,01 4
lF
DAFTAR
ISTILAH ANA TOMI
ASING - INDONESIA
INDONESIA - ASING
/\ L' .~. H
, · •, :; EAKAS,\
DAFTAR
ISTILAH ANATOMI
ASING - INOONP.slA
INDONESIA - ASING
Rachmat Santoso
Soeparmo, Bambang Rahino Setokoesoemo,
Santoso, Soepratikjo Bambang Sepoetro,
Soesahto Prij osepoetro,
Mas Loegito.
PERPUSTAK AA N
PUSAT PEMBINAA DAN
PENwEMBANGAN BAHASA
OEPART EMEN PEN DID IKAN
DAN KEBUDAYAAN
$
~
Redaksi
S. Effendi (Ketua)
Sri Timur Suratman
Koentamadi
Seri Cd 5
Buku ini sc•nt ula merupakan salah ~atu naskah hasil Proyek Pen<'lili an Bahasa clan
Sastra fncl o nrsia dan Daerah 1978/ 1979.
Staf Inti Proy,•k: S. Effendi (Pcmimpin)..Ju lius Habib (Hcndaharawan). Z ulkar-
n ain (S e krnaris), Farid Hadi, Dend y Su~ono, Muhacljir. Ayatrohae<li. Kot·ntamadi,
Maman S11mantri (Para Asisten), Prof. Dr. Arn ran Halim <Ian Dr. Astrid S. Susanto
(K o ns ullan).
Scbr1t~ia 11 . t a ll sduruh isi l>uku ini dilarani:=. digunakan atau <lip<'rbanya k <lala,n \JC'n -
tuk apa pH L tanpa iz in t c rtulis dari p f' ~crbit k ccu ali dalam 1ml JH.. nf,!utiµan untuk
kc.. p crl ua 11 uf nulisan artikel a tau karani::an i1mir1h. :\la mat JH' ll<'rlJit : Pu sa.t PpmlJi-
naan d.ari. ~ l'n~e mba nga n Ba h ,HP1. Jalan Diponc~oro 8:l, ,Jakarta Pusat.
iv
PRAKATA
V
Sebagai salah satu tindak lanjut kebijaksanaan tersebut, di-
bentuklah oleh pemerintah, dalam ha! ini Departemen Pendidi.kan
dan Kebudayaan, Proyek Penelitian Bahasa dan Sastra Indonesia
dan Daerah pada Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa
(Proyek Penelitian Pusat) pada tahun 1974 dengan tugas meng-
adakan penelitian bahasa dan sastra Indonesia dan daerah dalam
segala aspeknya, termasuk peristilahan dalam berbagai bidang
ilmu pengetahuan dan teknologi. Kemudian, mengingat luasnya
masalah kebahasaan dan kesastraan yang perlu digarap dan luas-
nya daerah penelitian yang perlu dijangkau, mulai tahun 1976
proyek 1ni ditunjang oleh 10 proyek yang berlokasi di 10 propinsi,
yaitu (1) Daerah Istimewa Aceh yang dikelola oleh Universitas
Syiah Kuala, (2) Sumatra Barat yang dikelola oleh IKIP Padang,
(3) Sumatra Selatan yang dikelola oleh Universitas Sriwijaya, (4)
Kalimantan Selatan yang dikelola oleh tJniversitas Lambung
Mangkura~, (5) Sulawesi Selatan yang dikelola oleh IKIP dan
Balai Penelitian Bahasa Ujungpandang, (6) Sulawesi Utara yang
dikelola oleh Universitas Sam Ratulangi , (7) Bali yang dikelola
oleh Universitas Udayana, (8) Jawa Barat yang dikelola oleh IKIP
Bandung, (9) Daerah Istimewa Yogyakarta yang dikelola oleh
Balai Penelitian Bahasa Yogyakarta, dan (10) Jawa Timur yang
dikelola oleh IKIP Malang. Program kegiatan kesepuluh proyek
di daerah ini merupakan bagian dari program kegiatan Proyek
Penelitian Pusat di Jakarta ' yang 9isusun berdasarkan rencana
induk Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen
Pendidikan dan Kebudayaan. Pelaksanaan program proyek-pro-
yek daerah dilakukan terutama oleh tenaga-tenaga perguruan
tinggi di daerah yang bersangkutan berdasarkan pengarahan dan
koordinasi dari Proyek Penelitian Pusat.
vi
Daftar /stiluh Anatomi ini semula merupakan naskah laporan
yang disusun oleh tim penyusun ctari Fakultas Kedokteran Uni-
versitas Airlangga dalam rangka kerja sama dengan Proyek Pene-
litian Pusat tahur 1977/!978 1978/!979. Setelah diedit. dan dise-
Jaraskan serta di1amb,1h dengan sejumlah istilah anatomi hasil
Rapat Kerja PanitiLt Pengembangan Bahasa Indonesia Departe-
men Pendidikan dar Kebudayaan, naskah tersebut diterbitkan
oleh Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa dengan dana
Proyek Penelitian Pus, t dalam usaha penyebarluasan hasil peneli-
tian dan penyusunan istilah di kalangan peneliti, pengajar, dan
masyarakat pada umumnya .
Akhirnya, kepada Ors. S. Effendi, Pemimpin Proyek Pene-
litian Pu!-::it, berserta staf, penyusun, redaksi, ctan semua pihak
yang memungkinkan terlaksananya penerbitan buku ini, kjlmi
sampaikan terirna kasih tak. terhingga .
Mudah-mudahan buku ini bennanfaat ba_gi usaha pembiriaan
dan pengembangan bahasa di Indonesia, khususnya dalam bidang
peristilahan anatomi.
vii
KATA PENG ANT AR
ix
Pada kesempatan ini perkenankanlah kami menyampaikan
terima kasih yang tulus kepada para ahli anatomi yang tergabung
dalam Persatuan Ahli Anatomi Indonesia yang telah mendorong
dan menyumbangkan saran-saran serta kritik sehingga tim dapat
menyelesaikan tugasnya; kepada dr. Sigit Moerjono yang
bertindak sebagai konsultan; kepada Pemimpin Proyek beserta
staf yang telah memberikan kepercayaao , dana, dan saran sehu-
bungan dengan penyusunan istilah ini; kepada Sdr. Nanik Suwarni
yang membantu pelaksanaan tata usaha tim ; dan kepada pihak
lain yang memungkinkan terwujudnya daftar istilah ini.
Kami sadar bahwa daftar istilah ini belum lengkap dan sem-
purna. Oleh karena itu, saran perbaikan dari para pembaca sangat
kami perlukan.
X
DAFTAR ISi
-Prakata .............................................................................. v
Kata. Pengantar ................................................................ ix
Daftar Istilah Asing - Indonesia ............................... 1 - 4o
xi
ASING - INDONESIA
ASING - INDONESIA
ASING - INDONESIA
a. (abt>r. for arteria) aqaphas1s .
3
anastomosis Auerbach's plexus
4
auricula broachus
5
3ruch 's membrane cavum oris
6
cavum thoracic coccyx
7
cochlea corpus restiformis
8
corrugator dens
9
densus durus
densus: padat; rapat digitalis: (mengena i) jari ; digi-
denticulatus: bergerigi tal
dentinum: tulang gigi; dentin digitus: jari
depressor: depresor dilatatio: dilatasi
derma: kulit dilatator: pengembang; dilata-
dermatologia: ilmu penyakit t'or
kulit; derinatologi diploe: selubung; dip'!o
dermis: kulit; jangat; ·dermis diploid: selubung; diplo
Descement's membrane: mem- diplopia: diplopi
dis-: dis
bran Descement: selaput
Descement discus: cakram
descendens: turun; desenden disfunctio: disfu~gsi
descensus: turun dispositio: disposisi
descriptive anatomy: anatomi disseminatio: diseminasi
deskriptif ~imilatio: disimilasi
detrusio: detrusi distalis: memucuk; distal
detrusor: detrusor distantia: jarak
deviatio: deviasi;' penyimpa- divergens: divergen
ngan diverticulum: divertikel ; diver-
dexter: kanan: dekster tikulum
di: di- dorsalis: dorsal
dia: dia dorsum: punggung; dorsum
diaphragma: sekat rongga ba-
dan; diafragma Douglas' cul-de-sac: pundi
diaphysis: diafisis Douglas
cliartlirosis: diartrosis ductulus: buluh; duktulus
diastema: sela; diastema ductus: pipa; duktus
diastole: diastole duct us reunient: pipa reun ien ;
dicephalus: disefal duktus reunien
du'ldeni: (mengenai) usus dua
belas jari; (mengenai)
dieccephalon: kotak. antara; duodenum
diensefalon
duodenum: usus dua belas jari;
digastricus: berperut kembar;
.doudenum
digastrik
duplicatus: duplikat
digestorius: pencernaan .durus:· keras
.10
Ebner\; gland epiglottis
E endometrium: endometrium
endomysium: endomisium
Ebner's gland: kelenjar Ebner endoneurium: endoneurium
ebur: gading endopelvicus: endopelvik
ectoblast: e ktoblas endoplasma: endoplasma
ectoderm: ektoderm endosteum: endosteum
ectoplasma: ektoplasma endothelium: endotel
Edinger-Westphal's nucleus: endothoracicus: endotoraks
· ensiformis: ensiform
nukleus Edinger-Westphal
entericus: (mengenai) usus;
efferens: eferen
enterik
ejaculatio: ejakulasi; pancaran
ento-: ento-
mani
eosinophile cells: sel eosinofil
ejaculatorius: (mengenai) pan-
eosinophile leucocytes: leukosit
caran mani ; (mengenai)
eosinofil
pancutan mani
ependyma: ependirn
elasticus: elastis ; kenyal
epi-: epi
elevator: elevator
epiarteriaJis: epiaiterial
ellipiosdeus: semu jorong; eli-
. epiblast: epiblas
psoid
epibulbaris: epibulbar
ellipticus: eliptik
epicanthus: sudut mata
embolus: sumbat; embo1us
embryo: mudigah; embrio epicapitulum: epikapitulum
epicardium: epikard
eminenti2: jendol; eminens
epicerebraJis: episerebral
emissarium: curah; emisarium
epicondylus: anak benjol; epi-
enarthrosis: enartrosis
kondil
encephaJon: ensefalon; otak epicranium: epikranium
endo-: endo epidermis: kulit ari; epidermis
endoabdominaJis: endoabdo- epididymis: anak buah zakar;
minal epididimis
endoangiaJis: endoangial epiduraJis: epidural
endocardium: endokard epifasciaJis: epifasial
endocraniaJis: endokranial epigastricus: epigastrik
endocrin: endokrin epigastrium: hulu hati; epigas-
endoderma: endoderm trium
endogen: endogen , epiglottis: epiglotis; katup
endolympha: endolirnf I pangkal tenggorok
11
epinephros Fallopian tube
12
Fallopian valve: fuscus:
13
fusiform is griseus
14
gubernaculu m hormon
15
Horner's muscle insufficientia
16
insula lacer
J L
Jacobson's plexus: pleksus Ja- labium: bibir
cobson labium inferius; bibir bawah
jejunum: pa ngk al usus halus; labium superius: bil:iir atas
ye yunum labrum: tepi
jugulum: leher labyrinthus: sekatan; labirin
jugum: kuk lac: susu
junctura: sambungan; jungtur lacer: laserasi; kayak; sobek
17
lacertus longitudinalis
18
longitudo meatus
19
Meckel's cartilage mola
20
molaris nephron
21
nephros . operculu:n
22
ophthahnicus parolivarius
23
parooph oron. pigmen tum
24
pilosus processus styloideus
25
profundus recemosus
26
racemus Rael's ribbo::-i
27
Reil's ;;ulcus retroversio
28
Retzius' ba!1d rostmm corporis callosi
29
rostrum sphenoid:ile sarcolemma
30
sarcoplasma · sella turcica
31
selum situs inversus
selum: lantai sexualis: seksual
semen: mani; semen sexus: seks
semicircularis: semisirkular Shenton's line: garis Shenton
semidecussatio: silang Shrapnell's membrane: mem-
semidecussatio nervi optici: -si- bran Shrapnell; selaput
lang saraf mata Shrapnell
semidecussatio pyramidalis: -si- Sibson's groove: se!okan Sib-
Jang piramidal son
semilunaris: semilunar sigma: sigma
semiovalis: semioval sigmoides: sigmoid
semispinalis: semispinal simple: tunggal
semitendinosus: semitendino- simple columnar ciliated epi-
sus thelium: epitel selapis
sensatio: sensasi kolumnar bersilia
sensitivus: sensitif simple columnar epithelium:
sensorium: sensorium epitel selapis kolumnar
sensus: indria simple cuboidal epithelium:
septula: sekat; septula epitel selapis kuboidal
septula testis: sekat buah zakar simple epithelium: jaringan
septum: sekat; septum epitel selapis
septum fermorale: sekat paha simple squamous epithelium:
septum mediastlnalis: sekat epitel selapis pipih
mediastinal simplex: sederhana; simpleks
septum orbitale: sekat cekung sinciput: sinsiput
mata sine: tanpa
septum pellucidum: septum singuJaris: tunggal; singular
pelusidum sinister: kiri ; sinister
serossus: serosus sinus: sinus
serotinus: bungsu sinus aortae: sinus aorta
serratus: bergerigi; seratus sinus cavernosus: sinus kaver-
Serres' metafaclal angle: sudut nosus
metafasial serres sinus circularis: sinus sirkular
Sertoli's cells: sel Sertoli sinus coronarius: sinus koro-
serum: serum ner
sesamoides: bentuk bijan; se- situs: letak; situs
samoid situ'~ inversu,s: letak sungsa_ng
32
situs viscerum splen
33
splenium subarachnoidalis
34
subarcuatus sutura
subarcuatus: subarkuatus substantia adamantia: substan-
subchondralis: bawah rawan si email
subclavius: bawah selangka substantia alba: substansi pu-
subconjunctivalis: bawah-sela- tih
put mata substantia compacta osseum:
subcorticalis: h;mah korteks substansi-kompak tulang
suhcostalis: bawah-iga substantia sponglosa: substansi
subcutaneus: bawah-kulit bentuk sepon
subcutis: jaringan bawah kulit substitutio: substitusi
subdeltoideus: subdeltoid succenturiatus: imbuhan
subdiaphragmaticus: bawah- succus: getah
sekat rongga dada sudor: keringat; peluh
subduralis: subdural sulcus: alur; sulkus
subhyoideus: bawah-tulang li- suJcus bicipitaJis lateraJis: alur
dah lengan atas lateral
subiculum: alas sulcus bicipitalis medialis: alur
subiculum corni Ammonis: lengan atas medial
alas tanduk Ammonis sulcus infrapalpebralis: alur
sublingualis: bawah lidah bawah pelupuk
submammalis: bawah-payuda- sulcus mentolab_!lllis: alur dagu
ra sulcus nasolabi_alis: alur pipi
submandibularis: bawah-ra- , super: super
hang supercilium: alis
submaxillaris: submaksila superficialis: dangkal; superfi-
submentaJis: bawah-dagu sial
submicroscopicus: submikros- superior: atas; superior
kopik supinatio: supinasi
submucosus: submukosa supinus: telentang
suboccipitalis: bawah-tengko- supra: supra
rak belakang supremus: supremasi
subpatelaris: bawah-lutut sura: perut betis
subscapularis: bawah belikat suspensorius: suspensor; peng-
subscleralis: subskleral gantung
subserossus: bawah-selaput suspensus: pegantung
usus sustentaculum: penopang
substantia: substansi sutura: sutura
35
sutura serrata thenar
36
thorax. urachus
thorax: dada; toraks trochlea femoris: troklea femo-
thymus: timus; kelenjar kaea- ris
ngan trophoblast: trofoblas
thyreoidea: tireoid; kelenjar truncus: sosok; batang badan
gondok tuba: tabung; · tuba
tibia: tibia; tulang kering t~ber: bonggol; tuber
tibialis: tibial tuberculum: bungkul; tuberlm-
Tomes' fibres: sabut-sabut him
Tomes tuberositas: bongkol; tuberosi-
Tomes' layer: lapisan Tomes tas
Tomes's processes: taju Tomes tubulus: pipa; tubul
tonsilla: tonsil; amandel . tubulus renals recti: lihat: Bel-
tonus: tonus; tegangan otot lini's tubules
torsio: torsi tubus: burnbung
torus: butang; torus tunica: kerudung; tunika
trabecula: balok; trabekula . turcicus: turki
trachea~ tenggorok; trakea · tympanum: wngga telinga te-
tractus: jalur; trak ngah; timpanum ·
tragi: tragi
tragus: tragus
transitional epithelium: jaring-
an epitel peralihan
u
ulna: ulna; tulang tiasta·
transparens: transparan
ulnaris: ulnar
fransversalis: melintang; trans-
umbilicus: pusar
versal
transversus: lintang; transver- · umbo: puring
SUS · untjnatus: berkait
tri-: tri uncus: kait
triceps: berkepala-tiga; triseps · ungui~ulus: unguikulus
tricuspidalis: trik uspidal unguis: kuku
trigeminus: trigeminus . unicellular: uniselular
trigonum: segitiga; trigonum unilateralis: unilateral
triticeus: bentuk jelai unilocularis; unilokular
trochanter: trokanter unipennatus': unipenatus
trochlea: kapi; troklea urachus: urakus
37
wagenitalis vesica felea
uragenitalis: uragenital -vasoconstrictor: vasokonstrik-
ureter: ureter tor
urethra: uretra vasodilator: vasodilator
-urina: ·kemih; kencing vusomotor: vasomotor
111'.ogenitalis: urogenital vastus: luas; vastus
uterus: rahim; uterus Vater-Pacini's corpuscles: kor-
puskel Yater-Pacini
· utriculus: kocek; utrikulus Vater's ampuUa: ampula Yater
uvula: anak langitan; uvula Vater's papilla: papifa Yater
uvula palatina: anak _tekak .vegetatio: vegetasi
velamentum: velamentum
V vellus: roma
v.: single; vena velum: cadar; velum
vacuola: vakuola ·vena: pembuluh balik; vena
vac~~s: vakum; kosong vena stellatae: vena bentuk
vagina: salut;- Jiang sanggama; bintang
vagina venter: perut; venter
vagus: kelana; vagl!s ventralis: ventral
vallccula: lembah; valekula; ventriculus: bilik; lambung
lekukan ventriculus cordis: bilik jan-
vallum: tanggul; valum t~.ng
Valsava's antrum: rongga Val- venula: venul
sava; rongga timpani v~rmis: cacing; ver;11is
Valsava's sinus: sinus Valsava versio: versi
valva: empang vertebra: ruas tulang bela-
valvula: katup kang; vertebra
v.alvulae semilunaris: katup vertebrae spuriae: ruas; tulang
semilw1ar punggung palsu
variabilis: variabel vertebratus: vertebrata
varia~o: variasi vertex: puncak; verteks
Varolius' pons: pons Varolius t'erticalis: tegak; vertikal
vas: pembuluh; vas · · verus: sejati
vascularis: (mengenai) pembu- vesic~: kandung; vesika
luh; (mengenai) vas vesica {elea: gelembung empe-
vascularisatio: vaskularisasi du
38
vesicalis - Wirsung's duct
39
wolffian body zygomaticus
wolffian body: badan Wolf
wolffian duct: pipa Wolff; duk-
z
tus Wolff Zeis' gland: kelenjar Zeis
Wrisberg's cartilage: rawari Zinn's annulus: .anulus Zinn
Wrisberg Zion's artery: arteri Zinn
Wrisberg's tuberculum: bung- Zion's circle: lingkaran Zinn
kul Wrisberg; tuberkulum Zion's ligament: ligame.n Zinn
Wrisberg Zinn's zonule: simpai Zinn;
zonula Zinn
X zona: sabuk; zona
~-chromosome: kromosom-x zona pellucida: zona pelusida
xiphoid: pedangan; sifoid zona radiata: Zona radiata
zonula: simpai; zonula
y ,zygomaticus: (mengehai) tu-
·Y-cbromosome: kromosom-Y Jang pipi
40
INDONESIA - ASING
41
42
a. ( singk.: arteria ambi
akromegali: acromegaly
A akseleran: accelerans
0
-aksesori - ~ TAMJ1i\HAN
a. (singk.: arteria) a. (abbr: .aksila ~ ' ...:ETIAK:
for arteria) :aksolema: axolemma
abdomen -+ PERUT akson; si~der sumbu; pak~
abduksi: abduction
sabot saraf: axon
abduktc>r: abductor
akuaduk - SALU RAN
abdqsen: abducens akustik: acusticus
aberan --+ MENYIMPANG ala-+ SAYAP
aberasi: aberratio
alantois: allantois
absorpsi;· ·penyetilpan: absorp-
alas: subiculum
tion alas -4< DASAR
adam~mti1,1: adamantinus alas tanduk Ammonis: subi.
adaptasi: adaptatio cu/um corni Ammon~
adenohipofisis: adenohypophy-
alat kelamin luar wanita:
sis pudendum muliebre
adbesi - PERLENG KAPAN alat; o;-gan: organum
aditus - PJNTU MASUK albugineus ....+ SEMU PUTIH
adminikulum - PENUNJANG alimentar; cema: alimentarius
adneksa: adnex alls: supercilium
adrenaJ; kelenjar anak ginjal: alur; sulkus: sulcus ·
adrenalis; ren s~ccenturi- alur bawah pelupuk: sulcus in-
a!US frapalpebralis
ad~ksi: adductio alur dagu: sulcus mentolabialis
aduktor: adductor alur lengan atas lateral: su/cus
adventisia: adventitia bicipitalis lateralis
aferen: affer~ns alur lengan _at.as mediaJ: sulcus
ager - R101 bicipitalis_ media/is
agregasi: agreggatus alur pipi: sulcus naso/abialis
air: aqua alur Santorini: Santorini's sul-
air mata -+ ELUH cus
ajaib: m irabilis alveol ....,... cERUK
akar: ·radise alveus ~ GEMBUNG
a'khiran saraf Krause: Krause's amandef - I. BA DAN, 2. TONSIL
terminal club ambang; limen: limen
akomodasi: accommodatio ambi: ambi
43
ambigus aponeurosis
44
araknoid bawah korteks
araknoid: arachnoidea
arbor - PO H ON B
area: area
badam; amandel: amygdala
area Cohnheim: Cohnheim's
badan; korpus: corpus
areas
badan bentuk tali: corpus resti-
arek~or - PF.NEGAK
f ormis
areola - KALANG
badan Nissl: Nissl's bodies
argirofil: argyrophil
badan Russel: Russel's bodies
aritena -+ KENDI
,badan Sandstrom: Sandstrom 's
aritenoid: arytenoideus
arka -.. LENGKUNG
bodies
badan Wolf: wolffian body
artefak: artefacts
.arsiform - ARCIFO RM IS
baga; lobus: lobus
arteri - NADI
bagian: pars; portio
arteriol - ANAK N A DI .bahu-: omo-
arteri Vidius: Vidius' artery baji; kuneus: cuneus
arteri Zinn: Zinn's artery balik belakang; retrofleks: ret-
artikulasi - PERSENDIAN roflex.us
asal: ohgo, balok; kalosus; trabekula: call-
asenden - NAIK . osus; trabecula
asetabulum: acetabulum balurig ; jengger: pecten
asidofilik: acidophilic bantat lemak Bichat: Bichat's
asinus: acinus fat pad
asosiasi: associatio · baru; neo-: neo-
atap; tegmen; tegmentum;tek~ basal: basalis
tum: tegmen; tegmentum; tee- basilik: basilicus
tum basis - DA SAR
atas; superior: superior batang badan ---+ sosoK
atlas: atlas batang Corti: Corti's rods
atresi: atresia batang nadi; aorta: aorta
atrium _,,. SERAM l:l l bau: odor
au'rat: genitalia . baw3.an; kongenital: congenit-
autopsi: autopsy us
avula - ANAK L A NGITAN bawah; inferior: inferior
awadara; deflorasi: defloratio bawah belikat: subscapularis
ayam jantan -* JAGO bawah-dagu: submentalis
azigos - SELIRA NG bawah-iga: subcostalis
azoospermi: azoospermia bawah korteks: subcorticalis
45
bawah-kulit - berbentuk sepon
46
berbulu kapitat bikonveks
47
bikornis caci.-1g
48
cadar daun
49
daun katup; kelopak -· duri tulang pinggul
50
eferen epidural
E ~mpat -: quauuo_r
empedu: bilis; fel; Jellis
eferen: efferens empu kaki: hallux
ejakulasi; pancaran mani: eja- empulur; pulpa: pulpa
culatio enartrosis: enarthrosis
ekor; kauda: cauda endo: endo-
eks: ex · endoabdominal: endoabdomi-
eksfoliasi: exfoliatio nalis
eksitus; pintu keluar: exitus ·endoangial: endoangialis
ekskavasi _;. JE LUK endoderm: endoderma
ekskresi: excretio endogen: endogen .
ekso-: exo- endokard: endocardium
.ekspirasi: exspiratio endoktranial: intracranialis; en-
ekstensi: extensio do cranialis
ekstensor -+ PENGEDANG endokrin: endocrin
ekstra: extra endolimf: endolympha
ekstraksi: extractio endometrium: endometrium
ekstrauterin: ex trauterin endomisium: endomysium
eksturnus -+ LU AR endoneurium: endoneurium
ekstoblas: extoblast endopelvik: endopelvicus
ekstoderm: extoderm endoplasma: endoplasma
ekstoplasma: extoplasma endosteum: endosteum
ekuator; khatulistiwa: equator; endotel: endothelium
aequator endotoraks: endothoracicus
ekuinus -+ (M F.!sGENAl) K UDA ensefalon; otak: encephalon
elastis; kenyal: elasticus ensiform: ensiformis
elavator: elevator enterik -+ (M ENGENAI) usus
elipsoid - SEM U JO.RONG ento-: ento-
eliptik: ellipticus ependim: ependyma
eluh; air mata: -/acrima epi: epi-
embelan otak - HIPOFISlS epiarterial: epiarterialis
embolus -+ ' SUM BAT epiblas: epiblast
embrio - MUDIGAH epibulbar: epibulbaris
emineus - JEN o oL epidermis -+Kui1T ARI
emisarium
- ~
- cuRMl
·-- epididimis - ANAK BU AH ZAKAR
empang -+ valva epidural: epiduralis
51
epifaring faring
52
fasia fusiform
filum - RENANG
forseps - - CUNAM
filogenesis: phylogenesis fosa - LEKUK
53
gada gerji
54
geronggang hipotalamus
55
hipotenar inskripsi
56
insufisiensi tze
insofisiensi: insuffic ientiL! · janin; fetus: fetus; foetus
insula Reil; pulau-,mla Reil: jantan -+ M .\SKUL1N
Rei/'s insula jan ng: cor
integumentum; kulit: integu- jarak: distantia
mentum jari: dactylus; digitus
inter-: inter- jaring; retinakulum: impressio
interior: interio r jariogan awah kulit: sul:)cutis
intermedius: in termedius jaringan dasar _ , I. PERENKIM,
2. STRO
internus ---+ D,, 1_,~1
interstisium - sEL,, G jaringan epitel: epithelial tissue
intestin ---+ usus jaringan epitel berderet: pseu-
inti; nukleus: nucleus dostratified epithelium
intima - T ERDAI . M jaringan epitel berlapis; strati-
intra-: intra fied ep ithelium
introitus; gerbang: introitus jaringan epitel peralihan: tran-
intumesensi - INTUMESCE'lTJA sitional epithelium
inversi; terbalik: inversus jari!lgan epitel selapis: simple
iskemi: ischemia epithelium
iskium - TULANG DUDU K jaringan glia: glia-tissue
ismus -+ G ENTING jejak; impresi: impressio
izis - SEL APUT PELANGI jelai Wharton: Wharton's jelly
jeluk; ekskavasi: excavatio
J jembatan: pons
jendela - f"ING KAP
jago; ayam jantan: gallus
jala; rete: rete jendol; eminens: em inentia
jala buah zakar: rete testis jengger --* BAL • 'G
jala Malpighi: Malpighi's rate; jeroan - I. SPLA NKNIK. 2 V JSERA ,
J . ViSKUS
rete Malpighi jimak - KOHABITASI
jalan: via jiwa: mens
jalinan; retikulum: reticulum jonjot: villus
jalur; trak: tractus jtimbai: fimbria
jalur Gowers -+ TRAK GOWERS jungtur - SAMBUN GAN
jalur Gudden -+ TRAK GUDDEN jurai; berkas; fasikulus: fasci-
jalur Lissauner; T RAK LISSAUNER culus
jamak; plural: pluralis jurai Schultze; berkas Schul-
jangat: corium tze: Schutze's fascicle
57
jaring karunkula
juring ~ R LJ As kanal Reissuer: Reissner's ca-
nal ·
K kanal Schlemm: Schlemm's ca-
nal
kaca: vitrum kanal Stenon: · Stenon's (sten-
kacukan: hybridq sen's) canal
kadaver: cadaver kanal Vidius: Vidius canal
kait: uncus kanal Volkmann: Volkmann's
kait; hamulus: hamulus canals
kait - HA MUS kandung - I. B U RSA. 2. VESIKA
kaki; pes: pes kandung air mata: dacryocysta
kaku - TE(;AR kandung buah zakar-+ sKoRrr.u M
kalang; areola: areola kanta - ·+ LENS,\
kaliks - CAWAN kantung,+ I. rouK EL. 2. K1\USTR l1r.1
kalikulus -4 P1 ,,LA kantung Graaf-+ FouK F1. GRAAF
kalks -4 T UNG KAK kapi; troklea: trochlea
kalosus ----+ BALOK kapiler: capillaris
kalvaria - KU8AH TENGKORAK kapitalis --+ I TAM.'\
kamar: camera kapitulum --+ PENDUL
kampuh balok-otak: raphe cor- kapsul --+ s 1~11·A1 ,
poris callosi kapsul Bowman: bowman's cap
sul
kampuh langit-langit: raphe kapsul Glisson: Glisson 's cap-
palati sule
kampuh sisi pelupuk mata: ra- kapsul Malpighi: Malpighi's
phe palpebralis lateralis capsule
kampuh; rafe: raphe kapsul Tenon: Tenon 's capsule
kanal Alcock: a/cock's canal kaput - K EPAI.A
kanal Cloquet: Cloquet's canal karang: petra
kanalikulus ---* suMPIT kardia - H LILU LA~lB,\XG
kanan; d.ekster: dexter kardiografi:. cardiographia
kanal Fallopius: Fallopian ca- karina --+ LI INAS
nal kario-: karyo
kanal Haver: haversian canals 1<.arotis: carotis
kanal Hensen: Hensen 's canal ._karpus; pergelangan tangan:
kanal Hunter: Hunter's canal I. . · carpus
kanal Nuck: Nuck's canal t~arqnkula;_ caruncula
58
kasar kelenjar Rivinus
59
kelenjar Rosenmuller · kolateral
!Jland phagus esophagus
kelenjar Rosenmuller: Rosen- kerucut; kon: conus
mii.ller' s gland kerucut Haller: Hailer's cone
kelenjar Skene: Skene's gland kerudung; tunika: tunica
kelenjar Suzanne: Suzanne's kerut; ruga: ruga
gland kerut iris: rugae iridis
kelenjar Zeis: Zeis' gland kerut lambung: rugae gastricae
kelentit; kfitoris: clitoris ketiak; aksila: axilla
keliling:' circumferentia (ke) topong; galea: galea
kclopak - Di\LJ:-; K /\TUP ketuban -+ A M N ION
kelopak mata - PI ' LUPU K khatulistiwa - F.K UATOR
keluk: reflexus kiasma - PA L A NG
kelumpuhan Klumpke: Klump- kifoskoliosis: ky phoscoliosis
!,. ke's paralysis kilus: chylus
kemah: tentorium kiri: laevus
kemaluan; pudendus: pudendus kiri; sinister: sinister
kembar: gemellus klas1natosit: klasmatocyta
•
kemih;. · kencing: Iurina klaustrum -+ TUDUNG
kemunduran; retrogres: retro- klavikel - SELANGKA
gressus kleido : cleido .
kemunduran -+ l) EGEJ>; ERA SI klimakterium: climacterium
kemurnian -+ KE ASLIAN klinoid - SEMU RANJANG
kencing -+ KF MIH klitoris - K ELENTIT
kendi: aritena klivus - L ERE:-1(;
kendur - L EMB EK kloaka: cloaca
kenyal -+ ELASTIS koana -+ LUB AN G 1-IIOUNG D ALAM
kepala; kaput: caput kocek; utrikulus: utriculus
keping: cotyla kohabitasi; sanggama; koitus;
kerampang; perineum: perine- persetubuhan; jimak: cohabi-
um tatio; coitus
kerang; konka: .concha koitus - KOHABITUS
keras: durus koklea - RUMAH srruT
keratin: keratin koksa - TU I.ANG PANGG UL
kerat; krena: crena koksiks - TU . GGING
keringat; peluh: sudor kolagen: collagen
kerongkongan; esofagus: oeso kolateral: collateralis
60
d.orpuskel Ruffini kutub
61
kolikulus korpuskel Pacini
L2
laba-laba lengkung insang
'
L I k.ring -+ PANGKAL T ENGG ORO K
Jaserasi; koyak; sobek: lacer
laba-laba: arachne iata.r; datar: planus
labirin - SE KATAN lateral: lateralis
laki-Iaki -+ MAS KUL JN latisimus - TE R LEB A R
lakuna - LUB UK lebar: latus
lakuna Howship: Howship 's la- lebih besar; mayor: major
cunae lebih :dekat: propior
lakuna Morgagni: Morgagni's lebih kecil; minor: minor
lacunae leher: jugulum
lakus: lacus leher -- 1. KO LUM. 2. SERV IJ.;S
lamb~g - B ILIK lekuk; fos,a: fossa
lambdoid: lambdoideus lekukan +--* L EMB A H
lekuk bWu bati; fosa epigas-
lambung; gaster: gaster; stoma-
trik: fossa epigastrica
chus Iekuk mata; orbita: orbita
Jamel: lamella
lekum; penonjolan: prominen-
Jamel Haver: haversian lamel-
tia
lae
lemak: adeps; adiposus
lamina; lembar; lapisan: lami- lemah syahwat -+ IMPOTEN
na lembah; velekula; lekukan: val-
langit-langit; palatum: palatum lecula
lanjutan: oblongus lembar - LA MfNA
lantai: selum; solum lembek; kendur: flaccidus
lantai timpani: solum tympani lembek - LUNAK
lanugo -> R O MA lembek; panikulus: panniculus
lanula: lanul.a lendi!" -'>- I. MU KU S, 2. PITUITA
la~isan -'>- I. LAMINA : 2 STRATUM Jeligan; brakium: brachium
lengan bawah: antebrahium
lapisan Henle: Hen/e's layer ~engkung; arka: curvaiura;
lapisan Huxley: Huxley's layer arcus
lapisan Langerhans: Langer- lengkung alis: arcus supercilia-
han's layer ris
lapisan Malpighi: Malpighi's lengkung Haller: Hailer's urch
layer lengkung Henle: Henle's loop
lapisan Tomes: Tomes' layer lengkung insang: branchial ar-
63
lengkung Riolari lipat ketiak depan -· -1-
64
lipat paha melintang
lipat paha: inguen malai: racemus
lipat Rindfleisch: Rindfleisch's maleolus -+ M ATA KAKI
fold mampung; spongiosus: cansel-
liur: :Saliva lus; spongiosus
lobul - SUKU BAG A mandibula -+ RA HANG BAWAH
lobus -+ BAGA mandiri; otonom: autonomicus
lobus Rolando; gelambir Ro- mani; semen: semen; sperma
lando: Rolando's lobe manubrium -+ GAGANG
lokalisasi: localisatio manusia: homo
longitudinal -+ M EMBUJUR martil; tukul: malleus
lonjong; bulat telur: ova/is maserasi: maceration
luar; eksternus: extemus maseter-+ OTOT KUNYAH
luas; vastus: vastus maskulin; laki-laki; jantan:
lubang; foramen: foramen masculinus
lubang hidung: naris massa: massa
lubang hidung dalam; koana: mastikatori: masticatorius
choana mata; okulus: oculus
Jubuk; lakuna: lacuna mata kaki; maleolus: malleolus
luksasi; cerai sendi: luxatio matriks; induk: matrix
lumbrikai: lumbricalis maturasi: maturatio
lumen: lumen mayor - LE[J IH BESAR
lunak; lembek; molis: pius; meatus ~ LIANG
niollis medial: m edia/is
lunas; karina: carirza mediastinum _:; SEKA T DADA
lunula - BULAN SA BIT mediastinum otak kecil: medi-
luruh: decidi!,us astinum cerebelli
lurus; rektus: rectus medula - SUM SUM
lutut -), I . G ENIK UL M ; 2. G ENU mekonium; tahi gag1lk: meco-
nium
melengkung; membusur: ar-
M cuatus
magnus; besar: magnus (me) lingkar balik; sitkumfleks
mahkota - TAJ U K circumflexus
makro: makro- melingkar; orbikular: orbicu-
maksilar: maxillaris laris
makula ·-...... BINTIK melintang; transversal: trans-
65
memangkal (mengenai) kaki
66
(mengenai) kandung mes en teriolum
67
mesenterium nukles Edinger-Westphal
68
nukleus Goll otot paha lurus
Edinger-Westpha/'s nucle- ora - PfNGGIR
us oral: oralis
nukleus GoU: Go/l's nucleus orbi.kular - M EL JNGKAR
nukleus Perlia: Per/ia's nucleus orbita - L EK U K MAT A
nukleus pulposus: ·nucleus pul- organ -+ ALAT
posus organ Corti: Corti's organ
nukleus Roller: Roller's nucle- organ Rosenmiiller: Rosenmul-
us ler's organ
nukleus Schwalbe: Schwalbe's organ Weber: Weber's organ
nucleus ~ikel: ossiculum
nukleus Spitzka: Spitzka's nu- osteoblas: osteoblast
cleus osteoklas: osteoclast
ostium-,. r 1NTU
Otak -r ENSEFALON
0 otak besar; serebrum; telense-
obelion: obelion falon: cerebrum; telencephalon
obliterasi: obliteratio otak depan; prosensefalon:
obturator· - PENUTUP prosencephalon
odontoblas: odontoblast otak kecil; serebelum: cerebel-
Oftabnik - (M ENGENAI) MATA lum
oksiput - BEL AKANG K E PAL A otak tengah; mesensefalon~
oktavus - ~ H ASTA mesencephalon
okular: ocular otonom -+ M ANDIRI
okulus - ~ MATA otot: musculus
olfaktori: offactorius otot bentuk sandal: musculus
olfaktus - PENG HIDU soleus
Olif - . ZA ITUN otot bergaris: striated muscle
o)igodendroglia: oligodendrog- otot Brucke: Brucke's muscle
lia otot . Eustachius: Eustachian
omentum - TAB JR muscle
ontogeni: ontogenesis otot gerji: musculus sartorius
oogenesis: oogenesis otot Horner: Homer's muscle
oogonium: oogonium otot kunyah; maseter: masseter
opalesen: opalescens otot Miiller: Muller's muscle
operkulu.m - TUTUP otot paha lurus: musculus rec- ·
opti.k: opticus tus femuralis
69
otot perut lurus pelipis
70
peluh pergelangan tangan
71
peri pipa BotalJo
72
pipa Gartner primordium
pipa Gartner; duktus Gartner: pleksus Auerbach: Auerbach's
Gartner's duct.. plexus
pipa Muller; duktus Muller: pleksus Frankenhauser: Fran-
Muller's duct kenhiiuser's plexus
pipa reunien; duktus r·~unien: pleksus Jacobson: Jacobson's
ductus ·reunient plexu s
pipa Rivinus; duktus f .ivinus: pleksus Meissner: Meissner's
Rivinus' ducts plexus
pipa Ruysch; duktus Ru:1sch: pleksus Remak: Remak's ple-
Ruysch's duct xus
pipa Santorini; duktus santo=·i- pleura - SELA PUT PARU
ni: Santorini's duct plural - JA MAi<
pipa Stenon; duktus Stenon: pohon; arbor: arbor
Stenon's (Stense,:i's) duct poU-: poly-
pipa Wharton; duktus Whar0 pons Varolius: Varolius' pons
tor,: Wharton's duct pontikulus: ponticulus
pipa Wirsung; duktus Wir- pori: porns
sung: Wirsung's due! poros ~ s MBU
,pipa Wolff; duktus Wolff: wolf port.a; gerbang: porta
. fian duct pos _. SETELAH
pipi: bucca; ma/a posisi: positio
piramid _. LIMAS posterior - BElAK ANG
piramid Ferrein - LIMAS FERREIN potong: incisus
piramid Malpighi: Malpighi's poyang: atavus
pyramids pre-; sebelum; pro-: lprae-; pro-
piriform: piriformis prekuneus: precuneus
pisifonn: pisiformis , premolar; geraham· depan:
pita; tenia; lemnlskus: taenia; praemolaris
tenia; lemniscus preparasi --... P s1A PAN
pita Reil: Reil's ribbon preparat -+ SEDIA AN
pitmta; lendir: pituita pr~sor - PENE KAN
plasenta: uri; tembuni: pla- primata: primata
centa . primer - PERTAM
plasma: plasma primitif; sederhana; simplex:
p'lasma otot - SARKOPLASMA primitivus; simplex ·
platisma: platysma primordium: primordium
73
prisma rangk a
74
ranting reunien
75
rigi sabuk
76
sabuk Giacomini segitiga Scarpa
77
segmen sel horizontal Cajal
78
sel Hortega serat
79
seratus sinus kavernosus
seratus -+ Brn c;i 1i1 c 1 simetris: symmetria
serebelum -+ O T1\K KECIL simfisis - T AUT AN
serebrospinal: cerebrospinal simpai; kapsu\; zonula: capsu-
serebrum -+ OT1\K IJESAR la; zonula
serong: obliquus simpai Zinn; LOnula Zinn:
serosus: serossus Zinn's zonula
serum: serum simpatikus: sympathicus
serumen: cerumen simpleks -'>- s1,: n1~RHANA
serviks; leher: cervic simpul Aschoff-Tawara: As-
sesamoid -+ll f'.'i n 1K 1J1M u choff-Tawara's node
setelah; pos: post simpul Keith dan Flack: Keith
sfenoidal - (\II "-;(; E.'J AJ) TUL A NG and Flack's node
IJAJI
simpul; nodus: nodus
sfera - IJULA TAN simpul Ranvier: Ranvier's no-
sferoid: sphaeroideus des
sfingter: sphincter simpul saraf; ganglion: gangli-
sfingter Oddi: Oddi's sphincter on
Sifoid -+ PED \ C 1\ NC,
0
80
sinus koroner stigma
81
stiloid tabung
82
tabung tembuni
83
tembus torus
84
trabekula turun
85
turun velum
u Uri -+ PLACENTA
uritan -+ INDUNG TELUR
urogenital: urogenitalis
ubun-ubun: fonticulus
ujung: terminatio usus; intestin: intestinum
ujung bahu: acromion usus besar; kolon: colon
ujung dendrit: telodendron usus dua belas Jari; duodenum:
ujung Rolando: Rolando's duodenum
points . utarµa: ·princeps
ujung. usus halus; ileum: ileum utama; kapitalis: capita/is
ulir; heliks: helix . Uterus ~ RAHIM
ulir rumah-siput; modiolus:
modiolus
ulnar: ulnaris
V
ulna; tulang hasta: · ulna vagina - KOLPO
umbai; apendiks: appendix vagina - SAU.ff
umbi; bola; bulbus: bu/bus vagus· - KEI ~ NA
umbai MorgagnJ; apendiks vakum; kosong: vacuus .
Morgagni: Morgagni's ap- vakuoia: vacuo/a
pendix valekula - LEMB AH
unguikulus: unguiculus valum - TANGGUL
unilateral: unilateralis variabel: variabilis
unilokular: unilocularis variasi: variatio
unipenatus: unipennatus Vas - PEM!lu LuH
uniselular: unicellular vas aberan Roth: Roth's vas
uragenital: uragenitalis_ aberrans
urakus: urachus vaskularisasi: vascularisatio
urap: smegma vasodilator: vasodilator
urap -+ PALIT vasokonstriktor: ·vasoconstric~
urap kulup: smegma preputii tor
urap sendi; pelumas sendi: vasomotor: vasomotor
synoyia V&StuS-+ LUAS
urat lembar; aponeurosis: apo- vegetasi: 'vegetatio
neurosis ve amentum: velamentum
urat; tendo: tendo velum -+ CADAR
86
vena zonula Zinu
87
,-,