“CERITA WAYANG”
KASUSUN DENING :
NAMA : FADHAN MUHNISA
NO : 11
KELAS : X TBSM 1
Alhamdulillah, puji syukur panyerat aturaken wonten ngarsanipun Gusti Allah Ingkang
Maha Agung sahengga laporan punika saged kasusun kanthi sae. Boten kesupen kula
aturaken matur sembah nuwun kagem tiyang sepuh kawula ingkang tansah paring
donga pangestu saha para dwija ingkang sampun paring kawruh lan seserepan sahengga
kliping ingkang kasusun sae punika saged purna.
Kliping kanthi irah-irahan ".Cerita Wayang” menika kasusun kagem njangkepi tugas
semester I mata pelajaran basa Jawa.
Mugi-mugi kliping ingkang kaserat dening panyerat menika saged paring mapinten-
pinten manfaat dumateng para sinten kemawon ingkang maos. Kula minangka panyerat
ugi kathah kakirangan, pramila panyaruwe saha panyendu tansah kula antu-antu.
Panyerat
ii
DAFTAR ISI
Halaman Judul............................................................................................................i
Atur Prawacana..........................................................................................................ii
Daftar Isi.....................................................................................................................iii
1. Kresna Duta..........................................................................................................1
2. Bagong.................................................................................................................4
3. Dewa Ruci............................................................................................................5
4. untadewa ............................................................................................................8
5. Anoman................................................................................................................13
Daftar Kapustakaan....................................................................................................14
iii
KRESNA DUTAE
1
kuwi dekne kabeh lagi ngenger neng Wirata. Dadi para warga Wirata wis kewajiban
dekne kabeh kanggo ngalungguhan pusaka kagem labuh negara.
Krungu debatan Duryudana lan Kresna, mbah Bisma ngupadi nengahi. Nanging,
upadine jebulna sia-sia. Duryudana malah nganggep menawa mbah Bisma nyat luwih
mileh Pandawa daripada Korawa.
Akhire, Sri Kresna mari keputusan Korawa kanggo paling akhir, apa Doryudana arep
mbalekne hak Indraprastha marang Pandawa utawa ora.
“Para Pandawa wis ngelek-elek keluarga Hastina paling utama Korawa, kabeh Korawa
wis sepakat ora arep linggih satingkat karo para Pandawa lan ora arep mbalekne
Indraprastha”, jawab Doryudana. Cerita wayang bahasa jawa sri kresna.
Jawaban kuwi nggawe Sri kresna kesal lan banjur dheweke celathu, “ Doryudana, para
panggende neng kene bakal dadi saksi dhuwur tembunganmu , tembunganmu iki kudu
tok pertangunggjawabke mbesuk. Aku bakal ngutarake keputusanmu marang para
Pandawa!”.
Sri Kresna banjur mungkur bangsal keraton. Dheweke nuju menyang siji taman neng
njero istana Hastina. Katon matane bersinar tanda emosine wis duwur. Kresna
bertriwikrama, ngowah ujud dadi Brahala, makhluk buta sing linuwih gedhe.
Triwikrama Kresna nggawe kabeh Astina kaget lan keweden. Para Korawa mlayu
mrana mrene nggoleki panggon ndelik. Resi Drona sing uga keweden ora wani
mungkur seko njero kraton. Sawentara iku Bisma lan Arya Widura karo tenang
mungkur bangsal kraton tanpa rasa wedi kaya ora kedadean apa-apa.
Triwikrama Bathara Wisnu uga nggawe gempar kahyangan. Para dewa kuwatir lan
mudhun kanggo ndeleng Triwikrama Sri Kresna.
Para dewa bingung kepriye kudu ngendhegake triwikrama Sri Kresna. Mula dekne
kabeh merintahke, kanggo njemput Bathara Derma supaya ngleremna triwikrama.
Dewa kebijaksanaan lan kesabaran kesebut alon-alon nyedhaki triwikrama lan menehi
bekti. Sang Tiwikarma njawab karo siji elingan, “ Grrrr.. aja cedhak cedhak Dharma,
yen sampean ora pengen tak cacah-cacah awakmu ”. “Aku dudu mungsuhmu
triwikrama, malah aku gelem ngewangi kowe kanggo ngalahake mungsuhmu”, jawab
Bathara Dharma. Cerita wayang bahasa jawa sri kresna duta “Aku ora butuh bantuanmu
kanggo nghancurke Korawa-Korawa sombong iki”, jawab sang triwikrama. Bathara
banjur nuturke,” Apa sak sekti ngunu para Korawa, saingga butuh dihancurke
triwikrama? Apa pangkat dekne kabeh ngguncang kaya Rahwana? Apa butuh
2
Tiwikarama sing sakti dadi wakil dewata kanggo mudhun tangan nghancurke
Korawa?”
“ Sedulur Wisnu njut eling yen Korawa dihancurke saka triwikrama iki bakal nggawe
isin kanggo kabeh Dewa. Apa para Pandawa ora bisa labuh awak dekne kabeh dhewe
dadine mbutuhake bantuan para dewa? Banjur Wisnu ngetungna meneh tindakan iki
sing bakal nyoreng rai para dewa ugo ngisin-isinke Pandawa.”
Krungu panuturan Batara Derma, njero sakedhep triwikrama kuwi ngilang lan bali dadi
Sri Kresna.
Sri Kresna banjur menyang panggon pak-lik Widura kanggo mit awak lan member
bekti marang Arya Widura lan Kunti. Dheweke lunga mungkur Hastina kanggo
ngantekne kabar pakoleh temon karo Korawa marang para Pandawa.
3
BAGONG
7
PUNTADEWA
Sacara resmi nyat Puntadewa yaiku putra Prabu Pandu lan Dewi Kunti ning sayekti
dheweke yaiku putra Dewi Kunti lan Batara derma, dewa keadilan. Hal kesebut
diakibatake saka tumakne sing diucapkan saka Resi Kimindama sing dipateni Pandu
wektu cumbana jero wujud kijang. Ning akibat saka ajian Adityaredhaya, Dewi Kunti
lan Prabu Pandu isih bisa nduweni turun kanggo ngasilke panerus takhta kerajan.
Puntadewa seduluran papat wong, loro sedulur saembok lan 2 sedulur ngliya embok.
Dekne kabeh yaiku Bima utawa Werkudara, Arjuna utawa Janaka, Nakula utawa
Pinten, lan Sadewa utawa Tangsen.
Puntadewa nduweni dasanama (jeneng-jeneng liya) yaiku Raden Dwijakangka dadi
jeneng remengan wektu dadi buwangan sajrone 13 tahung neng kerajan Wirata, Raden
Darmaputra amarga ngrupakne putra saka Batara derma, Darmakusuma, Darmawangsa,
Darmaraja, Gunatalikrama, Sang Ajatasatru, Kantakapura, Yudistira, lan Sami Aji,
julukan saka Prabu Kresna.
Raden Puntadewa nduweni watak sadu (suci, ambeg brahmana), dhemen ngalah,
tenang, sabar, demen tentraman, ora dhemen nesu sanajan hargadirinya diinjak-injak
lan dilarani atine. Saka para dalang dheweke tinunggalake jero tokoh getihan putih jero
pawayangan bareng Begawan Bagaspati, Antasena lan Resi Subali dadi perlambang
kesucian ati lan bisa mateni nafsu-nafsu alane.
Konon, Puntadewa dilairke melelui embun-embun Dewi Kunti. Ket cilik para putra
putra Pandu sanuli ana jero kerekasan. Dekne kabeh sanuli nduwe mungsuh karo nak-
sadulur dekne kabeh, Kurawa, sing didalangi saka pak-lik saka para Kurawa sing uga
ngrupakne patih saka kerajan Astinapura, Patih Harya Sengkuni. Sanajan Pandawa
8
nduweni hak dhuwur kerajan Astinapura, ning amarga wektu Prabu Pandu mati umur
pandawa isih enom banget mula kerajan dititipkan nang kakange, Adipati Destarastra
karo disaksikan saka tetua-tetua kerajan kaya, Dang Hyang Dorna, Patih Sengkuni,
Resi Bisma, Begawan Abiyasa, lan Yamawidura karo ujaran ketulis ben kerajan Astina
diserahkan marang Pandawa sakwise dewasa, lan Destarastra mbisakne separuh saka
wilayah Astina. Ning dhuwur hasutan Patih Sengkuni mula banjur Kurawalah sing
nglinggihi takhta kerajan.
Samubarang cara dihalalkan kanggo menyingkirkan pandawa, dianyak karo Pandawa
Timbang (lih. Bima), Bale Sigala-gala, Pandawa Dadu nganti nang perang gedhe
Baratayuda Jayabinangun. Sanajan Puntadewa yaiku manusia mbudi luhur ning
dheweke nduweni kebiyasan ala yaiku dhemen main.
Cerita wayang tokoh puntadewa dalam bahasa jawa Mbesuk kebiyasan ala saka
Puntadewa iki marakake para Pandawa ana jero kerekasan gedhe. Hal kesebut
dikisahkan dadi iki: wektu kedadean konflik antara Pandawa lan Kurawa babagan
perebutan kekuwasan kerajan Astinapura, Kurawa sing didalangi saka Sengkuni
menantang Pandawa kanggo dolan main dadu. Nang dolanan kesebut, para Pandawa
ngugane mung bertaruh dhuwit, ning suwe kesuwen, Puntadewa mempertaruhkan
kerajan, bojo, lan nang akhire pandawa dhewe wis dadi hak duwe kurawa (sadurunge
Puntadewa bareng adhi-adhine kedadeyan ngawakake kerajan sing asale saka alas
Mertani, siji alas angker sing dipanggoni saka raja lelembut sing nduwe jeneng Prabu
Yudistira lan adhi-adhine).
Wektu Pandawa beranjak dewasa, dekne kabeh sanuli dimungsuhi saka para Kurawa,
pamburine para tetua Astinapura mudhun tangan lan menehi solusi karo mbebungahi
Pandawa siji alas angker nduwe jeneng Wanamarta kanggo mengindari perang sedulur
memperebutkan takhta Astinapura. Sakwise kuwi, alas sing maune kenal angker,
ngowah dadi kerajan sing megah, lan Prabu Yudistira mawa putrinya, Dewi Ratri utawa
para dalang uga kerep ngaranine Dewi Kuntulwilanten nyiji neng jero awak Puntadewa
sing getihan putih. Ket wektu kuwi ugaa Puntadewa nduwe jeneng Yudistira.
Sadurunge, sakwise Pandawa kedadeyan lolos saka kadadean Bale Sigala-gala, diendi
dekne kabeh dijebak dimubarang purocana (sak-werna istana saka kayu) karo alasan
Kurawa arep ngabangna separo saka Astina, ning jebulna hal kesebut munga apusi
muslihat kurawa sing nggawe para Pandawa mendem lan keturon, dadine nang bengine
dekne kabeh bisa leluasa ngobong pesanggrahan Pandawa.
9
Bima sing ngelingi hal kuwi karo cepet nggawa sedulur-sedulur lan emboke mlayu
menuju terowngan sing diiringi saka garangan putih nganti nang Kayangan
Saptapertala, panggon Sang Hyang Antaboga, saka kana Pandawa nuli mbanjurke dalan
menyang Pancala, diendi lagi dianakne sayembara gugat jago memperebutkan Dewi
Drupadi. Barang sapa kedadeyan ngalahake Gandamana, arep berhak dhuwur Dewi
Drupadi, lan sing kedadeyan jero sayembara kesebut yaiku Bima. Bima nuli ngabangna
Dewi Drupadi kanggo diperisri kakange. Sumber sing liya ngaranekne menawa sakwise
ngalahake Gandamana Pandawa isih kudu mateni naga sing tinggal neng ngisor wit
mengen. Banjur Arjunalah sing karo panahe kedadeyan mateni naga kesebut. Saka
Dewi Drupadi Puntadewa memilki sawong putra sing diwenehi jeneng Pancawala.
Jero masa buwangan kesebut ana siji kisah sing nggambarke kebijaksanaan saka Raden
Puntadewa. Nang mubarang dina Puntadewa ngongkonke Sadewa kanggo njupuk
banyu neng kali. Sakwise nunggu suwe, Sadewa ora kunjung teka, nuli dikongkona
Nakula, hal den samya bali kedadean,
Nakula pun ora bali. Nuli Arjuna lan akhire Bima. Kabehe ora ana sing bali. Akhire
nyusua Puntadewa. Sangantine neng telaga dheweke ndeleng ana buta gedhe karo adhi-
adhine sing mati neng tepi telaga. Sang buta banjur celathu nang Puntadewa menawa
barang sapa arep ngombe banyu saka telaga kesebut kudu saguh njawab teka-tekinya.
Takonane yaiku apa sing wektu cilik nduwe sikil papat dewasa nduwe sikil loro lan
sakwise tuwa nduwe sikil telu? Punta dewa njawab, kuwi yaiku manusia, wektu cilik
manusia durung saguh mlaku, mula merangkaklah manusia (bayi), sakwise dewasa
manusia saguh mlaku karo kapindho sikile lan sakwise tuwa manusia sing anyak
bungkuk mbutuhake teken kanggo penyangga awake. Sang buta nuli narekne nang
Puntadewa, nek dheweke bisa nguripake siji saka kapapat sedulure sing manakah sing
arep neng jaluk kanggo diuripake?
Puntadewa njawab, Nakula lah sing dheweke jaluk kanggo diuripake amarga nek
kapapate mati mula sing turah yaiku sawong putra saka Dewi Kunti, mula dadi putra
pambarep saka Dewi Kunti dheweke njaluk Nakula, putra pambarep saka Dewi
Madrim. Karo mangkana keturuanan Pandu saka Dewi Madrim lan Dewi Kunti tetap
ana. Sang buta puas banget karo jawaban kesebut nuli nguripake kapapat pandawa lan
nuli ngowah dadi Batara derma. Puntadewa bisa wae njaluk Arjuna utawa Bima kanggo
diuripake dadi sedulur kandung ning sacara bijaksana dheweke mileh Nakula.
Mubarang wulangan sing becik diterapkan jero kuripan yaiku keadilan lan ora pileh
asih.
10
Akibat kalah dolanan dadu, Pandawa kudu nrima hukuman dadi buwangan sajrone 13
taun. Lan sadurunge Drupadi pun sempat dilecehkan saka Dursasana sing ngupadi
mudanane nganti nganti terucaplah supata Dewi Drupadi sing ora arep ngramas
rambute sadurung diwisuh saka getih Dursasana, untunglah Batara derma nulung
Drupadi dadine dheweke ora bisa diwudani. Nang taun paling akhir dadi buwangan,
Pandawa ngremeng dadi rakyat biyasa neng mubarang kerajan nduwe jeneng Wirata.
Dikana Puntadewa nuli dadi ahli politik lan tandhang gawe dadi panyelathon ora resmi
raja sing nduwe jeneng Lurah Dwijakangka.
Cerita wayang tokoh puntadewa dalam bahasa jawa Puntadewa nduweni jimat
paninggalan saka Prabu Pandu ngrupa payung Kyai Tunggulnaga lan tumbak Kyai
Karawelang, keris Kyai Kopek, saka Prabu Yudistira ngrupa Sumping prabangayun, lan
Sangsangan robyong sing ngrupa kalung. Nek puntadewa nesu lan tangane ndhemok
kalung iki pangan saknalika kuwi ugaa, dheweke bisa ngowah dadi buta nduwe jeneng
Brahala utawa Dewa Mambang sagedhe gunung anakan lan sing bisa meredakannya
munga titisan Batara Wisnu sing uga bisa ngowahi awak dadi Dewa Amral. Kajaba
kuwi Puntadewa uga nduweni pusaka nduwe jeneng Serat Jamus Kali.
Banjur dhuwur bantuan saka Werkudara, adhine, akhire Puntadewa dadi raja gedhe
sakwise ngenekake sacawis raja Suya sing ditekani saka 100 raja saka mancanegara.
Karo mangkana Puntadewa dadi sawong raja gedhe sing arep dadi anutan kanggo raja-
raja neng donya.
Nang Perang gedhe Baratayuda Jayabinangun, Puntadewa dadi senapati perang pihak
pandawa ngadhepi raja saka kerajan Mandraka, Prabu Salya. Puntadewa pun akhire
behasil mateni Salya sanajan sebenaranya dheweke maju kemedan perang karo abot ati.
Wektu perang Baratayuda kedadean pun, Puntadewa tau nglakoke tindakan tercela sing
ngakibatake senapati perang Kurawa sing uga gurune, Dang Hyang Dorna mati.
Dikisahkan dadi iki, wektu para pandawa kedadeyan mateni gajah Estitama, seekor
gajah duwe Astina.
Drona sing remeng-remeng krungu “….tama mati!” Dadi bigung, bokmenawa wae
Aswatama, putranya wis mati, lan mlayu menuju pesanggrahan Pandawa, Drona ngerti
bener sapa sing kudu ditakoni, Puntadewa, sawong raja sing sajrone uripe ora tau
nggoroh. Wektu kuwi Puntadewa dhuwur anjuran Kresna ngaranekne menawa Hesti
(karo nada lemah) lan tama (diatoske) nyat wis mati, Drona sing krungu hal kuwi dadi
tambah panik amarga manut pangrungone sing wis kabur, putra tunggale wis tewas.
Drona pun banjur tewas saka Drestajumena sing mamanggal gulune wektu Drona jero
11
keaadaan ling-lung. Jero hal iki bisa neng amek siji piwulang menawa jero urip iki siji
kejujuran pun ora bisa dilakoke sacara separo-separo, nyat Puntadewa ora tau nggoroh,
ning sikap separo-separo kesebut ugaa sing mangakibatkan kepaten guru gedhe Astina
kesebut.
Sakwise buyar Baratayuda, Puntadewa dadi raja neng Astina sedhela karo gelar Kali.
Nuli neng gentekne saka putu saka Arjuna sing nduwe jeneng Parikesit karo gelar
Prabu Kresnadwipayana. Sakwise tuwa, Puntadewa nuli mangarepi adhi-adhine kanggo
munggah menyang Puncak Himalaya kanggo mencapai nirwana. Dikana siji poro siji
bojo lan adhi-adhine mati, nuli mung dheweke lan asune lah sing nganti neng lawang
nirwana, neng kana Batara Indra menolak nggawa mlebu asu kesebut, ning puntadewa
bersikeras nggawane mlebu. Nuli sakwise perdebatan dawa asu kesebut ngowah dadi
Batara derma lan melu menyang nirwana bareng Puntadewa.
12
ANOMAN
Nyerbu Alengka
Pisan-tama Hanoman nyusup menyang istana Alengka kanggo menyelidiki kekuwatan
Rahwana lan ndeleng kahanan Sita. neng kana dheweke nggawe kerusuhan dadine
tangkep lan dihukum obong. sawalike, Hanoman justru kedadeyan ngobong
sakanggonan embok kutha Alengka. kadadean kesebut kenal karo aran Hanoman
Obong. sakwise Hanoman bali menyang panggon Rama, pasukan kethek pun mangkat
menyerbu Alengka. Hanoman tampil dadi pahlawan sing akeh mateni pasukan
Alengka, kaya ta Surpanaka (Sarpakenaka) adhi Rahwana. Mangkene cerita wayang
bahasa jawa anoman ing wayah nyerbu alengka kang dadi crita sing terkenal.
Mungsuh Rahwana
Ing njero pertempuran paling akhir antara Rama kewalahan menandingi Rahwana sing
nduweni Aji Pancasunya, yaiku kabisan kanggo urip lestari. ping saben senjata Rama
menewaskan Rahwana, saknalika kuwi uga Rahwana bangkit bali. Wibisana , adhi
Rahwana sing memihak Rama cepet njaluk Hanoman kanggo ngewangi. Hanoman pun
ngalungguhan gunung Ungrungan kanggo ditimpakan neng dhuwur mayit Rahwana pas
Rahwana entas tewas neng tangan Rama kanggo kesemene pinge. ndeleng kelancangan
13
Hanoman, Rama pun hukume ben njaga kuburan Rahwana. Rama pitaya yen Rahwana
isih urip neng ngisor gencetan gunung kesebut, lan saben wektu bisa cucul roh kanggo
nggawe kerusuhan neng donya.
Beberapa taun banjur sakwise Rama mati, roh Rahwana meloloskan awak saka gunung
Ungrungan nuli ngajawa kanggo nggoleki reinkarnasi Sita, yaiku Subadra adhi Kresna.
Kresna dhewe yaiku reinkarnasi Rama. Hanoman mburu lan ketemu Bima, adhine
pepadha putera angkat Bayu. Hanoman banjur ngenger marang Kresna. dheweke uga
kedadeyan nangkep roh Rahwana lan ngurunge neng gunung Kendalisada. neng
gunung kuwi Hanoman bertindak dadi pertapa.
Moksa
Hanoman nduwe umur dawa banget nganti jeleh urip. Narada mudhun ngabulke
penjaluke, yaiku "pengen mati", angger dheweke bisa nutugake tugas paling akhir,
yaiku ngrukunake turun kenem Arjuna sing lagi perang sedulur. Hanoman banjur
ngremeng karo jeneng Resi Mayangkara lan kedadeyan ngomah-omahake Astradarma,
putera Sariwahana, karo Pramesti, puteri Jayabaya. keluarga Sariwahana karo Jayabaya
katon jotakan sanajan dekne kabeh padha-padha keturane Arjuna. Hanoman banjur
ngadhepi mungsuh Jayabaya sing nduwe jeneng Yaksadewa, raja Selahuma. jero
perang kuwi, Hanoman tiba, moksa bareng ragane, lagekne Yaksadewa bali menyang
wujud asale, yaiku Batara Kala.
14
DAFTAR KAPUSTAKAAN
https://ceritawayangbahasajawa.blogspot.com/search/label/Kisah
15