Anda di halaman 1dari 23

BILANGAN KOMPLEKS

Sistem Bilangan Real ,


,

• Bilangan-bilangan asli : 1,2,3,…


• Bilangan-bilangan bulat : …, -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3, …
• Bilangan-bilangan rasional : ¾, 2/3, - 1/5, …, m/n,
• Bilangan rasional r = m/n , m dan n bilangan bulat, n0
• Bilangan takrasional : 2 , 3 , 𝜋, …
• Sekumpulan bilangan (rasional dan takrasional) bersama-
sama dengan negatifnya dan nol, dinamakan bilangan-
bilangan real.
Sistem Bilangan Kompleks
• Tidak ada bilangan real yang memenuhi persamaan 𝑥 2 + 1 = 0
• Untuk menyelesaikan persamaan diatas diperkenalkan
himpunan bilangan kompleks
Im(z)
• Bilangan kompleks :
z=a+bi
b
𝑧 =𝑎+𝑏𝑖 ,
dengan 𝑎, 𝑏 bilangan real dan
𝑖 2 = −1 a Re(z)
Operasi-operasi Dasar Bilangan Kompleks

1. Penjumlahan : 𝑎 + 𝑏 𝑖 + 𝑐 + 𝑑 𝑖 = 𝑎 + 𝑐 + 𝑏 + 𝑑 𝑖
2. Pengurangan : 𝑎 + 𝑏 𝑖 − 𝑐 + 𝑑 𝑖 = 𝑎 − 𝑐 + 𝑏 − 𝑑 𝑖
3. Perkalian : 𝑎 + 𝑏 𝑖 𝑐 + 𝑑 𝑖 = 𝑎𝑐 − 𝑏𝑑 + 𝑎𝑑 + 𝑏𝑐 𝑖

𝑎 + 𝑏 𝑖 𝑎𝑐 + 𝑏𝑑 𝑏𝑐 − 𝑎𝑑
4. Pembagian ∶ = 2 + 𝑖
𝑐 + 𝑑 𝑖 𝑐 + 𝑑2 𝑐 2 + 𝑑2
Latihan
1. (5 + 3 i)+(– 4 + 2 i) =
2. (3 – 2 i) + (4 + 3 i) =
3. (– 3 – 4 i)(6 – 2 i) =
4. (4 + 2 i)(7 – 5 i) =
− 1+2𝑖
5. − 3+4 𝑖
=
6+3𝑖
6. 2−4 𝑖
=
Nilai Mutlak
Nilai mutlak atau modulus suatu bilangan kompleks z = 𝑎 + 𝑏 𝑖
didefinisikan sebagai :
𝑧 = 𝑎+𝑏𝑖 = 𝑎2 + 𝑏 2
Im(z)

z=a+bi
b

a Re(z)
Latihan
Tentukan nilai mutlak atau modulus dari bilangan kompleks
berikut ini:
1. 2 + 3 𝑖 =
2. −3 + 2 𝑖 =
3. 4 − 3 𝑖 =
4. −2 − 4 𝑖 =
Jawab:

1. 2 + 3 𝑖 = 22 + 32 = 4 + 9 = 13

2. −3 + 2 𝑖 = (−3)2 +22 = 9 + 4 = 13

3. 4 − 3 𝑖 = 42 + (−3)2 = 16 + 9 = 25 = 5

4. −2 − 4𝑖 = (−2)2 + (−4)2 = 4 + 16 = 20
Sifat-sifat bilangan kompleks
Jika 𝑧1 , 𝑧2 ,… , 𝑧𝑚 bilangan kompleks, maka berlaku sifat
berikut ini :
1. z1 z2 = z1 z2
z1 z1
2. z2
= z2

3. z1 + z2 ≤ z1 + z2
4. z1 + z2 ≥ z1 − z2
Latihan
Misalkan 𝑧1 = 2 + 3 𝑖 , 𝑧2 = 1 + 2 𝑖
Tentukan:
1. z1 dan z2
2. z1 + z2 dan z1 + z2
3. z1 z2
4. z1 z2
z1
5. z2
z1
6. z2
Jawab:
1. z1 = 2 + 3 𝑖 = 4 + 9 = 13 dan
z2 = 1 + 2 𝑖 = 1 + 4 = 5
2. z1 + z2 = 2 + 3𝑖 + 1 + 2𝑖 = 3 + 5𝑖 dan
z1 + z2 = 3 + 5𝑖 = 9 + 25 = 34
3. z1 z2 = 2 + 3𝑖 1 + 2𝑖
= 2 − 6 + 4 + 3 𝑖 = −4 + 7𝑖
4. z1 z2 = −4 + 7𝑖 = 16 + 49 = 65
z1 2+3 𝑖 1−2𝑖
5. z2
= 1+2𝑖 1−2𝑖

2+6 + −4+3 𝑖 8−𝑖


= =
1+4 5

z1 8−𝑖 64+1 65
6. = = =
z2 5 5 5
Bilangan kompleks sekawan atau conjugate
Misalkan 𝑧 = 𝑥 + 𝑖𝑦, maka bilangan kompleks sekawan adalah ∶
𝑧ҧ = 𝑥 − 𝑖𝑦
Im(z)

y z=x+iy

x
Re(z)

−y 𝑧ҧ = 𝑥 − 𝑖𝑦
Misalkan 𝑧1 = 𝑥1 + 𝑖𝑦1 dan 𝑧2 = 𝑥2 + 𝑖𝑦2 , maka ∶
𝑧ഥ1 = 𝑥1 − 𝑖𝑦1 dan 𝑧ഥ2 = 𝑥2 − 𝑖𝑦2
1. Buktikan: 𝑧1 + 𝑧2 = 𝑧ഥ1 + 𝑧ഥ2
Bukti:
1. 𝑧1 + 𝑧2 = 𝑥1 + 𝑖𝑦1 + (𝑥2 + 𝑖𝑦2 ) = 𝑥1 +𝑥2 +𝑖(𝑦1 + 𝑦2 )
= 𝑥1 + 𝑥2 − 𝑖(𝑦1 + 𝑦2 )
= 𝑥1 − 𝑖𝑦1 + 𝑥2 − 𝑖𝑦2 = 𝑧ഥ1 + 𝑧ഥ2
Contoh:
Misalkan 𝑧1 = 3 + 2 𝑖 dan 𝑧2 = 2 + 4 𝑖 maka ∶
𝑧ഥ1 = 3 − 2 𝑖 dan 𝑧ഥ2 = 2 − 4 𝑖
𝑧1 + 𝑧2 = 3 + 2 𝑖 + 2 + 4 𝑖 = 5 + 6 𝑖
𝑧1 + 𝑧2 = 5 + 6 𝑖 = 5 − 6 𝑖
𝑧ഥ1 + 𝑧ഥ2 = 3 − 2 𝑖 + 2 − 4 𝑖 = 5 − 6 𝑖
Jadi 𝑧1 + 𝑧2 = 𝑧ഥ1 + 𝑧ഥ2
2. Buktikan: 𝑧1 𝑧2 = 𝑧ഥ1 𝑧ഥ2

Bukti:
𝑧1 𝑧2 = (𝑥1 + 𝑖𝑦1 )(𝑥2 + 𝑖𝑦2 ) = 𝑥1 𝑥2 − 𝑦1 𝑦2 + 𝑖(𝑥1 𝑦2 + 𝑥2 𝑦1 )
= 𝑥1 𝑥2 − 𝑦1 𝑦2 − 𝑖(𝑥1 𝑦2 + 𝑥2 𝑦1 )
= 𝑥1 − 𝑖𝑦1 𝑥2 − 𝑖𝑦2 = 𝑧ഥ1 𝑧ഥ2
Akibatnya jika 𝑧1 = 𝑧2 = 𝑧, maka :
𝑧 𝑧 = 𝑧 2 = 𝑧ҧ 𝑧ҧ = 𝑧ҧ 2
2
3. 𝑧 𝑧ҧ = 𝑧
Bukti:
𝑧 𝑧ҧ = 𝑥 + 𝑖𝑦 𝑥 − 𝑖𝑦 = 𝑥 2 + 𝑦 2 = 𝑧 2

2 2 2
4. 𝑧1 𝑧2 = 𝑧1 𝑧2
Bukti:
2
𝑧1 𝑧2 = 𝑧1 𝑧2 𝑧1 𝑧2 = 𝑧1 𝑧2 (𝑧ഥ1 𝑧ഥ2 )
2 2
= 𝑧1 𝑧ഥ1 𝑧2 𝑧ഥ2 = 𝑧1 𝑧2
Latihan
1. Selesaikanlah setiap operasi yang diberikan :
a) 3 −1 + 4𝑖 − 2(7 − 𝑖)
b) 3 + 2𝑖 2 − 𝑖
c) 𝑖 − 2 2 1 + 𝑖 − 3 1 − 𝑖
2−3 𝑖
d) 4−𝑖

e) 4 + 𝑖 3 + 2𝑖 1 − 𝑖
2+𝑖 3−2𝑖 1+2𝑖
g) 1−𝑖 2

2+𝑖 3−2𝑖 1+2𝑖


h) 1−𝑖 2

2 4 2−𝑖
i) 2𝑖 − 1 1−𝑖
+
1+𝑖

𝑖 4 +𝑖 9 +𝑖 16
j) 2−𝑖 5 +𝑖 10 −𝑖 15

1+𝑖 2 1−𝑖 3
k) 3 1−𝑖
−2 1+𝑖
2. Jika 𝑧1 = 1 − 𝑖 , 𝑧2 = −2 + 4 𝑖 , 𝑧3 = 3 − 2 𝑖
Tentukan:
a. 𝑧1 2 + 2 𝑧1 − 3
2
b. 2𝑧2 − 3𝑧1
c. 𝑧1 𝑧ഥ2 + 𝑧2 𝑧ഥ1
𝑧1 +𝑧2 +1
d. 𝑧1 −𝑧2 +𝑖

e. 𝑧2 + 𝑧3 𝑧1 − 𝑧3
Jawab:
a. −1 − 4 𝑖
b. 170
c. 12
3
d. 5

e. −7 + 3 3 + 3𝑖
Bentuk Polar bilangan kompleks
Bilangan kompleks 𝑧 = 𝑥 + 𝑖 𝑦
diperoleh bentuk Polar sebagai berikut :
𝑥 = 𝑟 cos 𝜃 , 𝑦 = 𝑟 sin 𝜃

dengan 𝑟 = 𝑥2 + 𝑦2 = 𝑥 + 𝑖 𝑦
Hal ini berakibat :
𝑧 = 𝑥 + 𝑖 𝑦 = 𝑟(cos 𝜃 + 𝑖 sin 𝜃)
yang dinamakan bentuk Polar bilangan kompleks
Teorema De’Moivre
Jika 𝑧1 = 𝑥1 + 𝑖 𝑦1 = 𝑟1 (cos 𝜃1 + 𝑖 sin 𝜃1 )
dan 𝑧2 = 𝑥2 + 𝑖 𝑦2 = 𝑟2 (cos 𝜃2 + 𝑖 sin 𝜃2 )
maka :
𝑧1 𝑧2 = 𝑟1 𝑟2 {cos( 𝜃1 + 𝜃2 ) + 𝑖 (sin(𝜃1 +𝜃2 )}
𝑧1 𝑟1
= {cos( 𝜃1 − 𝜃2 ) + 𝑖 (sin(𝜃1 − 𝜃2 )}
𝑧2 𝑟2

Anda mungkin juga menyukai