GEOMETRI ANALITIK, oleh I Made Suarsana, S.Pd., M.Si.

Hak Cipta © 2014 pada penulis

GRAHA ILMU
Ruko Jambusari 7A Yogyakarta 55283
Telp: 0274-889398; Fax: 0274-889057; E-mail: info@grahailmu.co.id
Hak Cipta dilindungi undang-undang. Dilarang memperbanyak atau memindahkan sebagian atau seluruh isi
buku ini dalam bentuk apa pun, secara elektronis maupun mekanis, termasuk memfotokopi, merekam, atau
dengan teknik perekaman lainnya, tanpa izin tertulis dari penerbit.

ISBN: 978-602-262-338-0
Cetakan Pertama, tahun 2014

Semua informasi tentang buku ini, silahkan scan QR Code di cover belakang buku ini
 Geomet ri
Analit ik KATA PENGANTAR 

G eometri Analitik dipelajari agar pembaca mampu mengenal, memahami, dan menguasai
konsep-konsep geometri dengan pendekatan aljabar dan mampu menerapkannya untuk
menyelesaikan masalah dalam matematika atau bidang lain.
Dalam upaya mencapai tujuan tersebut, buku ini disusun agar nantinya dapat dijadikan
sebagai sumber belajar terutama bagi pembaca terutama yang mempelajari geometri analitik.
Penyusunan buku ini diusahakan ringkas dan jelas. Di samping itu, dalam buku yang akan disusun
ini akan disertai ilustrasi-ilustrasi untuk memudahkan para pembaca memahami paparan yang
diberikan. Dalam penyusunan buku ini banyak mengacu pada buku “Geometri Analitik Bidang dan
Ruang” yang ditulis oleh Drs. Sukirman, M.Pd. mengingat selama ini buku tersebut dipakai sebagai
sumber utama dalam proses belajar-mengajar geometri analitik.
Isi buku ini pada dasarnya akan dibagi menjadi dua bagian yaitu
geometri analitik bidang dan geometri analitik ruang yang dituangkan dalam sebelas bab. Pada
setiap akhir bab dilengkapi dengan beberapa soal latihan dimana penyusunan
soal latihannya sedapat mungkin telah disesuaikan dengan indikator pencapaian kompetensi.
Dengan mencoba soal-soal latihan, diharapkan pembaca mampu memahami materi terkait dengan
baik.
Kami menyadari, walaupun kami telah berusaha secara maksimal dalam menyusun buku ini,
tentu masih banyak terdapat kekurangan atau mungkin kesalahan . Untuk itu segala masukan yang
sifatnya membangun sangat kami perlukan dari pengguna buku ini demi kesempurnaan buku ini
pada masa yang akan datang.
vi Geomet ri Analit ik

Sebagai akhir kata, kami berharap semoga buku ini dapat memberikan kontribusi positif
dalam pembelajaran geometri analitik.

Singaraja, Nopember 2014

Penulis
 Geomet ri
Analit ik DAFTAR  ISI 

KATA PENGANTAR ................................................................................................................ v

DAFTAR ISI ............................................................................................................................ vii
PENDAHULUAN ................................................................................................................... xi
Bab 1 SISTEM KOORDINAT KARTESIUS .............................................................................. 1
A. Kompetensi Dasar................................................................................................. 1
B. Indikator ............................................................................................................... 1
C. Uraian Materi ....................................................................................................... 1
1.1 Sistem Koordinat Kartesius ......................................................................... 1
1.2 Jarak Dua Titik............................................................................................. 3
1.3 Titik Tengah Ruas Garis ............................................................................... 5
1.4 Koordinat Titik pada Suatu Ruas Garis dengan Perbandingan Jarak ke
Ujung-ujungnya Diketahui .......................................................................... 6
D. Rangkuman .......................................................................................................... 8
E. Latihan ................................................................................................................. 9
Bab 2 G A R I S L U R U S.................................................................................................. 11
A. Kompetensi Dasar................................................................................................. 11
B. Indikator ............................................................................................................... 11
C. Uraian Materi ....................................................................................................... 11
2.1 Persamaan Garis Lurus ................................................................................ 11
2.2 Persamaan Normal Suatu Garis Lurus .......................................................... 19
2.3 Kedudukan Antara Dua Garis Lurus ............................................................. 24
2.4 Kedudukan Titik dan Garis Lurus ................................................................. 28
2.5 Persamaan Berkas Garis............................................................................... 33
viii Geomet ri Analit ik

D. Rangkuman .......................................................................................................... 36
E. Latihan ................................................................................................................. 37
Bab 3 L I N G K A R A N ....................................................................................................... 39
A. Kompetensi Dasar................................................................................................. 39
B. Indikator ............................................................................................................... 39
C. Uraian Materi ....................................................................................................... 39
3.1. Persamaan Lingkaran ................................................................................... 39
3.2. Garis Singgung ............................................................................................ 45
3.3. Sudut Antara Dua Lingkaran ........................................................................ 53
D. Rangkuman .......................................................................................................... 55
E. Latihan ................................................................................................................. 56
Bab 4 E L L I P S ............................................................................................................... 57
A. Kompetensi Dasar................................................................................................. 57
B. Indikator ............................................................................................................... 57
C. Uraian Materi ....................................................................................................... 57
4.1. Persamaan Ellips.......................................................................................... 57
4.2. Garis Singgung pada Ellips .......................................................................... 62
4.3. Definisi Lain Ellips....................................................................................... 71
4.4. Tempat Kedudukan Titik-titik dengan Syarat Tertentu................................... 73
4.5. Dalil Apollonius .......................................................................................... 75
D. Rangkuman .......................................................................................................... 77
E. Latihan ................................................................................................................. 78
Bab 5 H I P E R B O L A ........................................................................................................ 81
A. Kompetensi Dasar................................................................................................. 81
B. Indikator ............................................................................................................... 81
C. Uraian Materi ....................................................................................................... 81
5.1. Persamaan Hiperbola .................................................................................. 81
5.2. Garis Singgung pada Hiperbola ................................................................... 83
5.3. Definisi Hiperbola Berdasarkan Eksentrisitas dan Direktrik........................... 89
5.4. Tempat Kedudukan Titik-titik dengan Syarat Tertentu................................... 91
5.5. Dalil Apollonius .......................................................................................... 94
D. Rangkuman .......................................................................................................... 99
E. Latihan ................................................................................................................. 100
Bab 6 P A R A B O L A .......................................................................................................... 103
A. Kompetensi Dasar................................................................................................. 103
B. Indikator ............................................................................................................... 103
C. Uraian Materi ....................................................................................................... 103
Daf t ar Isi ix

6.1. Persamaan Parabola .................................................................................... 103

6.2. Garis Singgung pada Parabola ..................................................................... 107
6.3. Sifat Utama Garis Singgung pada Parabola................................................... 111
6.4. Tempat Kedudukan Titik-titik dengan Syarat Tertentu................................... 113
D. Rangkuman .......................................................................................................... 118
E. Latihan ................................................................................................................. 118
Bab 7 TRANSFORMASI SUSUNAN SUMBU ......................................................................... 121
A. Kompetensi Dasar................................................................................................. 121
B. Indikator ............................................................................................................... 121
C. Uraian Materi ....................................................................................................... 121
7.1. Pengertian Translasi Susunan Sumbu ........................................................... 121
7.2. Penyederhanaan Persamaan Konik dengan Translasi Sumbu ........................ 123
7.3. Pengertian Rotasi Sumbu ............................................................................. 126
7.4. Penyederhanaan Persamaan Konik dengan Rotasi Sumbu ............................ 128
D. Rangkuman .......................................................................................................... 131
E. Latihan ................................................................................................................. 132
Bab 8 KOORDINAT DAN PERSAMAAN KUTUB .................................................................. 135
A. Kompetensi Dasar................................................................................................. 135
B. Indikator ............................................................................................................... 135
C. Uraian Materi ....................................................................................................... 135
8.1 Koordinat Kutub .......................................................................................... 135
8.2 Persamaan Kutub dan Grafiknya .................................................................. 139
8.3 Melukis Kurva dari Persamaan Kutub ........................................................... 142
8.4 Menentukan Titik Potong Dua Kurva pada Koordinat Kutub......................... 145
8.5 Limason dan Kardioda, Lemniskat, Mawar, Spiral dan Cycloid..................... 146
D. Rangkuman .......................................................................................................... 150
A. Latihan ................................................................................................................. 150
Bab 9 PERSAMAAN PARAMETRIK DAN VEKTOR PADA BIDANG ....................................... 153
A. Kompetensi Dasar................................................................................................. 153
B. Indikator ............................................................................................................... 153
C. Uraian Materi ....................................................................................................... 153
9.1. Persamaan Parametrik dari Suatu Kurva ....................................................... 153
9.2. Mengubah Persamaan Parametrik Menjadi Persamaan Kartesius dan
Sebaliknya................................................................................................... 155
9.3. Vektor pada Bidang ..................................................................................... 155
9.4. Operasi Vektor ............................................................................................ 156
9.5. Persamaan Vektor suatu Kurva..................................................................... 158
9.6. Mengubah Persamaan Kartesius Menjadi Persamaan Vektor ........................ 160
x Geomet ri Analit ik

D. Rangkuman .......................................................................................................... 161

E. Latihan ................................................................................................................. 162
Bab 10 SISTEM KOORDINAT TIGA DIMENSI (R3) DAN VEKTOR PADA RUANG.................. 165
A. Kompetensi Dasar................................................................................................. 165
B. Indikator ............................................................................................................... 165
C. Uraian Materi ....................................................................................................... 165
10.1 Sistem Koordinat Tiga Dimensi .................................................................... 165
10.2 Vektor pada Ruang ...................................................................................... 169
10.3 Operasi Penjumlahan dan Pengurangan Vektor ........................................... 171
10.4 Hasil Kali Titik (Dot Product) ....................................................................... 174
10.5 Hasil Kali Silang (Cross Product) .................................................................. 181
D. Rangkuman .......................................................................................................... 188
E. Latihan ................................................................................................................. 188
Bab 11 BIDANG, GARIS DAN BOLA...................................................................................... 191
A. Kompetensi Dasar................................................................................................. 191
B. Indikator ............................................................................................................... 191
C. Uraian Materi ....................................................................................................... 191
11.1 Bidang......................................................................................................... 191
11.2 Garis pada Ruang ........................................................................................ 199
11.3 Bola ............................................................................................................ 206
D. Rangkuman .......................................................................................................... 209
E. Latihan ................................................................................................................. 211
DAFTAR PUSTAKA ................................................................................................................. 213

  