(gaidlaini)
1
klinikuri praqtikis erovnuli rekomendacia (gaidlaini) `2
wlamde asakis bavSvis kveba~ miRebulia klinikuri praqtikis
erovnuli rekomendaciebis (gaidlainebi) da daavadebaTa marTvis
saxelmwifo standartebis (protokolebi) SemuSavebis, Sefasebis
da danergvis erovnuli sabWos 2008 wlis 5 noembris #1 sxdomaze
da damtkicebulia saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da
socialuri dacvis ministris 2009 wlis 14 aprilis # 153/o
brZanebiT.
2
2 wlamde asakis bavSvis kveba
• eqskluziuri ZuZuTi kveba anu mxolod ZuZuTi kveba - Cvilis kveba qalis
(deda /donori) rZiT, xseniT, gamowvelili rZiT 6 Tvemde, sxva sakvebisa
da siTxeebis (maT Soris wylis) Sematebis gareSe (gamonakliss
warmoadgens medikamentebi, ORS, vitaminebi, mineraluri danamatebi)
• predominantuli ZuZuTi kveba anu upiratesad ZuZuTi kveba. _ dedis
(donoris) rZesTan erTad mcire raodenobis siTxeebis miReba (wyali, Cai,
wveni)
• komplementuri kveba - qalis rZesTan erTad naxevradmyari an myari
damatebiTi sakvebis miReba.
• ZuZuTi kveba _ kvebis wesi, rodesac bavSvi ikvebeba dedis rZiT da iRebs
nebismier sxva saxis sakvebs, maT Soris qalis rZis Semcvlelebs.
• prelaqtaciuri sakvebi – qalis rZis Semcvleli an nebismieri siTxe,
romelic gamoiyeneba ZuZuTi kvebis dawyebamde
• kani kanTan kontaqti – mSobiarobis Semdeg janmrTeli SiSveli
axalSobilis moTavseba dedis sxeulze.
gaidlaini gankuTvnilia
• samedicino personalisaTvis, romelic muSaobs 2 wlamde asakis bavSvebTan
samSobiaro saxlSi, stacionarSi da jandacvis pirvelad rgolSi –
neonatologebis, mean-ginekologebis, pediatrebis, ojaxis eqimebis, bebia-
qalebis, axalSobilTa da patronaJis meddebisTvis.
gaidlaini ar moicavs:
• dRenakluli da mcire wonis axalSobilis kvebis principebs;
• xelovnuri kvebis principebs;
• 2 welze meti asakis bavSvis kvebas;
• avadmyofi bavSvis kvebas.
3
gamoyenebuli Semoklebebi:
ILKA _ laqtaciis konsultantTa saerTaSoriso asociacia;
IBFAN _ bavSvTa kvebis saerTaSoriso qseli;
WABA _ ZuZuTi kvebis msoflio aliansi;
Baby Milk Action - ZuZuTi kvebis qseli;
WHO _ janmrTelobis msoflio organizacia (janmo);
UNICEF – gaeros bavSvTa fondi;
IQ _ inteleqtualuri koeficienti;
aiv/Sidsi _ adamianis imunodeficitis virusi/SeZenili imunodeficitis
sindromi;
HTLV _ adamianis T-limfotropuli virusi.
epidemiologia
2005 wlis statistikuri monacemebis mixedviT samSobiaro saxlebSi ZuZuTi
kveba mSobiarobidan erT saaTSi iwyeba - 64,1%-Si, 1-8 saaTSi – 23%-Si,
samSobiarodan gamowerili axalSobilebis 90% imyofeba ZuZuTi kvebaze.
saxelmwifo satatikur monacemebis mixedviT 3 Tvemde asakis bavSvTaA 52,11%
ikvebeba ZuZuTi, gaeros bavSvTa fondis da ACTS Georgia-s mier 2005 wels
Catarebuli kvlevis SedegebiT eqskluziuri ZuZuTi kvebis maCvenebeli 36%-s
Seadgens.
ZuZuTi kveba
qalis rZe cocxali biologiuri substanciaa, romelic mudmivad icvleba
bavSvis moTxovnilebis Sesabamasad da idealuri sakvebia axalSobili
B
da Cvili bavSvisTvis (mtkicebulebis done I, rekomendaciis xarisxi
B)1,12,25.
4
• qalis rZe
_ advilad mosanelebelia;
_ steriluria;
_ mudmivad icvleba bavSvis moTxovnilebis da asakis Sesabamisad,
agreTve bavSvis avadmyofobis dros31.
_ xasiaTdeba tkivildamayuCebeli efeqtiT (mtkicebulebis done I
I)6,7.
• ZuZuTi kveba amcirebs Semdegi daavadebebis ganviTarebis risks I,II
(mtkicebulebis done I, II):
_ diarea6,11;
_ respiraciuli infeqcia6,10;
_ otiti6,11;
_ baqteriuli meningiti11;
_ mwvave nekrozuli enterokoliti153;
_ Cvilis uecari sikvdilis sindromi 8,12;
_ simsuqne pubertatul da mozrdil asakSi15,143;
_ alergiuli daavadebebi, maT Soris asTma da atopuri dermatiti154,155;
_ I da II tipis Saqriani diabeti11,155,156 - ZuZuTi kvebis xangrZlivobasa
da insulindamokidebuli diabetis gamovlinebas Soris aRiniSneba
ukuproporciuli damokidebuleba;
_ arsebobs kvlevebi, romelic miuTiTebs ZuZuTi kvebis SemTxvevaSi
bavSvTa asakSi leikozis da avTvisebiani simsivneebis riskis
Semcirebaze158,159.
• bunebrivi kveba xels uwyobs:
_ bavSvis optimalur fizikur ganviTarebas15;
_ gonebriv ganviTarebas (bunebriv kvebaze gazrdili bavSvebis
II
IQ testi mozrdilobis asakSi ufro maRalia, vidre xelovnur
kvebaze myofi bavSvebis) (mtkicebulebis done II) 11,18,19,48;
_ mxedvelobis srulfasovan ganviTarebas;
_ saxis Zvlebis da kunTovani sistemis ganviTarebasa da swori
I
Tankbilvis Camoyalibebas (mtkicebulebis done I)20;
_ deda–Svils Soris mWidro fsiqoemociuri kavSiris damyarebas,
bavSvTan usafrTxoebis grZnobis da ndobis Camoyalibebas II
(mtkicebulebis done II) 20,21,22,23,24.
5
dadgenilia, rom ZuZuTi kvebis gagrZeloba bavSvis an dedis avadmyofobis
da hospitalizaciis dros aumjobesebs, maTi janmrTelobis xarisxs
(mtkicebulebis done II, III)35,36. II, III
6
cxrili 1
7
cila 1,2,3,5,28,39,43,44
cximi 1,2,3,5,28,39,43,44
8
naxSirwyali 1,2,3,5,28,39,43,44
vitaminebi da mineralebi
qalis rZeSi vitaminebisa da mikroelementebis Semcveloba mniSvnelovanwilad
damokidebulia dedis kvebaze28,43,44,45,46.
• Tu deda mravalferovani sakvebiT ikvebeba, rZe sakmarisi raodebiT Seicavs
aRniSnul nivTierebebs da 6 Tvis asakamde bavSvTan mikroelementebis
deficitis ganviTarebis riski dabalia;
• qalis rZeSi arsebuli vitaminebi da mikroelementebi advilad aiTviseba
bavSvis organizmis mier.
dedis rZeSi arsebuli mikroelementebi da vitaminebi or jgufad iyofa78:
I jgufi - mikroelementebi, romelTa Semadgenloba dedis rZeSi
damokidebulia dedis kvebasa da janmrTelobis mdgomareobaze.
II jgufi - mikroelementebi, romelTa Semadgenloba dedis rZeSi ar aris
damokidebuli dedis kvebasa da janmrTelobis mdgomareobaze (ix. cxrili 2.)
9
cxrili 2
10
cxrili 3
vitaminebisa da mikroelementebis funqciebi
vitamini wyaro funqcia deficitiT gamowveuli
minerali mdgomareoba
11
iodi iodiani marili, zRvis gonebrivi ganviTare Ciyvi, gonebrivi
produqtebi bis xelSewyoba ganviTarebis mkveTri
Seferxeba (kretinizmi)
wyali
qalis rZe 80-90% wyals Seicavs da xSiri kvebis SemTxvevaSi dedis rZe
srulad akmayofilebs bavSvis moTxovnilebas siTxeebze. amitom II
eqskluziuri ZuZuTi kvebis dros bavSvi ar saWiroebs damatebiT
siTxeebis miRebas (mtkicebulebis done II)41.
fermentebi28,43,44,47
qalis rZe, daaxloebiT, 20 ferments Seicavs (laqtaza, lipaza, amilaza,
ribonukleaza, peroqsidaza da sxv), romlebic xels uwyoben:
• qalis rZeSi Semavali sakvebi ingredientebis monelebas;
• mikroelementebis da vitaminebis aTvisebas.
mocemuli fermentebis nawili xasiTdeba baqteriociduli TvisebebiT.
zrdis faqtorebi
qalis rZe Sicavs sxvadasxva zrdis faqtors, mag. epidermuli, nervuli
qsovilis da sxv.
epidermuli zrdis faqtori xels uwyobs:
• kuW-nawlavis traqtis qsovilebis momwifebasa da diferenciacias;
• nawlavis barieruli funqciis Camoyalibebas, rac Tavis mxriv amcirebs
antigenebis Sewovas.
nervuli qsovlis zrdis faqtori xels uwyobs:
• nervuli qsovilebis momwifebasa da diferencirebas.
arsebobs mravali sxva zrdis faqtori, romelTa funqciac sakmarisad
Seswavlili ar aris.
hormonebi
qalis rZe Seicavs TxuTmetamde hormons, romlebic xels uwyoben bavSvis
organoTa da sistemebis momwifebas.
12
damcvelobiTi nivTierebebi
qalis rZe Seicavs mraval nivTierebas, romelic erTi mxriv icavs bavSvs
mravali infeqciuri, arainfeqciuri da alergiuli daavadebisagan, xolo
meore mxriv xels uwyobs bavSvis imunuri sistemis momwifebas.
cxrili 4
rZis produqcia
rZis produqcia da gamoyofa ZiriTadad hipofizis hormonebiT _
prolaqtiniTa da oqsitociniT regulirdeba. ZuZus wovis procesi
astimulirebs orive hormonis gamomuSavebas. Sesabamisad, rac ufro xSirad
wovs bavSvi, miT ufro maRalia hormonebis koncentracia dedis sisxlSi da
miT metia gamomuSavebuli rZis raodenoba.
13
• prolaqtini xels uwyobs rZis warmoqmnas. prolaqtinis produqcia
gansakuTrebiT maRalia Ramis saTebSi Aamdenad, Ramis kveba
erTerTi mniSvnelovani faqtoria rZis gamomuSavebis II
regulirebisTvis (mtkicebulebis done II) 14,21 .
• oqsitocini ganapirobebs sarZeve jirkvlis kunTovani ujredebis
SekumSvas, rasac Tan sdevs rZis gamoyofa. oqsitocinis done
damokidebulia qalis fsiqologiur mdgomareobazec: bavSvTan
siaxlove, dedis survili ZuZuTi kvebos bavSvi, dadebiTi emociuri
ganwyoba, mSvidi da myudro garemo xels uwyobs oqsitocinis
gamomuSavebas da piriqiT, stresuli situacia, gaRizianeba aferxebs
mas. oqsitocini moqmedebs saSvilosnos kunTovan qsovilzec,
II
Sesabamisad misi maRali done mniSvnelovania saSvilosnos
SekumSvisTvis (mtkicebulebis done II)11,14,21,33.
• inhibitorebi aregulireben rZis sekreciis kontrols da icaven
sarZeve jirkvals Zlieri gadavsebisagan. aRniSnuli nivTierebebi
aqveiTeben rZis gamomuSavebis intensivobas, im SemTxvevaSi, Tu
ZuZuSi rZe didxans rCeba. rZis produqciisTvis gansakuTrebuli II
mniSvneloba sarZeve jirkvlis bolomde daclas eniWeba
(mtkicebulebis done II) 51,52
• dedis mier Warbi siTxis miReba ar axdens gavlenas rZis I
produqciaze (mtkicebulebis done I) 49
14
kani kanTan kontaqti tardeba dedis narkozidan sruli gamofxizlebis
Semdeg5.
kani kanTan kontaqti da ZuZuTi kvebis adreuli dawyeba xels uwyobs:
• efeqturi woviTi refleqsebis Camoyalibebas (mtkicebulebis II
done II) 58,59;
• axalSobilis sxeulis normaluri temperaturis SenarCunebas I
(mtkicebulebis done I)56,60,61;
• laqtaciis process (mtkicebulebis done II)14,24,55,62,64;
• oqsitocinis gamomuSavebas, saSvilosnos SekumSvas da qalis II
dacvas mSobiarobis Semdgomi sisxldenisagan (mtkicebulebis
done II)21;
• dedasa da bavSvs Soris mWidro fsiqoemociuri kavSiris II
damyarebas (mtkicebulebis done II)22,23,24,32,63.
ZuZuze pirveli moWidebis dros axalSobili iRebs pirvel rZes – xsens,
romelic maRalkaloriuli nivTierebaa. igi mcire raodenobiT gamoiyofa,
saSualod 30-100 ml pirvel 24 sT-Si, Tumca xSiri kvebis SemTxvevaSi
mTlianad akmayofilebs bavSvis moTxovnilebas sakvebsa da siTxeze. xsenis
moculoba Seesabameba axalSobilis kuWis mcire tevadobas
(mtkicebulebis done II)70. igi advilad mosanelebelia, mdidaria II
Sratis cilebis identuri wvrildispersiuli cilebiT, Seicavs
natriumisa da magniumis marilebs rac xels uwyobs nawlavebis
peristaltikis gaZlierebas da mekoniumis gamoZevebas. xsenis miReba
amcirebs enterohepatul cirkulacias da Sesabamisad aqveiTebs
axalSobilTa siyviTlis ganviTarebis albaTobas (mtkicebulebis II
done II)55,61,65,66. xsenis miReba xels uwyobs metabolur aqtivobas
(mtkicebulebis done I), aregulirebs Saqris dones (mtkicebulebis II
done II)56,61,68,69.
xsenSi didi raodenobiT aris vitaminebi, gansakuTrebiT ki A vitamini da
karotini, rac xels uwyobs mxedvelobis formirebas. xseni mdidaria
bunebrivi antisxeulebiT, imunoglobulinebiT. damcvelobiTi nivTierebebis
maRali Semcvelobis gamo xsenis miRebas pirvel imunizaciasac uwodeben.
rekomendacia:
dabadebidan pirveli erTi saaTis ganmavlobaSi axalSobilisTvis
B
aucileblia xsenis miReba (rekomendacia B)71,72,73,74.
ar aris mizanSewonili prelaqtaciuri sakvebis gamoyeneba.
prelaqtaciuri sakvebi (formula, glukozis xsnari, wyali da sxv.) B
xels uSlis laqtaciis Camoyalibebas da zrdis axalSobilis
inficirebis risks (rekomendacia B)71,72,73,74.
15
• tuCebis cmacuni,
• woviTi moZraoba,
• tirili da sxv.
tirili bavSvis mier SimSilis grZnobis gamoxatvis ukiduresi
C
saSualebaa, sasurvelia bavSvs sakvebi SesTavazon manam, sanam tirils
daiwyebs ( rekomendacia - C)11, 43, 44, 45.
•
kvebis sixSire
axalSobilis kvebis sixSire dRe-Ramis ganmavlobaSi saSualod unda
I, II
Seadgendes 8-12-s (mtkicebulebis done I, II)50,53,54.
rZis gazrdili produqcia da bavSvis Segueba woviT procesebTan iwvevs
kvebis jeradobis Semcirebas. 1-1,5 Tvis asakSi Cvili gamoimuSavebs kvebis
sakuTar rutinul wess da ikvebeba daaxloebiT 7-10-jer dRe-RameSi. kvebaTa
Soris intervali am periodSi ar unda aRematebodes 3 sT-s. Tu bavSvi wonaSi
kargad imatebs da dedasTan ar aris gamoxatuli hipogalaqtiis niSnebi,
xangamoSvebiT, dasaSvebia mxolod erTi 6 sT-iani intervali (sasurvelia
Ramis periodSi).
zogierTi axalSobili SimSilis SemTxvevaSi axangrZlivebs Zilis periodebs,
Tu bavSvi Tavad ar iRviZebs 3 saaTis Semdeg, igi unda gaaRviZon da
kvebon ZuZuTi (mtkicebulebis done III)51,82,83. gaRviZebisTvis SeiZleba III
Semdegi xerxebis gamoyeneba:
_ tansacmlis da safenebis gamocvla;
_ xelSi ayvana;
_ zurgis, muclis an kidurebis msubuqi masaJi.
16
rekomendacia:
axalSobilma da Cvilma ZuZu unda wovos, sanam ar dakmayofildeba.
erT kvebaze bavSvi unda ikvebebodes orive ZuZudan. D
Ramis kveba xels uwyobs laqtaciis process (rekomendacia D).
rekomendacia
pirveli 6 Tvis ganmavlobaSi Cvili unda ikvebebodes mxolod ZuZuTi A
(rekomendacia A)30,44,45,46.
• ar aris rekomendebuli mikroelementebis deficitis Sevsebis mizniT 6
Tvis asakamde damatebiTi sakvebis dawyeba. aucilebelia, dedis dietis
daregulireba da saWiroebis SemTxvevaSi mikroelementebis
medikamenturi formiT daniSvna28,82,86.
17
cxrili 5
swori da araswori moWidebisa da poziciis niSnebi
swori moWidebis da poziciis araswori moWidebis da poziciis
niSnebi niSnebi
bavSvi mTeli sxeuliT bavSvi Semotrialebulia dedisken,
Setrialebulia dedisaken da exeba magram ar exeba mis sxeuls
mis sxeuls
piri farTod aris gaRebuli, tuCis piri mokumulia ise, TiTqos
lorwovani Cans moWidebulia sawovaraze, tuCis
lorwovani ar Cans
loyebi gamoberilia da ar loyebi Cavardnilia da monawileobs
monawileobs wovis aqtSi wovis aqtSi
bavSvis nikapi mibjenilia ZuZuze nikapi ar aris ZuZuze mibjenili
18
rekomendacia:
samedicino personalma dedas unda aswavlos ZuZuze swori moWidebisa
D
da swori poziciis niSnebi: (rekomendacia D, mtkicebulebis done I,
II);
ZuZuze swori moWideba mkveTrad amcirebs dvrilebis dazianebis risks I, II
(mtkicebulebis done I, II)88,91;
ZuZuTi kvebis poza ise unda SeirCes, rom qalic da bavSvic Tavs
komfortulad grZnobdnen81.
A
akvnis pozicia ragbis burTis pozicia
G
gverdze wolis pozicia zurgze wolis pozicia
19
sawovara da boTli
ZuZuTi kvebis dros ar aris mizanSewonili sawovaras da boTlis gamoyeneba,
gansakuTrebiT sawyis etapze, vidre bavSvs kargad ar Camouyalibdeba swori
moWidebis Cveva. vinaidan boTlidan wovis procesSi bavSvi
gansxvavebulad eWideba sawovaras, misi xSiri gamoyenebis SemTxvevaSi D
ki veRar axerxebs ZuZuze swori moWidebis ganxorcielebas (piris
aparatis Sesabamisi kunTebis ganviTarebis Seferexebis gamo), rac
seriozulad aferxebs ZuZuTi kvebis warmatebiT ganxorcielebas
(rekomendacia D)44,45,46.
• boTlidan kvebis gamoyeneba zrdis ZuZuze uaris Tqmis risks I, II
(mtkicebulebis done I, II)8,9.
• sawovaras da satyuaras sistematuri gamoyeneba zrdis ZuZuTi
kvebis problemebis risks (mtkicebulebis done I, A
rekomendacia A )8,9.
• satyuaras sistematuri gamoyeneba zrdis otitis ganviTarebis II
risks (mtkicebulebis done II)8,9.
kvebis koreqcia
intensiuri zrdisa da ganviTarebis gamo bavSvs SesaZlebelia dasWirdes
zogierTi vitaminisa da mineraluri nivTierebis damateba. miuxedavad imisa,
rom qalis rZe saukeTeso sakvebia, sxva mikroelementebsa da vitaminebTan Se-
darebiT xSiria K, D vitaminebis, agreTve rkinis da fToris deficiti.
K vitaminis fiziologiuri deficiti viTardeba sicocxlis pirvel dReebSi,
rac ganpirobebulia qalis rZeSi misi dabali SemcvelobiT, xsenis mcire
rodenobiT da bavSvis organizmis uunarobiT moaxdinos mocemuli vitaminis
sinTezi. aqedan gamomdinare, yvela axalSobils samSobiaro saxlSi eniSneba
K vitamini. (ix. gaidlaini ,,axalSobilis movla samSobiaro saxlSi”), rac
amcirebs axalSobilTa hemoragiuli daavadebis ganviTarebis risks.
D vitaminis aTviseba qalis rZidan sakmaod maRalia, amitom avtorTa
umravlesoba, bunebrivi kvebis dros, D vitaminis deficitis ZiriTad mizezad
Tvlis insolaciis naklebobas.
• SedarebiT naklebi insolaciis pirobebSi, raqitis prevenciis mizniT,
mizanSewonilia 6 Tvis asakamde D vitaminis medikamenturi
III
formis saprofilaqtiko dozis (200-400 se) gamoyeneba
(mtkicebulebis done III)28,82,145.
• rkinis deficiti Cvils SesaZlebelia gamouvlindes wlamde asakSi.
pirveli Tveebis ganmavlobaSi bavSvi moixmars orsulobis bolo
periodSi mis organizmSi deponirebuli rkinis marags. Cveulebriv,
aRniSnuli maragis utilizacia xdeba 4-6 Tvis, xolo paTologiuri
orsulobis da dRenaklulobis SemTxvevaSi 2-3 Tvis asakisTvis, rac
ganapirobebs e.w. fiziologiuri anemiis ganviTarebas. Tu
rkinadeficituri mdgomareoba gamoixateba 6 Tvemde, misi koreqcia
rekomendebulia rkinis preparatebiT da ara sakvebi danamatebiT. 6
Tvis Semdeg mizanSewonilia racionSi rkiniT mdidari produqtebis
gamoyeneba145.
20
ioddeficitis endemur kerebSi SesaZlebelia bavSvis, iseve, rogorc dedis
sakvebs dasWirdes iodis damateba.
fToris deficiti gansakuTrebiT xSiria iseT adgilebSi, sadac ar xdeba
sasmeli wylis fTorireba. mraval qveyanaSi rekomendebulia fToris
minimaluri doziT (0,25 mg/ dRe-RameSi) daniSvna 6 Tvis asakis Semdeg, Tu
sasmeli wyali Seicavs 0,3 mg/l-ze nakleb fTors. amave dros dauSvebelia
misi daniSvna profilaqtikis mizniT, Tu ar aris cnobili sasmel wyalSi
fToris Semcveloba.
kalciumis da fosforis deficitis SemTxvevaSi iniSneba maTi Semcveli
preparatebi.
1.Aanamnezi
anamnezis Segrovebisas gansakuTrebuli yuradReba eqceva Semdeg maCveneblebs:
• kvebis sixSire (axalSobili unda ikvebebodes 8-12-jer, 6 Tvemde II
Cvili minimimum 7-jer 24 saaTSi) (mtkicebulebis done II)1,150,53,54;
• diurezi – pirvel dReebSi SesaZlebelia gamovlindes Sardvis sixSiris
ufro dabali maCvenebeli fiziologiuri anuriis gamo. sicocxlis
mesame-meoTxe dRidan ki 24 saaTSi minimum 6-jer, rac miTiTebs imaze,
rom bavSvi iRebs sakmarisi raodenobiT rZes. (Tu iyeneben pampers,
Sardvis sixSiris gansazRvrisTvis rekomendeulia bavSvs gaxadon
pampersi da 24 saaTis ganmavlobaSi daiTvalon sveli safenebis
raodenoba)1,92;
21
• defekaciis sixSire da ganavlis konsistencia – pirveli 48 saaTis
Semdeg sixSire unda iyos 1-3 dRe-RameSi, me-4-5 dRisTvis ganavali xdeba
moyviTalo feris fafisebri konsistenciis1,92;
• axalSobilis qceva – kmayofili da mSvidi yvela kvebis Semdeg;
• kvebis saSualo xangrZlivoba xSirad ar unda aRematebodes 40 wT-s81.
22
• dabadebis wonis aRdgena sicocxlis me-10-14 dRes;
• me-10-14 dRis Semdeg – wonis saSualo namati
_ minimum 500 g pirvel TveSi;
_ Semdeg 125-250g kviraSi (detaluri informaciisTvis ix.
gaidlaini bavSvis fizikuri ganviTareba).
23
ZuZuTi kvebis dedismxrivi ukuCveneba
absoluturi
• Sidsi - Aarsebobs SeZenili imunodeficitis virusis rZiT gadacemis
albaToba. SidsiT daavadebulma dedam ar unda kvebos bavSvi ZuZuTi,
Tu SesaZlebelia usafrTxo alternatiuli sakvebis gamoyeneba. Tu
aseTi SesaZlebloba ar arsebobs SidsiT daavadebuli dedis
rZis gamoyeneba SeiZleba pasterizaciis Semdeg (ix. Tavi ZuZuTi I,II,
kveba da aiv/Sidsi (mtkicebulebis done I,II,III)95,96.
• adamianis T-limfotropul (TLV-1) virusze seropozitiuri deda - aseT
SemTxvevaSi dasaSvebia dedis rZis gamoyeneba, mxolod misi
gayinva-galRobis Semdeg, vinaidan am procesiT xdeba HTLV-1 II
virusis gauvnebelyofa (mtkicebulebis done II) 97,98.
droebiTi
• zogierTi medikamentis miReba - citostatikebiT, radiaqtiuri
preparatebiT Terapiis SemTxvevaSi kveba wydeba manam, sanam dedis
sxeulidan ar moxdeba medikamentis eliminacia
(mtkicebulebis done III)1,100,101. III
• dvrilebis herpesuli dazianeba _ droebiT unda Sewydes kveba
dazianebuli mkerdidan.
• sarZeve jirkvlis abscesi - droebiT unda Sewydes kveba dazianebuli
mkerdidan.
• narkomani deda (mtkicebulebis done III)104. III
tuberkulozis Ria formis dros ukunaCvenebia kontaqti dedasa da bavSvs
Soris, vidre dedas ar Cautardeba mkurnalobis sruli kursi. axalSobils
unda Cautardes imunizacia da profilaqtikuri mkurnaloba. infeqcia
ar gadadis rZiT, amitom bavSvi unda ikvebebodes dedis gamowvelili III
rZiT (mtkicebulebis done III)99.
24
• alkoholis gamoyeneba dasaSvebia iSviTad, mcire raodenobiT
II
(mtkicebulebis done II)107.
rekomendacia:
samedicino personalma unda moaxdinos ZuZuTi kvebis ukuCvenebebis
identificireba, urCios mSoblebs ar ganaxorcielos ZuZuTi kveba da D
SeurCios bavSvs alterantiuli, usafrTxo sakvebi. (rekomendaciis
xarisxi - D) 45
25
brtyeli da Cabrunebuli dvrilebi
definicia
brtyeli dvrili – gadasworebulia da ar scildeba areolas zedapirs.
Cabrunebuli dvrili _ Cazneqilia areolas zedapiridan qvemoT. ganarCeven
araWeSmaritad da WeSmaritad Cabrunebul dvrils.
• araWeSmaritad Cabrunebuli dvrili wevadia, areolas gaRizianebiT da
dvrilis wevadobis varjiSiT igi advilad swordeba da areolas
zemoT amodis. Tu dvrili wevadia, igi ar warmoadgens dabrkolebas
ZuZuTi kvebis ganxorcielebisTvis;
• WeSmaritad Cabrunebuli dvrili ar aris wevadi, areolas gaRizianebiT
da wevadobis varjiSiT ar swordeba, warmoadgens seriozul
dabrkolebas ZuZuTi kvebis ganxorcielebisTvis.
marTva:
brtyeli da araWeSmaritad Cabrunebuli dvrili
aucilebelia
• daxmarebis aRmoCena mSobiarobidan 1 saaTis ganmavlobaSi pirveli
moWidebis dros91;
• dedis darwmuneba, rom igi SeZlebs ZuZuTi kvebis efeqturad
ganxorcielebas, Tu bavSvi sworad moeWideba ZuZus. bavSvi I
eWideba areolas da ara dvrils (mtkicebulebis done I)91;
• ZuZuze moWidebis ganxorcielebamde dvrilis gaRizianeba da win
wamoweva (dvrilis damuSaveba ori an sami TiTiT). am mizniT
SesaZlebelia rZis gamosawveli saSualebebis gamoyeneba (ix. nax.1),
efeqturia wovis procesSi specialuri dvrilis safaris
gamoyeneba; II
• bavSvis ZuZuze swori moWidebis uzrunvelyofa (mtkicebulebis
done II)111,112;
• dedisTvis konsultirebis gaweva da dvrilis wevadobis varjiSis
swavleba;
• dedisTvis bavSvis kvebis sxvadasxva poziciis SerCeva, mag. ”ragbis
burTis” pozicia102;
• saWiroebis SemTxvevaSi bavSvis kveba gamowvelili rZiT finjaniT an
kovziT.
Nnax. 1
26
WeSmaritad Cabrunebuli dvrili
• WeSmaritad Cabrunebuli dvrilis arsebobis dros aucilebelia bavSvis
kveba gamowvelili rZiT, vinaidan bavSvi ver eWideba areolas da ver
gamowovs rZis saWiro raodenobas;
• Tu rZis gamowvela ver xerxdeba bavSvs unda SesTavazon alternatiuli
sakvebi;
brtyeli da Cabrunebuli dvrilebis winaswar damuSaveba da dvrilis
wevadobis varjiSi antenatalur periodSi ar aris rekomendebuli. dvrilis
gaRizianeba iwvevs oqsitocinis gamomuSavebis gaZlierebas da
SesaZloa naadrevi mSobiarobis mizezi gaxdes. (mtkicebulebis done II
II)25.
klinikuri simptomebi:
• tkivili, SeSupeba;
• gamkvriveba, simZimis SegrZneba;
• rZis nakadis intensivobis Semcireba;
• iSviaTad temperaturuli reaqcia.
27
marTva
samedicino personalma unda SeZlos:
• dedisTvis bavSvis kvebis swori poziciis SerCeva I
(mtkicebulebis done I)91,93.
• bavSvis xSiri moTxovnilebiTi kvebis uzrunvelyofa I
(mtkicebulebis done I)50,53,54,113;
• kvebis dawyebamde ZuZudan rZis mcire raodenobis gamowvela,
bavSvis ZuZuze ukeT moeWidebis uzrunvelsayofad II
(mtkicebulebis done II) 114,217 ;
• kvebis dawyebamde sarZeve jirkvalze Tbili safenis dadeba (10-15 wT),
kisris midamos da sarZeve jirkvlis msubuqi masaJi (zemodan qvemo
mimarTulebiT, ar aris rekomendebuli masaJis dros areolas
gaRizianeba); kvebis Semdeg sarZeve jirkvalze civi safenis II
gamoyeneba 10-15 wT (mtkicebulebis done II)115,214;
• SesaZlebelia dazianebul sarZeve jirkvalze kombostos safenis
gamoyeneba (mtkicebulebis done I, II)115-117; I,II
profilaqtika
sarZeve jirkvlis gamkvrivebis profilaqtikaa ZuZuTi kvebis adreuli dawyeba,
kvebis Tavisufali reJimi, ZuZus bolomde dacla da swori moWidebis
uzrunvelyofa.
mastiti
definicia
mastiti – sarZeve jirkvalis erTi an ramdenime alveolis da sadinaris
anTeba.
mizezebi:
dadasturebulia mastitis gamomwvevi 2 ZiriTadi mizezi88,118:
• rZis Segubeba
da
• inficireba
28
inficireba
dvrilze arsebuli naxeTqebi xSirad xdeba sarZeve jirkvalSi
infeqciis SeWris mizezi60,63. mastitis gamomwvev mikroorganizmebs II
ZiriTadad miekuTvneba (mtkicebulebis done - II)120
• Staphylococcus aureus88,122,123,124,126;
• Escherichia coli21;
• Streptococcus 3,21,88,125,126.
klinikuri simptomebi
• sarZeve jirkvlis romelime ubnis gamkvriveba;
• tkivili;
• SewiTleba;
• dazianebuli ubnis kanis simxurvale;
• temperaturuli reaqcia;
• Semcivneba;
• zogadi sisuste;
• hipogalaqtia.
Semcivneba, temperaturis momateba, zogadi sisuste miuTiTebs infeqciuri
mastitis arsebobaze.
marTva
mkurnalobis ZiriTadi principebia:
• sarZeve jirkvlis dacla;
• saWiroebis SemTxvevaSi antibiotikoTerapia;
• simptomuri Terapia.
29
• mZime zogadi mdgomareoba (mtkicebulebis done I, II, III)128,129. I,II
antibiotiki doza
eriTromicini5,23,36,163,130,132 250-500 mg 6 sT-Si erTxel
amoqsicilini 94,131 250-500 mg 8 sT-Si erTxel
cefaleqsini5,23,36,50,122,163,130,132,136 250-500 mg 6 sT-Si erTxel
simptomuri mkurnaloba
• paracetamoli - yovel 6 sT-Si erTxel maRali temperaturisa I,II
da tkivilis gayuCebis mizniT (mtkicebulebis done I, II)
• ibuprofeni, rogorc tkivilgamayuCebeli, ise anTebis saawinaRmdego
saSualeba (dauSvebelia sxva anTebis sawinaaRmdego preparatebis
gamoyeneba)
rekomendacia32,131:
aucilebelia infeqciuri mastitis diferencireba abscesisagan, romlis
klinikuri niSnebi infeqciuri mastitis identuria. abscesis damadasturebel
indikatorad gamoiyeneba bambis an saSrobi qaRaldis zedapirze darCenili
yviTeli laqa, gamowvelili rZis dawveTebis Semdeg. abscesi warmoadgens
ZuZuTi kvebis droebiT ukuCvenebas. abscesis SemTxvevaSi aucilebelia
referali qirurgTan abscesis drenireba da antibiotikoTerapia.
30
mastitis profilaqtika
• ZuZuTi kvebis adreuli dawyeba;
• kvebis Tavisufali reJimi;
• ZuZus bolomde dacla;
• swori moWidebis uzrunvelyofa.
mizezebi:
• bavSvis ZuZuze araswori moWideba91 (mtkicebulebis done I);
I
• dedis mWidro tansacmeli sarZeve jirkvlis midamoSi;
• antiseptikuri xsnarebis da malamoebis gamoyeneba dvrilisa da
areolas damuSavebis mizniT;
• sapnis xSiri gamoyeneba dvrilisa da areolas damuSavebis mizniT
(yvela kvebis win);
• dvrilisa da bavSvis piris Rrus kandidozuri infeqcia
91,120 II
(mtkicebulebis done II) .
klinikuri niSnebi
• dvrilisa da areolas zedapiris mTlianobis darRveva;
• sixldena naxeTqidan;
• tkivili.
marTva:
• ZuZuze swori moWidebis uzrunvelyofa (mtkicebulebis done II); II
• bavSvis swor poziaciaSi kveba (mtkicebulebis done II)119;
• antiseptikuri xsnarebis, losionebis da malamoebis gamoyenebis II
SezRudva (mtkicebulebis done II);
• sapnis gamoyeneba mxolod zogadi higienuri abazanis dros
(mtkicebulebis done III)137; III
• galaqtoreis SemTxvevaSi rZis mimRebis (xufi) xmareba
(mtkicebulebis done II) ;137
31
• profilaqtikis an mkurnalobis mizniT ar aris rekomendebuli sarZeve
jirkvalze malamoebis, sapnis, spirtis da sxva antiseptikuri
xsnarebis gamoyeneba (rekomdenacia D)25. D
definicia
rZiana da dvrilis kandidozuri infeqcia gamowveulia candida-s mikrobiT da
Serwymulia bavSvis piris lorwovanis kandidozur infeqciasTan (rZiana).
simptomebi120
dedasTan dakavSirebuli
• dvrilisa da areolas kanis zedapiris SewiTleba, priali, mTlianobis
darRveva;
• dvrilis qavili, tkivili.
bavSvTan dakavSirebuli
• TeTri feris nadebi piris, loyebis, enis lorwovan garsebze;
• Wirveuloba;
• ZuZuze uaris Tqma.
marTva
dedis mkurnaloba
• dvrilebis damuSaveba gencianvioletis 0,5%-iani xsnariT, dReSi 2-jer
daavadebis niSnebis gaqrobamde;
• daavadebis siptomebis gaqrobis Semdeg dRegamoSvebiT 6-7 dRis
ganmavlobaSi;
• dvrilis damuSaveba nistatinis malamoTi 100.000/g dReSi oTxjer ZuZuTi
kvebis Semdeg. malamos gamoyeneba mizanSewonilia gagrZeldes
daavadebis niSnebis gaqrobidan kidev 7 dRis ganmavlobaSi44,45,46 .
bavSvis mkurnaloba
• piris damuSaveba 0,25%-ian gencianvioletis xsnariT dReSi 2-jer 5 dRis
(aranakleb 3 dRis) ganmavlobaSi;
• 100.000/g nistatinis suspenziis pirSi CawveTeba 1 ml. odenobiT oTxjer
dReSi Wamis Semdeg 7-10 dRe.
rekomendacia:
profilaqtikis mizniT aucilebelia dedasTan da bavSvTan higienis wesebis
dacva, unda Sewydes satyuaras, sawovrebis da dvrilis xufebis
gamoyeneba44,45,46.
'
32
hipogalaqtia
definicia
hipogalaqtia rZis naklebobaa, ganarCeven “WeSmarit” da “cru” hipogalaqtias.
• “cru” hipogalaqtia uxSiresad vlindeba sicocxlis me-3-4 dRes, me-3-4
kviras da me-3-4 Tves, egreTwodebul “kritikuli periodebSi’’, rodesac
bavSvis moTxovnileba sakvebze izrdeba, rac ganpirobebulia misi
asakisa da wonis matebiT. am periodSi bavSvi iwyebs SedarebiT xSir
kvebas, rac dedas uqmnis rZis naklebobis STabeWdilebas. kritikul
periodebSi bavSvis xSiri kveba ZuZuTi kvebis gaxangrZlivebis
aucilebeli pirobaa (mtkicebulebis done II, III). am dros ar II,III
aris rekomdenebuli sakvebis Semateba.
• ,,WeSmariti’’ hipogalaqtia - gamoxatulia rZis naklebobis sarwmuno
niSnebi.
klinikuri niSnebi
sarwmuno niSnebi
• mcire raodenobiT koncentrirebuli Sardis gamoyofa (Sardva 6-jer-ze
naklebi 24 sT);
• wonis mcire namati (500 g-ze naklebi TveSi, an 125 g-ze naklebi I,II
kviraSi) (mtkicebulebis done I, II)68,135;
• gaiSviaTebuli nawlavTa moqmedeba, muqi feris, mkvrivi
konsistenciis ganavliT (mtkicebulebis done I, II)32. I,II
arasarwmuno niSnebi
• bavSvi ver kmayofildeba kvebis Semdeg, xSirad iTxovs ZuZus da tiris;
• bavSvi uars ambobs ZuZuze;
• gamowvelisas rZe ar gamodis.
marTva
samedicino personalma problemis marTvamde unda daadginos hipogalaqtia
WeSmaritia, Tu araWeSmariti. gaarkvios rZis naklebobis SesaZlo mizezi.
rekomendebulia kvebis efeqturobis Sefasebis meTodebis gamoyeneba
gamoyeneba (ix. kvebis efeqturobis Sefaseba).
33
• sarZeve jirkvlis bolomde dacla; sarZeve jirkvlis II,III
gamowvela yvela kvebis Semdeg, gamowvelili rZiT bavSvis kveba
kovziT an WiqiT (mtkicebulebis done II, III)50; K
• periodulad (dReSi ramdenjerme) kani kanTan kontaqtis
ganxorcieleba (rekomendacia B ); B
• RamiT kvebis ZuZuTi kvebis uzrunvelyofa (rekomendacia B);
• kvebis swori poziciis SerCeva (mtkicebulebis done I)91;
• dedis racionaluri kvebis uzrunvelyofa, siTxeebis miReba
moTxovnilebis Sesabamisad, gaZlierebuli wyurvilis grZnobis
dasakmayofileblad. siTxis miReba dasaSvebia bavSvis kvebis
procesSic (mtkicebulebis done I)49; I
• dedisTvis stresuli situaciis Tavis arideba, xSiri dasveneba.
34
kvebaze mcire raodenoboT (30 ml), Semdeg TandaTanobiT xdeba
raodenobis gazrda da Semateba yvela kvebaze;
• Sesamatebeli sakvebis raodenobas gansazRvravs Tavad bavSvi;
• ar aris rekomendebuli erTi kvebis mTlianad Sesamatebeli sakvebiT
Canacvleba, radgan es amcirebs ZuZuTi kvebis sixSiresa da Sesabamisad
laqtacias.
marTva
rekomendebulia103
• rZis gamowvela sarZeve jirkvlis gadavsebis SemTxvevaSi;
• sarZeve jirkvalze civi safenis da kombostos furclis dadeba
gamowvelis Semdeg;
• sarZeve jirkvlis masaJi;
• tkivilgamayuCebeli saSualebebis gamoyeneba;
• Tavisufali konfortuli tansacmlis gamoyeneba.
ar aris rekomendebuli sarZeve jirkvlis gakvra, vinaidan arsebobs sadinaris
daxSobisa da momavalSi sarZeve jirkvlis paTologiebis ganviTarebis
albaToba103.
35
ZuZuTi kvebis Ddagegmili Sewyveta103
rekomendebulia
• kvebis dros bavSvTan urTierTobis minimumamde Semcireba;
• kvebaTa SorisD bavSvis damSvideba da xSiri mofereba;
• ZuZuTi kveba Rrma Zilis periodSi, an roca bavSvi axali gaRviZebulia;
• kvebis poziciis xSiri cvla da bavSvis kvebisTvis sxvadasxva adgilis,
maT Soris sxvadasxva oTaxis SerCeva, kvebasTan dakavSirebuli
refleqsebis SesustebisaTvis;
• ZuZuTi kvebis alternatiuli sakvebiT TandaTan Canacvleba.
ZuZuze Tavis danebebis mizniT ar aris rekomendebuli bavSvis ,,SimSili” da
dedis da bavSvis erTmaneTisgan daSoreba.
rekomendacia:
samedicino personalma unda gamoarkvios ZuZus Sewyvetis mizezi, Tu
arsebobs ZuZuTi kvebis SenarCunebis realuri SesaZlebloba dedas
gauwios Sesabamisi konsultacia ZuZuTi kvebis or wlamde A
gaxangrZlivebis da ZuZuTi kvebis bunebrivi gziT Sewyvetis Taobaze
(rekomendacia A).
36
_ vitaminebiT mdidari - xili da bostneuli,
_ ciliT, rkiniT da kalciumiT mdidari - xorci da rZis produqti,
_ cximebi – mcenareuli da cxoveluri, upiratesoba eniWeba
mcenareul cxims.
ioddeficitis zonaSi rekomendebulia sakvebSi iodiani marilis gamoyeneba.
37
• medkamentis miReba bavSvis kvebaTa Soris yvelaze xangrZlivi intervalis,
an uSualod kvebis dros;
• preparatis Secvla, Tu igi bavSvTan iwvevs gverdiT efeqts;
• ZuZuTi kvebis Sewyveta, Tu dedasTan aucilebelia im preparatis daniSvna,
romelic ukunaCvenebia laqtaciis periodSi.
minimumamde unda iyos dayvanili iseTi medikamentebis daniSvna, romlebic
laqtacias amcireben (mag.: estrogenebis Semcveli kontraceptivebi, Tiazidis
Semcveli diuretikebi).
cxrili 6
medikamentebi da laqtacia
IV jgufi - laqtaciis periodSi winaaRmdegnaCvenebi medikamentebi _ mocemuli
medikamentebis gamoyenebis aucileblobis SemTxvevaSi saWiroa ZuZuTi kvebis
Sewyveta
38
• antihistaminebi • arasteroiduli
anTebissawinaaRmdego saSualebebi
• antituberkulozuri (umjobesia ibuprofeni)
• azaTioprini • metoklopramidi
• barbituratebi (fenobarbitalis • salicilatebi
garda)
• terfenadini
• verapamili
• spironolaqtoni
• tricikluri antidepresantebi
• Tiaziduri diuretikebi, xanmokle
• tetraciklini moqmedebis (dabali doza)
39
dedidan bavSvze Sidsis virusis gadacemis riskis Semcireba
• samedicino personalma unda urCios aiv dadebiT dedebs ar
A
kvebon bavSvi ZuZuTi (rekomednacia – A), Tu SesaZlebelia
usafrTxo alternatiuli sakvebis miwodeba. ZuZuTi kveba ar
unda ganxorcieldes, miuxedavad imisa utardeba dedas II
specifiuri mkurnaloba Tu ara (mtkicebulebis done - II)
• avtorTa nawili Tvlis, rom im SemTxvevaSi Tu adekvaturi da usafrTxo
sakvebi ar aris xelmisawvdomi, bavSvi unda ikvebebodes mxolod dedis
rZiT 4-6 Tve damatebiTi sakvebis miRebamde. inficirebis riski naklebia
eqskluziuri ZuZuTi kvebis dros predominantul da parcialur ZuZuTi
kvebasTan SedarebiT. ganviTarebul qveynebSi Sidsi iTvleba ZuZuTi
kvebis absolutur ukuCvenebad.
• Tu deda aiv inficirebulia da ar aqvs usafrTxo da adekvaturi
xelovnuri sakvebis gamoyenebis SesaZlebloba, rekomendebulia dedis
rZis pasterizeba141.142. stacionaris pirobebSi pasterizacia tardeba
62,50C 30 wuTis ganmavlobaSi. Tu ar aris pasterizaciis SesaZlebloba,
saxlis pirobebSi mizanSewonilia dedis rZis wamoduReba, Semdeg
gagrileba da bavSvisTvis miwodeba139.
• saWiroa dedisgan informirebuli Tanxmoba bavSvis kvebis meTodze,
risTvisac mas unda miewodos srulyofili informacia, rogorc ZuZuTi
kvebis sargeblianobis, aseve bunebrivi kvebis dros aiv infeqciis
gadacemis SesaZlo riskis Taobaze.
damatebiTi kveba
definicia
damatebiTi kveba - 6 Tvis Semdeg dedis rZesTan (xelovnur narevTan) erTad
naxevradmyari damatebiTi sakvebis miReba.
damatebiTi sakvebi _ produqti da siTxe, romelic gamoiyeneba Cvili bavSvis
sakvebad 6 Tvidan.
40
• II jgufi - sakvebi saerTo (ojaxis) magididan, romelic gamoiyeneba 1
welze meti asakis bavSvis kvebiTi moTxovnilebis
dasakmayofileblad 78,145.
nerv-kunTovani sitema47,78,145
4-5 TvisTvis viTardeba ,,ReWvis refleqsi”, bavSvs SeuZlia lukmis
formireba, gadaadgileba da gadaylapva, rac ganpirorbebulia Semdegi
asakobivi TaviseburebebiT (rekomednacia D)78:
D
• qreba sakvebis gadmogdebis refleqsi;
• Cndeba pirveli ReWviTi moZraobebi, izrdeba wovis Zala;
• bavSvs Tavisuflad uWiravs Tavi da amoZravebs kisers;
• iwevs sakvebisken da aRebs pirs, roca Sia.
cxrili 7
kvebasTan dakavSirebuli refleqsebi
41
Sard-gamomyofi sistema
6 TvisTvis bavSvis Tirkmeli momwifebulia, srulfasovnad SeuZlia wylis
SenarCuneba da nivTierebaTa cvlis Sedgad warmoqmnili narCenebis eqskrecia,
amitom 6 Tvemde ar aris mizanSewonili damatebiTi kvebis dawyeba. damatebiTi
kvebis adreuli dawyebisas Cvilis moumwifebeli TirkmelebiT gaZnelebulia
Warbi cxoveluri cilis daSlis produqtebis gamoyofa.
42
III etapi - bavSvs SeuZlia miiRos ufro sqeli konsistenciis dakepili da
daWyletili sakvebi, rac xels uwyobs ReWvis ganviTarebas. ZuZuTi kveba
grZeldeba moTxovnilebis mixedviT, Tumca igi aRar aris makronutrientebis
ZiriTadi wyaro. 9 Tvis Semdeg bavSvs unda miscen jer damatebiTi sakvebi,
Semdeg ZuZu. unda SesTavazon iseTi sakvebi, romelic SeuZlia xeliT aiRos.
damatebiTi sakvebi eZleva 2-3 jer dReSi, kvebaTa Soris mizanSewonilia
waxemseba (orcxobila, xili da sxva.).
IV etapi - erTi wlis Sedeg bavSvs SeuZlia miiRos sakvebi saerTo magididan.
sakvebi unda iyos kargad gaqnili da dakepili. mozrdilma xeli unda
Seuwyos damoukidebeli kvebis Cvevebis Camoyalibebas. Tumca bavSvi kvebis
dros marto ar unda darCes. ZuZuTi kveba unda gagrZeledes 2 wlamde.
43
cxrili 8
damatebiTiKkvebis sixSire145
janmrTelma ZuZuTi kvebaze myofma bavSvma damatebiTi sakvebi unda miiRos
dReSi saSualod:
• 6-8 Tvis asakSi - 2-3 jer;
• 9-11 Tvis asakSi - 3-4 jer;
• 12-24 Tvis asakSi - 4 jer.
damatebiT kvebaTa Soris aucilebelia saaTobrivi reJimis mkacri dacva,
aranakleb 3,5-4 saaTisa. kvebaTa Soris dasaSvebia waxemseba (mag: xil-fafis
miwodeba) 1-2 jer dReSi.
mawoni
kvercxis guli
xorcis piure
yveli (umarilo)
naduRi
puri, orcxobila
mcenareuli zeTi/ karaqi
Tevzi
xaWo
xorcis naxarSi
44
wlamde ar SeiZleba cximis SezRudva, radgan is energiis ZiriTad wyaros
warmoadgens (rekomendacia A)168.
A
ar aris rekomendebuli
• bavSvisTvis ori an meti axali sakvebis erTdroulad micema. Semdgomi
axali produqtis gamoyeneba, umjobesia, ramdenime dRiani intervalis
dacviT, mas Semdeg, rac bavSvi iRebs wina damatebiT sakvebis srul
ulufas;
• damatebiTi sakvebis miwodeba boTliT da sawovaraTi;
• bavSvis sakvebisTvis marilis an Saqris damateba;
• 12 Tvis asakamde Zroxis rZis gamoyeneba, radgan igi iwvevs rkinis
Sewovis Seferxebas da anemias46,144,149;
• citrusis da kvercxis cilis 12 Tvis asakamde miwodeba alergiis
ganviTarebis riskis Semcirebis mizniT145;
• Taflis gamoyeneba - wlamde asakSi asocirdeba alergiis,
konservirebuli ki botulizmis ganviTarebis riskTan92.
• Cai - Seicavs didi raodenobiT taninebs da amcirebs rkinisa da sxva
mikroelementebis Sewovas92,143.
45
izrdeba bavSvis garemosTan urTierTobis areali, patara aqtiurad daxoxavs,
xSirad ecema siarulis dros, TamaSobs qviSaSi, pirSi idebs sxvadasxva
sagnebs da saTamaSoebs, rac zrdis bavSvis inficirebis risks. dedis rZis
miReba ki uzrunvelyofs mas damcvelobiTi nivTierebebiT.
aucilebelia cilebze bavSvis asakobrivi moTxovnilebis B
dakmayofileba (rekomendacia B)168.
naxSirwylebi unda Seadgendes sakvebis kaloraJis 40-50%-s
(rekomendacia C)168. C
1-2 wlamde asakis bavSvis energetikuli da nutriciuli moTxovnilebis
uzrunvelsayofad mis dRiur racionSi unda Sediodes sakvebi qvemoT
moyvanili produqtis yvela jgufidan iseTi TanafardobiT, rogorc amas
janmos mier mowodebuli ,,sakvebis piramida’’ warmoadgens. misaRebi sakvebis
raodenoba regulirdeba ulufebis mixedviT.
46
• 1/2 Cais Wiqa moxarSuli parkosnebi
• 1 kvercxi.
siTxeebi
• Zroxis rZis miRebuli raodenoba ar unda aRematebodes 2 Wiqas
dReSi;
• xilis wveni – ar unda aRematebodes 1/2 Wiqas;
• wyali –kvebaTa Soris survilis mixedviT.
1-dan 2 wlamde asakis bavSvis kvebis sixSire saSualod 4-5 jeradia,
SeiZleba gamoyenebuli iyos samjeradi ZiriTadi sakvebi 2 waxemsebiT. ZuZuTi
kveba sakmarisia dReSi 1-2-jer, aseTi sixSire srulad uzrunvelyofs bavSvs
damcvelobiTi niTierebebis saWiro raodenobiT.
47
• erTidan or wlamde asakSi mizanSewonilia bavSvi mieCvios sisufTavis
wesebis dacvas (xelebis dabana kvebis win, kbilebis gawmenda);
• kvebis procesi aris bavSvis swavlis, masTan Tbili urTierTobis da
pirispir kontaqtis damyarebis saukeTeso periodi.
48
sakiTxebs: ZuZuTi kvebis ZiriTadi principebi, damatebiTi kvebis mniSvneloba
da misi daniSvnis vadebi, bavSvis kveba 1 wlis Semdeg.
dadgenilia, rom mSobelTa konsultireba ZuZuTi kvebis sakiTxebze
da konsultirebasTan erTad maTi uzrunvelyofa nabeWdi sainfarmacio I
masaliT, xels uwyobs ZuZuTi kvebis sixSiris 5-10%-iT zrdas
(mtkicebulebis done - I)92, ojaxis sxva wevrebis CarTva ganaTlebis procesSi
xels uwyobs ZuZuTi kvebis xangrZlivobis gazrdas (mtkicebulebis
done - II)145. konsultireba ZuZuTi kvebis sakiTxebze unda daiwyos II
antenatalur periodSi, gagrZeldes samSobiaro saxlSi da patronaJis
vizitebis dros92.
patronaJis vizitebis dros dedas konsultireba unda gaewios aseve
damatebiTi sakvebis mniSvnelobaze da daniSvnis vadebze.
49
samSobiaro saxlSi da patronaJis vizitebis dros konsultirebis ZiriTadi
mizania meZuZuri dedis daxmareba, raTa man efeqturad ganaxorcielos
axalSobili da Cvili bavSvis ZuZuTi kveba.Aam periodSi gansakuTrebuli
yuradReba unda daeTmos Semdeg sakiTxebs:
• rZis produqcia;
• optimaluri ZuZuTi kvebis principebi;
• ZuZuTi kvebis teqnika;
• ZuZuTi kvebis problemaTa prevencia;
• meZuZuri dedis kveba;
• bavSvze zrunva kvebis dros;
• kvebis principebi bavSvis avadmyofobis dros.
50
danarTi 1
T a v i III
samedicino saqmianobis samarTalsubieqtebi
muxli 17.
samedicino saqmianobis samarTalsubieqti movalea daicvas da xeli
Seuwyos Cvili da adreuli asakis bavSvTa bunebriv kvebas.
muxli 18.
orsuli da meZuZuri qalebis, Cvili da adreuli asakis bavSvebis
kvebasTan dakavSirebuli samedicino sakiTxebis mowesrigebis ufleba aqvs
mxolod janmrTelobis dacvis saministros mier dadgenili wesiT
registrirebul, akreditebul da licenzirebul samedicino saqmianobis
samarTalsubieqts.
muxli 19.
samedicino saqmianobis samarTalsubieqts ekrZaleba bavSvTa xelovnuri
kvebisa da sakvebis, sawovriani boTlebisa da satyuarebis nebismieri formiT
reklamireba da propaganda an aseTi qmedebisaTvis xelSewyoba.
muxli 20.
samedicino saqmianobis samarTalsubieqts bavSvTa xelovnuri sakvebi
ufasod an fasdaklebiT samedicino dawesebulebaSi gamosayeneblad an
gasavrceleblad SeiZleba gadaeces mxolod janmrTelobis saministros
werilobiTi TxovniT da werilobiTi nebarTviT, romelSic aRniSnulia
gadasacemi produqtis raodenoba. gamonaklisi daiSveba 21-e muxlSi aRniSnul
SemTxvevebSi.
muxli 21.
oboli da mSoblebis zrunvas moklebul bavSvebis samedicino
dawesebulebas xelovnuri sakvebi ufasod an fasdaklebiT SeiZleba gadaeces
nebismieri raodenobiT janmrTelobis dacvis saministros werilobiTi
Txovnisa da werilobiTi nebarTvis gareSe.
muxli 22.
samedicino saqmianobis samarTalsubieqti, romelic ufasod an
fasdaklebiT gaavrcelebs bavSvTa xelovnur sakvebs me-7 muxlSi aRniSnuli
pirobis Sesabamisad, valdebulia uzrunvelyos SerCeuli kontingentisaTvis
igive pirobebiT xelovnuri sakvebis miwodebis uwyvetoba am ukanasknelis
saWiroebis mTeli drois ganmavlobaSi.
muxli 23.
samedicino saqmianobis samarTalsubieqts ekrZaleba:
51
1. bavSvTa xelovnuri sakvebis mwarmoeblisagan an gasaRebis agentisagan
xelovnuri sakvebis nimuSis, partiis, sxva raime nebismieri sagnis, nivTis an
Tanxis saCuqrad miReba.
2. bavSvTa xelovnuri sakvebis mwarmoeblis da/an gasaRebis agentisaTvis
orsuli qalebis da Cvili da adreuli asakis bavSvebis dedebis vinaobisa
da misamarTis gadacema.
muxli 24.
samedicino dawesebulebaSi dauSvebelia bavSvTa xelovnuri sakvebis,
sawovriani boTlebis, satyuarebis Sesaxeb sareklamo, sainformacio,
saswavlo masalebis gamokvra, xelovnuri sakvebis mwarmoeblebis an gasaRebis
agentebis safirmo an sxva raime niSnebiT, maTi saxelwodebiT,
gamosaxulebebiT Tanxlebuli nivTis an sagnis xmareba an ganTavseba.
muxli 25.
dauSvebelia bavSvTa xelovnuri sakvebis mwarmoeblebis an gasaRebis
agentebis mier samedicino-biologiuri kvlevebis dafinanseba, samedicino
personalis samecniero da praqtikuli (yriloba, konferencia, sesia,
simpoziumi da sxv.) an nebismieri sxva saxis Sexvedris, mivlinebebis,
staJirebis, uwyveti samedicino ganaTlebis, agreTve samedicino asociaciebis
saqmianobis sponsoroba.
52
Health Services Technology http://hstat.nlm.nih.gov
Assessment Text (HSTAT) and
National Library of Medicine
(NLM)
Institute of Clinical Systems http://www.icsi.org
Improvement (ICSI)
American Medical Association http://www.ama-assn.org
53
publikaciebis CarTvis/gamoricxvis kriteriumebi
54
mtkicebulebaTa doneebisa da rekomendaciebis xarisxis sqema
gamoyenebuli literatura:
1. International Lactation consultant association (ILCA).Clinical Guidelines for the establishment of exclusive
breastfeeding June 2005 Overfield M.L.
2. Kramer MS, Guo T, Platt RW, Sevkovskaya Z, Dzikovich I, Collet JP, et al. Infant growth and health
outcomes associated with 3 compared with 6 month of exclusive breastfeeding. Am J Clin
Nutr2003;78(2):291-5.
3. Kramer MS, Kakuma R. The optimal duration of exclusive breastfeeding: a systematic review. Adv Exp
Med Biol 2004;554:63-77.
4. Marasco L, Marmet C, Shell E. Polycystic ovary syndrome: a connection to insufficient milk supply? J
Hum Lact 2000;16(2):143-8.
5. van’t Hof MA. The Influence of Breastfeeding and Complementary Foods on Growth Until Three Years of
Age in the Euro-Growth Study. Pediatrics 2000;106(5):1281.
6. Canadian Paediatric Society Nutrition Committee, Dietitians of Canada, Health Canada. Nutrition for
Healthy Term Infants; 1998.
7. Gray L, Miller LW, Philipp BL, Blass EM. Breastfeeding is analgesic in healthy newborns. Pediatric 2002;
109(4):590-3.
8. Fleming PJ, Blair PS, Pollard K, et al. Confidential Enquiry Canada into Stillbirths and Deaths in
Infancy/Sudden Unexpected Deaths in Infancy Research Team. Pacifier use and sudden infant death
syndrome: Results from the Confidential Enquiry into Stillbirths and Deaths in Infancy/Sudden
Unexpected Deaths in Infancy case control study. Arch Dis Child 1999;81:112-6.
9. L’Hoir MP, Engelberts AC, van Well GTJ, et al. Risk and preventive kanada factors for cot death in The
Netherlands, a low incidence country. Eur J Pediatr 1998;157:681-8.
10. Canadian Paediatric Society Nutrition Committee, Canada Dietitians of Canada, Health Canada. Nutrition
for Healthy Term Infants 07.23.2006
11. American Academy of Pediatrics Section on Breastfeeding. Breastfeeding and the use of human milk.
Pediatrics 2005;115(2):496-506.
12. World Health Organization. (2002) Infant and Young Child Nutrition: Global Strategy on Infant and
YoungChild Feeding. WHO, Fifty-fifth World Health Assembly. April.
13. Chandra RK. Food allergy and nutrition in early life: implications for later health. Proc Nutr Soc
2000;59(2):273-7.
14. Ф.Сэведж Кинг. Помощь Матерям в кормлении Грудью1995
15. Butte NF, Garza C, Smith EO, Nichols BL. Human milk intake and growth in exclusively breast-fed
infants. J Pediatr 1984;104(2):187-95.
16. Dewey KG. Maternal and fetal stress are associated with impaired lactogenesis in humans. J Nutr
2001;131(11):
17. Dewey KG, Heinig MJ, Nommsen LA, Peerson JM, Lonnerdal B. Breast-fed infants are leaner than
formula- fed infants at 1 y of age: the DARLING study. Am J Clin Nutr 1993;57(2):140-5.
18. Dewey KG, Peerson JM, Brown KH, Krebs NF, Michaelsen KF, Persson LA, et al. Growth of breastfed
infants deviates from current reference data: a pooled analysis of US, Canadian, and European data sets.
World Health Organization Working Group on Infant Growth. Pediatrics 1995;96(3 Pt 1):495-503.
19. Dewey KG, Nommsen-Rivers LA, Heinig MJ, Cohen RJ. Risk factors for suboptimal infant breastfeeding
behavior, delayed onset of lactation, and excess neonatalweight loss. Pediatrics 2003;112(3 Pt 1):607-19.
20. Ferber SG, Makhoul IR. The effect of skin-to-skin contact (kangaroo care) shortly after birth on the
neurobehavioral responses of the term newborn: arandomized, controlled trial. Pediatrics 2004; 113(4):858-
65.
21. Matthiesen AS, Ransjo-Arvidson AB, Nissen E, Uvnas-Moberg K. Postpartum maternal oxytocin release
by newborns: effects of infant hand massage and sucking. Birth 2001;28(1):13-9.
22. Prodromidis M, Field T, Arendt R, Singer L, Yando R, Bendell D. Mothers touching newborns: a
comparison of rooming-in versus minimal contact. Birth 1995;22(4):196-200; discussion 201-3.
23. Renfrew MJ, Lang S, Woolridge MW. Early versus delayed initiation of breastfeeding. Cochrane Database
Syst Rev 2000(2):CD000043.
24. Wiberg B, Humble K, de Chateau P. Long-term effect on mother-infant behaviour of extra contact during
the first hour post partum. V. Follow-up at three years. Scand J Soc Med 1989;17(2):181-91.
56
25. Lawrence RA, Lawrence RM. Breastfeeding: A Guide for the Medical Profession, 5th ed. St. Louis: Mosby,
1999.
26. Macdonald PD, Ross SR, Grant L, Young D. Neonatal weight loss in breast and formula fed infants. Arch
Dis Child Fetal Neonatal Ed 2003;88(6):F472-76.
27. Brown KH. (2000) WHO/UNICEF Review on complementary feeding and suggestions for future research:
WHO/UNICEF guidelines on complementary feeding. Pediatrics 106(5):1290
28. Dewey KG, Cohen RJ, Brown KH, Rivera LL. (2001) Effects of exclusive breastfeeding for four versus six
months on maternal nutritional status and infant motor development: results of two randomized trials in
Honduras. J Nutrition 131:262-267.
29. Kramer MS, Kakuma R. (2003) Optimal duration of exclusive breastfeeding (Cochrane Review). In:
TheCochrane Library, Issue 1. Oxford: Update Software.
30. Kramer MS, Chalmers B, Hodnett E, Sevkovskaya, Z, Dzikovich I, Shapiro, S et al. (2001) Promotion of
the breastfeeding intervention trial (PROBIT): A randomized trial in the Republic of Belarus. JAMA
285(4):413
31. Brown KH, et al. Effects of common illnesses on infants’ energy intakes from breast milk and other foods
during longitudinal community-based studies in Huascar (Lima), Peru. Am J Clin Nutr 1990;52:1005-13.
32. Metaj M, Laroia N, Lawrence RA, Ryan RM. Comparison of breast- and formula-fed normal newborns in
time to first stool and urine. J Perinatol 2003;23(8):624-8.
33. Labbok MH, Hight-Laukaran V, Peterson AE, Fletcher V, von Hertzen H, Van Look PF. Multicenter study
of the Lactational Amenorrhea Method (LAM): I. Efficacy, duration, and implications for clinical
application. Contraception 1997;55(6):327-36.
34. Taveras EM, Capra AM, Braveman PA, Jensvold NG, Escobar GJ, Lieu TA. Clinician support and
psychosocial risk factors associated with breastfeeding discontinuation. Pediatrics 2003;112(1 Pt 1):108-15.
35. American Academy of Pediatrics Section on Breastfeeding. Breastfeeding and the use of human milk.
Pediatrics 2005;115(2):496-506.
36. Howard CR, Howard FM. Management of breastfeeding when the mother s ill. Clin Obstet Gynecol
2004;47(3):683-95.
37. Hall RT, Mercer AM, Teasley SL, McPherson DM, Simon SD, Santos SR, et al. A breast-feeding
assessment score to evaluate the risk for cessation of breast-feeding by 7 to 10 days of age. J Pediatr
2002;141(5):659-64.
38. Hamprecht K, Maschmann J, Muller D, Dietz K, Besenthal I, Goelz R, et al. Cytomegalovirus (CMV)
inactivation in breast milk: reassessment of pasteurization and freeze-thawing. Pediatr Res 2004;
56(4):529-35.
39. Marques RF, Lopez FA, Braga JA. [Growth of exclusively breastfed infants in the first 6 months of life]. J
Pediatr (Rio J) 2004;80(2):99-105.
40. Gray L, Watt L, Blass EM. Skin-to-skin contact is analgesic in healthy newborns. Pediatrics 2000;
105(1):e14.
41. Ashraf RN, Jalil F, Aperia A, Lindblad BS. Additional water is not needed for healthy breast-fed babies in a
hot climate. Acta Paediartr Scan 1993;82:1007-1011.
42. World Health Assembly. International Code of Marketing of Breast-milk Substitutes. Geneva: World
Health Organization; 1981.
43. World Health Organization. Evidence for the Ten Steps to Successful Breastfeeding, Revised Ed. In:
WHO/CHD/98.9; 1998.
44. World Health Organization. The World Health Organization multinational study of breast-feeding and
lactational amenorrhea. III. Pregnancy during breast-feeding. World Health Organization Task Force on
Methods for the Natural Regulation of Fertility. Fertil Steril 1999;72(3):431-40.
45. World Health Organization. Global strategy for infant and young child feeding. Geneva: 2003.
46. World Health Organization. Global strategy: breastfeeding critical for child survival—UNICEF and WHO
call for increased commitment to appropriate feeding practices for all infants and young children. Indian J
Med Sci 2004;58(3):138-9.
47. n. xerxeuliZe “bavSvTa daavadebaTa propedevtika”
48. James W Anderson,bryan m Johnstone, and Daniel T Remley breast-feeding and cognitive development: a
meta-analysis Am. J Clin Nutr 1999 70-525-35
49. Dusdieker LB, Stumbo PJ, Booth BM, Wilmoth RN.Prolonged maternal fluid supplementation in
breastfeeding. Pediatrics 1990;86(5):737-40.
50. Cregan MD, Mitoulas LR, Hartmann PE. Milk prolactin, feed volume and duration between feeds in
women breastfeeding their full-term infants over a 24 h period. Exp Physiol 2002;87(2):207-14.
57
51. Daly SE, Hartmann PE. Infant demand and milk supply.Part 2: The short-term control of milk synthesis in
lactating women. J Hum Lact 1995;11(1):27-37.
52. Daly SE, Hartmann PE. Infant demand and milk supply.Part 1: Infant demand and milk production in
lactating women. J Hum Lact 1995;11(1):21-6.
53. Daly SE, Kent JC, Owens RA, Hartmann PE. Frequency and degree of milk removal and the shortterm
control of human milk synthesis. Exp Physiol1996;81(5):861-75.
54. Peaker M, Wilde CJ. Feedback control of milk secretion from milk. J Mammary Gland Biol Neoplasia
1996;1(3):307-15.
55. Yamauchi Y, Yamanouchi I. Breast-feeding frequency during the first 24 hours after birth in full-term
neonates. Pediatrics 1990;86(2):171-5.
56. Bergman NJ, Linley LL, Fawcus SR. Randomized controlled trial of skin-to-skin contact from birth versus
conventional incubator for physiological stabilization in 1200- to 2199-gram newborns. Acta Paediatr
2004;93(6):779-85.
57. Zetterstrom R. Breastfeeding and infant-motherinteraction. Acta Paediatr Suppl 1999;88(430):1-6.
58. Righard L, Alade MO. Effect of delivery room routines on success of first breast-feed. Lancet
1990;336(8723):1105-7.
59. Bystrova K, Widstrom AM, Matthiesen AS, Ransjo- Arvidson AB, Welles-Nystrom B, Wassberg C, et al.
Skin-to-skin contact may reduce negative consequences of “the stress of being born”: a study on
temperature in newborn infants, subjected to different ward routines in St. Petersburg. Acta Paediatr
2003;92(3):320-6.
60. Inch S. Fisher C. Mastitis: infeqtion or inflammation? Practitioner., 1995, 239 (1553): 472-476
61. Christensson K, Siles C, Moreno L, Belaustequi A, De La Fuente P, Lagercrantz H, et al. Temperature,
metabolic adaptation and crying in healthy full-term newborns cared for skin-to-skin or in a cot. Acta
Paediatr 1992;81(6-7):488-93.
62. Mikiel-Kostyra K, Mazur J, Boltruszko I. Effect of early skin-to-skin contact after delivery on duration of
breastfeeding: a prospective cohort study. Acta Paediatr 2002;91(12):1301-6.
63. Academy of Breastfeeding Medicine Protocol Committee. Clinical Protocol #3: Hospital Guidelines for the
Use of Supplemental Feedings in the Healthy Term Breastfed Neonate; 2003.
64. de Chateau P, Wiberg B. Long-term effect on motherinfant behaviour of extra contact during the first hour
post partum. III. Follow-up at one year. Scand J. Soc Med 1984;12(2):91-103.
65. Bertini G, Dani C, Tronchin M, Rubaltelli FF. Is breastfeeding really favoring early neonatal jaundice?
Pediatrics 2001;107(3):E41.
66. Blair PS, Ball HL. The prevalence and characteristics associated with parent-infant bed-sharing in England.
Arch Dis Child 2004;89(12):1106-10.
67. Semmekrot BA, de Vries MC, Gerrits GP, van Wieringen PM. [Optimal breastfeeding to prevent
hyperbilirubinaemia in healthy, term newborns]Ned Tijdschr Geneeskd 2004;148(41):2016-9.
68. Yamauchi Y. Hypoglycemia in healthy, full-term, breast-fed neonates during the early days of life:
preliminary observation. Acta Paediatr Jpn 1997;39 Suppl 1:S44-7.
69. Williams A. Hypoglycemia of the newborn: Review of the literature. Geneva: World Health
Organization;1997. p. 1-56.
70. Humenick S. The clinical significance of breastmilk maturation rates. Birth 1987;14(4):174-81.
71. Barros FC, Victora CG, Semer TC, et al. Use of pacifiers is associated with decreased
breastfeedingduration.Pediatrics 1995;95:497-499.
72. Casiday RE, Wright CM, Panter-Brick C, Parkinson KN. Do early infant feeding patterns relate to
breastfeeding continuation and weight gain? Data from alongitudinal cohort study. Eur J Clin Nutr
2004;58(9):1290-6.
73. Hill PD, Humenick SS, Brennan ML, Woolley D. Does early supplementation affect long-term
breastfeeding? Clin Pediatr (Phila) 1997;36(6):345-50.
74. Blomquist HK, Jonsbo F, Serenius F, Persson LA. Supplementary feeding in the maternity ward shortens
the duration of breast feeding. Acta Paediatr 1994;83(11):1122-6.
75. Tyson J, Burchfield J, Sentance F, Mize C, Uauy R, Eastburn J. Adaptation of feeding to a low fat yield in
breast milk. Pediatrics 1992;89(2):215-20.
76. Woolridge MW, Ingram JC, Baum JD. Do changes in pattern of breast usage alter the baby’s nutrient
intake? Lancet 1990;336(8712):395-7.
77. ВОЗ. Методические рекомендации для европейского региона.Кормление ипитание грудных детей
раннего возраста. Европейская серия № 87, 2003
58
78. Tison J, Burchfield J, Sentance F, Mize C, Uauy R, Eastburn J. Adaptation of feeding to a low fat yield in
breast milk. Pediatrics 1992;89(2):215-20.
79. Sachdev HP, Krishna J, Puri RK, Satyanarayana L, Kumar S. Water supplementation in exclusively
breastfed infants during summer in the tropics. Lancet 1991;337(8747):929-33.
80. Brandt KA, Andrews CM, Kvale J. Mother-infant interaction and breastfeeding outcome 6 weeks after
birth. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs 1998;27(2):169-74.
81. Brazelton TB. Neonatal Behavioral Assessment Scale, 2nd ed. Philadelphia: JB Lippencott; 1984.
82. Cohen R, Mrtek MB. The impact of two corporate lactation programs on the incidence and duration of
breast-feeding by employed mothers. Am J Health Promot 1994;8(6):436-41.
83. Dewey KG, Peerson JM, Brown KH, Krebs NF Michaelsen KF, Persson LA, et al. Growth of breastfed
infants deviates from current reference data: a pooled analysis of US, Canadian, and European data sets.
World Health Organization Working Group on Infant Growth. Pediatrics 1995;96(3 Pt 1):495-503.
84. Cernadas JM, Noceda G, Barrera L, Martinez AM, Garsd A. Maternal and perinatal factors influencing the
duration of exclusive breastfeeding during the first 6 months of life. J Hum Lact 2003;19(2):136-
85. Ingram J, Johnson D, Greenwood R. Breastfeeding in Bristol: teaching good positioning, and support from
fathers and families. Midwifery 2002;18(2):87-101.
86. Righard L, Alade MO. Sucking technique and its effect on success of breastfeeding. Birth 1992;19(4): 185-
9.
87. Morton JA. Ineffective suckling: a possible consequence of obstructive positioning. J Hum Lact
1992;8(2):83-5.
88. Henderson A, Stamp G, Pincombe J. Postpartum positioning and attachment education for increasing
breastfeeding: a randomized trial. Birth 2001;
89. Righard L, Alade MO. Sucking technique and its effect on success of breastfeeding. Birth 1992;19(4):1859.
90. Singapur Ministry of Health. Management of breastfeeding for healthy full term infants. 2002. ec1.89.p.97
(references)
91. American Dietetic Association. Breaking the barriers to breastfeeding - Position of ADA. J Am Diet Assoc
2001;101:1213.
92. Avoa A, Fischer PR. The influence of perinatal education about breast-feeding on neonatal weight loss.
Pediatrics 1990;86(11):313-5.
93. Bertolli J, Hu DJ, Nieburg P, Macalalad A, Simonds RJ Decision analysis to guide choice of interventions
to reduce mother-to-child transmission of HIV. Aids 2003;17(14):2089-98.
94. Coutsoudis A, Pillay K, Spooner E, Coovadia HM, Pembrey L, Newell ML. Morbidity in children born to
women infected with human immunodeficiency
95. Carles G, Tortevoye P, Tuppin P, Ureta-Vidal A, Peneau C, El Guindi W, et al. [HTLV1 infection and
pregnancy]. J Gynecol Obstet Biol Reprod (Paris) 2004;33(1 Pt 1):14-20.
96. Ando Y, Ekuni Y, Matsumoto Y, Nakano S, Saito K, Kakimoto K, et al. Long-term serological outcome
of infants who received frozen-thawed milk from human T-lymphotropic virus type-I positive mothers. J
Obstet Gynaecol Res 2004;30(6):436-8.
97. Chaves RG, Lamounier JA. [Breastfeeding and maternal medications]. J Pediatr (Rio J) 2004;80 (5
Suppl):S189-98.
98. Hale T. Medications and Mothers’ Milk. ninth ed. Amarillo: Pharmasoft Publishing; 2004.
99. Eskott R. Positioning, attachment and infections. Emergensy Medical Cliniks of North Amerika, 1985,
3(10: 87-115
100. Horta BL, Victora CG, Menezes AM, Barros FC. Environmental tobacco smoke and breastfeeding
duration. Am J Epidemiol 1997;146(2):128-33.
101. Community Paediatric Committee, Canadian paediatric Society ( CPS). Weaning from breast. Paediatrics
& Child health 2004; 9(4), 249-253
102. Grandjean P, Budtz-Jorgensen E, Steuerwald U, Heinzow B, Needham LL, Jorgensen PJ, et al.
Attenuated growth of breast-fed children exposed to increased concentrations of methylmercury and
polychlorinated biphenyls. Faseb J 2003;17(6):699-701.de Araujo Burgos MG, Bion FM, Campos F.
[Lactation and alcohol: clinical and nutritional effects]. Arch Latinoam Nutr 2004;54(1):25-35.
103. Yasuda A, Kimura H, Hayakawa M, Ohshiro M, Kato Y, Matsuura O, et al. Evaluation of
cytomegalovirus infections transmitted via breast milk in preterm infants with a real-time polymerase
chain reaction assay. Pediatrics 2003;111(6 Pt 1):1333-6.
104. Blyth RJ, Creedy DK, Dennis CL, Moyle W, Pratt J, De Vries SM. Effect of maternal confidence on
breastfeeding duration: an application of breastfeeding self-efficacy theory. Birth 2002; 29(4):278-84.
59
105. Blyth RJ, Creedy DK, Dennis CL, Moyle W, Pratt J, De Vries SM, et al. Breastfeeding duration in an
Australian population: the influence of modifiable antenatal factors. J Hum Lact 2004;20(1):30-8.
106. Giugliani ER. [Common problems during lactation and their management]. J Pediatr (Rio J) 2004;80 (5
Suppl):S147-54.
107. Hill PD, Humenick SS. The occurrence of breast engorgement. J Hum Lact 1994;10(2):79-86.
108. Stockle U, Hoffmann R, Schutz M, von Fournier C,Sudkamp NP, Haas N. Fastest reduction of
Sttraumatic edema: continuous cryotherapy or intermittent impulse compression? Foot Ankle Int
997;18(7):432-8.
109. Snowden HM, Renfrew MJ, Woolridge MW. Treatments for breast engorgement during lactation.
Cochrane Database Syst Rev 2001(2):CD000046.
110. Roberts KL, Reiter M, Schuster D. Effects of cabbage leaf extract on breast engorgement. J Hum Lact
1998;14(3):231-6.
111. Nikodem VC, Danziger D, Gebka N, Gulmezoglu AM, Hofmeyr GJ. Do cabbage leaves prevent breast
engorgement? A randomized, controlled study. Birth 1993;20(2):61-4.
112. Dewey KG, Heinig MJ, Nommsen LA, Lonnerdal B. Adequacy of energy intake among breast-fed infants
in the DARLING study: relationships to growth velocity, morbidity, and activity levels. Davis Area
Research on Lactation, Infant Nutrition and Growth. J Pediatr 1991;119(4):538-47.
113. Ziemer MM, Pigeon JG. Skin changes and pain in the nipple during the 1st week of lactation. J Obstet
Gynecol Neonatal Nurs 1993;22(3):247-56.
114. Morrill JF, Heinig MJ, Pappagianis D, Dewey KG. Risk factors for mammary candidosis among
lactating women. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs 2005; 34(1):37-45.
115. Donnelly A, Renfrew MJ, Woolridge MW. Commercial hospital discharge packs for breastfeeding
women (Cochrane Review). The Cochrane Library 2001;Update Software(1).
116. Hanson LA, Korotkova M, Telemo E. Breast-feeding, infant formulas, and the immune system. Ann
Allergy Asthma Immunol 2003;90(6 Suppl 3):59-63.
117. Hellings P, Howe C. Breastfeeding knowledge and practice of pediatric nurse practitioners. J Pediatr
Health Care 2004;18(1):8-14.
118. Ferreira CS, Martinho PC, Amato Neto V, Cruz RR. Pasteurization of human milk to prevent
transmission of Chagas disease. Rev Inst Med Trop Sao Paulo 2001;43(3):161-2.
119. Ingram J, Woolridge M, Greenwood R. Breastfeeding: it is worth trying with the second baby. Lancet
2001;358(9286):986-7.
120. American Academy of Family Physicians. Breastfeeding Policy and Position Statement. Leawood, KS:
American Academy of Family Physicians; 2001.
121. Snowden HM, Renfrew MJ, Woolridge MW. Treatments for breast engorgement during lactation.
Cochrane Database Syst Rev 2001(2):CD000046.
122. Stockle U, Hoffmann R, Schutz M, von Fournier C, Sudkamp NP, Haas N. Fastest reduction of
posttraumatic edema: continuous cryotherapy or intermittent impulse compression? Foot Ankle Int
1997;18(7):432-8.
123. Guise JM, Palda V, Westhoff C, Chan BK, Helfand M, Lieu TA. The effectiveness of primary care-based
Interventions to promote breastfeeding: systematic evidence review and meta-analysis for the US
Preventive Services Task Force. Ann Fam Med 2003;1(2):70-8.
124. Bittencourt AL. Possible risk factors for vertical transmission of Chagas’ disease. Rev Inst Med Trop Sao
Paulo 1992;34(5):403-8.
125. Menzies D. Effect of treatment on contagiousness of patients with active pulmonary tuberculosis. Infect
Control Hosp Epidemiol 1997;18(8):582-6.
126. Menzies D. Effect of treatment on contagiousness of patients with active pulmonary tuberculosis. Infect
Control Hosp Epidemiol 1997;18(8):582-6.
127. Page T., Lokwood E., Guest K. NMMDC 1999 Institute of Medicine. Nutrition During Lactation.
Washington, DC: National Academy Press; 1991.
128. HIV and infant feeding. Guidelines for decision-makers. WHO 2003
129. American Academy of Pediatics Committee on Infectious Disease. Transmission of infectious agents via
human milk. In: LK P, editor. Red Book 2003 Report of the Committee on Infectious Diseases. Elk
Grove Village: American Academy of Pediatrics; 2003.
130. Jeffery BS, Mercer KG. Pretoria pasteurisation: a potential method for the reduction of postnatal mother
to child transmission of the human immunodeficiency virus. J Trop Pediatr 2000;46(4):219-23.
131. Jeffery BS, Soma-Pillay P, Makin J, Moolman G. The effect of Pretoria Pasteurization on bacterial
contamination of hand-expressed human breastmilk. J Trop Pediatr 2003;49(4):240-4.
60
132. UNICEF. Breastfeeding and complementary feeding; 1990-2000.
133. Naylor AJ, Morrow AL. Developmental readiness of normal full term infants to progress from exclusive
breastfeeding to the introduction of complementary foods. Linkages/Wellstart International, 2001.
134. WHO/UNICEF. Complementary feeding of young children in developing countries: a review of current
scientific knowledge. Geneva: World Health Organization, WHO/NUT/98.1, 1998.
135. Dewey KG, Brown KH. Update on technical issues concerning complementary feeding of young
children in developing countries and implications for intervention programs. Food Nutr Bull, in press
2002
136. Cohen RJ, et al. Effects of age of introduction of complementary foods on infant breast milk intake, total
energy intake, and growth: a randomized intervention study in Honduras. Lancet 1994;344:288-93.
137. Dewey KG, et al. Age of introduction of complementary food and growth of term, low birth weight
breastfed infants: a randomized intervention study in Honduras. Am J Clin Nutr 1999;69: 679-86.
138. Allen LH, Ahluwalia N. Improving iron status through diet. John Snow, Inc./OMNI Project,1997.
139. Gibson RS, Ferguson EL, Lehrfeld J.Complementary foods for infant feeding in developing countries:
their nutrient adequacy and improvement. Europ J Clin Nutr 1998;52:764-70.
140. Skinner JD, Carruth BR, Moran J, Houck K, ColettaF. Fruit juice intake is not related to children’s
growth. Pediatrics 1999;103:58-64.
141. Dennison BA, Rockwell HL, Baker SL. Excess fruit juice consumption by preschool-aged children is
associated with short stature and obesity. Pediatrics 1997;99:15-22.
142. Ziegler EE, Fomon SJ, Nelson SE, et al. Cow milk feeding in infancy: further observations on blood loss
from the gastrointestinal tract. J Pediatr 1990;116:11-8.
143. Guiding Principles for Complementary Feeding of the Breastfeed Child. WHO Global Consultation on
Complementary Feeding, December 10-13, 2001.
144. Huffman SL, Baker J, Shumann J, Zehner ER. The case for promoting multiple vitamin/mineral
supplements for women of reproductive age in developing countries. LINKAGES Project, Academy for
Educational Development, Washington DC, 1998.
145. Domellof M, Cohen RJ, Dewey KG, Hernell O,Landa Rivera L, Lonnerdal B. Iron supplementation of
Honduras and Swedish breastfed infantsfrom 4 to 9 months of age: effects on hemoglobinand other
indices of iron status. J Pediatr 2001;138:679-87.
146. Northstone K, Emmett P, Nethersole F, and the ALSPAC Study Team. The effect of age of introduction
to lumpy solids on foods eaten and reported feeding difficulties at 6 and 15 months.J Hum Nutr Diet
2001;14:43-54.
147. Griffin IJ, Abrams SA. Iron and breastfeeding.Pediatr Clin N Amer 2001;48:401-14.
148. Engle PL, Bentley M, Pelto G. The role of care in nutrition programmes: current research and a research
agenda. Proc Nutr Soc 2000;59:25-35.
149. Pelto G, Levitt E, Thairu L. Improving feeding practices: current patterns, common constraints, and the
design of interventions. Food Nutr Bull,in press.
150. Anderson P, Pochop S, Manoguerra A. Adverse drug reactions in breastfed infants: less than
imagined.Clin Pediatr (Phila) 2003;42(4):325-40.
151. Lucas A & Cole TJ (1990). Breast milk and neonatal necrotising enterocolitis. Lancet 336: 1519-1522.
152. Oddy WH et al. (1999) Association between breastfeeding and asthma in 6 year old children: findings of
a prospective birth cohort study. BMJ 319: 815-819
153. Oddy WH et al (2002). Maternal asthma, infant feeding, and the risk of asthma in childhood. J Allergy
Clin Immunol 110: 65-7.
154. Paronen J et al (2000) Effect of cow's milk exposure and maternal type 1 diabetes on cellular and humoral
immunization to dietary insulin in infants at genetic risk for type 1 diabetes. Finnish Trial to Reduce
IDDM in the Genetically at Risk Study Group. Diabetes 49: 1657-65
155. Young TK et al (2002). Type 2 Diabetes Mellitus in Children: Prenatal and Early Infancy Risk Factors
Among Native Canadians. Arch Pediatr Adolesc Med 156: 651-655
156. Shu XO et al (1999) Breast-feeding and risk of childhood acute leukemia. J Natl Cancer Inst 91: 1765-72
157. Mathur GP et al (1993) Breastfeeding and childhood cancer. Indian Pediatr 30: 651-7
158. Paton LM et al (2003). Pregnancy and lactation have no long-term deleterious effect on measures of bone
mineral in healthy women: a twin study. Am J Clin Nut 77: 707-14
159. Polatti F et al (1999). Bone mineral changes during and after lactation. Obstet Gynecol 94: 52-6
160. Infant Feeding Guideline – East Tennessee Children Hospital 2005
61
161. Working Group on Cow's Milk Protein and Diabetes Mellitus of the American Academy of Pediatrics.
Infant feeding practices and their possible relationship to the etiology of diabetes mellitus. Pediatrics
1994;94:752-4
162. UNICEF UK statement on mother-infant bed sharing, 16 February 2004
163. World Health Organization (WHO), Food and Argriculture Organization (FAO), FAO/WHO workshop
on E sakazakii and other micro-organisms, The Sesiion (2003) of the Codex committee on food Hygiene
(CCFH), IBFAN-GIFA)
164. Sharon Gardiner, Drug Information Pharmacist, Christchurch Hospital and Evan Begg, Clinical
Pharmacologist, Christchurch School of Medicine. Drug Safety in Lactation Website: May 2001
Prescriber Update No.21:10-23
165. Berlin CM, Briggs GG. Drugs and chemicals in human milk. Semin Fetal Neonatal Med 2005;10(2):
149-59.
166. Normal requirements - pediatrics. JPEN J Parenter Enteral Nutr 2002 Jan-Feb;26(1 Suppl):25SA-32SA
167. Nutrition assessment - pediatrics. JPEN J Parenter Enteral Nutr 2002 Jan-Feb;26(1 Suppl):13SA-17SA.
168. WHO - Integrated Management of Pregnancy and Childbirth Pregnancy, Childbirth, Postpartum and
Newborn Care: A guide for essential practice. – 2006
169. WHO - Managing newborn problems: A guide for doctors, nurses and midwives 2003
avtorTa jgufi
eqsperti:
• qeTevan nemsaZe – medicinis doqtori, profesori, Tbilisis saxelmwifo
samedicino universitetis zogadi pediatriis departamentis ufrosi,
saqarTvelos kanoni “bavSvTa bunebrivi kvebis dacvisa da xelSewyobis,
xelovnuri sakvebis kontrolirebadi moxmarebis Sesaxeb” – avtori
62
• medea beleSaZe _ medicinis doqtori, baksis eqsperti-gare Semfasebeli,
saqarTvelos kanoni “bavSvTa bunebrivi kvebis dacvisa da xelSewyobis,
xelovnuri sakvebis kontrolirebadi moxmarebis Sesaxeb” – avtori
63