Data Panyandra
Data Panyandra
ALIS
Alise nanggal sepisan: Alis seperti bulan tanggal satu (bulan Jawa)
BIBIR
Lambene manggis karengat: Merahnya bibir seperti kulit buah manggis yang retak
(rengat)
Lambene nggula satemlik: Bibir yang mungil
Catatan: Dalam bahasa Indonesia panyandra tentang bibir ini menggunakan buah delima:
Bibirnya bak delima merekah. Baca juga: Lambe (bibir) dalam ungkapan Jawa
BULU MATA
Idepe tumenga ing tawang: Bulu matanya lentik. Tumenga: mendongak; Tawang: langit.
Bulu mata yang melengkung ke atas. Ada juga yang mengatakan bulu mata seperti ini
dengan idepe ngetonggeng, maksudnya seperti (bagian ekor) kalajengking yang lengkung
ke atas
DAGU
Wange (uwange) nyangkal putung: (Wang, uwang: dagu; Sangkal: Hulu/pegangan
kampak; Putung: patah). Maksudnya dagu yang membentuk sudut bagus.
DAHI
Bathuke nyela cendhani: Dahi yang halus dan bersinar seperti marmer (sela cendhani).
Bathuke ngungkal gerang: Wungkal: batu asah; Gerang: dalam hal ini berarti sudah lama
dipakai. Sehingga dahi yang diibaratkan “ngungkal gerang” adalah yang bagian kiri dan
kanan seperti ada lekukannya.
Baca juga: Bathuk (dahi) dalam ungkapan Jawa
GIGI:
Untune miji timun: Putih, kecil, seperti biji mentimun
Untune ngelar kombang ada mengatakan waja menges-menges manglar kombang:
Jaman dulu ada yang suka menghitamkan gigi dengan “sisig”. Sehingga dikatakan gigi
yang kehitaman seperti sayap kumbang.
GODEG (laki-laki)
Godhege simbar rumembun: Godeg seperti tanaman simbar menjangan yang sedang
tumbuh
HIDUNG
Irunge kencana pinatar: Hidung yang bersinar seperti emas yang habis dihaluskan dengan
“patar”
Irunge ngudhup melathi: Hidung seperti kuncup bunga melati (bunga melati yang belum
mekar).
Catatan: Irunge mbangir (mancung) bukan panyandra. Hidung mancung adalah bentuk
umum hidung bersama-sama dengan “pesek”.
KUMIS (laki-laki)
Brengose Nguler keket: Kumis tebal seperti “ulat keket”;
Brengose nglaler menclok: Kumis seperti lalat hinggap (kumis Hitler)
LEHER
Gulune ngelung gadhung: Seperti ular gadhung yang bergantung di pohon, lehernya agak
condong ke depan
Gulune ngolan-olan: Seperti ular (pada umumnya). Maksudnya adalah leher yang jenjang.
MATA
Mripate ndamar kanginan: Gerakan mata seperti lampu minyak yang kena angin. Mata
yang kocak.
Mripate liyep lindri: Liyep, lindri: agak sipit atau terpejam;
Catatan: Ndamar kanginan adalah gerakan bola mata dan Liyep lindri adalah bukaan
kelopak mata
PIPI
Pipine nduren sajuring: Seperti belahan buah durian (satu belahan). Dalam bahasa jawa
yang umum dikatakan sebagai pipi yang “lancap”, bukan pipi yang bulat.
RAMBUT
Rambute ngembang bakung: Rambut yang berombak-ombak seperti bunga bakung
PANYANDRA
Panyandra yaiku unen – unen saemper pepindhan kang surasane mawa
tetandingan sarta ngemu teges mirip utawa memper. Kang dicandra baba becike lan
mengku ngalem kaendahan, kayata kahananing manungsa, kahanane sata kewan,
kahanane tetuwuhan, kahanane alam lsp.
A. CANDRANENG MANUNGSA ( PERANGANENG AWAK )
Satya murca ing embanan = candrane mangsa kasa. Tegese : Wiwit wit – witan
padha brindhil
Bantala rengka = candrane mangsa karo. Tegese : lemah – lemah padha nela (
mlethek )
Suta manut bapa = crandrane mangsa ketelu. Tegese : wit gembili ( gadhung )
padha mrambat.
4. Waspa kumembenng jroning kalbu = candrane mangsa kapat. Tegese : tuk – tuk
padha pipet ( bumpet )
5. Pancuran mas semawur ing jagat = candrane mangsa kalima. Tegese : wiwit
akeh udan
6. Rasa mulya kasucen = candrane mangsa kanem. Tegese : ungsum who – wohan
mirasa
7. Wisa kentar ing maruta = candrane mangsa kapitu. Tegese : akeh lelara
8. Ajrah jroning kayun = candrane mangsa kawolu. Tegese : mangsane kucing
gandhik
9. Wedharing wacana mulya = candrane mangsa kasongo. Tegese : mangsane
gareng muni, gangsir ngenthir
10. Gedhong minep jroning kalbu = candrane mangsa sepuluh. Tegese : akeh
kewan meteng, manuk ngendhok
11. Sotya sinara wedi = candrane mangsa sada. Tegese : mangsane manuk gloloh
12. Tirta sah saking sasana = candrane mangsa desta. Tegese : mangsa pedhidhing
utawa adhem