A. Definisi Fungsi
f(x)
• y=
g(x)
f(x)
Syarat: ≥ 0 dan g(x) ≠ 0
g(x)
f(x)
• y=
g(x)
Syarat: g(x) ≠ 0
• y = a log b
Syarat: a > 0 , a ≠ 1 , b > 0
Himpunan B disebut daerah kawan atau kodomain.
Himpunan bagian B yang berpasangan dengan A disebut
daerah hasil atau range.
93
B. Komposisi Fungsi
g f
y = g(x) z = f(y)
x
A B C
g: A → B, maka(fy =g)g(x)
f g
f: B → C, maka(gz =f)f(y)
g f (f g) f g
g)(x) = f(g(x))
(f komposisi: (g f) g f
Sifat-sifat fungsi
f g (f≠ g)(x)
f g ≠ (fog)(x) (gof)(x) = f(g(x))
Tidak komutatif:
Assosiatif: f= (g h) (f= f g ≠ f
g) h f gg h
Mempunyai −1f= (g−fungsi
1 h) (f= g) h f g h
= Ifidentitas
f l,f= I,fyaitu f= f lidentitas di mana
−1= − 1
If −1 ff l,fI =f −1
f=−1
f l
l(x) = x =
: I f(f fg) I,−1f =
= fg−1 ff =
−1 −1 −1
Fungsi invers komposisi:
f) = {x ∈D (f dang) R= g f
D(g f f ∈D g }
D(g f) = {x ∈Df dan R f ∈Dg }
(g f)−1 = f −1 g−1
C. Fungsi Invers −1 −1 −1
(g f)(a) = b (g f) = f g
Suatu fungsi (gf: f)A−1(b)→= aB f)(a) = b
(g mempunyai fungsi invers
−1
f-1 : B → A, jika Diketahui
A dan B berkorespodensi(g f) (b) =
f(x) dan f g(x) = h(x) a satu-satu.
Diketahui f(x) dan f g(x) = h(x)
Sehingga jika f(x) maka = y,g(x)maka = ff−1-1(h(x))
(y) = x.
Diketahui f(x) dan gg(x) maka ==
f(x) f −1h(x)
(h(x))
f Diketahui f(x) dan g f(x) = h(x)
maka g(x) = Fungsi h(f −1(x))invers berlaku:
−1
x y maka fg(x) (a) ==h(fb (x))
94
(f g)(x) = f(g(x))
(f g) f gf g ≠ f g
f) fggff=
(f(gg) (g h) (f= g) h f g h
(f f)
D. Invers (g
Fungsi g =
g)(x) =fIff(g(x))
f l,f=
Komposisi f −1 −1
f= f l
f g ≠ f g
(f g)(x) =(ff(g(x))
−1 −1
g) = g f −1
f)−1(b)
(gf)(a)
(g =D b=iketahui
a A f(x) dan B g f(x)C= h(x)
f-1 −1 g-1
Diketahui
(g =f(x)
f) (b) maka
−1
a dang(x)f = h(f =(x))
g(x) h(x)
−1 g f)-1 = f -1 g -1
(g
maka g(x)f(x)
Diketahui = f dan
(h(x))
f g(x) = h(x)
−1 −1 −1 −1
• (fog) (x) = (gg(x)
Diketahui
maka of =f(x)
)(x)(h(x))g f(x) = h(x)
f dan
• (gof) −1 (x)
Dmaka
−1
iketahui og −f(x)
= (f g(x) 1
=)(x)
h(fdan−1
(x))
g f(x) = h(x)
− x−b
maka= h(f
1
• = axmaka
f(x) + b g(x) f −1 (x)(x))
=
a
ax + b −dx + b
• f(x) = maka f −1 (x) =
cx + d cx − a
−b ± 4ax + D
• f(x) = ax 2 + bx + c maka f −1 (x) =
2a
( a log x) ± q
• f(x) = apx ± q maka f −1 (x) =
p
ax ± q
• =
f(x) a
log(px ± q) maka f −1 (x) =
p
95
LATIHAN SOAL
1. SOAL
1. STANDAR UTBK
1−x
Diketahui f ( x ) = untuk setiap bilangan real
x
x ≠ 0 . Jika g : R → R adalah suatu fungsi sehingga
( g f )( x=) g ( f ( x=
) ) 2x + 1 , maka fungsi invers
g −1 ( x ) = ....
x−3 3−x
A. D.
x+1 x−1
x−3 x−1
B. E.
x−1 3−x
x+1
C.
x−1
2. SOAL
1. STANDAR UTBK
Jika f ( 2x + 4 ) =
x dan g ( 3 − x ) =
x , maka nilai
f ( g ( 1 ) ) + g ( f ( 2 ) ) sama dengan ….
A. 2 C. 4 E. 6
B. 3 D. 5
3. SOAL
1. STANDAR UTBK
Diberikan fungsi f memenuhi persamaan
3f ( −x ) + f ( x − 3 ) = x + 3 untuk setiap bilangan real x.
Nilai 8f ( −3 ) adalah ….
A. 24 C. 20 E. 15
B. 21 D. 16
96
4. SOAL
1. STANDAR UTBK
8
Jika F = x dengan x ≥ 0 , maka F(4) = ….
1+ x
A. 36 C. 16 E. 4
B. 25 D. 9
5. SOAL
1. UTBK 2019 (MATEMATIKA SOSHUM)
1 2
Jika f ( 2x ) = − dan f −1 = 3a , maka a = ….
x+2 a
A. -2 C. 0 E. 2
B. -1 D. 1
6. SOAL
1. UTBK 2019 (MATEMATIKA SOSHUM)
Jika f ( x=
) 3x + a dan ( f f )( x ) = 9x + a + 3 ,
maka f(a) = ….
A. 2 C. 4 E. 6
B. 3 D. 5
7. SOAL
1. STANDAR UTBK
Diketahui f ( x ) = 23x+1 dan =
g( t ) 2
logt + 3 .
( )
Jika f −1 g−1 ( p ) = 2 , maka g(p + 6) = ....
A. 4 C. 6 E. 8
B. 5 D. 7
8. SOAL
1. STANDAR SIMAK UI
x −1
Diketahui f ( x ) = dan g(x) = 3x. Jumlah semua nilai
x +1
x yang mungkin sehingga f(g(x)) = g(f(x)) adalah ....
4 3
A. − C.
3 4 E. 2
3 4
B. − D.
4 3
97
9. SOAL
1. STANDAR UTBK
x+3 untuk x ≤ −1
2
Diketahui ( )
f x= x + 2x + 3 untuk − 1< x ≤ 3
28 − 5x untuk x > 3
{ }
Maka f f ( f ( −2) ) = ....
A. -3 C. 1 E. 3
B. -2 D. 2
10. SOAL
1. STANDAR UTBK
x +1
Diketahui=f ( x) ,x ≠ 0 dan f-1 adalah invers f. Jika
x
k adalah banyaknya faktor prima dari 210, f-1(k) = ....
1 1
A. C.
5 3
1 D. 3
B.
4 E. 4
11. SOAL
1. UM UGM 2019
= (2x + 1)5 dan
Diketahui fungsi f dan g dengan f(x)
x+1
h = f g. Jika g(5) = −1 dan g ' =
2x + 2,
x−1
maka h '(5) = ....
A. 10 C. 50 E. 120
B. 25 D. 60
98
PEMBAHASAN
1. PEMBAHASAN
1. CERDIK:
1−x
Diketahui f ( x ) = ) g ( f ( x=
dan ( g f )( x= ) ) 2x + 1
x
1−x
g ( f ( x ) )= 2x + 1 ⇒ g = 2x + 1
x
Misalkan:
1−x
p=
x
px = 1 − x
px + x = 1
1
x(p + 1) =1 ⇒ x =
p+1
Sehingga:
1
g (p) 2
= +1
p+1
2+p+1 p+3
= =
p+1 p+1
x+3 −x + 3 3 − x
g (x) = ⇒ g −1 ( x ) = =
x+1 x−1 x−1
Jawaban: D
2. PEMBAHASAN
1. CERDIK:
Diketahui f ( 2x + 4 ) =
x dan g ( 3 − x ) =
x,
f ( 2x + 4 ) =x
x−4
f (x) =
2
99
dan
g (3 − x ) =
x
g ( x )= 3 − x
Sehingga:
f ( g ( 1 )) + g ( f ( 2 )=
) f ( 2 ) + g ( −1 )
2−4
= + 3 − ( −1 )
2
=−1 + 3 + 1
=3
Jawaban: B
3. PEMBAHASAN
1. CERDIK:
Diketahui persamaan 3f ( −x ) + f ( x − 3 ) = x + 3 untuk
setiap bilangan real x.
• Jika x = 0, maka diperoleh 3f ( 0 ) + f ( −3 ) = 3 ...(i)
• Jika x = 3, maka diperoleh:
3f ( −3 ) + f ( 0 ) = 6 ⇒ f ( 0 ) = 6 − 3f ( −3 ) ...(ii)
Jawaban: E
4. PEMBAHASAN
1. CERDIK:
8
Diketahui F =x
1+ x
100
Karena yang ditanyakan adalah F(4), maka:
8
=4
1+ x
=
8 4 1+ x
=
2 1+ x
4= 1 + x
3= x ⇒ x= 9
Maka:
8
F =9 ⇒ F (4) =
9
1+ 9
Jawaban: D
5. PEMBAHASAN
1. CERDIK:
1 2
Diketahui f ( 2x ) = − dan f −1 = 3a , maka:
x+2 a
1
f ( 2x ) = −
x+2
y
Misal : y = 2x ⇒ x =
2
1 1 −2
f (y) = − =
− =
y y+4 y+4
+2
2 2
−2
f (x) =
x+4
Ingat!!
Jika f ( x ) = y , maka f −1 ( y ) = x .
101
Sehingga:
2
f −1 = 3a
a
2
f ( 3a ) =
a
−2 2
=
3a + 4 a
6a + 8 =−2a
8a =−8 ⇒ a =−1
Jawaban: B
6. PEMBAHASAN
1. CERDIK:
) 3x + a dan ( f f )( x ) = 9x + a + 3 ,
Diketahui: f ( x=
( f f )( x ) = 9x + a + 3
f ( f ( x )) = 9x + a + 3
f ( 3x + a ) = 9x + a + 3
3 ( 3x + a ) + a = 9x + a + 3
9x + 3a + a = 9x + a + 3
3a = 3
a =1
Sehingga diperoleh:
f ( a ) = 3a + a = 4a
(1) 4=
f= (1) 4
Jawaban: C
7. PEMBAHASAN
1. CERDIK:
Ingat-ingat!
a
logb =c ⇒ ac =b
102
Diketahui:
• f ( x=
) 23x+1 ⇒ y= 23x+1
⇒ 2logy =
3x + 1
1 2
⇒ 2logy − 1= 3x ⇒
3
(
logy − 1 = x )
1 2
f −1 ( x )
Sehingga,=
3
(logx − 1 )
• g(=
t) 2
logt + 3 ⇒=
y 2
logt + 3
−3
⇒ y −=
3 2
logt ⇒ 2y= t
(
Jika, f g ( p ) = 2
−1 −1
)
( )
⇒ f −1 g−1 ( p ) =
2
⇒f −1
(2 ) =
p −3
2
1 2
⇒
3
( log2p−3 − 1 =
2 )
⇒ ( p − 3 − 1) = 6 ⇒ p = 10
Jadi, nilai dari
g( p + 6=) g(16=) 2
log16 + 3 = 2log24 + 3 = 4 + 3 = 7
Jawaban: D
8. PEMBAHASAN
1. CERDIK:
Diketahui:
x −1
f ( x) = dan g(x) = 3x
x +1
f ( g( x ) ) = g( f ( x ) )
103
x − 1
⇒ f ( 3x ) =
g
x + 1
3x − 1 x − 1
⇒ =3
3x + 1 x + 1
3x − 1 3x − 3
⇒ =
3x + 1 x + 1
⇒ ( 3x − 1)( x + 1) = ( 3x + 1)( 3x − 3)
⇒ 3x 2 + 2x −=1 9x 2 − 6x − 3 ⇒ −6x 2 + 8x + 2 =0
Jadi, jumlah semua nilai x yang mungkin adalah:
b 8 4
− =− =
a −6 3
Jawaban: D
9. PEMBAHASAN
1. CERDIK:
x+3 untuk x ≤ −1
2
f ( x=
) x + 2x + 3 untuk − 1 < x ≤ 3
28 − 5x untuk x > 3
{ }
Mencari nilai dari f f ( f ( −2) ) :
f(-2) = -2 + 3 = 1, kemudian
f(1) = 12 + 2(1) + 3 = 6, lalu
f(6) = 28 – 5(6) = -2
{ }
Jadi, nilai dari f f ( f ( −2) ) = -2
Jawaban: B
10. PEMBAHASAN
1. CERDIK:
x +1
Diketahui=f ( x) ,x ≠ 0 dan f-1 adalah invers f.
x
Faktor prima dari 210 adalah 2, 3, 5, dan 7.
104
Sehingga k = 4.
Maka:
x+1 1
f (x) = ⇒ f −1 ( x ) = ,x≠1
x x−1
1 1
(4)
f −1= =
4−1 3
Jawaban: C
11. PEMBAHASAN
1. CERDIK:
f(x) = (2x + 1)5 ⇒ f '(x) = 10(2x + 1)4
Mencari nilai g'(5).
x+1
g' = 2x + 2
x−1
x+1
=5
x−1
x + 1 = 5x − 5
6 = 4x
3
x=
2
3
g ' ( 5=
) 2( ) + 2= 5
2
Selanjutnya:=h f= g f ( g(x) )
h '(x) f ' ( g(x) ) ⋅ g '(x)
=
h '(5) = f '(−1) ⋅ g '(5)
= 10(−2 + 1)4 ⋅ 5 = 50
Jawaban: C
105
Catatan
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
106
1. Group Belajar UTBK GRATIS)
Via Telegram, Quis Setiap Hari, Drilling Soal Ribuan, Full
Pembahasan Gratis. Link Group: t.me/theking_utbk
5. Katalog Buku
www.bukuedukasi.com
WA Layanan Pembaca:
0878-397-50005