= ( f (13 x − 83 ))
= 3 (13 x − 83 ) + 8
= 3x − 8 + 8
= x
d. Jadi: ( f −1 f )( x ) = ( f f −1 )( x )
117
Pengantar Dasar Matematika
F u n g s i
h −1 = (g f )
−1
(x) = ( f −1 g −1 )(x)
(g f )−1 (x ) = f −1
g −1 (x )
( f g )−1 (x ) = g −1 f −1 (x )
132
Pengantar Dasar Matematika
F u n g s i
Contoh:
b. g–1(x)
c. (g o f)–1(x)
d. (f–1o g–1)(x)
Penyelesaian
a. f (x) = 2 x − 6
y = 2x − 6
2x = y + 6
y+6
x=
2
x+6
f −1 (x ) =
2
b. g (x ) = x + 3
y=x+3
x= y −3
g −1 (x ) = x − 3
133
Pengantar Dasar Matematika
F u n g s i
(gof )(x ) = 2x − 3
y = 2x − 3
2x = y + 3
y+3
x=
2
x+3
(g f )−1 (x ) =
2
d. (f −1
)
g −1 (x ) = f −1
(g )(x)
−1
= f −1
(x − 3)
=
( x − 3) + 6
2
x+3
=
2
Ternyata hasil c dan d sama.
Jadi (g f )−1 (x ) = ( f −1 g −1 )(x )
134
Pengantar Dasar Matematika
F u n g s i
Soal Latihan
1. Misalkan g = {(1, b), (2, c), (3, a), (4, b)} adalah fungsi dari
A = {1, 2, 3, 4} dan B = {a, b, c, d}, dan f = {(a, x), (b, y), (c, w), (d,
z)} adalah fungsi B ke C = {w, x, y, z}.
a. Tuliskan (f o g) sebagai himpunan pasangan terurut
b. Apakah (f o g) merupakan fungsi injektif, surjektif, atau bijektif?
b. (g o f)(x)
c. (f o f)(x)
d. (g o g)(x)
b. (g o f)(x)
c. (f o f)(x)
d. (g o g)(x)
135
Pengantar Dasar Matematika
F u n g s i
4x − 1
c. g (x ) = 2 x − 1 dan (g f )(x ) =
2x + 1
3x + 2 5x − 2
d. g (x ) = dan (g f )(x ) =
4x − 1 4x + 1
5. Tentukan g (x) jika fungsi f (x ) dan (g f )(x ) diketahui sebagai
berikut:
a. f (x ) = 2 x − 3 dan (g f )(x ) = 2 x + 1
b. f (x ) = x − 2 dan (g f )(x ) = x 2 − 4 x + 1
3x + 2
c. f (x ) = x − 1 dan (g f )(x ) =
2x − 1
d. f (x ) = 3x − 1 dan (g f )(x ) = 9 x 2 − 6 x + 5
b. (g o f)(–2)
c. (f o g)(3)
d. (g o f)(1)
b. (g o f)(x) = 5
c. jika (f o g)(x) = 4
d. (g o f)(x) = –1
136
Pengantar Dasar Matematika
F u n g s i
8. Jika f (x ) = (f g )(x ) =
1 x
dan , tentukan rumus untuk
2x − 1 2x − 2
g (x + 1)
9. Diketahui g(x) = 2x + 3 dan (g o f)(x) = 2x2 + 4x + 5. Tentukan f(x).
11. Diketahui f (x ) = x 2 + 1 , (f g )( x ) =
1
x 2 − 4 x + 5 , tentukan
x−2
rumus g (x − 3)
14. Fungsi yang manakah dari fungsi berikut ini yang mempunyai
invers:
a. f (x) = 2x + 1
b. f (x) = x4 + 1
c. f (x) = x3
b. (f o g) –1(x)
c. (g –1 o f –1)(x)
d. (f –1 o g –1)(x)
137
Pengantar Dasar Matematika
F u n g s i
x−3
18. Diketahui f (x ) = dan ( f g )(x ) = , tentukan g −1 ( x )
1
x 2x
x −3
2
x+4
20. Diketahui f −1 (x ) = dan bila g (x ) = 3x + 2 , tentukan ( f g )−1 (x )
2x − 3
(f g)
−1
(x) = (g −1 f −1 )(x)
f. f (x ) = 1 +
1
2−x
g. f (x ) = x 2 − 4 x + 2
138
Pengantar Dasar Matematika
F u n g s i
h. f (x ) = x 2 − 6 x + 5
i. f (x ) = 2 x 2 − 5 x + 3
d. f(x) = 1
2
x + 1 dan (f 0 g)(x) = f –1(x)
139
Pengantar Dasar Matematika
F u n g s i
DAFTAR RUJUKAN
Bird, John. 2002. Matematika Dasar: Teori dan Aplikasi Praktis. Jakarta:
Erlangga.
Siang, Jong Jek. 2006. Matematika Diskrit dan Aplikasinya pada Ilmu
Komputer. Yogyakarta: Andi Offset.
140
Pengantar Dasar Matematika