Anda di halaman 1dari 11

Komposisi Fungsi 1.

Pengertian Komposisi fungsi adalah penggabungan operasi dua fungsi secara berurutan sehingga menghasilkan sebuah fungsi baru. Misalkan: f : A B dan g : B C
x f y=f(x) g z=g(y)

B h=g f

Fungsi baru h = (g o f) : A C disebut fungsi komposisi dari f dan g. Ditulis: h(x) = (gof)(x) = g(f(x)) (gof)(x) = g(f(x)) ada hanya jika R f D g Nilai fungsi komposisi (gof)(x) untuk x = a adalah (gof)(a) = g(f(a)) Contoh 22: Diketahui fungsi f dan g dinyatakan dalam pasangan terurut f = {(0,1), (2,4), (3,-1),(4,5)} dan g = {(2,0), (1,2), (5,3), (6,7)} Tentukanlah: a) (f o g) b) (g o f) c) (f o g)(1) d) (g o f)(4) a) (f o g) = {(2,1), (1,4), (5,-1)} b) (g o f) = {(0,1), (4,3)} c) (f o g)(1) = 4 d) (g o f)(4) Contoh 23: f : R R ; f(x) = 2x +1, g : R R ; g(x) = x + 3 (f o g)(x) = f(g(x)) = f(x+3) = 2(x+3)+1 = 2(x + 6x + 9) + 1 = 2x+12x+19 (g o f)(x) = g(f(x)) = g(2x+1) = 2x + 1 + 3 = 2x + 4 (f o g)(1) = f(g(1)) = f(4) = 2. (4) +1 = 2.16 + 1 = 33 (g o f)(1) = g(f(1)) = g(3) = 3 + 3 = 6 Contoh 24: Diketahui A = {x l x < -1}, B dan C adalah himpunan bilangan real. f : A B dengan f(x) = -x + 1; g : B C dengan g(x) = x2 dan h = g o f : A C Bila x di A dipetakan ke 64 di C, tentukan nilai x!

h(x) = (g o f)(x) = g(f(x)) = g(-x + 1) = (-x + 1)2 h(x) = 64 (-x + 1)2 = 64 -x + 1 = 8 -x + 1 = 8 x = -7 atau x + 1 = -8 x = 9

Karena A = {x l x < -1}, maka nilai x yang memenuhi adalah x = -7. 2. Sifat-sifat Komposisi Fungsi Jika f : A B ; g : B C ; h : C D, maka berlaku: i. (fog)(x) (g o f)(x) (tidak komutatif) ii. ((fog)oh)(x) = (fo(goh))(x) (sifat asosiatif) iii. (foI)(x) = (Iof)(x) = f(x) (elemen identitas) Contoh 25: Diketahui f(x) = 2x + 1, g(x) = 3 x, dan h(x) = x2 + 2, I(x) = x (f o g)(x) = f(g(x)) = f(3-x) = 2(3-x) + 1 = 6 2x + 1 = 7 2x (g o f)(x) = g(f(x)) = g(2x+1) = 3 (2x+1) = 3 2x 1 = 2 2x (g o h)(x) = g(h(x)) = g(x2 + 2) = 3 (x2 + 2) = 1 - x2 Dari hasil di atas tampak bahwa (fog)(x) (g o f)(x) ((fog)oh)(x) = (fog)(h(x))= (fog)( x2 + 2)= 7 2(x2 + 2) = 3 - 2x2 (fo(goh))(x)=f((goh)(x))= f(1 - x2)= 2(1 - x2) + 1 = 2 2 x2 + 1 = 3 2 x2 Dari hasil di atas tampak bahwa ((fog)oh)(x) = (fo(goh))(x) (foI)(x) = f(I(x)) = f(x) = 2x + 1 (Iof)(x) = I(f(x)) = I(2x+1) = 2x + 1 Dari hasil di atas tampak bahwa (foI)(x) = (Iof)(x) = f(x) 3. Fungsi Invers Definisi Jika fungsi f : A B dinyatakan dengan pasangan terurut f:{(a,b)laA dan bB}, maka invers dari fungsi f adalah f-1: B A ditentukan oleh: f - 1 :{(b,a)lbB dan aA}. Jika f : A B, maka f mempunyai fungsi invers f-1 : B A jika dan hanya jika fungsi bijektif atau korespondensi 1-1. Jika f : y = f(x) f -1 : x = f(y) f adalah

(f o f -1)(x) = (f-1 o f)(x) = I(x) (fungsi identitas)

Rumus Cepat Menentukan Fungsi Invers


xb a ;a0 ax + b d dx+ b a ii. f(x) = cx + d ; x - c f -1(x) = cxa ; x c 1 iii. f(x) = acx ; a > 0 f -1(x) = alog x1/c = c alog x ; c 0

i. f(x) = ax + b; a 0 f -1(x) =

ax iv. f(x) = log cx ; a > 0; cx > 0 f (x) = ;c0 c b b 24a (cx ) v. f(x) = ax+bx+c; a0 f -1(x)= 2a
a -1

Catatan: Fungsi kuadrat secara umum tidak mempunyai invers, tetapi dapat mempunyai invers jika domainnya dibatasi. Contoh 26: Diketahui f: R R dengan f(x) = 2x - 5. Tentukan f -1 (x)! Cara 1: y = 2x - 5 (yang berarti x = f -1(y)) 2x = y + 5 x= 2
y+ 5 x+ 5 2

f -1(x) =

Cara 2:

xb a x+ 5 f(x) = 2x 5 f -1(x) = 2

f(x) = ax + b f -1(x) =

Contoh 27: Diketahui f ( x ) = Cara 1:


y = 2x + 1 x4 2x + 1 , x4 x R, x 4 Tentukan f
1

( x) !

y(x - 4) = 2x + 1 yx 4y = 2x + 1 yx 2x = 4y + 1 x(y 2) = 4y + 1 x = y-2


4y + 1

f -1(x) =

Cara 2:

4x + 1 x-2

f(x) = cx + d f -1(x) = cxa


f ( x )=

ax + b

dx+ b

2x + 1 4x + 1 f -1(x) = x-2 x4

Contoh 28:

2x 4 1 Jika f ( x )= 3x 4 , x R , x 3 dan f ( k )=1 . Tentukan nilai k! Cara 1:


y = 2x 3x 4

y(3x - 4) = 2x 3xy 4y = 2x 3xy 2x = 4y x(3y 2) = 4y x = 3y-2 f -1(x) = 3x-2 f -1(k) = 3k-2 1 = 3k-2 3k 2 = 4k k = -2 Cara 2: f -1(k) = a k = f(a)
f
1

4y

4x

4k

4k

2. 1 2 ( k )=1 k = f(1) = 3. 14 = 1 =2

Contoh 29: Diketahui f(x) = 52x, tentukan f 1 (x)! Cara 1: y = 52x (ingat rumus logaritma: a n = b n = 2x = 5 log y
15 x = 2 log y
5 f 1 (x) = 2 log x Cara 2:

log b )

f(x) = acx f -1(x) = c alog x f(x) = 52x f 1 (x) = 2 log x Contoh 30: Diketahui f(x) = x2 6x + 4, tentukan f1 (x)! Cara 1: y = x2 6x + 4 y 4 = x2 6x y 4 = (x 3) 2 9 y + 5 = (x 3) 2 x 3 = y+ 5 x = 3 y+ 5 f 1 (x) = 3 x+ 5 Cara 2:
b b 24a ( cx ) 2a 6 364 ( 4x ) 36 16+ 4x =3 =3 5+ x f(x) = x2 6x + 4 f -1(x) = 2 4
15

f(x) = ax+bx+c f -1(x) =

Contoh 31: 5 Diketahui f ( x )= 1x 3 + 2 , tentukan f 1 (x)! Cara 1:


y= 1x 3 + 2 5 y 2 = 1x 3
5

(y 2)5 = 1 x3 x3 = 1 - (y 2)5 3 x = 1( y2)5 3 f 1 (x) = 1( x2)5 Cara 2:


f ( x )= a+ bx m + c
n

f 1 (x) =
3

a( x c )n
b

f ( x )= 1 x + 2 f
3

(x) =

3 1( x2 )5 = 1( x2)5

(1 )

Latihan / PR

Jika terdapat f (x) = 3x2 + 4, g(x) = x-7, h(x) = x2+5x+6, Tentukan : 1. f o g 2. g o h 3. f o g o h 4. h o g o f (1) 5. g o f-1 6. g o h-1 PR dikumpulkan paling lambat Selasa 28 September 2011 pukul 23.59.59 ke email fahrulagus.tugas@unmul.ac.id dengan subjeck tugas : tugas fungsi [nama anda]

Menentukan Fungsi Jika Fungsi Komposisi dan Sebuah Fungsi Lain Diketahui Misalkan fungsi komposisi (f o g)(x) atau (g o f)(x) diketahui dan sebuah fungsi f(x) juga diketahui, maka kita bisa menentukan fungsi g(x). Demikian pula jika fungsi komposisi (f o g)(x) atau (g o f)(x) diketahui dan sebuah fungsi g(x) juga diketahui, maka kita bisa menentukan fungsi f(x). Contoh 32: Diketahui g(x) = 3 2x dan (g o f)(x) = 2x2 + 2x 12, tentukan rumus fungsi f(x)! Cara 1: (g o f)(x) = 2x2 + 2x 12 g(f(x)) = 2x2 + 2x 12 3 2f(x) = 2x2 + 2x 12 -2f(x) = 2x2 + 2x 15 f(x) = -x2 x + 7,5 Cara 2: g(x) = 3 2x g -1(x) = f(x) = [g
-1

3x 2

o (g o f)](x)
2

3( 2x + 2x 12 ) 2x 22x + 15 = =x 2 x+ 7,5 f(x) = 2 2

Contoh 33:

Diketahui f(x) = 2x -1 dan (g o f)(x) = 12 x 6 , tentukan rumus fungsi g(x)! Cara 1: 2x 5 (g o f)(x) = 12 x 6 g(f(x)) = 12 x 6 2x 5 g(2x-1) = 12 x 6 Misalkan: 2x 1 = a x =
2x5

2x 5

a+ 1 2

( a+2 1 )5 g(a) = a+ 1 12 ( 6 2 )
2

g(a) =

a4 a+ 15 = 6a 6(a+ 1)6 x4

g(x) = 6x Cara 2:

(g o f)(x) = 12 x 6 g(f(x)) = 12 x 6 g(2x-1) = 12 x 6 g(2x-1) = 6( 2x 1 ) g(x) = 6x Cara 3:


x4
( 2x 1)4

2x 5

2x5

2x 5

f(x) = 2x -1 f -1(x) =

x+ 1 2

g(x) = [(g o f) o f -1](x) = (g o f)( f -1(x))

( x+ 1 )5 = x+ 15 = x 4 2 g(x) = x+ 1 12 ( )6 6 ( x+ 1)6 6x 2
2

6.5. Invers Dari Fungsi Komposisi Misalkan fungsi f dan fungsi g nasing-masing merupakan fungsi bijektif sehingga mempunyai fungsi invers f -1 dan g-1. Fungsi komposisi (g o f) , pemetaan pertama ditentukan oleh f dan pemetaan kedua ditentukan oleh g. Mula-mula x oleh fungsi f dipetakan ke y, kemudian y oleh fungsi g dipetakan ke z, seperti tampak pada diagram berikut.
x f y=f(x) g z=g(y)

A g f

Fungsi (g o f) -1 memetakan z ke x. Mula-mula z dipetakan ke y oleh fungsi g-1, kemudian y dipetakan x oleh fungsi f -1. Sehingga (g o f)-1 dapat dinyatakan sebagai komposisi dari (f-1 0 g-1). Seperti tampak pada diagram berikut.
x f-1 y=f(x) g-1 z=g(y)

B (g f) -1

Jadi diperoleh hubungan:

(g o f) -1 (x) = (f -1 o g -1)(x) Contoh 34:

Diketahui fungsi f(x) = 2x 3 dan g(x) = 3x + 1 , x 3 . Tentukan (f o g) - 1(x)! Cara 1: 1 23(3x+ 1 ) 9x1 = (f o g)(x) = 2( 3x + 1 ) 3 = 3x+ 1 3x+ 1 Misalkan y = (f o g)(x) y = 3x+ 1 y(3x+1) = -9x 1 3xy + y = -9x 1 3xy + 9x = -y 1 x (3y + 9) = -(y + 1) ( y+ 1) x= 3y+ 9
x+ 1 (f o g) - 1(x) = 3x + 9 Cara 2: 9x 1

(f o g)(x) = 2( 3x + 1 ) 3 =
x1

23(3x+ 1 ) 9x1 = 3x+ 1 3x+ 1

(f o g) - 1(x) = 3x + 9 = 3x + 9 Contoh 35:

x+ 1

Diketahui f - 1(x) = 2 x - 2, g - 1(x) = x2 Cara 1: f - 1(x) = 2 x 2


1

4x + 5

dan h(x)=(g o f)(x). tentukan h - 1(x)!

(f1 o f)(x) =I(x) f- 1(f(x)) = x


1 2 f(x) 2 = x 1 2 f(x) = x + 2

f(x) = 2x + 4 g - 1(x) = x2 (g 1 o g)(x) =I(x) g - 1(g(x)) = x


4g ( x )+ 5 g( x )2 = x

4x + 5

4g(x) + 5 = x.g(x)- 2x 4g(x) x.g(x) = -2x 5 g(x)(4 - x) = -2x 5 g(x) = h(x) = (g o f)(x)

2x 5 2x + 5 = 4x 4x
2( 2x + 4 )+ 5

4x + 13 h(x) = - 4( 2x + 4 ) = 2x

h - 1(x) = 2x 4 Cara 2: h(x) = (g o f)(x) h - 1(x) = (g o f) - 1 (x) = (f -1 o g -1)(x) = f -1( g -1(x)) h - 1(x) = 2 . x2 Contoh 36:
1 4x + 5

13

-2=

4x + 52( 2x4 ) 4x+ 54x+ 8 13 4x+ 5 2= = = 2x4 2x4 2x4 2x4

4 Ditentukan f(x) = 2x 1, dan g(x) = 3 x dan h(x) = x , x0 , carilah nilai x sehingga (h o g o f) 1 (x) = 1! Cara 1: (go f)(x) = 3 (2x 1) = 4 2x

(h o (g o f))(x) = 42x Misalkan (h o g o f) (x) = y, maka: y = 42x 4y 2xy = 4 -2xy = 4 4y


4

44y 2y 2 x = 2y = y

(h o g o f) 1 (x) =

2x 2 x

2x 2 =1 x

2x 2 = x x=2 Cara 2: (go f)(x) = 3 (2x 1) = 4 2x (h o (g o f))(x) = 42x (h o g o f) 1 (x) = a x = (h o g o f) (a) (h o g o f) 1 (x) = 1 x = (h o g o f) (1) = 42 .1 = 2 =2
4 4 4

Anda mungkin juga menyukai