Anda di halaman 1dari 26

Hasil Kali

Skalar dan Vektor


Tripel
Dosen Pengampu:
Randi Pratama Murtikusuma, S.Pd., M.Pd.
Edy Wihardjo, S.Pd., M.Pd.
Kelompok 3

Nur Hilda Indah Nabilla


Anggraini Mahfiroh Rizqiya
Adhisti
220210101032 220210101048 220210101050
Hasil Kali Tripel

Hasil-kali titik Hasil-kali silang

Ԧ 𝐵, 𝑑𝑎𝑛 𝐶Ԧ
3 𝑣𝑒𝑘𝑡𝑜𝑟 𝐴,

(𝑨 ⋅ 𝑩)𝑪 𝑨 ⋅ (𝑩 × 𝑪) 𝑨 × (𝑩 × 𝑪)

Hasil kali tripel skalar Dapat dinyatakan Hasil kali tripel

atau hasil kali kotak Ԧ 𝐶Ԧ


dengan 𝐴𝐵 vektor
Hasil Kali Skalar Tripel
Hasil kali skalar tripel adalah hasil kali dari tiga buah
vektor yang menggunakan hasil kali titik (dot product)
dan hasil kali silang (cross product) yang mana hasil
akhirnya merupakan skalar.
Hasil Kali Skalar Tripel
Maka,
Jika
i j k
A  A1 i  A2 j  A3 k B  C  B1 B2 B3
B  B1 i  B2 j  B3 k C1 C2 C3

C  C1 i  C2 j  C3 k  ( B2C3  B3C2 )i  ( B1C3  B3C1 ) j  ( B1C2  B2C1 )k

i j k
 
A  B  C  A  B1 B2 B3
C1 C2 C3

 ( A1 i  A2 j  A3 k )  [( B2 C3  B3C2 )i  ( B1C3  B3C1 ) j  ( B1C2  B2 C1 )k ]


 A1 ( B2C3  B3C2 )  A2 ( B1C3  B3C1 )  A3 ( B1C2  B2C1 )
A1 A2 A3
 B1 B2 B3
C1 C2 C3
Contoh soal :

Diketahui A  2 B, B  3C , dan C  i  j  2k. Tentukan A  ( B  C ) !

Penyelesaian:
i j k
C  i  j  2k A  ( B  C )  (6i  6 j  12k )  3 3 3
B  3(i  j  2k )  3i  3 j  6k 1 1 2

A  2(3i  3 j  6k )  6i  6 j  12k 3 6 3 6 3 3 
 (6i  6 j  12k )   i j k
 1 2 1 2 1 1 
 (6i  6 j  12k )   (6  6)i  (6  6) j  (3  3) k 

 (6i  6 j  12k )   0i  0 j  0k 
0
Hasil Kali Vektor Tripel
Hasil kali vektor tripel adalah hasil kali dari tiga buah vektor yang menggunakan
hasil kali silang (cross product) yang hasilnya merupakan vektor.

𝐴Ԧ × 𝐵 × 𝐶Ԧ

𝐴Ԧ × (𝐵 × 𝐶)
Ԧ

Tanda kurung harus dipergunakan, karena nilai akan berubah jika letak tanda
kurungnya berbeda.

𝐴Ԧ × 𝐵 × 𝐶Ԧ ≠ 𝐴Ԧ × (𝐵 × 𝐶)
Ԧ
Contoh soal :

Jika A  3i  2 j  2k , B  2i  j  k , dan C  i  2 j  2k . Carilah A  ( B  C ) !


Penyelesaian:
i j k
A  ( B  C )  (3i  2 j  2k )  2 1 1 2 2 3 2 3 2
A  (B  C)  i j k
1 2 2 5 5 0 5 0 5

 1 1 2 1 2 1   (10  (10))i  ((15)  0) j  ((15)  0)k


 (3i  2 j  2k )   i j k
 2 2 1 2 1 2   20i  15 j  5k
 (3i  2 j  2k )   (2  2)i  (4  (1)) j  (4  1) k 
 (3i  2 j  2k )  (0i  5 j  5k )
i j k
 3 2 2
0 5 5
Hukum-Hukum yang Berlaku
1. 𝐴Ԧ ⋅ 𝐵 𝐶Ԧ ≠ 𝐴(𝐵
Ԧ ⋅ 𝐶)
Ԧ

2. 𝐴Ԧ ⋅ 𝐵 × 𝐶Ԧ = 𝐵 ⋅ 𝐶Ԧ × 𝐴Ԧ = 𝐶Ԧ ⋅ 𝐴Ԧ × 𝐵 = volume sebuah paralle-epipedum yang memiliki


Ԧ 𝐵, dan 𝐶Ԧ atau negatif dari volume ini, sesuai dengan apakah 𝐴,
sisi-sisi 𝐴, Ԧ 𝐵, dan 𝐶Ԧ

membentuk sebuah sistem tangan kanan atau tidak. Jika 𝐴Ԧ = 𝐴1 𝑖Ԧ + 𝐴2 𝑗Ԧ + 𝐴3 𝑘, 𝐵 = 𝐵1 𝑖Ԧ +


𝐴1 𝐴2 𝐴3
𝐵2 𝑗Ԧ + 𝐵3 𝑘, 𝑑𝑎𝑛 𝐶Ԧ = 𝐶1 𝑖Ԧ + 𝐶2 𝑗Ԧ + 𝐶3 𝑘 maka 𝐴Ԧ ⋅ 𝐵 × 𝐶Ԧ = 𝐵1 𝐵2 𝐵3
𝐶1 𝐶2 𝐶3

3. 𝐴Ԧ × 𝐵 × 𝐶Ԧ ≠ 𝐴Ԧ × (𝐵 × 𝐶)
Ԧ (Hukum asosiatif tidak berlaku untuk Hasil Kali Triple)
4. 𝐴Ԧ × 𝐵 × 𝐶Ԧ = 𝐴Ԧ ∙ 𝐶Ԧ 𝐵 − 𝐴Ԧ ∙ 𝐵 𝐶Ԧ
𝐴Ԧ × 𝐵 × 𝐶Ԧ = 𝐴Ԧ ∙ 𝐶Ԧ 𝐵 − 𝐵 ∙ 𝐶Ԧ 𝐴Ԧ
Pembuktian Hukum-Hukum Perkalian Tripel

1. Akan dibuktikan bahwa 𝑨 ⋅ 𝑩 𝑪 ≠ 𝑨(𝑩 ⋅ 𝑪)

 A  B  C =  A i  A
1 2  
j  A3 k  B1 i  B2 j  B3 k  C1 i  C2 j  C3 k
 

=  A1 B1  A2 B2  A3 B3  C1 i  C2 j  C3 k 
  A1 B1  A2 B2  A3 B3  C1 i   A1 B1  A2 B2  A3 B3  C2 j   A1 B1  A2 B2  A3 B3  C3 k

  A1 B1C1  A2 B2 C1  A3 B3C1  i   A1 B1C2  A2 B2 C2  A3 B3C2  j   A1 B1C3  A2 B2 C3  A3 B3C3  k


Sedangkan,


A B C   A i  A
1 2  
j  A3 k  B1 i  B2 j  B3 k  C1 i  C2 j  C3 k 
  

= A1 i  A2 j  A3 k B C  B C
1 1 2 2  B3C3 

 A1 i  B1C1  B2 C2  B3C3   A2 j  B1C1  B2 C2  B3C3   A3 k  B1C1  B2 C2  B3 C3 

  A1 B1C1  A1 B2 C2  A1 B3C3  i   A2 B1C1  A2 B2 C2  A2 B3C3  j   A3 B1C1  A3 B2 C2  A3 B3C3  k

( A  B)C   A1 B1C1  A2 B2 C1  A3 B3C1  i   A1 B1C2  A2 B2 C2  A3 B3C2  j   A1 B1C3  A2 B2 C3  A3 B3C3  k


A( B  C )   A1 B1C1  A1 B2 C2  A1 B3C3  i   A2 B1C1  A2 B2 C2  A2 B3C3  j   A3 B1C1  A3 B2 C2  A3 B3C3  k


Dari uraian diatas terbukti bahwa,
A 
BC

B
AC
2. Pada hukum kedua ini terdapat 3 hal yang harus
dibuktikan

a)     
A B C  B  C  A  C  A B 
b)   Ԧ 𝐵, dan 𝐶Ԧ
A  B  C  volume sebuah parallel-epipedum yang memiliki sisi-sisi 𝐴,
Ԧ 𝐵, dan 𝐶Ԧ membentuk sebuah
atau negatif dari volume ini, sesuai dengan apakah 𝐴,
sistem tangan kanan atau tidak.
A1 A2 A3
 
c) Jika A  A1 i  A2 j  A3 k , B  B1 i  B2 j  B3 k , C  C1 i  C2 j  C3 k , maka A  B  C  B1 B2 B3
C1 C2 C3
2. a) Akan dibuktikan
bahwa 
A B C    A i  A j  A k   B i  B
1 2 3 1 2   
j  B3 k  C1 i  C2 j  C3 k 

   
A B  C  B  C  A  C  A B   i j
 A1 i  A2 j  A3 k  B1 B2
k
B3
Pertama akan dibuktikan C1 C2 C3

  
A B C  B  C  A   B B3
 A1 i  A2 j  A3 k   2 i 1
B B3
j 1
B B2 
k
 C2 C3 C1 C3 C1 C2 
 A1 i  A2 j  A3 k   B2C3  B3C2  i   B1C3  B3C1  j   B1C2  B2C1  k 

  A1 B2C3  A1 B3C2    A2 B1C3  A2 B3C1    A3 B1C2  A3 B2C1 


 A1B2C3  A1B3C2  A2 B1C3  A2 B3C1  A3 B1C2  A3 B2C1
 A3 B1C2  A2 B1C3  A1 B2C3  A3 B2C1  A2 B3C1  A1 B3C2
 B1  A3C2  A2C3   B2  A3C1  A1C3   B3  A2C1  A1C2 
C C3 C C3 C C2 
 B1 i  B2 j  B3 k   2 i 1 j 1 k
 A2 A3 A1 A3 A1 A2 
i j k
 B1 i  B2 j  B3 k  C1 C2 C3
A1 A2 A3

 B C A 
2. a) Akan dibuktikan
     
B  C  A  B1 i  B2 j  B3 k  C1 i  C2 j  C3 k  A1 i  A2 j  A3 k 
  
bahwa
     
i j k
A B  C  B  C  A  C  A B  B1 i  B2 j  B3 k  C1 C2 C3
A1 A2 A3
Selanjutnya, akan dibuktikan
C C3 C C3 C C2 
 
B  C  A  C  A B    B1 i  B2 j  B3 k   2
 A2 A3
i 1
A1 A3
j 1 k
A1 A2 
 B1 i  B2 j  B3 k   A3C2  A2C3  i   A3C1  A1C3  j   A2C1  A1C2  k 
  A3 B1C2  A2 B1C3    A3 B2C1  A1 B2C3    A2 B3C1  A1B3C2 
 A3 B1C2  A2 B1C3  A3 B2C1  A1 B2C3  A2 B3C1  A1B3C2
 A2 B3C1  A3 B2C1  A3 B1C2  A1 B3C2  A1 B2C3  A2 B1C3
 C1  A2 B3  A3 B2   C2  A1 B3  A3 B1   C3  A1B2  A2 B1 
 C1 i  C2 j  C3 k   A2 B3  A3 B2  i   A1B3  A3 B1  j   A1B2  A2 B1  k 
A A3 A A3 A A2 
Maka, terbukti bahwa  C1 i  C2 j  C3 k   2 i 1 j 1 k
 B2 B3 B1 B3 B1 B2 

  
A B  C  B  C  A  C  A B    i
 C1 i  C2 j  C3 k  A1
j
A2
k
A3
B1 B2 B3

 C  A B 
2. b) Akan dibuktikan bahwa harga mutlak volume sebuah balok genjang (paralel-
epipedum) yang memiliki sisi-sisi 𝑨, 𝑩, dan 𝑪 atau negatif dari volume ini, sesuai
dengan apakah 𝑨, 𝑩, dan 𝑪 membentuk sebuah sistem tangan kanan atau tidak.

Misalkan n adalah normal-satuan terhadap jajar


genjang I, yang searah dengan 𝐴Ԧ × 𝐶Ԧ dan misalkan h
adalah tinggi dari titik terminal A di atas jajaran
Volume paralel-epipedum
genjang I. = (tinggi h) (luas jajaran

 B C 
genjang I)

 An


 A n B C 

 A B C 
Ԧ 𝐵, dan 𝐶Ԧ tidak membentuk sebuah sistem tangan
Jika 𝐴,

 AB C 
kanan maka 𝐴Ԧ ∙ 𝑛 < 0 dan volumenya
2. c) Akan dibuktikan bahwa jika 𝐴Ԧ = 𝐴1 𝑖Ԧ + 𝐴2 𝑗Ԧ + 𝐴3 𝑘, 𝐵 = 𝐵1 𝑖Ԧ + 𝐵2 𝑗Ԧ + 𝐵3 𝑘,
A1 A2 A3
𝑑𝑎𝑛 𝐶Ԧ = 𝐶1 𝑖Ԧ + 𝐶2 𝑗Ԧ + 𝐶3 𝑘 maka A  ( B  C )  B1 B2 B3
C1 C2 C3


A B C    A i  A j  A k   B i  B
1 2 3 1 2   
j  B3 k  C1 i  C2 j  C3 k 

i j k
 A1 i  A2 j  A3 k  B1 B2 B3
C1 C2 C3
B B3 B B3 B B2 
 A1 i  A2 j  A3 k   2 i 1 j 1 k
 C2 C3 C1 C3 C1 C2 
 A1 i  A2 j  A3 k   B2C3  B3C2  i   B1C3  B3C1  j   B1C2  B2C1  k 
  A1 B2C3  A1 B3C2    A2 B1C3  A2 B3C1    A3 B1C2  A3 B2C1 
 A1 B2C3  A1 B3C2  A2 B1C3  A2 B3C1  A3 B1C2  A3 B2C1 Maka, terbukti bahwa
 A3 B1C2  A2 B1C3  A1 B2C3  A3 B2C1  A2 B3C1  A1B3C2 A1 A2 A3
A1 A2 A3 A  ( B  C )  B1 B2 B3
 B1 B2 B3 C1 C2 C3
C1 C2 C3
3. Akan dibuktikan bahwa (Tidak Berlaku
𝐴Ԧ × 𝐵 × 𝐶Ԧ ≠ 𝐴Ԧ × (𝐵 × 𝐶)
Ԧ
Hukum Asosiatif)

 A  B   C   A i  A
1 2    
j  A3 k  B1 i  B2 j  B3 k   C1 i  C2 j  C3 k
 
i j k
 A1 A2 
A3  C1 i  C2 j  C3 k 
B1 B2 B3
A 
 
A3 A A3 A A2
 2 i 1 j 1 k   C1 i  C2 j  C3 k
 B2 B3 B1 B3 B1 B2 

  A2 B3  A3 B2  i   A1 B3  A3 B1  j   A1 B2  A2 B1  k   C1 i  C2 j  C3 k 
i j k
 A2 B3  A3 B2 A1 B3  A3 B1 A1 B2  A2 B1
C1 C2 C3
A1 B3  A3 B1 A1 B2  A2 B1 A B  A3 B2 A1 B2  A2 B1 A B  A3 B2 A1 B3  A3 B1
 i 2 3 j 2 3 k
C2 C3 C1 C3 C1 C2
 [( A1 B3  A3 B1 )C3  ( A1 B2  A2 B1 )C2 ]i  [( A2 B3  A3 B2 )C3  ( A1 B2  A2 B1 )C1 ] j  [( A2 B3  A3 B2 )C2  ( A1 B3  A3 B1 )C1 ]k
 [ A1 B3C3  A3 B1C3  A1 B2 C2  A2 B1C2 ]i  [ A2 B3C3  A3 B2 C3  A1 B2 C1  A2 B1C1 ] j  [ A2 B3C2  A3 B2 C2  A1 B3C1  A3 B1C1 ]k
3. Akan dibuktikan bahwa (Tidak Berlaku
𝐴Ԧ × 𝐵 × 𝐶Ԧ ≠ 𝐴Ԧ × (𝐵 × 𝐶)
Ԧ
Hukum Asosiatif)

      
A  B  C  A1 i  A2 j  A3 k   B1 i  B2 j  B3 k  C1 i  C2 j  C3 k 
  
i j k
 
 A1 i  A2 j  A3 k  B1 B2 B3
C1 C2 C3
B 
 
B3 B B3 B B2
 A1 i  A2 j  A3 k   2 i 1 j 1 k
 C2 C3 C1 C3 C1 C2 
 
 A1 i  A2 j  A3 k   B2 C3  B3C2  i   B1C3  B3C1  j   B1C2  B2 C1  k 

i j k
 A1 A2 A3
B2 C3  B3C2 B1C3  B3C1 B1C2  B2 C1
A2 A3 A1 A3 A1 A2
 i j k
B1C3  B3C1 B1C2  B2 C1 B2 C3  B3C2 B1C2  B2 C1 B2 C3  B3 C2 B1C3  B3C1

 [ A2 ( B1C2  B2 C1 )  A3 ( B1C3  B3C1 )]i  [ A1 ( B1C2  B2 C1 )  A3 ( B2 C3  B3C2 )] j  [ A1 ( B1C3  B3C1 )  A2 ( B2 C3  B3C2 )]k

 [ A2 B1C2  A2 B2 C1  A3 B1C3  A3 B3C1 ]i  [ A1 B1C2  A1 B2 C1  A3 B2 C3  A3 B3C2 ] j  [ A1 B1C3  A1 B3C1  A2 B2 C3  A2 B3C2 ]k


3. Akan dibuktikan bahwa (Tidak Berlaku
𝐴Ԧ × 𝐵 × 𝐶Ԧ ≠ 𝐴Ԧ × (𝐵 × 𝐶)
Ԧ
Hukum Asosiatif)

 A  B   C  [ A B C  A B C  A B C  A B C ]i  [ A B C  A B C  A B C  A B C ] j  [ A B C  A B C  A B C  A B C ]k
1 3 3 3 1 3 1 2 2 2 1 2 2 3 3 3 2 3 1 2 1 2 1 1 2 3 2 3 2 2 1 3 1 3 1 1

 
A  B  C  [ A2 B1C2  A2 B2C1  A3 B1C3  A3 B3C1 ]i  [ A1B1C2  A1B2C1  A3 B2C3  A3 B3C2 ] j  [ A1B1C3  A1B3C1  A2 B2C3  A2 B3C2 ]k

Dengan demikian, terbukti bahwa 𝐴Ԧ × 𝐵 × 𝐶Ԧ ≠ 𝐴Ԧ × (𝐵 × 𝐶)


Ԧ artinya hukum asosiatif
tidak berlaku untuk hasil kali tripel
4. Pada hukum keempat terdapat dua hal yang harus
dibuktikan

a) A  ( B  C )  ( A  C ) B  ( A  B )C

b) ( A  B)  C  ( A  C ) B  ( B  C ) A
4. a) Akan dibuktikan
A  ( B  C )  ( A  C ) B  ( A  B )C
bahwa
Ruas
A   B  C    A i  A j  A k    B i  B j  B k    C i  C j  C k  
1 2 3
 1 2 3 1
 2 3
Kiri i j k
  A i  A j  A k  B B B
1 2 3 1 2 3

C1 C2 C3
B B B2 
 
B3 B B3
 A1 i  A2 j  A3 k   2 i 1 j 1 k
 C2 C3 C1 C3 C1 C2 

 
 A1 i  A2 j  A3 k   B2C3  B3C2  i   B1C3  B3C1  j   B1C2  B2C1  k 

  A i  A j  A k    B C  B C  i   B C  B C  j   B C
1 2 3 2 3 3 2 3 1 1 3 1 2  B2C1  k 
i j k
 A1 A2 A3
B2C3  B3C2 B3C1  B1C3 B1C2  B2C1
A2 A3 A1 A3 A1 A2
 i j k
B3C1  B1C3 B1C2  B2C1 B2C3  B3C2 B1C2  B2C1 B2C3  B3C2 B3C1  B1C3

 [ A2 ( B1C2  B2C1 )  A3 ( B3C1  B1C3 )]i  [ A1 ( B1C2  B2C1 )  A3 ( B2C3  B3C2 )] j  [ A1 ( B3C1  B1C3 )  A2 ( B2C3  B3C2 )]k

 [ A2 B1C2  A2 B2C1  A3 B3C1  A3 B1C3 ]i  [ A1B1C2  A1B2C1  A3 B2C3  A3 B3C2 ] j  [ A1B3C1  A1B1C3  A2 B2C3  A2 B3C2 ]k
4. a) Akan dibuktikan
A  ( B  C )  ( A  C ) B  ( A  B )C
bahwa
Ruas
Kanan
 
( A  C ) B  ( A  B)C   A1i  A2 j  A3k  C1i  C2 j  C3k
   B i  B j  B k    A i  A j  A k    B i  B j  B k  C i  C
1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 
j  C3 k 

  A1C1  A2C2  A C   B i  B j  B k     A B  A B  A B   C i  C j  C k  
 3 3 1 2 3
  1 1 2 2 3 3 1 2

3

  A1 B1C1  A2 B1C2  A3 B1C3  i   A1 B2C1  A2 B2C2  A3 B2C3  j   A1B3C1  A2 B3C2  A3 B3C3  k 

  A1 B1C1  A2 B2C1  A3 B3C1  i   A1 B1C2  A2 B2C2  A3 B3C2  j   A1B1C3  A2 B2C3  A3 B3C3  k 

 [ A2 B1C2  A2 B2C1  A3 B3C1  A3 B1C3 ]i  [ A1B1C2  A1B2C1  A3 B2C3  A3 B3C2 ] j  [ A1B3C1  A1B1C3  A2 B2C3  A2 B3C2 ]k

 
A  B  C  [ A2 B1C2  A2 B2C1  A3 B3C1  A3 B1C3 ]i  [ A1B1C2  A1B2C1  A3 B2C3  A3 B3C2 ] j  [ A1B3C1  A1B1C3  A2 B2C3  A2 B3C2 ]k

( A  C ) B  ( A  B)C  [ A2 B1C2  A2 B2C1  A3 B3C1  A3 B1C3 ]i  [ A1B1C2  A1B2C1  A3 B2C3  A3 B3C2 ] j  [ A1B3C1  A1B1C3  A2 B2 C3  A2 B3C2 ]k

Maka, terbukti
A  ( B  C )  ( A  C ) B  ( A  B )C
bahwa
4. b) Akan dibuktikan
( A  B)  C  ( A  C ) B  ( B  C ) A
bahwa

 
Berdasarkan poin a) diperoleh A  B  C  B( A  C )  C ( A  B ) dan menurut hukum I pada
hasil kali silang bahwa A  B  ( B  A) , maka  A  B   C   C   A  B 
  (C  B) A  (C  A) B

 (C  A) B  (C  B) A

Berdasarkan hukum I perkalian titik bahwa A  B  B  A


maka terbukti bahwa  A  B   C  ( A  C ) B  ( B  C ) A
Contoh soal :

Diketahui vektor A  3i  j  2k , B  2i  j  k dan C  i  2 j  2k Hitunglah :

a.  A B C 
b. A  B  C 
Pembahasan :
i j k i j k
a. A  B  3 1 2 b. B  C  2 1 1
2 1 1 1 2 2

 (1  2)i  (3  4) j  (3  (2)) k  (2  2)i  (4  (1)) j  (4  1)k


=  i  7 j  5k =  5 j  5k

i j k i j k
 
A  B  C  1 7 5  
A  B  C  3 1 2
1 2 2 0 5 5
 (14  (10))i  (2  5) j  (2  7)k  (5  (10))i  (15  0) j  (15  0)k
=24i  7 j  5k =15i  15 j  15k
Contoh soal :

 Jika i j k
B  C  1 1 1
A  2i  3 j 3 0 1

B i jk  (1  0)i  (1  (3)) j  (0  3) k


=  i  2 j  3k
C  3i  k
 
A  B  C  (2i  3 j )  (i  2 j  3k )
Maka 𝐴Ԧ ∙ 𝐵 × 𝐶Ԧ =
 (2)(1)  (3)(2)  (0)(3)

 2  6  0
4
Danke!
Semoga Ilmunya Bermanfaat 

Anda mungkin juga menyukai