Anda di halaman 1dari 9

Komposisi Fungsi

Pengertian
Komposisi fungsi adalah penggabungan operasi dua fungsi berurutan sehingga
menghasilkan sebuah fungsi baru.
Misalkan: f : A B dan g : B C
x

y=f(x)
f

z=g(y)
g

h=gf

Fungsi baru h = (g o f) : A C disebut fungsi komposisi dari f dan g.


Ditulis: h(x) = (gof)(x) = g(f(x))
(gof)(x) = g(f(x)) ada hanya jika R f D g
Nilai fungsi komposisi (g of)(x) untuk x = a adalah (g of)(a) = g(f(a))
Contoh 1:
Diketahui fungsi f dan g dinyatakan dalam pasangan terurut
f = {(0,1), (2,4), (3,-1),(4,5)} dan g = {(2,0), (1,2), (5,3), (6,7)}
Tentukanlah: a) (f o g)
b) (g o f)
c) (f o g)(1) d) (g o f)(4)
a) (f o g) = {(2,1), (1,4), (5,-1)}
b) (g o f) = {(0,1), (4,3)}
c) (f o g)(1) = 4
d) (g o f)(4)
Contoh 2:
f : R R ; f(x) = 2x +1, g : R R ; g(x) = x + 3
(f o g)(x) = f(g(x)) = f(x+3) = 2(x+3)+1 = 2(x + 6x + 9) + 1 = 2x+12x+19
(g o f)(x) = g(f(x)) = g(2x+1) = 2x + 1 + 3 = 2x + 4
(f o g)(1) = f(g(1)) = f(4) = 2. (4) +1 = 2.16 + 1 = 33
(g o f)(1) = g(f(1)) = g(3) = 3 + 3 = 6
Contoh 3:
Diketahui A = {x l x < -1}, B dan C adalah himpunan bilangan real.
f : A B dengan f(x) = -x + 1; g : B C dengan g(x) = x2 dan h = g o f : A C.
Bila x di A dipetakan ke 64 di C, tentukan nilai x!
h(x) = (g o f)(x) = g(f(x)) = g(-x + 1) = (-x + 1)2
h(x) = 64 (-x + 1)2 = 64 -x + 1 = 8
-x + 1 = 8 x = -7 atau x + 1 = -8 x = 9
Karena A = {x l x < -1}, maka nilai x yang memenuhi adalah x = -7.

Sifat-sifat Komposisi Fungsi


Jika f : A B ; g : B C ; h : C D, maka berlaku:
i. (fog)(x) (g o f)(x)
(tidak komutatif)
ii. ((fog)oh)(x) = (fo(goh))(x) (sifat asosiatif)
iii. (foI)(x) = (Iof)(x) = f(x)
(elemen identitas)
Contoh 4 :
Diketahui f(x) = 2x + 1, g(x) = 3 x, dan h(x) = x2 + 2, I(x) = x
(f o g)(x) = f(g(x)) = f(3-x) = 2(3-x) + 1 = 6 2x + 1 = 7 2x
(g o f)(x) = g(f(x)) = g(2x+1) = 3 (2x+1) = 3 2x 1 = 2 2x
(g o h)(x) = g(h(x)) = g(x2 + 2) = 3 (x2 + 2) = 1 - x2
Dari hasil di atas tampak bahwa (fog)(x) (g o f)(x)
((fog)oh)(x) = (fog)(h(x))= (fog)( x2 + 2)= 7 2(x2 + 2) = 3 - 2x2
(fo(goh))(x)=f((goh)(x))= f( 1 - x2)= 2(1 - x2) + 1 = 2 2 x2 + 1 = 3 2 x2
Dari hasil di atas tampak bahwa ((fog)oh)(x) = (fo(goh))(x)
(foI)(x) = f(I(x)) = f(x) = 2x + 1
(Iof)(x) = I(f(x)) = I(2x+1) = 2x + 1
Dari hasil di atas tampak bahwa (foI)(x) = (Iof)(x) = f(x)
Fungsi Invers
Definisi
Jika fungsi f : A B dinyatakan dengan pasangan terurut f:{(a,b)la A dan bB},
maka invers dari fungsi f adalah f-1: B A ditentukan oleh: f - 1 :{(b,a)lb B dan aA}.
Jika f : A B, maka f mempunyai fungsi invers f -1 : B A jika dan hanya jika
adalah fungsi bijektif atau korespondensi 1-1.
Jika f : y = f(x) f -1 : x = f(y)
(f o f -1)(x) = (f-1 o f)(x) = I(x) (fungsi identitas)
Rumus Cepat Menentukan Fungsi Invers
x b
;a0
a
a
ax b
d
dx b
ii. f(x) =
;x f -1(x) =
;x
cx d
c
cx a
c
1a
iii. f(x) = acx ; a > 0 f -1(x) = alog x1/c =
log x ; c 0
c
ax
iv. f(x) = a log cx ; a > 0; cx > 0 f -1(x) =
;c0
c

i. f(x) = ax + b; a 0 f -1(x) =

v. f(x) = ax+bx+c; a0 f -1(x)=

b 2 4a(c x)
2a

Catatan:
Fungsi kuadrat secara umum tidak mempunyai invers, tetapi dapat mempunyai
invers jika domainnya dibatasi.
Contoh 5:
Diketahui f: R R dengan f(x) = 2x - 5. Tentukan f -1 (x)!
Cara 1:
y = 2x - 5 (yang berarti x = f -1(y))
2x = y + 5
y5
2
x5
f -1(x) =
2

x=

Cara 2:

x b
a
x
5
f(x) = 2x 5 f -1(x) =
2

f(x) = ax + b f -1(x) =

Contoh 6:
Diketahui f x
Cara 1:
y

2x 1
,
x4

x R, x 4 Tentukan f 1 (x) !

2x 1
x4

y(x - 4) = 2x + 1
yx 4y = 2x + 1
yx 2x = 4y + 1
x(y 2) = 4y + 1
x=

4y 1
y-2

f -1(x) =

4x 1
x-2

Cara 2:
ax b
f -1(x) =
cx d
2x 1
f x
f -1(x) =
x4

f(x) =

dx b
cx a
4x 1
x-2

Contoh 7:
Jika f x
Cara 1:

2x
,
3x 4

x R, x

4
dan f 1 (k) 1 . Tentukan nilai k!
3

2x
3x 4

y(3x - 4) = 2x
3xy 4y = 2x
3xy 2x = 4y
x(3y 2) = 4y
x=

4y
3y - 2

4x
3x - 2
4k
f -1(k) =
3k - 2
4k
1=
3k - 2

f -1(x) =

3k 2 = 4k
k = -2
Cara 2:
f -1(k) = a k = f(a)
f 1 (k) 1

k = f(1) =

2.1
2

2
3.1 4 1

Contoh 8:
Diketahui f(x) = 52x, tentukan f 1 (x)!
Cara 1:
y = 52x (ingat rumus logaritma: a n = b n =
2x = 5 log y
15
log y
2
1
f 1 (x) = 5 log x
2

x=

Cara 2:
1a
log x
c
1
f 1 (x) = 5 log x
2

f(x) = acx f -1(x) =


f(x) = 52x

Contoh 9:
Diketahui f(x) = x2 6x + 4, tentukan f1 (x)!
Cara 1:
y = x2 6x + 4
y 4 = x2 6x
y 4 = (x 3) 2 9
y + 5 = (x 3) 2
x3= y5
x=3 y5

log b )

f 1 (x) = 3

x 5

Cara 2:
b b2 4a(c x)
2a
6

36

4(4
x)
3
f(x) = x2 6x + 4 f -1(x) =
2

f(x) = ax+bx+c f -1(x) =

36 16 4 x
3 5 x
4

Contoh 10:
Diketahui f ( x) 5 1 x 3 2 , tentukan f 1 (x)!
Cara 1:
y 5 1 x3 2

y 2 = 5 1 x3
(y 2)5 = 1 x3
x3 = 1 - (y 2)5
x = 3 1 ( y 2)5
f 1 (x) = 3 1 ( x 2)5
Cara 2:
f ( x)

1
a bx m c f (x) =

f ( x ) 5 1 x 3 2 f 1 (x) =

a ( x c)n
b

1 ( x 2) 5
3 1 ( x 2)5
(1)

Menentukan Fungsi Jika Fungsi Komposisi dan Sebuah Fungsi Lain


Diketahui
Misalkan fungsi komposisi (f o g)(x) atau (g o f)(x) diketahui dan sebuah fungsi f(x) juga
diketahui, maka kita bisa menentukan fungsi g(x). Demikian pula jika fungsi komposisi
(f o g)(x) atau (g o f)(x) diketahui dan sebuah fungsi g(x) juga diketahui, maka kita bisa
menentukan fungsi f(x).
Contoh 11:
Diketahui g(x) = 3 2x dan (g o f)(x) = 2x2 + 2x 12, tentukan rumus fungsi f(x)!
Cara 1:
(g o f)(x) = 2x2 + 2x 12
g(f(x)) = 2x2 + 2x 12
3 2f(x) = 2x2 + 2x 12
-2f(x) = 2x2 + 2x 15
f(x) = -x2 x + 7,5
Cara 2:

g(x) = 3 2x g -1(x) =
f(x) = [g
f(x) =

-1

3 x
2

o (g o f)](x)

3 (2 x 2 2 x 12) 2 x 2 2 x 15

x 2 x 7,5
2
2

Contoh 12:
Diketahui f(x) = 2x -1 dan (g o f)(x) =
Cara 1:
(g o f)(x) =

2x 5
, tentukan rumus fungsi g(x)!
12 x 6

2x 5
12 x 6

2x 5
12 x 6

g(f(x)) =
g(2x-1) =

2x 5
12 x 6

Misalkan: 2x 1 = a x =
a 1
2
5
2
g(a) =
a 1
12
6
2
a 1 5

a 1
2

a4

g(a) = 6(a 1) 6 =
6a
g(x) =

x4
6x

Cara 2:

2x 5
12 x 6
2x 5
g(f(x)) =
12 x 6
2x 5
g(2x-1) =
12 x 6
(2 x 1) 4
g(2x-1) =
6(2 x 1)
x4
g(x) =
6x

(g o f)(x) =

Cara 3:

f(x) = 2x -1 f -1(x) =

x 1
2

g(x) = [(g o f) o f -1](x) = (g o f)( f -1(x))

x 1
2
5
x 1 5
x4
2

g(x) =
x 1
6( x 1) 6
6x
12
6
2

Invers Dari Fungsi Komposisi


Misalkan fungsi f dan fungsi g nasing-masing merupakan fungsi bijektif sehingga
mempunyai fungsi invers f -1 dan g-1. Fungsi komposisi (g o f) , pemetaan pertama
ditentukan oleh f dan pemetaan kedua ditentukan oleh g. Mula-mula x oleh fungsi f
dipetakan ke y, kemudian y oleh fungsi g dipetakan ke z, seperti tampak pada diagram
berikut.
x

y=f(x)

z=g(y)

gf

Fungsi (g o f) -1 memetakan z ke x. Mula-mula z dipetakan ke y oleh fungsi g -1, kemudian


y dipetakan x oleh fungsi f -1. Sehingga (g o f)-1 dapat dinyatakan sebagai komposisi dari
(f-1 0 g-1). Seperti tampak pada diagram berikut.
x

y=f(x)
-1

z=g(y)
-1

(g f) -1

Jadi diperoleh hubungan:


(g o f) -1 (x) = (f -1 o g -1)(x)
Contoh 13:
Diketahui fungsi f(x) = 2x 3 dan g(x) =

1
1
, x . Tentukan (f o g) - 1(x)!
3x 1
3

Cara 1:
(f o g)(x) = 2(

2 3(3x 1) 9x 1
1

)3=
3x 1
3x 1
3x 1

Misalkan y = (f o g)(x)
y=

9x 1
3x 1

y(3x+1) = -9x 1
3xy + y = -9x 1
3xy + 9x = -y 1
x (3y + 9) = -(y + 1)
x=

(y 1)
3y 9

(f o g) - 1(x) =

x 1
3x 9

Cara 2:
2 3(3x 1) 9x 1
1

)3=
3x 1
3x 1
3x 1
x 1
x 1

(f o g) - 1(x) =
3x 9
3x 9

(f o g)(x) = 2(

Contoh 14:
Diketahui f - 1(x) =
Cara 1:

1
4x 5
x - 2, g - 1(x) =
dan h(x)=(g o f)(x). tentukan h - 1(x)!
2
x2

1
x2
2

f - 1(x) =

(f1 o f)(x) =I(x) f- 1(f(x)) = x


1
f(x) 2 = x
2
1
f(x) = x + 2
2

f(x) = 2x + 4
g - 1(x) =

4x 5
x2

(g 1 o g)(x) =I(x) g - 1(g(x)) = x


4g(x) 5
=x
g(x) 2

4g(x) + 5 = x.g(x)- 2x
4g(x) x.g(x) = -2x 5
g(x)(4 - x) = -2x 5
g(x) =

2x 5
2x 5

4x
4x

h(x) = (g o f)(x)

2(2x 4) 5 4x 13

4 (2x 4)
2x
13
h - 1(x) =
2x 4

h(x) = -

Cara 2:
h(x) = (g o f)(x) h - 1(x) = (g o f) - 1 (x) = (f -1 o g -1)(x) = f -1( g -1(x))
h - 1(x) =

4x 5 2(2x 4) 4x 5 4x 8
4x 5
13
1 4x 5
2

.
-2=
2
x2
2x 4
2x 4
2x 4
2x 4

Contoh 15:
Ditentukan f(x) = 2x 1, dan g(x) = 3 x dan h(x) =
o g o f) 1 (x) = 1!
Cara 1:
(go f)(x) = 3 (2x 1) = 4 2x
(h o (g o f))(x) =

4
, x 0 , carilah nilai x sehingga (h
x

4
4 2x

Misalkan (h o g o f) (x) = y, maka:


y=

4
4 2x

4y 2xy = 4
-2xy = 4 4y
4 4y

x = 2y

2y 2
y

(h o g o f) 1 (x) =
2x 2
=1
x

2x 2
x

2x 2 = x
x=2
Cara 2:
(go f)(x) = 3 (2x 1) = 4 2x
(h o (g o f))(x) =

4
4 2x

(h o g o f) 1 (x) = a x = (h o g o f) (a)
(h o g o f) 1 (x) = 1 x = (h o g o f) (1) =

4
4
2
4 2.1 2

Anda mungkin juga menyukai