Critical Book Report

Teknik Pelaksanaan Dan Alat Berat

Disusun Oleh :

 Nama : Ridho Harianto Saragih

 Nim : 5172255

Dosen Pengam!u : Dr" S#a$iatun Siregar% S"T"% &"T

  'inanti (i)a#a%
(i)a#a% &"S*"

&ata 'uliah : Teknik Pelaksanaan Dan Alat Berat

'elas : S1 teknik si!il +

FAKULTAS TEKNIK 

UNIVERSITAS NEGERI MEDAN

201

i
 

KATA !ENGANTAR 
Dengan
Deng an men#
men#e,
e,ut
ut na
nama
ma Alla
Allah
h S(T
S(T #a#ang
ng &aha
&aha PePeng
ngas
asih
ih la
lagi
gi &aha
&aha
Pen#a#ang% !enulis !an)atkan !u)a dan !u)i s#ukur atas kehadiratn#a% #ang telah
melim!
mel im!ahk
ahkan
an rahmat
rahmat dan hida#a
hida#ah%
h% sehing
sehingga
ga !enuli
!enuliss da!at
da!at men#el
men#elesa
esaika
ikan
n +BR 
-+riti*al Book Re!ort. mata kuliah Teknik Pelaksanaan Dan Alat Berat

+BR ini telah !enulis susun dengan maksimal dan menda!atkan ,antuan dari
 ,er,agai !ihak sehingga da!at mem!erlan*ar !em,uatan +BR ini" /ntuk itu !enulis
men#am!aikan ,an#ak terima kasih ke!ada semua !ihak #ang telah ,erkontri,usi
dalam !em,uatan +BR ini"

Terle!as dari semua itu% !enulis men#adari se!enuhn#a ,ah0a masih ada
kekurangan ,aik dari segi susunan kalimat mau!un tata ,ahasan#a" Oleh karena itu
dengan tangan ter,uka !enulis menerima segala saran dan kritik dari !em,a*a agar 
da!at mem!er,aiki +BR ini"

'arena keter,atasan !engetahuan mau!un !engalaman% !enulis #akin masih

 ,an#ak kekurangan
ke kurangan dalam +BR ini" Semoga +BR sederhana ini da!at di!ahami ,agi
sia!a!un !em,a*an#a" Sekiran#a +BR ini da!at ,erguna ,agi !enulis sendiri mau!un
 ,agi orang #ang mem,a*an#a"

&edan%  e,ruar# 213

Penulis

Da$tar  Isi

ii
 

KAT
KATA !ENGANT
!ENGANTAR""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""
AR"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" """""""""""""""""""""""""
""""""""""""ii
"""ii

Da$tar 4si"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""iii

Da$tar am,ar""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""i6

BAB 4 PNDAH/8/AN"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""1

1"1" 8atar Belakang""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""1

1"2" Tu)uan"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""1

BAB 44 P&BAHASAN"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""2

2"1" 9enis  )enis alat ,erat"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""2

B" ;*a6ator"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""2

+" Ba*khoe"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""<

D" Dragline"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""=

"Alat !engangkut -truk."""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""

-truk.""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" """"""""""""""""
"""""""""""""""
"""""""=
=

" +rane""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""5

" Tru*k +rane""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""">

H" To0er +rane""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""7

4" &otor rader""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""7

9" +om!a*tor""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""

BAB 444 'S4&P/8AN"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""3

Da$tar Pustaka"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""1

Da$tar am,ar 

iii
 

am,ar 2"1" do?er"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""">

am,ar 2"2" e;*ha6tor"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""7

am,ar 2"<" ,a*khoe"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""

,a*khoe"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""
""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""
""""""""""""""""
"""""""""""7
"""7

am,ar 2"=" dragline"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""

am,ar 2"5" truk""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""3

am,ar 2">" *rane""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""1

am,ar 2"7" tru*k *rane"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""11

am,ar 2"" to0er *rame"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""11

am,ar 2"3" motor grader""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""12

9" +om!a*tor""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""12

am,ar 2"1" *om!a*tor""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""12

iv
 

BAB I !ENDA#ULUAN
1"1" Latar Belaka$%
Al
Alat
at ,e
,era
ratt #ang
#ang kita
kita kekenal
nal didal
didalam
am ililmu
mu tetekni
knik
k si
si!i
!ill ad
adal
alah
ah alalat
at #a
#ang
ng
digunakan untuk mem,antu manusia dalam melakukan !eker)aan !em,angunan
suatu
sua tu str
strukt
uktur
ur"" Penggun
Penggunaanaan alat
alat ,erat
,erat #ang
#ang kurang
kurang te!at
te!at dengan
dengan kondis
kondisii dan
situ
situas
asii la
la!a
!anga
ngan n !e
!eke
ker)
r)aa
aan
n akakan
an ,er!e
,er!enga
ngaru
ruhh ,eru!
,eru!aa ke
kerurugi
gian
an anantatara
ra la
lain
in
rendahn#a
rendah n#a !roduksi% tidak ter*a!ain#a
ter*a!ain#a )ad0al atau target #ang telah di tentukan%
tentukan%
atau
atau kerug
kerugiaian
n !e!er,
r,ai
aikan
kan #a #ang
ng tida
tidak
k se
seme
meststin
in#a"
#a" Ol
Oleh
eh ka
karerena
na ititu
u sese,e
,elu
lum
m
menentukan
menent ukan ti!e dan )umlah
)umlah !eralatan
!eralatan dan atta*hment
atta*hmentn#a%
n#a% haruslah
haruslah di!ahami
di!ahami
$ungsi dan a!likasin#a" Terda!at ,eraneka ma*am alat #ang sering di gunakan
dalam !eker)aan konstruksi% teta!i #ang akan di,ahas dalam makalah ini han#a
alat@alat #ang umum digunakan untuk !eker)aan konstruksi sa)a"
Pengguna
Peng gunaan
an alat
alat ,erat
,erat meru!a
meru!akan
kan $a*tor
$a*tor !enting
!enting di dalam
dalam !ro#ek@
!ro#ek@!ro!ro#ek 
#ek 
konstruksi dengan skala #ang ,esar" Pemilihan alat ,erat dilakukan !ada taha!
 !eren*anaan% dimana )enis% )umlah% dan ka!asitas alat serta $ungsi meru!akan
$a*tor@$aktor !enentu" /ntuk itu maka alat ,erat da!at di klasi$ikasikan se*ara
$ungsional dan o!erasional alat ,erat"

1"2" T&'&a$
a" &engetahui
&engetahui )enis
)enis )eni
)eni alat
alat ,erat #ang digunak
digunakan
an dalam
dalam !enger)
!enger)aan
aan !ro#ek"
!ro#ek"
 ," &enam,ah ilmu di ,idang ilmu teknik alat ,erat "

1
 

BAB II !EMBA#ASAN

2"1" (e$i) * 'e$i) alat +erat

A" Do?er
Do?er adalah alat umum #ang di!akai !ada !ro#ek konstruksi untuk !eker)aan
material hasil !enggalian ke dalam truk atau mem,uat tim,unan material" Pada
 ,agian do?er
d o?er terda!at ,u*ket sehingga alat ini umumn#a dise,ut front
dise,ut  front end dozer "
Do?er
Do? er da!at
da!at di,agi
di,agi men)ad
men)adii dua ,agian
,agian #aitu
#aitu menggun
menggunaka
akan
n roda
roda kela,a
kela,ang
ng
-Crawler Tractor Dozer . dan Buldo?er #ang menggunakan roda karet -Wheel  - Wheel 
Tractor Dozer ..""

Do?er #ang ,eroda ,an karet dan rode kela,ang da!at di!akai untuk mengangkat
material" Namun ,agian ,a0ah material harus mem!un#ai ketinggian setinggi
 !ermukaan tem!at alat terse,ut ,erada" Pengangkatan #ang le,ih dalam
memerl
mem erluka
ukann ram!"
ram!" Selain
Selain itu%
itu% materi
material
al #ang diangka
diangkatt harusl
haruslah
ah materi
material
al #ang

le!as" 'arena ,agian

 !em,ongkaran ,a0ah
muatann#a% do?er
do?er tidak
harus terda!at
,an#ak alat !emutar
melakukan ,an# akmaka
,an#ak !ada saat
gerakan"

am,ar 2"1" do?er

B" ;*a6ator 
kska6ator atau e;*a6ator -&esin !engeruk. adalah salah satu alat ,erat #ang
terdiri dari mesin di atas roda khusus #ang dilengka!i dengan lengan -arm.% alat
 !engeruk -,u*ket.% keran)ang dan rumah rumah dalam se,uah 0ahana !utar dan
digunakan untuk !enggalian -akska6asi." Biasan#a digunakan untuk men#elesaikan
 !eker)aan ,erat ,eru!a !enggalian tanah #ang tidak ,isa dilakukan se*ara langsung
oleh
oleh tangan
tangan manusi
manusia"
a" Pengert
Pengertian
ian ini didasa
didasarka
rkan
n dari
dari asal@u
asal@usul
sul e;*a6at
e;*a6ator
or #ang
di*i!takan se,agai alat !enggali tanah untuk mem,angun rel kereta a!i% serta dari

kataa e;*a6a
kat e;*a6atio
tion
n #ang
#ang ,erasa
,erasall dari
dari ,ahasa
,ahasa 4nggri
4nggriss #ang
#ang ,erart
,erartii !enggg
!engggali
alian
an

2
 

Di 4ndonesia% e;*a6ator le,ih sering dise,ut Bego atau Beko% namun se,enarn#a
e;*a6at
e;* a6ator
or ,ukan
,ukan ,erart
,erartii ,ego"
,ego" 'ata
'ata ,ego
,ego ,erasa
,erasall dari
dari ,ahasa
,ahasa 4nggri
4nggriss dari
dari kata
kata
Ba*kh
Ba *khoe%
oe% #aitu
#aitu e;*a6a
e;*a6atortor mini
mini #ang ditem!
ditem!elk
elkan
an !ada
!ada ,agian
,agian ,elaka
,elakang
ng mesin
mesin
traktor% se!erti ,a*khoe loader atau mesin traktor lainn#a

am,ar 2"2"
e;*a6ator

am,ar 2"2" e;*ha6tor

+" Ba*khoe
Ba*khoe
Ba*khoe ,eker
,eker)a
)a de
deng
ngan
an *a
*ara
ra meng
mengge gera
rakk
kkan
an ,u
,u*k
*ket
et ke
kear
arah
ah ,a
,a0a
0ah
h da
dan
n
kemudian menarikn#a menu)u ,adan alat" Dengan demikian da!at dikatakan ,ah0a
 ,a*khoe menggali material #ang ,erada di ,a0ah !ermukaan tem!at alat terse,ut
 ,erada di,a0ah !ermukaan tem!at alat terse,ut ,erada% sedangkan $ront sho6el
menggali material di !ermukaan tem!at alat terse,ut ,erada"

am,ar 2"<" ,a*khoe

3
 

D" Dragline
Dragline
Dragli ne meru!ak
meru!akanan alat
alat gali
gali #ang di!aka
di!akaii untuk
untuk menggal
menggalii materi
material
al #ang
#ang
letakn#a le,ih tinggi dari !ermukaan tem!at alat terse,ut ,erada dengan )angkauan
#ang le,ih )auh dari alat gali lainn#a" Alat dasar dari dragline adalah ,u*ket #ang
di!asa
di! asangka
ngkann !ada
!ada ,oom"
,oom" Pan)an
Pan)angg ,oom dragli
dragline
ne sama
sama se!ert
se!ertii *rane
*rane tet
teta!i
a!i le,ih
le,ih
 !an)ang dari !ada ,oom alat gali lain" Dengan ,oom #ang *uku! !an)ang maka
sta,ilitas dragline harus di!erhitungkan" 9enis material #ang digali se,aikn#a material
#ang lunak sam!ai agak keras" Dalam !enggalian di dalam !ro#ek !em,uatan saluran
#ang tanahn#a mengandung air% !emakaian dragline sangat menguntungkan"

am,ar 2"=" dragline

"Alat !engangkut -truk.

$ungsi dari alat !engakut adalah untuk mengangkut material se!erti tanah% !asir%
 ,atuan untuk !ro#ek konstruksi" Pemilihan )enis !engangkutan tergantung !ada
kondisi
kond isi la!ang
la!angan%
an% 6olume
6olume materi
material%
al% 0aktu
0aktu dan ,ia#a"
,ia#a" Besarn
Besarn#a
#a ka!a
ka!asit
sitas
as truk 
truk 
 ,ergantung !ada 0aktu #ang di,utuhkan untuk memuat material kedalam tru*k 
terhada! 0aktu angkut truk" Pada umumn#a ,esarn#a ka!asitas truk #ang di!ilih
adalah em!at sam!ai lima kali ka!asitas alat gali #ang memasukkan material kedalam
truk" Akan teta!i !enggunaan truk terlalu ,esar sangat tidak ekonomis% ke*uali )ika
6olume tanah #ang akan diangkat sangat ,esar"

4
 

am,ar 2"5" truk

" +rane
Ban#ak )enis alat !engangkat #ang tersedia mem,uatn#a sulit digolongkan
se*a
se*ara
ra te!at
te!at"" Pe
Pengg
nggol
olong
ongan
an iniini masi
masihh di
di!e
!eru
rumi
mitt la
lagi
gi ololeh
eh ke
ken#a
n#ata
taan
an ,ah0a
,ah0a
 !enggolongan ini )uga didasarkan !ada ,er,agai karakteristik% misaln#a desain%
tu)uan%
tu)ua n% )enis gerakan dan se,again#a"9i
se,again#a"9ika ka digolongkan
digolongkan menurut )enis gerakann#
gerakann#aa
-karakteristik kinematik.% ,e,an diangga! ter!usat !ada titik ,o,ot ,e,an terse,ut dan
 !enggolongan mesin ditentukan oleh lintasan !er!indahan muatan #ang ,er!indah
 !ada ,idang hori?ontal" Penggolongan menurut tu)uan !enggunaan #ang ditentukan
dengan mem!erhatikan
mem!erhatikan kondisi
kondisi o!erasi
o!erasi khasn#a%
khasn#a% misaln#a:
misaln#a: *rane di,agi men)adi
men)adi
*rane untuk metalurgi% konstruksi% !ela,uhan% dan se,again#a"Alat !engangkat #ang
 ,iasa digunakan di dalam !ro#ek konstruksi adalah *rane" +ara ker)a *rane adalah
de
denga
ngan n meng
menganangka
gkatt mate
materirial
al #a#ang
ng ak
akan
an didi!i
!inda
ndahk
hkan
an%% memi
memind ndah
ahkan
kan se
se*ar
*araa
ho
hori
ri?o
?ont
ntal
al%% ke
kemu
mudi
dian
an menu
menuru runka
nkann mate
materi
rial
al di
dite
tem!
m!atat #a
#ang
ng di
diin
ingi
ginka
nkan"
n" +r
+ran
anee
mem!un#
mem !un#ai
ai ,e,era
,e,era!a
!a ti!e
ti!e #ang
#ang didala
didalam
m !engoer
!engoerasi
asiann
ann#a%
#a% di!ili
di!ilih
h sesuai
sesuai dengan
dengan
kondisi suatu !ro#ek"Ti!e *rane #ang umumn#a di!akai adalah: *rane ,eroda *ra0ler 
-*ra0ler *rane
ne..% tru*k *r
*raane% tru*k *r
*raane un
unttuk lokasi ter,atas"

Cra$e Bero,a Cra-ler Ti!e ini mem!un#ai ,agian atas #ang da!at ,ergerak <>C"
Dengan roda *ra0ler maka *rane ti!e ini da!at ,ergerak
,ergerak didalam
didalam lokasi
lokasi !ro#ek saat
melakukan !eker)aann#a" Pada saat *rane akan digunakan di !ro#ek lain maka *rane
diangkut
diangkut degan menggunakan lo0,ed trailer
trailer"" Pengangkutan
Pengangkutan ini dilakukan
dilakukan dengan
mem,ong
mem ,ongkar
kar ,oom men)ad
men)adii ,e,era!
,e,era!aa ,agian
,agian untuk
untuk mem
mem!er
!ermud
mudah
ah !elaks
!elaksana
anaan
an
 !engangkutan"

5
 

am,ar 2">" *rane

" Tru*k +rane

+rane )enis ini da!at ,er!indah tem!at dari suatu !ro#ek ke !ro#ek lainn#a
tan!a ,antuan alat !engangkutan" Akan teta!i ,e,era!a ,agian dari *rane teta!i harus
di,ongkar
di,ong kar untuk mem!ermudah
mem!ermudah !er!indahan%
!er!indahan% se!erti haln#a *ra0ler
*ra0ler *rane%
*rane% tru*k 

*rane ini )uga mem!un#ai

mem!un#ai ,agian atas #ang da!at ,er!utar <>C" Penggerak
Penggerak *rane
 )enis ini adalah roda #ang sangat ,esar #ang dihara!kan da!at meningkatkan
kemam!uan alat dalam ,ergerak dila!angan" /mumn#a ke*e!atan maksimum alat ini
di )alan ra#a adalah < m!h" +rane )enis ini umumn#a menggunakan )o#sti*k di
dalam !engo!rasiaann#a sehingga $ingsi@$ungsi alat da!at dilakukan se*ara ,ersama@
sama"

8etak ruang o!erator *rane ,iasan#a !ada ,agian@,agian de*k #ang da!at ,er!utar"
 Namun% ,e,era!a model *rane ti!e ini memiliki ruang o!erator di,agian atas%
sehingga o!erator ,ergerak ,ersama material #ang diangkatn#a

Cra$e &$t&k Loka)i Ter+ata)

Ter+ata)

+rane ti!e ini diletakkan diatas dua ,uah as tem!at kedua as ,an da!at ,ergerak 
se*ara simultan" Dengan kele,ihan terse,ut maka *rane ini da!at ,ergerak dengan
le,ih leluasa"

6
 

am,ar 2"7" tru*k *rane

H" To0er +rane

To0er *rane adalah alat #ang digunakan untuk mengangkat material se*ara
6ertikal dan hori?ontal kesuatu tem!at #ang tinggi !ada ruang gerak ter,atas" Ti!e

*rane
1" ini di,agi
*rane
*ra ,erdasarkan
ne #ang
#an g ,erdir *ara
,erdirii ,e,as
,e,a *rane
s -$ree
-$r terse,ut
ee Standi
Standing ,erdiri
ne. #aitu :
ng +rane.
+ra
2" *rane
*rane diata
diatass rel
rel -rel
-rel moun
mounted
ted *rane.
*rane.

<" *rane #ang ditam

ditam,atkan
,atkan !ada ,angunan -ted in to0er
to0er *rane.

=" *rane
*rane !an)at
!an)at -*lim
-*lim,in
,ing
g *ran
*rane."
e."

  am,ar 2"" to0er *rame

4" &otor rader 

&otor grader digunakan se,agai !erataan tanah dan se,agai !ermukaan #ang
dikendak" Selain itu ke!erluan motor grader )uga se,agai ,erikut :
 rading -!erataan !ermukaaan tanah.

Sha!!ing -!emotongan untuk menda!atkan ,entuk!ro$il tanah.

7
 

 Bank sha!!ing -!emotongan untuk mrnda!atkan ,entuk !ro$il tanah.

 S*ari$i#ing -!enggerukan untuk !em,uatan saluran.

 Dithing -!emotongan untuk !em,uatan saluran.


&i;ing and s!reading -men*am!ur dan mengham!ar material dila!angan.

am,ar 2"3" motor grader

9" +om!a*tor 
+om!a*tor sering dise,ut se,agai alat !emadat" +om!a*tor digunakan untuk 
memadatkan
memad atkan tanah #ang meru!akan u!a#a untuk mengatur kem,ali susunan ,utiran
tanah aga garr men)adi le, e,iih ra!a
!att sehin
hingga tanah men)adi le,i ,ih
h !adat"
9enis@)enis alat !emadat mekanis se,agai ,erikut:
 Three 0heel roller -mesin gilas tiga roda.
 Tandem roller -mesin gilas roda dua atau tandem.
 Shee!$oot t#!e roller -mesin gilas tiga roda ,esi dengan !ermukaan se!erti
kaki kam,ing.
 Pneumati* tire roller -mesin gilas dengan roda ,an karet ,ertekanan angin.

 Soil *om!a*tor -!emadat as!al.

 8and$ill *om!a*tor 

am,ar 2"1" *om!a*tor

8
 

BAB 444 'S4&P/8AN

Da!att dis
Da!a disim!u
im!ullkan
kan ,ah0
,ah0aa dala
dalamm se
se,u
,uah
ah !eng
!enger
er))aan
aan suat
uatu !r
!ro#
o#ek 
ek 
di,utuhkann#a se,uah alat ,erat #ang da!at mengiringankan ,e,an suatu !eker)a
se!erti *ontoh n#a !eker)a tidak !erlu menggali lu,ang #ang dalam dengan )angka
0aktu #ang lama *uku! dengan hitungan )am !eker)a da!at menggali lu,ang #ang
dalam dengan menggunakan alat ,erat ,a*khou mau!un e;*a6ator" ada!un alat alat
 ,erat #ang digunakan dalam se,uah !ro#ek sangat lah ,an#ak diaantarn#a ,a*khou%
do?er% e;*ha6ator%
e;*ha6ator% !o0er sho6el dan lain lain"

9
 

Da.tar !&)taka
htt!s:000"dataarsitek"*om21>12)enis@)enis@alat@,erat
htt!s:000"dataarsitek"*om21>12)enis@)enis@alat@,erat@$ungsin#a"html
@$ungsin#a"html

htt!s:koleksitugasku",logs!ot"*om21>makalah@alat@,erat"html

htt!s:learnmine",logs!ot"*om21<=,e,era!a@)enis@alat@,erat@dan@$ungsin#a"html
htt!:alat@,erat7",logs!ot"*om215!engertian@alat@,erat@dan@)enis"html

10