Tavi 4.

dasaqmeba da umuSevroba

4.1. umuSevrobis arsi da saxeebi

ekonomikur literaturaSi dasaqmebisa da umuSevrobis, rogorc umniSvnelo-

vanesi socialur-ekonomikuri movlenebis Sesaxeb arsebuli Teoriuli Sexedu-
lebebis formireba Sromis bazris TeoriasTan mWidro kavSirSi mimdinareobs.
aseTi midgoma saSualebas iZleva dadgindes is kanonzomierebebi, romlebic xsnian
dasaqmebisa da umuSevrobis donesa da dinamikas, maTze moqmed faqtorebs,
umuSevrobis warmoSobis mizezebs, misi gamovlenis formebsa da socialur-
ekonomikur Sedegebs.
umuSevroba sabazro ekonomikis ganuyofeli movlenaa, rac imiT aixsneba,
rom dinamiur sazogadoebas esaWiroeba sivrce Sromis bazarze. aseT sivrced,
ekonomistebi samuSao Zalis siWarbes miiCnevdnen da miuTiTebdnen, rom misi
garkeuli doniT arseboba sruliad dasaSvebia sruli dasaqmebis pirobebSi.
amdenad, umuSevrobis garkveuli donis arseboba Tavisufali sabazro ekonomikis
gardauval Tvisebas warmoadgens.
umuSevroba, rogorc socialur-ekonomikuri movlena axasiaTebs im
dausaqmebel adamianTa kategorias, romlebic Sromis bazarze wonasworobis
mudmivi ryevis Sedegad, moklebulni arian muSaobis SesaZleblobebs. Sromis
saerTaSoriso organizaciis standartebidan gamomdinare, adamiani umuSevrad rom
CaiTvalos, erTdroulad unda akmayofilebdes Semdeg moTxovnebs:
1. iyos ,,samuSaos gareSe~ e.i. ar gaaCndes anazRaurebadi samuSao garkveuli
drois ganmavlobaSi;
2. ,,mzad iyos mocemul momentSi muSaobisaTvis~ e.i. mzad iyos imuSaos
daqiravebiT an TviTon dasaqmdes;
3. ,,eZebdes samuSaos~ e.i. konkretul RonisZiebebs axorcielebdes anazRau-
rebadi samuSaos mosaZebnad1.
konkretuli pirobebidan gamomdinare, umuSevroba SeiZleba iyos sxvadasxva
saxis. umuSevrobis calkeuli saxeebis gamoyofis safuZvels misi gamomwvevi
mizezebis sxvadasxvaoba warmoadgens.
umuSevrobis Semdeg ZiriTad saxeebs gamoyofen: friqciuli, struqturuli
da cikluri umuSevroba. Tumca, zogierTi avtori miuTiTebs aseve teqnologiur,
sezonur, institucionalur da sxva saxis umuSevrobaze.
friqciuli umuSevroba_esaa moklevadiani umuSevroba, romelic warmoiSoba
momuSavis erTi samuSaodan adgilidan meoreze gadasvlisas, roca igi ,,or
samuSaos~ Soris mdgomareobaSi imyofeba. mas miekuTvneba aseve Sromisunariani
mosaxleobis droebiTi dausaqmebloba, rodesac momuSave pirvelad gadis Sromis
bazarze an ubrundeba mas. friqciuli umuSevrobis warmoSobis mizezi SeiZleba
aixsnas Sromis bazrisaTvis damaxasiaTebeli dinamiurobiT, informaciuli
nakadebis arasrulfasovnebiT. informacia vakanturi samuSao adgilebisa da maT
Sesaxeb, vinc eZebs samuSaos, SeuZlebelia, Sefasebuli iqnas momentalurad,

11996 wlidan saqarTveloSi umuSevris, dasaqmebulis, ekonomikurad aqtiurobis statusis Sefaseba

xorcieldeba Sromis saerTaSoriso organizaciis (Sso) meTodologiis Sesabamisad. ix. Temis danarTi-1.
aseve, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris vebgverdi. www.geostat.ge
amitom dausaqmebeli momuSaveebi da damqiraveblebi maSinve ver pouloben
erTmaneTs, ris gamoc adamiani iZulebulia, garkveuli droiT iyos samuSaos
gareSe. drois es monakveTi aucilebelia, raTa moxdes damsaqmeblebisa da
momuSaveebis urTierTdakavSireba. es garemoeba warmoadgens friqciuli
umuSevrobis warmoSobis mizezs.
struqturuli umuSevroba friqciulisagan gansxvavebiT, droSi ufro met
xans grZeldeba da ganpirobebulia samuSao adgilebisa da momuSaveTa
profesiul-kvalificiur struqturaSi arsebuli gansxvavebiT. struqturuli
umuSevrobis ZiriTadi mizezi ekonomikaSi mimdinare struqturuli Zvrebia.
warmoebis struqturis cvlileba calkeuli dargebisa da sferoebs Soris
Tanafardobis cvlilebaSi aisaxeba. zogierT maTgans swrafi ganviTarebis
perspeqtivebi uCndeba, izrdeba moTxovna maT mier warmoebul produqciaze, rasac
Tan sdevs investiciebis moculobis gadideba da dasaqmebis donis amaRleba. amis
paralelurad, zogierTi dargi ukve ver axorcielebs konkurentunariani
produqciis warmoebas, iZulebuli, Seamciros warmoebis masStabebi da dasaqmebis
done, romelic iwvevs momuSaveTa gamoTavisuflebas da umuSevarTa rigebis
gadidebas. am SemTxvevaSi struqturuli cvlilebebi ganapirobeben samuSao Zalis
gadanawilebas warmoebis calkeuli dargebsa da sferoebs Soris, romelic
yovelTvis garkveul sirTuleebTan aris dakavSirebuli da zogierT SemTxvevaSi
momuSaveebisagan ar marto dargobriv-profesiul, aramed teritoriul
mobilobasac moiTxovs. amitom umuSevarTa rigebSi SeiZleba aRmoCndnen ara
marto is adamianebi, romlebic ver pouloben sakuTari profesiisa da
kvalifikaciis Sesabamis samuSaos, aramed isinic, visac garkveuli mdgomareobis
gamo ar SeuZlia sacxovrebeli adgilis Secvla.
struqturuli umuSevrobis erT-erT nairsaxeobad ganixilaven
teqnologiur umuSevrobas, romlis warmoSobis mizezs mecnierul-teqnikuri
progresi warmoadgens. am ukanasknelis gavlena dasaqmebasa da umuSevrobaze
mravalmxrivia, igi gansxvavebulad zemoqmedebs warmoebisa Tu momsaxurebis
sferoze. mecnierul-teqnikuri progresis gavlena umuSevrobaze vlindeba imaSi,
rom axali teqnikis danergvisa da Sromis mwarmoeblurobis zrdis Sedegad
iqmneba pirobebi garkveuli raodenobis momuSaveebis gamoTavisuflebisaTvis, rac
sabolood, ganapirobebs momuSaveebze moTxovnis Semcirebas. meore mxriv,
maRalmwarmoebluri teqnologiis danergvis Sedegad ekonomikis axali da
zogierTi tradiciuli dargebis gafarToeba iwvevs samuSao Zalaze moTxovnis
gadidebas da, Sesabamisad, dasaqmebis donis amaRlebas.
sabolood, dasaqmebasa da umuSevrobaze mecnierul-teqnikuri progresis
gavlenas winaaRmdegobrivi xasiaTi aqvs da misi ganviTareba iqamde midis, rom
warmoebis procesidan momuSaveTa gamoTavisuflebis tendencia sabolood ufro
Zlieri aRmoCndeba misi mizidvis tendenciasTan SedarebiT. amasTan, umuSevarTa
rigebs upiratesad isini avseben, romelTa profesiul-kvalificiuri momzadebis
done ver pasuxobs warmoebis mzard moTxovnebs.
friqciuli da struqturuli umuSevroba ekonomikis dinamiuri ganviTarebis
pirobebSi savsebiT bunebrivi da amavdroulad misaRebi movlenaa, ramdenadac
uSualod ekonomikis ganviTarebis principebidan gamomdinareobs. friqciuli da
struqturuli umuSevroba SeiZleba warmoiSvas maSinac ki, roca mTlianobaSi
samuSao Zalaze (Sromaze) erToblivi moTxovna miwodebis tolia. friqciuli
2
umuSevroba warmoiSoba Sromis bazris dinamiurobisa da informaciuli nakadebis
arasrulyofilebis gamo, xolo struqturuli umuSevroba_samuSao Zalaze
(Sromaze) moTxovnasa da miwodebaSi teritoriuli da profesiuli
disproporciis Sedegad. sazogadoebaSi sruli dasaqmebis miRweva ar gamoricxavs
friqciuli da struqturuli umuSevrobis arsebobas. ufro metic, umuSevrobis
problemebis kvlevaSi didi adgili ukavia umuSevrobis bunebrivi donis
kategoriis analizs, romelic swored friqciuli da struqturuli
umuSevrobis jams warmoadgens. umuSevrobis bunebrivi done ar aris mudmivi
sidide. masze zemoqmedebs ekonomikuri zrdis tempebi, samuSao Zalis
struqturis cvlileba, sazogadoebis demografiuli ganviTarebis tendenciebi,
socialuri garantiebi da socialuri dacvis done, profkavSirebis saqmianoba da
a.S. aRsaniSnavia, rom umuSevrobis faqtobrivi done mis bunebriv dones, umetes
SemTxvevaSi, aRemateba. gansxvaveba maT Soris arsebiTia ekonomikuri aqtiurobis
daqveiTebis periodSi, roca umuSevroba ciklur xasiaTs iZens da romlis
daZlevac did sirTuleebTanaa dakavSirebuli. miuxedavad imisa, rom umuSevroba
qveynis makroekonomikuri arastabilurobis erT-erTi umniSvnelovanesi
maCvenebelia, am socialur-ekonomikur movlenas mkacri kvalifikacia eZleva
mxolod maSin, rodesac umuSevobis done sayovelTaod dadgenil (msoflio
praqtikaSi miRebul) bunebriv zRvars aRemateba.
cikluri umuSevroba gamowveulia ekonomikuri ciklis im stadiiT,
romelic xasiaTdeba erToblivi danaxarjebis dabali doniT, roca saqonelsa da
momsaxurebaze moTxovna mcirdeba, mniSvnelovnad ecema warmoebisa da dasaqmebis
done, izrdeba momuSaveebis gamoTavisuflebis masStabebi, Sesabamisad adgili aqvs
umuSevrobis donis mkveTr gadidebas. aseT umuSevrobas cikluri umuSevrobas
uwodeben, masSi yvelaze naTlad aisaxeba is damokidebuleba, romelsac adgili
aqvs warmoebis dinamikasa da momuSaveTa saqmian aqtiurobas Soris. cikluri
umuSevrobis masStabebis zrda metad uaryofiTi movlenaa, romelic mniSvnelovan
ekonomikur da socialur danakargebs iwvevs sazogadoebaSi. cikluri
umuSevrobis zrdis Tavidan acileba nebismieri qveynis socialur-ekonomikuri
ganviTarebis umniSvnelovanesi prioritetia.
umuSevrobis klasifikaciaSi garkveuli adgili ukavia sezonur umuSevrobas.
igi damaxasiaTebelia calkeuli dargebisaTvis, rogoricaa: soflis meurneoba,
nawilobriv mSenebloba da sxv. am dargebis sawarmoebs SeuZliaT sruli
datvirTviT imuSaon ramdenime Tves, sxva dros isini mkveTrad amcireben an
saerTod wyveten saqmianobas, rac bunebrivi pirobebiTaa gamowveuli. intensiuri
muSaobis periodSi aRniSnuli dargis sawarmoebSi adgili aqvs momuSaveebis
masobriv daqiravebas, xolo samuSaoTa Semcirebis periodSi_masobriv daTxovnas.
sezonuri umuSevroba garkveuli TaviseburebebiT xasiaTdeba:
 Tavisi warmoSobis mizezebiT igi axlosaa ciklur umuSevrobasTan;
 umuSevroba mniSvnelovanwilad nebayoflobiTi xasiaTisaa;
 sezonuri xasiaTis dargis sawarmoebi momuSaveebs maRal anazRaurebas
uxdian, riTac garkveulwilad axdenen umuSevrobis riskis kompensacias.
rac ufro metia mosalodneli sezonuri umuSevrobis vadebi, miT ufro
maRalia anazRaureba.
umuSevrobis saxeebis daxasiaTebisas mizanSewonilia aseve nawilobrivi
umuSevrobis ganxilva. erT-erTi pirveli, vinc miuTiTebda mis arsebobaze iyo a.
3
pigu. igi umuSevrobis aRniSnuli saxis arsebobas ekonomikuri aqtiurobis
daqveiTebis pirobebSi mewarmeebis qcevis sam SesaZlo SemTxvevas ukavSirebda:
 momuSaveebisaTvis sruli samuSao drois SenarCuneba;
 momuSaveebisaTvis monacvleobiT muSaobis SesaZleblobebis micema sruli
samuSao drois pirobebSi;
 yvela dasaqmebulisaTvis samuSao drois Semcireba.
mewarmeebis qcevis pirveli varianti iwvevs srul umuSevrobas, xolo meore
da mesame_nawilobriv umuSevrobas, rac pigus azriT, ufro misaRebia, radgan
srul umuSevrobas mivyavarT erovnuli dividendis srul dakargvamde da samuSao
Zalis xarisxis daqveiTebamde.
umuSevrobis ganxiluli saxeebi Ria umuSevrobas ganekuTvneba. maT garda,
literaturaSi gamoiyofa aseve faruli umuSevrobis kategoria, romelic
warmoiSoba sawarmoebSi momuSaveTa arasruli gamoyenebiT. kerZod, arasruli
samuSao kviris an arasruli samuSao dRis pirobebSi muSaobisas, an im
SemTxvevaSi, roca momuSaveebi iZulebulni arian, gavidnen anazRaurebis gareSe
(uxelfaso) SvebulebaSi.

4.2. dasaqmeba, rogorc socialur-ekonomikuri kategoria

dasaqmeba mosaxleobis aRwarmoebisaTvis aucilebeli pirobebis Seqmnis

safuZvels warmoadgens, maszea damokidebuli mosaxleobis cxovrebis done,
sazogadoebis danaxarjebis sidide momuSaveTa momzadebis, gadamzadebisa da
SromiTi mowyobis sferoSi. dasaqmebaSi aisaxeba mosaxleobis socialuri
ganviTarebis erT-erTi umniSvnelovanesi aspeqti, romelic Sromis sferoSi misi
moTxovnilebebis dakmayofilebasTan aris dakavSirebuli.
sabazro ekonomikis pirobebSi dasaqmebis procesis sabazro xasiaTi
gamomdinareobs Semdegi fundamentaluri principebis realizaciidan:
 Sromisa da dasaqmebis sferos Tavisufali arCevanis uzrunvelyofa,
rodesac pirovnebas ufleba aqvs, Tavisuflad airCios, miiRos Tu ara
monawileoba sazogadoebrivad sasargeblo SromaSi. am principis
ganxorcielebisaTvis Sesabamisi sakanonmdeblo bazis Seqmna saxelmwifos
mxridan;
 iZulebiTi Sromis akrZalva;
 dasaqmebis sferoSi socialuri daxmarebis meqanizmebis amoqmedeba,
romlis mizani iqneba Sromis bazarze arsebuli naklebkonkurentunariani
fenebisaTvis daxmarebis gaweva SromiTi mowyobis procesSi.
saqarTvelos Sromis kodeqsis Tanaxmad, SromiTi urTierToba aris Sromis
organizaciuli mowesrigebis pirobebSi dasaqmebulis mier damsaqmeblisaTvis
samuSaos Sesruleba anazRaurebis sanacvlod.
SromiTi urTierToba warmoiSoba mxareTa Tanasworuflebianobis
safuZvelze nebis Tavisufali gamovlenis Sedegad miRweuli SeTanxmebiT.
SromiTi urTierTobis subieqtebi arian damsaqmebeli an damsaqmebelTa
gaerTianeba da dasaqmebuli an dasaqmebulTa gaerTianeba, romelic Seqmnilia
„profesiuli kavSirebis Sesaxeb“ saqarTvelos kanoniTa da Sromis saerTaSoriso
organizaciis №87 da №98 konvenciebiT gaTvaliswinebuli miznebiTa da wesiT.
4
 damsaqmebeli aris fizikuri an iuridiuli piri, anda pirTa gaerTianeba,
romlisTvisac SromiTi xelSekrulebis safuZvelze sruldeba garkveuli
samuSao.
dasaqmebuli aris fizikuri piri, romelic SromiTi xelSekrulebis
safuZvelze, damsaqmeblisaTvis asrulebs garkveul samuSaos.
individualuri SromiTi urTierTobis subieqtebi arian damsaqmebeli da
dasaqmebuli. koleqtiuri SromiTi urTierTobis subieqtebi arian erTi an meti
damsaqmebeli an erTi an meti damsaqmebelTa gaerTianeba da erTi an meti
dasaqmebulTa gaerTianeba.
amasTan SromiT da winasaxelSekrulebo urTierTobebSi akrZalulia
nebismieri saxis diskriminacia rasis, kanis feris, enis, eTnikuri da socialuri
kuTvnilebis, erovnebis, warmoSobis, qonebrivi da wodebrivi mdgomareobis,
sacxovrebeli adgilis, asakis, sqesis, seqsualuri orientaciis, SezRuduli
SesaZleblobis, religiuri, sazogadoebrivi, politikuri an sxva
gaerTianebisadmi, maT Soris, profesiuli kavSirisadmi, kuTvnilebis, ojaxuri
mdgomareobis, politikuri an sxva Sexedulebis gamo. (saqarTvelos Sromis
kodeqsi. kanoni #4113, 17.12.2010w. muxli 3.).
literaturaSi dasaqmebis mravali ganmarteba arsebobs. maTTvis saerTo aris
is, rom ,,dasaqmebis~ cneba ZiriTadad dakavSirebulia adamianis SromiT
saqmianobaSi monawileobasTan. zogierT SemTxvevaSi dasaqmeba ganixileba mxolod
rogorc ekonomikuri kategoria: ,,rogorc mosaxleobis funqcionaluri maxasia-
Tebeli, romelic gansazRvravs sazogadoebrivi Sromis procesSi misi
(mosaxleobis) Cabmis xarisxs da saqmianobis konkretuli saxeebisa da formebis
mixedviT Sromisunariani mosaxleobis ganawilebis saboloo Sefasebas warmoad-
gens~. dasaqmebis, rogorc ekonomikuri kategoriis Seswavla or arguments
emyareba: pirveli dakavSirebulia konkretuli adamianis dasaqmebasTan, meore-
saxelmwifos rolTan dasaqmebis pirobebis uzrunvelyofaSi.
konkretul adamianTan mimarTebaSi dasaqmeba SeiZleba daiyos:
garantirebulad, rodesac adamiani, visac surs muSaoba, uzrunvelyofilia
samuSaoTi da ugarantiod, rodesac ar arsebobs ekonomikuri pirobebi, raTa
TiToeuli adamiani, romelsac Sromis unari da survili gaaCnia, dakmayofildes
samuSaoTi.
dasaqmebis pirobebis uzrunvelyofaSi gansakuTrebuli roli eniWeba
saxelmwifos, rac imiTaa gamowveuli, rom dasaqmebis buneba ganpirobebulia ara
marto individis SromisunarianobiT, asakiT an muSaobis surviliT, aramed
pirovnebis SromiTi miswrafebebis realizaciis SesaZleblobebiT. mokled,
saxelmwifoSi adamianTa SromiTi saqmianobis ganxorcielebis SesaZleblobebisa
da pirobebis arsebobiT. swored igi warmoadgens dasaqmebis ZiriTad wanamZRvars.
dasaqmeba ZiriTadad dakavSirebulia adamianebis warmoebis procesSi
monawileobasTan, magram ar unda moxdes misi socialuri mxaris daknineba. es
imiTaa ganpirobebuli, rom dasaqmeba moicavs ara marto adamianis saqmianobis
ekonomikur mxares, aramed mTlianad misi sasicocxlo saqmianobis yvela sferos.
amdenad, es cneba gacilebiT ufro farToa, vidre misi ekonomikuri an Tundac
samarTlebrivi aspeqtebi. adamiani, misi materialuri da sulieri moTxovnilebis
dakmayofilebis done pirdapiraa damokidebuli dasaqmebidan miRebul Semosavalze.
aRniSnulidan gamimdinare, dasaqmeba ganxiluli unda iqnes rogorc
5
umniSvnelovanesi socialur-ekonomikur kategoria, romelic gavlenas axdens
rogorc calkeuli individis, aseve mTeli sazogadoebis keTildReobis doneze.
dasaqmebas ara marto ekonomikuri, aramed mniSvnelovani socialuri da
demografiuli datvirTva gaaCnia.
amgvarad, dasaqmeba ara marto ekonomikur, aramed mniSvnelovan socialur
kategorias warmoadgens. igi arsebiT rols asrulebs qveynis mosaxleobis
keTildReobis donis amaRlebaSi, TiToeul adamianSi profesiuli
SesaZleblobebis formirebasa da ganviTarebSi. aRniSnulidan gamomdinare,
SeiZleba iTqvas, rom dasaqmeba momuSaveebis ara marto anazRaurebadi samuSao
adgilebiT uzrunvelyofaa, aramed sazogadoebis erToblivi SromiTi
potencialis gamoyenebis erT-erTi maCvenebelicaa.
dasaqmeba adamianis socialuri ganviTarebis iseT umniSvnelovanes aspeqtebs
axasiaTebs, romlebic dakavSirebulia Sromis sferoSi misi moTxovnilebebis
dakmayofilebasTan. am poziciidan gamomdinare, dasaqmeba SeiZleba ganxilul iqnas
rogorc moqalaqeebis sazogadoebrivad sasargeblo saqmianoba, romelic
dakavSirebulia piradi da sazogadoebrivi moTxovnilebebis dakmayofilebasTan da
romelsac, rogorc wesi, moaqvs fuladi Semosavali.
dasaqmebis ekonomikuri Sinaarsi aisaxeba yoveli momuSavis SesaZleblobaSi
sakuTari SromiT uzrunvelyos misi da ojaxis wevrebis materialuri da
sulieri moTxovnilebebis dakmayofileba, xolo socialuri_sazogadoebrivad
sasargeblo saqmianobaSi monawileobis gziT Seqmnas pirobebi pirovnebis
formirebisa da misi yovelmxrivi ganviTarebisaTvis.
dasaqmeba warmoiSoba maSin, rodesac momuSave tovebs Sromis bazars (viwro
gagebiT) da iwyeba misi SromiTi momsaxurebis gamoyeneba. igi asaxavs
Sromisunariani mosaxleobis ra nawili monawileobs sazogadoebrivad
sasargeblo SromaSi. Tumca es ar niSnavs, rom ,,dasaqmeba~ da ,,Sroma~ ganxilul
iqnas identuri mniSvnelobis mqone cnebebad. Sroma qveynis simdidris Seqmnis
wyaroa, romelic mis socialur-ekonomikur progress uzrunvelyofs. Sroma,
SromiTi saqmianoba_es, upirveles yovlisa, procesia, romlis drosac garkveuli
SromiTi unar-Cvevebisa da kvalifikaciis mqone adamiani zemoqmedebs Sromis
sagnebze winaswar dasaxuli miznis misaRwevad. dasaqmeba ki adamianebs Soris
arsebuli sazogadoebrivi urTierTobaTa sistemaa. igi gamoxatavs dasaqmebis
subieqtis_Sromisunariani mosaxleobis mdgomareobas, romelic CarTulia an, ama
Tu im mizeziT, ar aris CarTuli SromiTi saqmianobis procesSi. miuxedavad am
or kategorias Soris arsebuli gansxvavebisa, isini erTmaneTisagan
izolirebulad ar ganixileba. ufro metic, dasaqmebis rogorc socialur-
ekonomikuri kategoriis umniSvnelovanesi elementi esaa urTierTkavSiri
dasaqmebis subieqtebsa (Sromisunariani mosaxleoba) da dasaqmebis obieqtebs
(samuSao adgilebs) Soris. Sromis bazris sxva danarCeni wevrebi xels uwyoben
im pirobebis Seqmnas, romlebic uzrunvelyofen dasaqmebis ganxorcielebas ama Tu
im formiT. amasTan, mniSvnelovania dasaqmebis ara marto raodenobrivi, aramed
xarisxobrivi maCveneblebic.
amgvarad, dasaqmeba_esaa socialur-ekonomikuri kategoria, romelic axasia-
Tebs socialur-SromiTi urTierTobebis sxvadasxva formebs da dakavSirebulia
Semosavlis miRebis mizniT sazogadoebrivad sasargeblo saqmianobaSi adamianebis
monawileobasTan.
6
 4.3. dasaqmebis saxeebi da formebi

gamoiyofa dasaqmebis ori ZiriTadi saxe_sruli da arasruli dasaqmeba.

sruli dasaqmeba ar niSnavs Sromisunariani mosaxleobis asi procentiT
dasaqmebas. amiT igi mkveTrad gansxvavdeba sayovelTao dasaqmebisagan, rasac
adgili hqonda administraciul-mbrZanebluri ekonomikuri sistemis pirobebSi.
TiToeuli Sromisunariani piri valdebuli iyo, monawileoba mieRo sazoga-
doebrivad sasargeblo saqmianobSi da dausaqmleblobis SemTxveva mis mimarT
administraciul zemoqmedebas iTvaliswinebda. 1996 wlis 4-20 ivnisis Sromis
saerTaSoriso konferenciis 83-e sesiaze sruli dasaqmeba ganmartebuli iqna,
rogorc mdgomareoba, rodesac yvela, vinc Sromis bazarzea gasuli da aqtiurad
eZebs samuSaos, poulobs mas. rogorc aRiniSna, sruli dasaqmeba ar niSnavs,
rom Sromisunariani mosaxleobidan yvela uzrunvelyofilia samuSaoTi. yoveli
momentisaTvis Sromisunarian pirTa garkveuli nawili sxvadasxva mizezebis gamo
moklebulia muSaobis SesaZleblobas, rac savsebiT bunebrivi movlenaa sabazro
ekonomikis pirobebSi. amis mizezi SeiZleba iyos struqturuli Zvrebi
ekonomikaSi, momuSaveebis survili, sakuTari materialuri mdgomareobis
gaumjobesebis mizniT Seicvalon samuSao adgili, sawarmoebis administraciis
gadawyvetileba, daiTxovos personalis garkveuli nawili da a. S. aseT
pirobebSi sazogadoebis mizania, iswrafodes sruli dasaqmebis miRwevisaken.
sruli dasaqmebis miRwevis aucilebel pirobas warmoadgens xelsayreli
ekonomikuri garemo, finansuri stabiluroba, inflaciis maRali tempebis
ararseboba.
sruli dasaqmeba praqtikulad metad iSviaTad miiRweva, rasac obieqturi
mizezebi aqvs. upirveles yovlisa, is, rom ekonomikuri saqmianoba dinamiuri
procesia, romelic mudmivad viTardeba da icvleba, ganuwyvetliv mimdinareobs
axali saqonlis warmoeba, aseve mudmivad aqvs adgili axali profesiebis
warmoSobasa da Zveli profesiebis gaqrobas. bazarze axal profesiebze moTxovna
yovelTvis win uswrebs mis miwodebas. amitomaa, rom maSinac ki, rodesac
umuSevrobis done sakmaod maRalia, yovelTvis arsebobs vakanturi samuSao
adgilebis garkveuli raodenoba. aRniSnulidan gamomdinare, sruli dasaqmeba
miiRweva ara maSin, roca nebismieri saxis samuSao adgilebis miwodeba Seesabameba
sazogadoebis mxridan masze moTxovnas, aramed maSin, roca SemoTavazebuli
samuSao adgilebi ekonomikurad mizanSewonilia. ekonomikurad mizanSewonili
samuSao adgilebi warmoadgenen produqtiul samuSao adgilebs, romlebic
saSualebas aZleven adamianebs, srulad moaxdinon sakuTari interesebis
realizacia, miaRwion Sromis mwarmoeblurobis maRal dones, miiRon Rirseuli
anazRaureba. maSasadame, maSin rodesac ekonomikurad mizanSewonil samuSao
adgilebze moTxovna kmayofildeba Sesabamisi profesiul-kvalificiuri
struqturis samuSao ZaliT, adgili aqvs srul dasaqmebas.
warmodgenili Sexeduleba kidev erTxel adasturebs imas, rom sruli
dasaqmebis miRweva sazogadoebaSi urTules problemas warmoadgens, radganac
yoveli konkretuli momentisaTvis ekonomikaSi arsebuli yvela samuSao adgili
ar SeiZleba iyos ekonomikurad mizanSewonili, sxva sityvebiT rom iTqvas,
yovelTvis arsebobs samuSao adgilebis garkveuli raodenoba, romelic

7
struqturuli Tu sxva xasiaTis cvlilebebidan gamomdinare, moiTxovs
srulyofas, modernizebas an likvidaciasac ki.
ekonomikuri ganviTarebis iseT mdgomareobisas, rodesac adgili aqvs
warmoebis dacemas, momuSaveTa gamoTavisuflebis masStabebis zrdas, romelTa
dasaqmebis SesaZleblobebi ekonomikis ganviTarebis arsebul pirobebSi
SeuZlebelia, radganac samuSaos maZiebelTa raodenoba mniSvnelovnad aRemateba
vakanturi samuSao adgilebis raodenobas_adgili aqvs arasrul dasaqmebas.
literaturaSi srul dasaqmebasTan erTad ixmareba racionaluri da
efeqtiani dasaqmebis cnebebi. `racionaluri dasaqmeba~ upiratesad, gardamavali
ekonomikis pirobebSi gamoiyeneba, rodesac adgili aqvs warmoebis dacemasa da
masobriv umuSevrobas. igi gamoxatavs garkveul balanss ekonomikur efeqtiano-
basa da socialur samarTlianobas Soris dasaqmebis sferoSi da dakavSirebulia
umuSevrobis socialurad misaReb doneze SenarCunebasTan. ,,efeqtian dasaqmebaSi~
igulisxmeba mosaxleobis iseTi dasaqmeba, romelic uzrunvelyofs Rirseul
Semosavals, TiToeuli moqalaqis saganmanaTleblo da profesiuli donis
amaRlebas Sromis sazogadoebrivi mwarmoeblurobis zrdis safuZvelze.
efeqtiani dasaqmebis problema warmoiSoba maSin, roca dasaqmebulTa profesiul-
kvalificiuri momzadebis done ar Seesabameba maT mier dakavebuli samuSao
adgilebis maxasiaTeblebs, rasac Tan sdevs danakargebi, rogorc momuSaveebisa-
Tvis, aseve sazogadoebisaTvis mTlianad. sabolood efeqtiani dasaqmebis ganxilva
mizanSewonilia ori aspeqtiT: ekonomikuriT, rac gulisxmobs adamianuri resur-
sebis racionalur gamoyenebas da socialuriT, rac momuSaveTa interesebs
maqsimalurad iTvaliswinebs.
sabazro urTierTobebze gardamaval periodSi gavrcelda dasaqmebis iseTi
formebic, rogoricaa nawilobrivi da epizoduri dasaqmeba. nawilobrivia
dasaqmeba, roca momuSave xuTdRiani samuSao kviridan muSaobs 1-3 dRes, xolo
epizoduria im SemTxvevaSi, roca damsaqmebeli gansazRvravs muSaobis konkretul
dReebs, romelic arc periodulobiT da arc xangZlviobiT ar meordeba.
dasaqmebis arsebul formebs Soris gansakuTrebulia meoradi dasaqmeba,
romelic SeiZleba ganimartos rogorc ukve SromiT saqmianobaSi Cabmul
momuSaveTa damatebiTi gamoyenebis forma. Sedegad miiReba erTi da imave piris
ramdenime samuSao adgilze muSaobis gavrcelebis praqtika, rac ZiriTadad
ganviTarebadi qveynebis Sromis bazrisaTvisaa damaxasiaTebeli. meoradi
dasaqmebas Tavisi obieqturi mizezebi aqvs, romelTa Soris mTavaria Semosavlebis
gadidebisaken swrafva. im pirobebSi, rodesac xelfasi CamorCeba saarsebo
minimums, meoradi dasaqmeba momuSavisa da misi ojaxis wevrebis moTxovnilebebis
garkveul doneze dakmayofilebis erT-erTi saSualebaa.
meoradi dasaqmeba Sromis bazarze amJamad arsebuli problemebis gadaWris
saukeTeso gza namdvilad araa. ufro metic, samuSao Zalis Warbi miwodebis
pirobebSi SedarebiT kvalificiuri da mobiluri momuSaveebi axerxeben ori da
meti samuSao adgilis mopovebas, rac sxvebisTvis dasaqmebis SesaZleblobebs
amcirebs da, maSasadame, umuSevrobis donis gadidebis saSiSroebas warmoSobs.
sameurneo saqmianobis pirobebis Secvlam samuSao Zalis gamoyenebis sul
ufro moqnili formebis gamoyenebis aucilebloba moiTxova. Camoyalibda axle-
buli midgomebi dasaqmebis problemebisadmi, rac aisaxa globaluri dasaqmebis
koncefciaSi.
8
 Sromis saerTaSoriso biuros ganmartebiT, ekonomikuri ganviTarebis dabali
tempebis qveynebSi dasaqmebis problemebisadmi axleburi (globaluri) midgomis
arsi imaSi mdgomareobs, rom gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba ekonomikurad
da socialurad sasargeblo SromiT saqmianobaSi Sromis asakis yvela piris
Cabmas.
dasaqmebis globaluri koncefciis farglebSi gavrceleba hpoves moqnili
(aratipuri) dasaqmebis formebma. aratipiuri dasaqmebis formebze msjeloba
SeiZleba im SemTxvevaSi, roca momuSavis standartuli dasaqmebisaTvis
damaxasiaTebeli Semdegi niSnebidan:
 erT damsaqmebelTan muSaoba;
 damsaqmeblis sawarmoo SenobaSi muSaoba;
 standartuli datvirTva samuSao dRis, kviris, wlis ganmavlobaSi erT-
erTi mainc ar arsebobs.
daqiravebulTa aratipuri dasaqmebis SedarebiT gavrcelebuli formebia: Sin
muSaoba, nawilobrivi dasaqmeba, droebiTi dasaqmeba. maTi gavrceleba damokidebu-
lia ekonomikis dargze, momuSaveTa sqesobriv-asakobriv struqturaze da saqmiani
koniunqturis mdgomareobaze.
warmoebis ganviTarebis moTxovnebidan gamomdinare, roca aucilebelia
warmoebis moculobis gadideba, SvebulebaSi myofi momuSaveebis Secvla da a.S.
praqtikaSi gamoiyeneba aratipuri dasaqmebis erT-erTi forma_droebiTi dasaqmeba.
man didi xania gavrceleba hpova msoflio Sromis bazarze, droebiTi dasaqmeba
gulisxmobs sazogadoebrivad sasargeblo saqmianobaSi CarTvas garkveuli vadiT,
rac SromiTi xelSekrulebiTaa gaTvaliswinebuli. droebiTi dasaqmebis vada
meryeobs erTi dRidan ramdenime Tvemde.

9
 4.4. umuSevrobisa da dasaqmebis gazomvis maCvenebelTa sistema

umuSevrobisa da dasaqmebis, iseve rogorc nebismieri sxva socialur-

ekonomikuri movlenis analizisaTvis, saWiroa maTi ara marto Tvisobrivi daxa-
siaTeba, aramed raodenobrivi Sefasebac, romelic SeiZleba ganxorcieldes Sesa-
bamisi maCvenebelTa sistemis saSualebiT. am maCveneblebis xasiaTi, sizustis
xarisxi, gamovlenis formebi, monacemebis damuSavebis meTodebi da sirTule
damokidebulia Sesaswavli obieqtis specifikurobaze.
umuSevrobis ZiriTad maCveneblebs miekuTvneba: umuSevrebis ricxovnoba,
umuSevrobis done da xangrZlivoba, umuSevarTa sqesobriv-asakobrivi, profe-
siul-dargobrivi da teritoriuli struqtura. umuSevrobis SefasebaSi gansa-
kuTrebuli mniSvneloba aqvs Sromis bazris daZabulobis koeficients.
ama Tu im qveyanaSi umuSevarTa raodenobis dadgenis meTodebi gansxvave-
bulia. amasTan dakavSirebiT ori meTodologiuri midgoma arsebobs:
pirvelis midgomis Tanaxmad, umuSevrobis maCveneblebi dgindeba mosaxleobis
garkveuli nawilis SerCeviTi dakvirvebis safuZvelze, rac periodulad tardeba
(aSS, iaponia). ase magaliTad, aSS-Si umuSevarTa raodenobis dasadgenad
yovelTviurad xdeba mosaxleobis SerCeviTi gamokvleva. rac 60 aTas ojaxs
moicavs. miRebuli Sedegebi ganzogaddeba mTel qveyanaze.
meore midgomis Tanaxmad, umuSevrobis maCveneblebi dgindeba dasaqmebis
saxelmwifo samsaxurebSi umuSevris statusis mosapoveblad Semosuli
gancxadebebis safuZvelze (magaliTad, didi britaneTi). pirveli midgoma,
romelic periodul SerCeviT gamokvlevas iTvaliswinebs, ufro ZviradRirebulia,
magram SedarebiT zustad asaxavs umuSevarTa struqturas; rac Seexeba meore
midgomas, igi SedarebiT martivia, magram umuSevrebis Tvisobrivi Semadgenlobis
dazustebis TvalsazrisiT, moiTxovs damatebiTi kontrolis RonisZiebebis
gatarebas im pirebis qcevaze, romlebic sakuTar Tavs umuSevarTa kategorias
akuTvneben.
umuSevrobis mdgomareobis Sefasebis raodenobrivi maCveneblebidan yvelaze
ufro farTodaa gavrcelebuli umuSevrobis done. igi gaiangariSeba, rogorc
umuSevarTa raodenobis Sefardeba ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis (samuSao
Zala) raodenobasTan.

Ud=Ur/E×100%

sadac Ud_umuSevrobis donea (procentebSi);

Ur_umuSevarTa raodenobaa;
E_ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba, anu samuSao Zalaa.
miuxedavad imisa, rom umuSevrobis donis maCvenebeli farTod gamoiyeneba
praqtikaSi, igi araa moklebuli naklovanebebs. kerZod, misi saSualebiT Znelia
msjeloba umuSevrobis xangrZlivobaze, dasaqmebis perspeqtivebze da a.S. Sromis
bazarze arsebuli situaciis analizisaTvis xSirad gamoiyeneba aseve Sromis
bazris daZabulobis koeficienti, romelic gamoxatavs erT vakantur samuSao
adgilze umuSevrebis raodenobas. aRniSnuli koeficientis gaangariSebis
safuZvelia Tavisufali samuSao adgilebisa da umuSevrebis raodenobis Sesaxeb

10
arsebuli monacemebi. Sromis bazris daZabulobis koeficienti gaiangariSeba
umuSevarTa raodenobis SefardebiT vakanturi samuSao adgilebis raodenobasTan
(Ur/V) Sromis bazris daZabulobis koeficientis saSualebiT SeiZleba msjeloba
umuSevrobis xangrZlivobasa da dasaqmebis SesaZlebelobebze.
aRsaniSnavia, rom sazogadoebisaTvis metad arasasurvel movlenas
warmoadgens grZelvadiani anu qronikuli umuSevroba, rodesac umuSevrad yofnis
periodi 1-3 wels da ufro met xans grZeldeba.
Sromis bazris mdgomareobis analizisaTvis farTod gamoiyeneba umuSevrobis
sqesobriv-asakobriovi, profesiul-dargobrivi da teritoriuli struqtura,
romelic axasiaTebs calkeuli asakis, sqesis, profesiisa da teritoriuli
kuTvnilebis umuSevrebis xvedriT wonas umuSevarTa saerTo raodenobaSi.
saerTaSoriso statistikaSi farTodaa gavrcelebuli mosaxleobis dasaqmebis
donis maCvenebeli, romelic iangariSeba, rogorc dasaqmebuli mosaxleobis
ricxovnobis Sefardeba 15 wlisa da ufrosi asakis mosaxleobis ricxovnobasTan:

Dd=Dr/P15+×100%

sadac Dd_dasaqmebis donea (procentebSi);

Dr_dasaqmebulTa raodenobaa;
P15+ _15 wlisa da ufrosi asakis mosaxleobaa.
dasaqmebis mdgomareobis dasaxiaTebisaTvis aucilebelia aseve Semdegi
maCveneblebis gamoyeneba:
 samuSao Zalis ganawileba sazogadoebrivad sasargeblo SromaSi
monawileobis xasiaTidan gamomdinare;
 Sromisunariani mosaxleobis dasaqmebis done;
 momuSaveTa ganawileba ekonomikis dargebis mixedviT anu dasaqmebis
dargobrivi struqtura.
 momuSaveTa profesiul-kvalificiuri struqtura.
dasaqmebis dargobrivi da profesiul-kvalificiuri struqtura, misi
ganviTarebis tendenciebi mniSvnelovnad gansxvavdeba sqesisa da asakis mixedviT.
mosaxleobis sqesobriv-asakobrivi jgufebs, romlebic sazogadoebrivad
sasargeblo SromaSi monawileobis xasiaTis erTgvarovnobiT xasiaTdebian
mosaxleobis socialur-demografiul jgufebs uwodeben. praqtikuli
gamocdileba adasturebs, rom sqesisa da asakis mixedviT mosaxleobis dasaqmebis
Taviseburebebis analizisas mizanSewonilia, gamoiyos Semdegi socialur-
demografiuli jgufebi: mamakacebi, qalebi, axalgazrdebi (16-29 wlis asakis
pirebi), saSualo asakis pirebi (30-49 weli), winasapensio asakis pirebi,
sapensio asakis pirebi. TiToeuli jgufis warmomadgenlebis dasaqmebas misTvis
damaxasiaTebeli Taviseburebebi gaaCnia. magaliTad, qalTa SromiTi aqtiuroba
iseTi faqtorebis garda, rogoricaa asaki, profesiuli momzadebis done,
damokidebulia aseve demografiuli ganviTarebis mimarTulebebze, dedobisa da
sawarmoo funqciebis optimalur SeTanawyobaze. aRsaniSnavia is garemoebac, rom
damsaqmeblebi, umetes SemTxvevaSi, Tavs arideben qalebis, gansakuTrebiT,
mcirewlovani bavSvebis dedebis samuSaoze miRebas. aRniSnuli kategoriis pirebi,

11
im axalgazrdebTan erTad, vinc pirvelad gadian Sromis bazarze, miekuTvnebian
dabalkonkurentunarian kontingents.
mosaxleobis dasaqmebis struqturis analizs didi mniSvneloba aqvs
mTlianad qveynis ekonomikis da, maT Soris, Sromis bazris funqcionirebis
efeqtianobis SefasebisaTvis. faqtobrivad, dasaqmebis struqtura asaxavs ekono-
mikis struqturas da masSi mimdinare cvlilebebs, sazogadoebrivi saqmianobis
socialur, ekonomikur, demografiul, eTnikur da ekologiur aspeqtebs.
mosaxleobis dasaqmebis mdgomareobis analizisas didi mniSvneloba aqvs mis
ara marto raodenobriv, aramed xarisxobriv Sefasebas. am TvalsazrisiT
SeiZleba, gamoiyos analizis Semdegi aspeqtebi: socialuri; sakuTrebis formis
mixedviT; teritoriul-regionuli; dargobrivi; profesiul-kvalificiuri;
sqesobriv-asakobrivi da aS. isini urTierTdakavSirebulni arian. magaliTad,
dasaqmebis sqesobriv-asakobrivi strutura SeiZleba daxasiaTdes profesiul-
kvalificiuri, dargobrivi, socialuri da sxva niSnis mixedviT. sakuTrebis
formis mixedviT dasaqmebis sruqtura moicavs saxelmwifo seqtorSi da kerZo
seqtorSi dasaqmebulebs da a.S.

4.5. umuSevrobis socialur-ekonomikuri Sedegi

ganviTarebuli qveynebis gamocdileba adasturebs, rom SromiTi

urTierTobebis sferoSi sabazro meqanizmebis moqmedeba srulebiTac ar iZleva
idealur Sedegs. Sromis bazris meqanizms ar ZaluZs uzrunvelyos sruli
dasaqmeba. SesaZlebelia umuSevrobis bunebrivi (dasaSvebi) donis miRweva da
SenarCuneba. igi kidev ufro gaZnelebulia gardamavali ekonomikis pirobebSi,
rodesac samuSao Zalaze (Sromaze) moTxovnisa da miwodebis raodenobriv
Seusabamobas Tan sdevs struqturuli (profesiul-kvalificiuri, dargobrivi,
geografiuli da a.s.) disproporciebi droebiT dausaqmebel mosaxleobasa da
Tavisufal samuSao adgilebis struqturas Soris. es mniSvnelovnad
axangrZlivebs dausaqmebeli mosaxleobis Sromis bazarze yofnis periods da
umuSevrobis masStabebis zrdis erT-erT faqtors warmoadgens.
saqarTveloSi mimdinare socialur-ekonomikuri gardaqmnebis pirobebSi sul
ufro metad problematuri xdeba umuSevrobis zrda, dasaqmebis struqturuli
da regionuli disproporciebis gaRrmaveba, kvalificiuri samuSao Zalis qveynis
farglebs gareT gadineba, mosaxleobis realuri Semosavlebis Semcireba. es
problemebi udides gavlenas axdens qveynis ara marto ekonomikur, aramed
socialur-politikur ganviTarebaze da zogjer socialuri afeTqebis
ganmapirobebel umniSvnelovanes faqtors warmoadgens.
umuSevrobas sazogadoeba miyavs arsebuli resursebis arasrul gamoyenebamde,
erovnuli Semosavlis moculobis Semcirebamde, umuSevarTa profesiul-
kvalificiuri donis daqveiTebamde. sabolood, rogorc j. gelbreiTi aRniSnavs
“samuSao Zalis raodenobaSi umuSevarTa procentuli zrda, ekonomikuri
sistemis moSlilobis xarisxis maCvenebelia”.
erovnuli ekonomikis doneze umuSevrobis uaryofiTi Sedegi gamoixateba
warmoebis masStabebis SemcirebiT. kavSiri umuSevrobis faqtobriv donesa da
mTliani Sida produqtis moculobis Semcirebas Soris Cans e.w. oukenis kanoniT.
misi arsi isaa, rom umuSevrobis faqtobrivi donis erTi procentiT mateba
12
iwvevs mTliani Sida produqtis 2.0%-2.5%-iT Semcirebas. rac SeiZleba
warmovidginoT Semdegi formulis saxiT:

Y*=Y/[1-β(U-U*)] an (Y -Y*)/Y*=-β(U-U*)
sadac Y*- potenciuri mTliani Sida produqtis moculobaa anu mSp-is moculoba
sruli dasaqmebis pirobebSi;
Y - nominaluri mTliani Sida produqtis moculobaa saangariSo periodSi;
U-umuSevrobis faqtobrivi done:
U*-umuSevrobis bunebrivi done. ekonomikuri danakargebis gaangariSebisas.
ganviTarebuli sabazro ekonomikis qveynebSi, umuSevrobis bunebriv doned aiReba
5.0-7.0%;
β-oukenis koeficienti (2.0%-2.5%).
umuSevrobis negatiuri ekonomikuri Sedegi warmoebis Semcirebis garda
aris:
 sagadasaxado Semosavlebis Semcireba;
 umuSevrebisaTvis Semweobebis xarjebis gadideba;
 kvalifikaciis daqveiTeba;
 umuSevrebisa da maTi ojaxis wevrebis cxovrebis donis daqveiTeba;
 miRebuli ganaTlebis Sedegebis gaufasureba.
miuxedavad amisa, umuSevrobis, rogorc socialur-ekonomikuri movlenis
ganxilva ar SeiZleba mxolod negatiuri TvalsazrisiT. upirveles yovlisa,
unda aRiniSnos, rom umuSevroba uzrunelyofs e.w. ,,samuSao Zalis rezervis”
formirebas, rac ekonomikas garkveuli ,,manevrirebis” SesaZlebloba aZlevs
saqonelsa da momsaxurebaze moTxovna-miwodebis Tanafardobis cvlilebisas.
garda amisa, umuSevrobis arseboba xels uwyobs momuSaveebs Soris konkurenciis
gaZlierebas, dasaqmebulebi ufro metad ufrTxildebian sakuTar samuSao
adgilebs, cdiloben ganuwyvetlad aimaRlon kvalifikacia, moergon warmoebis
cvalebad teqnologiur pirobebs da warmoebaSi mecnierul-teqnikuri progresis
miRwevebis danergvas. yovelive es xels uwyobs Sromis mwarmoeblurobis zrdas,
warmoebis efeqtianobis amaRlebas. amasTan, umuSevrobas CamoTvlili dadebiT
mxareebze saubari SeiZleba mxolod maSin, rodesac misi faqtobrivi done
sazogadoebrivad dasaSveb_,,bunebriv dones” uaxlovdeba. winaaRmdeg SemTxveaSi,
masobrivi umuSevroba, gansakuTrebiT Tu igi didi xnis manZlze grZeldeba
damangrevelad moqmedebs ekonomikis funqcionirebaze.
umuSevrobis Sedegebis analizisas aranaklebi mniSvneloba eniWeba mis
socialur Sedegebs, romlebic Znelad eqvemdebarebian raodenobriv Sefasebas.
aRsaniSnavia, rom umuSevrobis ekonomikuri da socialuri Sedegebis gamijvna
pirobiTi xasiaTis matarebelia, isini mWidrod arian erTmaneTTan dakavSirebuli.
magaliTad, umuSevrobis erT-erT umniSvnelovanes socialur Sedegs warmoadgens
sazogadoebaSi arsebuli socialuri diferenciaciis gaRrmaveba. es ganpirobe-
bulia imiT, rom umuSevroba, umuSevarTa da misi ojaxis wevrebis Semosavlebis
mkveTr Semcirebas iwvevs, rac maTi cxovrebis donis daqveiTebasTan erTad
ganapirobebs socialuri statusis Secvlasac. problema erTnairad mtkivneulia
rogorc ganviTarebul, aseve ganviTarebadi qveynebisaTvis da gansakuTrebuli
simwvaviT Cndeba ekonomikuri krizisis pirobebSi.
13
 umuSevrobis uaryofiTi socialuri Sedegi gansakuTrebiT SesamCnevi xdeba
grZelvadiani anu qronikuli umuSevrobis pirobebSi. am dros xdeba dausaqme-
belTa kvalifikaciis nawilobrivi an sruli daqveiTeba (dekvalifikacias), rac
SeiZleba aisaxos SemdegSi:
_adamians, romelic didi xnis manZilze moklebulia muSaobis
SesaZleblobebs, bunebrivia, uqveiTddeba SromiTi unar-Cvevebi. mas TandaTanobiT
uqreba interesi adrindeli profesiis mimarT, radganac mecnierul-teqnikuri
progresi, aseve gardamavali ekonomikisaTvis damaxasiaTebeli Zireuli
cvlilebebi adre SeZenili codnis moZvelebas iwvevs. maSinac ki, rodesac
umuSevari sakuTari profesiiT ipovis samuSaos xangZlivi Sesvenebis Semdeg, mas
uwevs garkveuli danaxarjebis gaReba kvalifikaciis asamaRleblad. amasTan, axal
samuSao adgilze adaptirebisas gardauvalia Sromis mwarmoeblurobis da, aqedan
gamomdinare, warmoebis efeqtianobis Semcireba.
_im SemTxvevaSi, rodesac umuSevars Sromis bazris koniunqturis
cvlilebidan gamomdinare uxdeba profesiisa da specialobis Secvla, rogorc
ekonomikuri, aseve socialuri xasiaTis danakargebi mniSvnelovania, radgan axali
profesiis aTviseba moiTxovs sakmod did drosa da finansur danaxarjebs.
_qronikuli umuSevroba sazogadoebaSi kriminogenuli situaciis
gamwvavebisaTvis noyier niadags qmnis. statistikuri monacemebi adastureben, rom
narkomaniis, sxvadasxva saxis kanondarRvevebis SemTxvevebi, umetesad, swored
dausaqmebel mosaxleobaze modis.

kiTxvebi TviTSemowmebisaTvis:

1. raSi mdgomareobs umuSevrobis arsi da vin SeiZleba CaiTvalos umuSevrad?

2. umuSevrobis ramdeni saxe arsebobs da ras niSnavs umuSevrobis bunebrivi
done?
3. raSi mdgomareobs dasaqmebis arsi da ZiriTadi principebi?
4. ras niSnavs sruli dasaqmeba da rodis aris misi miRweva SesaZlebeli?
5. daaxasiaTeT dasaqmebis Tanamedrove formebi.
6. daaxasiaTeT umuSevrobis raodenobis gansazRvris meTodologiuri midgomebi.
7. daaxasiaTeT umuSevrobis Sefasebis raodenobrivi maCvenebelebi.
8. daaxasiaTeT dasaqmebis Sefasebis maCvenebelTa sistema.
9. raSi mdgomareobs umuSevrobis negatiuri ekonomikuri Sedegebi da rogor
SeiZleba misi raodenobrivi Sefaseba?
10. daaxasiaTeT umuSevrobis socialuri Sedegebi.

14
 danarTi #1
სამუშაო ძალის სტატისტიკა შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის (შსო) ახალი შრომის
საერთაშორისო სტანდარტების (შსს) შესაბამისად (დაინერგა 28.12.2020წ.).
საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური. სამუშაო-ძალის-გამოკვლევა.pdf (geostat.ge).

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური სამუშაო ძალის სტატისტიკას

შინამეურნეობების შერჩევითი გამოკვლევის საფუძველზე აწარმოებს.

კვლევის მთავარი მიზანია 15 წლის და უფროსი ასაკის მოსახლეობის შესახებ სამუშაო ძალის
(დასაქმებული, უმუშევრი, სამუშაო ძალის გარეთ მყოფი მოსახლეობა) მაჩვენებლების
წარმოება.

1998-2016 წლებში სამუშაო ძალის მაჩვენებლების წყაროს წარმოადგენდა შინამეურნეობების

ინტეგრირებული გამოკვლევა. 2017 წელს შინამეურნეობების ინტეგრირებულ გამოკვლევას
გამოეყო სამუშაო ძალის მოდული და ჩამოყალიბდა დამოუკიდებელ სამუშაო ძალის
გამოკვლევად.

1998-2016 წლებში გამოკვლევის შერჩევის ზომა დაახლოებით 3 400 შინამეურნეობა იყო, 2017-
2018 წლებში - 6 000 შინამეურნეობა, ხოლო 2019 წლიდან - 6 400 შინამეურნეობა. 2017 წლამდე
შერჩეული შინამეურნეობა ერთი წლის განმავლობაში 4-ჯერ (კვარტალში ერთხელ)
გამოიკითხებოდა, შემდეგ კი მისი ჩანაცვლება ხდებოდა ახალი შინამეურნეობით. თითოეულ
თვეში ახლად შერჩეული შინამეურნეობების წილი შეადგენდა 1/12-ს, შესაბამისად წლის
განმავლობაში ხორციელდებოდა მთელი შერჩევის განახლება. 2017 წლიდან შინამეურნეობები
გამოიკითხება 2-(2)-2 როტაციული სქემის მიხედვით, რაც ნიშნავს, რომ შერჩეულ მისამართზე
მცხოვრებ შინამეურნეობაში ინტერვიუები ტარდება ზედიზედ ორ კვარტალში, ხოლო შემდეგი
2 ინტერვიუ ტარდება ორი კვარტლის გამოტოვებით, მომდევნო წლის იმავე კვარტალებში.
ყოველკვარტალურად ახლად შერჩეული შინამეურნეობების წილი შეადგენს 1/4-ს.

სამუშაო ძალის გამოკვლევას ექვემდებარებიან კერძო შინამეურნეობებში მცხოვრები 15 წლის

და უფროსი ასაკის წევრები, გარდა:
1.იმ პირებისა, რომლებიც არ იმყოფებიან შინამეურნეობაში 12 თვის და მეტი პერიოდის
განმავლობაში;
2.სამხედრო პირებისა (წვევამდელები და სამხედრო პირები), რომლებიც ცხოვრობენ 2
ყაზარმებში;
3.საპატიმროებში, ფსიქიატრიულ საავადმყოფოებში, მოხუცთა თავშესაფრებში, ინტერნატებსა
და სხვა ინსტიტუციურ დაწესებულებებში მცხოვრები პირებისა.

2020 წლამდე სამუშაო ძალის სტატისტიკის მეთოდოლოგიურ საფუძველს შრომის

საერთაშორისო ორგანიზაციის (შსო) მიერ შრომის სტატისტიკოსთა მე-13 საერთაშორისო
კონფერენციაზე მიღებული სტანდარტები წარმოადგენდა.

2020 წლიდან საქსტატმა დანერგა მე-19 და მე-20 კონფერენციაზე მიღებული სტანდარტები და

მეთოდოლოგია. შსო-ს ახალი სტანდარტით თვითდასაქმებულად აღარ ითვლებიან საკუთარ
ოჯახურ მეურნეობაში მომუშავე პირები, რომლებიც არ არიან ბაზარზე ორიენტირებულები და
სასოფლო სამეურნეო პროდუქციას აწარმოებენ უმთავრესად საკუთარი მოხმარებისათვის.

სამუშაო ძალა (ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობა) – დასაქმებული და უმუშევარი

მოსახლეობა.

15
დასაქმებული - 15 წლის და უფროსი ასაკის პირი, რომელიც გამოსაკვლევი პერიოდის
(გამოკითხვის მომენტის წინა 7 დღე) განმავლობაში მუშაობდა სულ მცირე ერთი საათი მაინც
შრომის ანაზღაურების ან მოგების მიღების მიზნით, ან დროებით არ იმყოფებოდა სამუშაოზე
შვებულების, ავადმყოფობის, ტექნიკური, ეკონომიკური ან სხვა მსგავსი მიზეზების გამო.

დაქირავებული - 15 წლის და უფროსი ასაკის პირი, რომელიც გამოსაკვლევი პერიოდის

განმავლობაში ასრულებდა განსაზღვრულ სამუშაოს სულ მცირე ერთი საათი მაინც შრომის
ანაზღაურების მიღების მიზნით, ფულადი ან ნატურის სახით, ან დროებით არ იმყოფებოდა
სამუშაოზე შვებულების, ტექნიკური, ეკონომიკური ან სხვა მსგავსი მიზეზების გამო.

თვითდასაქმებული - 15 წლის და უფროსი ასაკის პირი, რომელიც გამოსაკვლევი პერიოდის

განმავლობაში მუშაობდა სულ მცირე ერთი საათი მაინც მოგების მიღების მიზნით ან დროებით
არ იმყოფებოდა სამუშაოზე.

უმუშევარი – 15 წლის და უფროსი ასაკის პირი, რომელიც გამოსაკვლევი პერიოდის

(გამოკითხვის მომენტის წინა 7 დღე) განმავლობაში არ იყო დასაქმებული, გასული 4 კვირის
განმავლობაში აქტიურად ეძებდა სამუშაოს და პოვნის შემთხვევაში მზად იყო მუშაობის
დასაწყებად უახლოესი 2 კვირის განმავლობაში.

მოსახლეობა სამუშაო ძალის გარეთ – 15 წლის და უფროსი ასაკის პირი, რომელიც გამოსაკვლევი
პერიოდის (გამოკითხვის მომენტის წინა 7 დღე) განმავლობაში არ იყო დასაქმებული, არ ეძებდა
სამუშაოს გასული 4 კვირის განმავლობაში და/ან არ იყო მზად მუშაობის დასაწყებად უახლოესი
2 კვირის განმავლობაში.

უმუშევრობის დონე - უმუშევართა პროცენტული წილი შესაბამისი ასაკის ეკონომიკურად

აქტიურ მოსახლეობაში.

სამუშაო ძალის მონაწილეობის დონე (აქტიურობის დონე) - სამუშაო ძალის პროცენტული წილი
შესაბამისი ასაკის მოსახლეობაში.

დასაქმების დონე - დასაქმებულთა პროცენტული წილი შესაბამისი ასაკის მოსახლეობაში.

16