Anda di halaman 1dari 17

KONSEP HAD

 Katakan f(x) = 2x  1
Apabila x mempunyai nilai hampir dengan 2, tanpa mengira sama ada x
mendekati 2 dari kiri (x < 2) atau dari kanan (x > 2), nilai-nilai f(x) yang
berpadanan menjadi hampir dengan satu nombor, iaitu 3.

x<2 x>2
f(1.7) = 2.4 f(2.3) = 3.6
f(1.8) = 2.6 f(2.2) = 3.4
f(1.9) = 2.8 f(2.1) = 3.2
f(1.99) = 2.98 f(2.01) = 3.02
f(1.999) = 2.998 f(2.001) = 3.002

f(x)
f(x) = 2x - 1

2 x

 Kita katakan bahawa 3 adalah had f(x) bila x mendekati 2.

 Secara simbul, had (2x  1)  3 .


x 2

 Kita hanya mengambilkira nilai yang dihampiri oleh f(x), semakin x


menghampiri satu titik a dan bukannya nilai f(x) apabila x = a.

1
Kesimpulan

Sekiranya fungsi f adalah tertakrif bagi semua x berhampiran a (tetapi tidak semestinya
di a), dan f(x) pula boleh dijadikan semakin hampir kepada L bagi semua nilai x yang
berhampiran a. Maka had bagi fungsi ialah L apabila x menghampiri a. Notasi
digunakan ialah
had f ( x )  L
x a

“had bagi fungsi f(x) apabila x menghampiri a ialah L”.

Contoh:
y y

3 
2  2 o

1 x 1 x

had f ( x )  2 had f ( x )  2
x 1 x 1

Apabila x menghampiri 1 (tetapi bukan 1), y menjadi hampir dengan 2.

PETUA-PETUA HAD

I. Jika f(x) = c adalah fungsi malar, maka


had f (x )  C
x a

Contoh: f(x) = 7
had 7  7
x 5

2
II. had x n  a n , untuk sebarang integer positif n.
x a

Contoh: had x 4  (2)4  16


x  2

Jika had f ( x ) dan had g ( x ) wujud, maka:


x a xa

III. hadf ( x )  g ( x )  had f (x )  had g ( x )


x a x a x a

x2
 
Contoh: had x 2  x  had x 2  had x  2 2  2  6
x 2 x2

IV. hadf ( x ).g ( x )  had f ( x ). had g ( x )


x a x a x a

Contoh: had( x  1)(x  3)  had (x  1).had ( x  3)


x 2 x2 x 2

  had x  had 1 . had x  had 3


 x  2 x2   x 2 x 2 

 2  1. 2  3  3

V. hadcf (x )  c. had f (x ) , dengan c adalah pemalar.


x a x a

Contoh: had 3x 3  3(2)3  24


x  2

f ( x ) had f (x )
VI. had  x a dengan had g( x )  0
x a g ( x ) had g ( x ) x a
x a

x 2  1 had ( x 2  1) 5
x 2
Contoh: had  
x  2 4x  4 had (4 x  1) 7
x 2

VII. had n f ( x )  n had f ( x )


x a xa

Contoh: had x 2  7  had ( x 2  7)  16  4


x 3 x 3

3
HAD DARI SATU ARAH

 Dalam menilai had bagi satu fungsi, apabila x menghampiri ke satu titik (a), nilai-
nilai x boleh menghampiri titik tersebut dari dua arah yang berlainan.

 Menghampiri a dari arah kanan

- menghampiri a dari nilai-nilai yang lebih besar dari a


- dipanggil had kanan bagi fungsi
- ditulis had f ( x )
xa

 Menghampiri a dari arah kiri


- menghampiri a dari nilai-nilai yang lebih kecil dari a
- dipanggil had kiri bagi fungsi
- ditulis had f (x )
xa

 Had hanya wujud apabila nilai had dari kedua-dua arah adalah sama.
had f ( x )  had f ( x )  had f (x )
xa  x a xa

Contoh:
4 x jika x 1
had g ( x )  
x 1
 4 x jika x 1

g(x)

4 

1 x

-4  o

4
had g ( x )  had 4 x  4
x 1 x 1

had g (x )  had  4 x  4
x 1 x 1

had g(x )  had g( x)


x 1 x 1

 had g (x ) tidak wujud


x1

Contoh:
x 2 jika x 1

had g( x )  2 jika x 1
x 1
4  x jika x 1

g(x)

3 o

2 

1 o

1 x

had g ( x)  had 4  x  3
x 1 x 1

had g ( x)  had x 2  1
x 1 x 1

had g ( x)  had g ( x)
x 1 x 1

 had g ( x) tidak wujud


x 1

5
Contoh:
2 x  1 jika x 1
had f ( x )  
x 1
0 jika x 1

f(x)


1 x

had f ( x )  had (2 x  1)  1
x 1 x 1

had f ( x )  had (2 x  1)  1
x 1 x 1

had f ( x )  had f ( x )  1 ,  had f (x )  1


x 1 x 1 x 1

Perhatikan bahawa
had f ( x )  f (1)
x 1

Contoh:
3x 2  6 jika x2
had f ( x ) 
x 2
8  x jika x2

had f ( x )  had 8  x  6
x2 x2

had f ( x )  had 3x 2  6  6
x2 x2

had f (x )  had f ( x )  6 ,  had f (x )  6


x2 x2 x2

6
HAD TAK TERHINGGA

 Had tak terhingga: nilai-nilai f(x) meningkat atau menyusut tanpa batasan
apabila nilai x menghampiri satu titik tertentu.

 Jika nilai f(x) menokok tanpa batas apabila x menghampiri suatu nombor a,
maka had f (x)   . Sekiranya ini berlaku, tidak ada had bagi fungsi tersebut.
x a

 Jika nilai f(x) menyusut tanpa batas apabila x menghampiri suatu nombor a,
maka had f ( x )   . Sekiranya ini berlaku, tidak ada had bagi fungsi tersebut.
x a

1
Contoh : had
x 0 x 2

Apabila x menghampiri 0 dari kiri atau kanan :


1. Penyebut (x2) adalah suatu nombor positif dan menghampiri 0.
2. Hasil bahagi 1 dengan nombor tersebut adalah suatu nombor yang terlalu
besar.
3. Nilai f(x) menokok tanpa batas.

x x2 1
x2
1 1 1
 0.5 0.25 4
0.1 0.01 100
0.01 0.0001 10,000
0.001 0.000001 1,000,000

f(x)

7
 Apabila x  0, f(x) meningkat tak terhingga. Had tidak wujud pada 0.
1 1 1
had  had  had 
x 0 x2 x0 x2 x 0 x2

Walau bagaimanapun jika had tidak wujud pada suatu nilai, tidak semestinya ia
adalah had tak terhingga.

Contoh:

f(x)

o 3 

o 1 

2 x

had  3 had  1 tapi had  had


x  2  x  2  x  2  x  2

 had tidak wujud dan had  


x  2 x  2

1
Contoh: had
x0 x
Apabila x menghampiri 0 dari kiri:
1. penyebut (x) adalah suatu nombor negatif dan menghampiri 0.
2. hasil bahagi 1 dengan nombor tersebut adalah suatu nombor yang terlalu
kecil.
3. nilai f(x) menyusut tanpa batas.

8
x 1
x
0.01 100
0.001 1000
0.0001 10000

Apabila x menghampiri 0 dari kanan:


1. penyebut (x) adalah suatu nombor positif dan menghampiri 0.
2. hasil bahagi 1 dengan nombor tersebut adalah suatu nombor yang terlalu
besar.
3. nilai f(x) menokok tanpa batas.
f(x)

x 1
x
0.01 100
0.001 1000 0 x

0.0001 10000

 Bila x  0, f(x) menyusut tak terhingga.


Bila x  0+, f(x) menokok tak terhingga.
1 1 1
had   had  had tidak wujud
x 0  x x 0  x x 0 x

Jika had f ( x)  had f ( x)  , , maka had f (x )  


x a x a x a

Jika had f ( x )  had f (x )  , , maka had f ( x )  


x a x a x a

Jika had f (x )   dan had f (x )  , atau sebaliknya,


x a x a 

maka had f (x ) tidak wujud.


xa

9
Contoh:
2
Dapatkan had
x 1 x 1
Apabila x  1 dari kanan (0.9, 0.99, …), penyebut (x + 1) adalah suatu
nombor positif dan menghampiri 0. Hasil bahagi 2 dengan nombor tersebut
adalah suatu nombor yang terlalu besar.
2
 had tidak wujud.
x  1 x 1
Atau lebih terperinci:
2
had 
x  1 x 1

HAD PADA KETAKTERHINGGAAN

Had pada ketakterhinggaan: mengetahui nilai yang didekati oleh f(x) apabila x
menokok/menyusut tanpa batas.
had f ( x ) atau had f (x )
x x  

1 1
Contoh: had had
x  x x   x

x f(x) x f(x)
1000 0.001 1000 0.001
10000 0.0001 10000 0.0001
100000 0.00001 100000 0.00001
1000000 0.000001 1000000 0.000001

Apabila x menokok/menyusut tanpa batas, nilai f(x) akan menghampiri 0.


1 1
 had 0 , had 0
x  x x   x

Contoh :
4
Dapatkan had
x  (x  5)3

Apabila x  , (x – 5)3 , hasil bahagi 4 dengan nombor yang terlalu besar
adalah menghampiri 0.

10
4
 had 0
x  ( x  5)3

1
Contoh: Dapatkan had 1 
x x
1 1
Apabila x   ,  0 , 1  1
x x
1
 had 1  1
x x

HAD BAGI BENTUK TAK TENTU


0
Bentuk Tak Tentu
0
 Permudahkan fungsi untuk mendapatkan nilai hadnya yang sebenar.

x 2  25 (5) 2  25 0 0
Contoh: had ,   mempunyai bentuk
x 5 x5 55 0 0

( x  5)( x  5)
 had  had x  5  10
x 5 x5 x 5


Bentuk Tak Tentu

 Bahagikan pengatas dan pembawah dengan x kuasa tertinggi dalam ungkapan


pembawah supaya sebahagian daripada sebutan-sebutan bertukar kepada bentuk
seperti dalam had pada ketakterhinggaan.

11
Contoh:
3x 2  6x  3 
had 3
, mempunyai bentuk
x 4x  6 
Bahagikan pengatas dan pembawah dengan x3
3x 2 6 x 3
3
 3 3
 had x 3 x x
x  4x 6

x3 x3
3 6 3
 2 3
 had x x x
x  6
4 3
x
000
 0
40

Lebih mudah:
3x 2  6x  3 3x 2 3
had 3
 had 3
 had 0
x 4x  6 x   4x x  4 x

di mana 3x2: sebutan yang mempunyai kuasa tertinggi pembolehubah dalam


pengatas.
3
4x : sebutan yang mempunyai kuasa tertinggi pembolehubah dalam
pembawah.
[Kaedah yang lebih mudah ini hanya boleh digunakan untuk fungsi yang
mengandungi hasil bahagi polinomial sahaja].

Contoh:
2x 2  x  3 
had , mempunyai bentuk
x   3x 2  5 
2x 2 2 2
 had 2
 had 
x   3x x  3 3

12
Contoh:
x 4  3x 
(i) had , mempunyai bentuk
x  5  2 x 
x4 x3
 had  had 
x   2 x x    2

x 4  3x 
(ii) had , mempunyai bentuk
x   5  2x 
x4 x3
 had  had  
x   2 x x  2

x 
(iii) had 2
, mempunyai bentuk
x   (3x  1) 
x x 1
= had 2
 had 2
 had 0
x   9x  6 x  1 x   9 x x   9 x

(iv) had x 3  x 2  x  2  had x 3  


x   x  

(v) had  2 x 3  9 x  had  2 x 3  


x   x  

ASIMPTOT

 Satu fungsi f mungkin mempunyai keluk yang menyusuri atau mendekati satu
garis lurus tanpa memotong garis tersebut.

 Garis lurus tersebut dinamakan asimptot. Dua jenis iaitu:


(i) asimptot mencancang
(ii) asimptot mengufuk

 Konsep had tak terhingga dan had pada ketakterhinggaan boleh dijadikan
panduan untuk menentukan asimptot.

13
Contoh:

f(x)

2
y=0 f (x) 
x 3
Asimptot
mengufuk

0 3 x

x=3
Asimptot
mencancang

 Dari graf, kita dapati had f (x )   dan had f ( x )   . Oleh garis x = 3


x 3 x 3

adalah asimptot mencancang.

 Kita juga dapati had f ( x )  0 dan had f (x )  0 . Oleh itu garis y = 0 adalah
x   x  

asimptot mengufuk.

Takrifan Asimptot

 Garis lurus x = a adalah asimptot mencancang bagi keluk y = f(x) apabila


x  a dari kiri atau kanan, y  .
- had f ( x )  
xa 

- had f ( x )  
xa 

 Garis lurus y = b adalah asimptot mengufuk bagi keluk y = f(x) apabila


x  , y  b
- had f ( x)  b
x  

- had f ( x )  b
x  

14
Contoh :
Dapatkan asimptot mencancang dan mengufuk jika ada, bagi
4
y
x 3
4
had 
x 3  x 3
Konsep had tak terhingga
4
had  
x 3 x  3

 Asimptot mencancang, x = 3

4
had 0
x x  3
Konsep had pada ketakterhinggaan
4
had 0
x   x  3

 Asimptot mengufuk, y = 0

3 x

Contoh :
Dapatkan asimptot mencancang dan mengufuk jika ada, bagi
3x  5
y
x2
3x  5 3x  5
had  had  
x2 x2 x2 x2
 Asimptot mencancang x = 2

15
3x  5 3x
had  had 3 atau
x x  2 x  x
3x  5 3x
had  had 3
x   x  2 x   x
 Asimptot mengufuk y = 3
y

2 x

Contoh :
Dapatkan asimptot mencancang dan mengufuk jika ada, bagi
4x 2
f (x) 
x2  9
4x 2 4x 2
had  had   
x 3 x2  9 x  3 x2  9
4x 2 4x 2
had   had  
x 3 x2  9 x  3 x2  9
Asimptot mencancang, x = 3 dan x = –3
4x 2 4x 2
had  had  had 4  4
x x 2  9 x x 2 x 

4x 2 4x 2
had  had  had 4  4
x   x 2  9 x   x 2 x  

 Asimptot mengufuk y = 4

16
f(x)

3 3 x

17

Anda mungkin juga menyukai