1. Pendahuluan
Besaran besaran fisika seperti kecepatan, percepatan, gaya, momentum
ditentukan oleh besar dana rah dalam ruang, besaran yang demikian dinamakan
besaran vector. Besaran vektor dilambangkan digambarkan dengan garis lurus beranak
panah ; panjang garis menyatakan besar vektor dana rah panah menyatakan arah
vektor.
2. Operasi Vektor
^ y ^j +a z k^
Misal : a =a x i+a
dan
^
^
b=b
x i+b y j+b z k
definisi
a . b
ab=cos ,
maka
^ k^ . i=
^ ^j= ^j . i=
^ i^ . k=
^ ^j . k^ =k^ . ^j=0 dan i^ . i=
^ ^j . ^j=1 jadi
i.
a . b=( a x . b x ) + ( a y . b y ) + ( az . b z )
c. Perkalian Silang Dua Vektor
^ ^
^ ^
^ ^
^ ^
a x b=a
x b y ( i x j ) +a x b z ( i x k ) + a y b x ( j x i ) +a y b z ( j x k ) +a z b x ( k x i )+ a z b y ( k x j )
3. Contoh Soal
a. Diketahui vektor :
^ ^j9 k^ ,
a =2 i+5
b=3
i^ 5 ^j2 k^
dan
^
^j+2 k^ .
c =i+4
b
c + a adalah ?
Maka vektor d=
Jawab :
b
c + b=
( 3 i5
^
^jk^ ) ( i+4
^
^j+2 k^ ) + ( 2 i+
^ 5 ^j9 k^ )
d=
^
^j13 k^
d=4
i4
^ ^j+ k^ ) dan b=
( 9 i+
^ 4 ^j2 k^ ) , vektor c =a . b
b. Diketahui vektor a =( 2 i+5
Jawab :
c =a . b c =( 2.9 ) + ( 5.4 ) + ( 1.2 )=36
^
^j+ k^ dan b=5
^ ^j4 k^ , nilai a x b ?
c. Diketahui a =2 i3
i+
Jawab :
i
j
k
a x b= 2 3 1
5 1 4
3 1 i
^ 2 1 ^j+ 2 3 k^
a x b=
1 4
5 4
5 1
^
^
^
a x b=11 i+3 j+17 k
||
|| |
OPERATOR DEL
1. Pendahuluan
Operator del merupakan operator pada diferensial vector yang disimbolkan
dengan
=
i+
j+ k
x y z
Operator del ini bermanfaat untuk mencari gradien, divergensi dan curl.
(x , y , z)
=
i+
j+
k
x y
x
i+ j
+k
x
y
z
Sifat sifat gradien, misalkan (x , y , z) dan ( x , y , z) adalah
(x , y , z)
dan c adalah
( + ) = +
i.
( c )=c( )
ii.
( )= +
iii.
b. Divergensi
Misal vektor V =( x , y , z )=V 1 i+V 2 j+V 3 k
pada setiap titik
( x , y , z) . Divergensi dari
atau div
V ( .V ) ,
didefinisikan oleh :
.V=
i+
j+ k . ( V 1 i+V 2 j+V 3 k )
x y z
V 1 V 2 V 3
+
+
x y z
F( x , y , z )
G( x , y , z)
dan
adalah
x , y dan z ,
i.
ii.
iii.
iv.
c. Curl
xV=
i+
j+ k x ( V 1 i+V 2 j+ V 3 k )=
x y
z
x
V1
y
V2
z
V3
| || || |
y
V2
z i x
V3
V1
z j+ x
V3
V1
y k
V2
V 3 V 2
V 1 V 3
V 2 V 1
i+
j+
k
y
z
z
x
x
y
Sifat sifat curl, misalkan F( x , y , z ) dan G( x , y , z)
xV=
) (
) (
x , y , dan z ( x , y , z)
x , y , dan z ,
adalah
dan a adalah
x ( F +G )= ( x F ) + ( x G )
x aF=a ( x F )
x F =( ) xF + ( xF )
2
x ( x F )= ( . F ) F
x ( )=0
x ( F x G )= (G . ) FG ( . F )( F . ) G+ F ( .G )
i.
ii.
iii.
iv.
v.
vi.
3. Contoh Soal
=
i+
k
+
x y
z
( 2 x z 4 x 2 y ) ( 2 x z 4x 2 y ) ( 2 x z 4 x2 y )
i+
j+
k
x
y
z
( 2 z 42 xy ) ix2 j+8 x z 3 k
( 2,2,1 ) =10i4 j+ 16 k
2
| |= 102 + (4 ) +16 2=2 93
b) Jika ( x , y , z ) =|r|n dimana r=xi+ yj+ zk
Penyelesaian
|r| = x2 + y 2 + z 2
n
n ( x 2+ y2 + z 2 )
n2
2
n2
2
n
2 x i+ ( x2 + y 2 + z 2 )
2
n2
2
n
2 y j+ ( x 2+ y 2+ z 2 )
2
( xi + yj + zk )
x
( 2+ y + z ) ( xi+ yj+ zk )
n
n2
n|r|
2 2 22
( x + y + z ) i+ ( x2 + y 2 + z 2 ) 2 j+ ( x 2 + y 2+ z2 ) 2 k
x
y
z
n
( x 2+ y 2+ z 2 )
2
carilah
2 n2
r
n2
jadi =n|r|
n2
2
2z k
Daftar Pustaka
Buku Program Studi Pendidikan Matematika STKIP PGRI SUMBAR
Oleh :
Marselinus Amalia Lamanele
Azhar Maulana Asyhari
Kresna Bayu Dewantara
Dany Aryanto
Dosen Pengampu
(03.2015.1.07136)
(03.2015.1.07190)
(03.2015.1.07175)
(03.2015.1.07184)
Titiek Suheta ST,MT.