Anda di halaman 1dari 177

ANATOMI ABDOMEN DAN

ANATOMI SISTEM
PENCERNAAN
DESWATY FURQONITA, SSi, MBiomed

D_FURQONITA/2007 1
ABDOMEN
Merupakan daerah tubuh yang terletak
antara Apertura thoracis inferior di cranial
dan Pintu Atas Panggul di caudal

Rongga abdomen dibatasi oleh dinding-


dinding:
• Anterior
• Lateral
• Posterior
D_FURQONITA/2007 2
D_FURQONITA/2007 3
Dinding Anterior Abdomen

Terdiri atas : kulit, fascia dan otot


Batas-batas dinding anterior:
Superior : processus xyphoideus & tulang
rawan iga VII, VIII, IX & X
Inferior : crista iliaca, SIAS, lig. Inguinale,
tuberculum pubicum & symphisis pubis

D_FURQONITA/2007 4
KULIT
Kulit dinding perut melekat longgar pada
fascia di bawahnya, kecuali pd tempat
pusar (umbilicus)

Pusar terletak setinggi discus


intervertebralis antara L3 dan L4

D_FURQONITA/2007 5
D_FURQONITA/2007 6
FASCIA SUPERFICIALIS
Terdiri atas 2 lapisan:
Fascia Camper
lapisan dangkal, merupakan jar. Lemak
Fascia Scarpae
lapisan dalam yg tdd jaringan
membranosa

D_FURQONITA/2007 7
OTOT
Otot-otot dinding perut :
• Kelompok otot di bagian anterolateral
• Kelompok otot di bagian posterior

D_FURQONITA/2007 8
D_FURQONITA/2007 9
OTOT-OTOT ANTEROLATERAL
• m. Rectus abdominis
• m. Pyramidalis
• m. Obliquus externus abdominis
• m. Obliquus internus abdominis
• m. Transversus abdominis

D_FURQONITA/2007 10
OTOT-OTOT POSTERIOR
• m. Psoas major
• m. Psoas minor
• m. Iliacus
• m. Quadratus lumborum

D_FURQONITA/2007 11
D_FURQONITA/2007 12
m. Rectus abdominis
• Origo: symphisis pubis & crista pubica
• Insertio : tulang rawan iga V, VI, VII &
processus xyphoideus
• Inscriptiones tendinea : urat simpang
transversal yang membagi otot ini
menjadi beberapa segmen

D_FURQONITA/2007 13
Pembungkus m. Rectus Abdominis
Dibentuk oleh 3 aponeurosis:
• m.obl.abd.ext di ventral m.rect.abd.
• m.obl.abd.int 2/3 cranial m.rect.abd di
sebelah dorsal dan ventral
• m.transv.abd 2/3 cranial m.rect.abd di
sebelah dorsal, 1/3 caudal di ventral m.
rectus abdominis

D_FURQONITA/2007 14
D_FURQONITA/2007 15
D_FURQONITA/2007 16
• Linea alba : garis tengah sepanjang
dinding depan perut, merupakan insersio
aponeurosis ketiga otot perut rata
• Linea semilunaris (Spigelli)
tepi lateral m.rect.abd yg melengkung dr
tuberc.pubicum, lewat ttk tengah grs
antara SIAS & umbilicus, menyilang
lengkung iga
Linea arcuata (Douglas) : tepi bebas
lamina posterior m. rectus abdominis
D_FURQONITA/2007 17
m.Obliquus Eksternus Abdominis
Merupakan lembar otot yang lebar
• Origo : delapan iga terbawah
• Insersio : proc.xyphoideus, linea alba,
crista pubica, tuberculum pubicum, crista
iliaca

D_FURQONITA/2007 18
• Ligamentum inguinale (Pouparti)
tepi bawah m.obl.Ext.abd yang bebas, brp
jar.ikat antara SIAS-tuberculum pubicum
Ligamentum lacunare (Gimbernati)
ujung medial lig.inguinale yang
membelok ke linea pectinea ossis pubis

D_FURQONITA/2007 19
• Anulus inguinalis superficialis :
suatu celah aponeurosis m.obl.ext.abd
yang terdapat di atas tuberc.pubicum.
Pada pria dilalui oleh funiculus
spermaticus.
Pada wanita dilalui oleh ligamentum teres
uteri (lig.rotundum).

D_FURQONITA/2007 20
• Crus superior (medial)
• Serabut dr aponeurosis m.obl.ext.abd
yg membatasi anulus ingunalis
superficialis di craniomedial
• Crus inferior (lateral)
• disebut juga pilar internal, membatasi
a.i.s di caudolateral

D_FURQONITA/2007 21
m. Obliquus Internus Abdominis
Merupakan lembaran otot yg lebar, tipis ,
terletak di bwh m.obl.ext.abd.
• Origo: Fascia lumbalis, 2/3 lateral
ligamentum inguinale
• Insersio: 3 costa bagian bwh, processus
xyphoideus, linea alba, symphisis pubis

D_FURQONITA/2007 22
m. Transversus Abdominis
• Origo : 6 tulang rawan iga terbawah,
fascia lumbalis, crista iliaca, 1/3 lateral
ligamentum inguinale
• Insersio : processus xyphoideus, linea alba
dan symphisis pubis
Fascia Transversalis merupakan fascia dalam,
terletak di bwh m.transv.abd

D_FURQONITA/2007 23
Falx Inguinalis
“Conjoint tendon”
Terdiri dari:
• Aponeurosis m. Obliquus Internus Abd.
• Aponeurosis m. Transversus Abdominis
Terletak di dorsal dari anulus inguinalis
superficialis

D_FURQONITA/2007 24
m. Cremaster
• Adalah lembaran tipis otot rangka yang
membungkus funikulus spermatikus di
dalam kanalis inguinalis
• Berasal dari serabut m.obliquus int. abd
yg melingkungi f.s sewaktu serabut itu
melintas dr lig. inguinale sampai conjoint
tendon

D_FURQONITA/2007 25
Canalis Inguinalis
Saluran yg dibatasi oleh:
• Ventral : aponeurosis m.obliquus ext. abd.
Sebagian m.obliquus int. abd.
• Posterior : fascia transversalis, conjoint
tendon
• Cranial : m.obl.int.abd & m. transv.abd.
• Caudal : lig.inguinale

D_FURQONITA/2007 26
D_FURQONITA/2007 27
D_FURQONITA/2007 28
D_FURQONITA/2007 29
D_FURQONITA/2007 30
Anulus Inguinalis Profundus
• Tempat masuk ke canalis inguinalis dr
sebelah dalam
• Lateral dari A/V. Epigastrica inferior
• Fovea inguinalis lateralis

D_FURQONITA/2007 31
D_FURQONITA/2007 32
D_FURQONITA/2007 33
Pendarahan dinding anterior
Abdomen
Arteri-arteri:
 A. intercostalis VII-XII
 A. lumbalis
 A. Epigastrica superior
 A. Epigastrica inferior
 A. Epigastrica superficialis
 A. Circumflexa ilium superficialis &
profundus

D_FURQONITA/2007 34
D_FURQONITA/2007 35
VENA
Pd bag. Permukaan membentuk rete di dalam
jaringan subcutaneus vena, yaitu:
• Vv. Epigastrica superficialis V. Femoralis
• Vv. Thoraco-epigastrica V. Axillaris
• Vv. Parumbilicales, menghubungkan jalinan
vena melalui umbilicus & sepanjang lig.teres
hepatis ke vena porta.
Pd bag.dalam, berjalan sesuai dgn arterinya

D_FURQONITA/2007 36
D_FURQONITA/2007 37
Pembuluh Limfe
• Pemb.limfe kulit di atas umbilicus mengalir ke
atas Nn. Lymphaticus axillaris anterior
• Pemb.limfe di bwh umbilicus mengalirkan
cairan limfe ke bawah Nn. Inguinalis
superficialis
• Pemb.limfe profunda mengikuti arteri
Nn.lymphatici thoracica interna, iliaca interni,
mediastinales posteriores, paraaortici (lumbales)

D_FURQONITA/2007 38
Saraf
N. intercostalis VII – XII
Terletak antara m. transv.abd & m.obl.int.abd,
mempercabangkan: rami cutanei lateralis & rami cutanei
anterior
N. Iliohypogastricus
N. Ilioinguinalis

D_FURQONITA/2007 39
D_FURQONITA/2007 40
DESCENSUS TESTICULORUM
• Testis turun dgn cara mendorong dinding perut
shg lap. Scrotum juga dpt ditemui di basal
dinding perut
• Proc.vaginalis peritonei
• Funiculus spermaticus

D_FURQONITA/2007 41
Kesesuaian lapisan dinding perut dan skrotum

LAPISAN DINDING LAP. YG SESUAI DI SKROTUM


PERUT 1. Kulit
1. Kulit 2. Otot Dartos & fasia skrotum
2. Fasia (Camper)
superfisial (Scarpa) 3. Fasia spermatika eksterna
3. m.obl.ext.abd 4. OTOT KREMASTER
(aponeurotik) 5.
4. m.obl.int.abd 6. Fasia spermatika interna
5. m.transv.abd (berdaging) 7. Jaringan areolar dgn penimbunan2
6. Fasia transversa lemak setempat
7. Jaringan lemak ekstraperitoneal 8. Prosesus vaginalis
(lapisan yg ditempati alat2)
8. Peritoneum

D_FURQONITA/2007 42
D_FURQONITA/2007 43
ANATOMI SISTEM
PENCERNAAN

D_FURQONITA/2007 44
Regio Abdomen

D_FURQONITA/2007 45
D_FURQONITA/2007 46
D_FURQONITA/2007 47
D_FURQONITA/2007 48
CAVUM ORIS
• Dari bibir sampai
isthmus faucium
• Dibagi menjadi
vestibulum oris dan
cavitas oris propria

D_FURQONITA/2007 49
D_FURQONITA/2007 50
CAVUM ORIS-Vestibulum Oris
• Ruang yang dibatasi bibir dan pipi di sebelah
luar; gusi dan geligi di sebelah dalam
• Berhubungan dengan dunia luar melalui rima
oris
• Pipi sebagai dinding lateral M. Buccinator dan
mukosa
• Berhadapan dengan gigi M2 atas terdapat papila
kecil  muara ductus glandula parotidea

D_FURQONITA/2007 51
CAVUM ORIS
Cavitas Oris Propria
• Atap: depan  palatum durum; belakang 
palatum molle
• Dasar: sebagian besar 2/3 anterior lidah, gusi
di sisi mandibula
• Midlinelipat membran mukosa yang
menghubungkan permukaan bawah lidah
pada dasar mulut  frenulum linguae
• Di kiri-kanan frenulum  muara ductus gld.
submandibularis
D_FURQONITA/2007 52
D_FURQONITA/2007 53
Lidah
• Organ dasar mulut
• Fungsi: pengecap, alat bantu
menelan, alat bicara huruf
konsonan (k, d, t, l)
• Otot lidah dibagi menjadi 2
kelompok: otot ekstrinsik dan
otot instrinsik
• Otot instrinsik berada dalam
lidah, tidak melekat pada
tulang, berfungsi merubah
bentuk lidah tetapi tidak
merubah posisi

D_FURQONITA/2007 54
Lidah (2)
• Otot ekstrinsik  melekat pada
os cranium atau palatum molle,
berfungsi dalam merubah posisi
lidah (menjulurkan, menarik,
bergerak ke kiri dan kanan)
• Frenulum linguae  lipatan
mukosa bawah lidah, berfungsi
sebagai fiksator
• Ankyloglossia  kelainan
anatomis frenulum, sehingga
lidah tidak leluasa bergerak dan
mengganggu fungsi bicara

D_FURQONITA/2007 55
Lidah (3)
• Permukaan atas  3 tipe papila: filiformis,
fungiformis, dan circumvallata
• Papillae fungiformis dan circumvallata 
tastebuds
• Papilla filiformis memberikan permukaan kasar
pada lidah  mencengkram makanan dan
memanipulasinya pada saat mengunyah

D_FURQONITA/2007 56
Lidah (4)
• Papilla fungiformis: warna merah kapsul
vaskuler, kuntum pengecap pada lapisan epitel
puncak
• Papilla circumvallata: terletak di depan sulcus
terminalis, V-shape, 10-12 buah kuntum yang
terletak pada bagian samping papilla
• 2/3 posterior lidah, dibelakang sulcus terminalis
 papilla (-) tetapi terdapat tonsila lingualis

D_FURQONITA/2007 57
D_FURQONITA/2007 58
D_FURQONITA/2007 59
Gigi
• Dua set gigi  gigi decidua (sementara) dan gigi permanen
• Gigi rahang bawah lebih dulu erupsi
• Gigi decidua S 20 buah, tiap rahang:
– 4 incisivus
– 2 caninus
– 4 molar
• Gigi permanen  S32 buah, tiap rahang:
– 4 incisivus
– 2 caninus
– 4 premolar
– 6 molar

D_FURQONITA/2007 60
D_FURQONITA/2007 61
Glandula Salivarius
• Menghasilkan cairan saliva yang fungsinya
untuk melumasi mulut, memberi rasa pada
makanan, membasahi makanan dan
membentuknya menjadi bolus, serta
mencernakan karbohidrat
• Gld. Salivarius  glandula tubuloalveolare

D_FURQONITA/2007 62
Glandula Salivarius (2)
• Dibagi menjadi 2: kelenjar instrinsik dan
ekstrinsik
• Kel. instrinsik terdapat pada lidah, palatum,
bibir, dan pipi  melumasi mulut
• Kel. ekstrinsik: parotidea, submandibulare,
dan sublinguale  hanya pada saat makan

D_FURQONITA/2007 63
D_FURQONITA/2007 64
Glandula Parotidea
• Kelenjar ekstrinsik yang terbesar
 berjalan sejajar dengan arcus
zygomaticus, menembus otot-
otot pipi dan ductusnya
memasuki mulut setinggi M2
atas.
• Cabang N. VII berjalan
menembus glandula operasi
bisa menyebabkan paralysis
facialis
• Mumps: inflamasi glandula
parotis oleh virus gangguan
mengunyah dan membuka
mulut
D_FURQONITA/2007 65
Glandula Sublingualis
• Pada basis cavum
oris, di bawah lidah
• Memiliki 10-12 ductus
excretorius di atas
kelenjar

D_FURQONITA/2007 66
Glandula Submandibularis
• Lokasi: medial terhadap
permukaan corpus
mandibulare, anterior
terhadap angulus
mandibulare
• Ukurannya sebesar biji
walnut
• Ductus excretoriusnya
bermuara ke mukosa
mulut pada lateral
frenulum lingua

D_FURQONITA/2007 67
D_FURQONITA/2007 68
D_FURQONITA/2007 69
PHARYNX
• Terletak di belakang cavum
nasi, mulut, dan larynx
• Bentuk seperti corong,
menyempit ke bagian bawah
• Bersambung dengan
oesophagus setinggi
vertebra cervicalis VI
• Dibagi menjadi 3 bagian:
nasopharynx, oropharynx,
dan laryngopharynx
• Yang berhubungan dengan
proses menelan 
oropharynx
D_FURQONITA/2007 70
PHARYNX (2)
• Terletak di belakang cavum oris, meluas dari
palatum molle sampai tepi atas epiglottis
• Arcus palatoglossus  lipatan membran
mukosa yang menutupi M. Palatoglossus, celah
antara kedua arcus palatoglossus disebut
isthmus faucium, yakni batas antara mulut dan
oropharynx
• Arcus palatopharyngeus  lipatan membran
mukosa pada dinding lateral oropharynx, di
belakang arcus palatoglossus, menutupi M.
Palatopharyngeus
D_FURQONITA/2007 71
OESOPHAGUS

• Struktur tubuler, panjang 25 cm


• Bagian atas, setinggi vertebra
cervicalis VI  bagian bawah
cartilago cricoidea
• Dibatasi lobus glandula
Thyroidea dan berhubungan
dengan trachea dan N.
Laryngeus recurrens
• Menembus diaphragma setinggi
vertebra thoracalis X-XI 
bersambung dengan anthrum
cardiacum gaster

D_FURQONITA/2007 72
D_FURQONITA/2007 73
OESOPHAGUS (2)
• Setinggi angulus sterni, arcus aorta
menekan oesophagus pada midline
• Dalam cavum abdomen, panjang
oesophagus antara hiatus oesophagea
sampai cardia lambung sekitar 1,3 cm
• Tabung selalu kolaps, berdilatasi saat
dilewati bolus makanan pada saat proses
menelan
D_FURQONITA/2007 74
OESOPHAGUS-Musculair
• Bagian luar  longitudinal
• Bagian dalam  circular
Pada kondisi normal ada 4 tempat penyempitan pada
oesophagus yang harus diperhatikan dalam
penggunaan instrumen (endoscopy, NGT):
– Trachea dan N. Laryngeus, 15 cm dari gigi incisivus
– Arcus aorta, 22 cm dari gigi incisivus
– Bronchus principalis kiri, 27 cm dari gigi incisivus
– Diaphragma  hiatus oesophageae, 37 cm dari gigi
incisivus

D_FURQONITA/2007 75
Aplikasi Klinis
• Varices oesophagus, terjadi akibat hipertensi portal
yang menyebabkan dilatasi anastomosis portosistemik
pada bagian bawah oesophagus  ruptur pembuluh
darah menyebabkan hematemesis
• Pada mitral stenosis  pelebaran atrium kiri,
menyebabkan depresi ringan dari oesophagus yang
tampak pada pemeriksaan radiologi dengan kontras
barium
• Achalasia cardia, yakni adanya inkoordinasi antara
oesophagus dan gaster pada sphincter bawah 
makanan menumpuk pada bagian bawah oesophagus
 dilatasi
D_FURQONITA/2007 76
GASTER, VENTRICULUS
• Organ yang melebar
antara oesophagus
dan intestinum
• Lokasi di regio
hipochondrium,
epigastrium sinistra,
umbilicus
• Letaknya obliq
• Ditutupi oleh costae
dan tepi costae kiri

D_FURQONITA/2007 77
GASTER (2)
• Bentuknya tergantung
dari derajat distensi dan
viscera yang ada di
sekitarnya
• Gaster kosong
berbentuk J (vertikal),
saat distensi berbentuk
piriformis
• Obesitas  lebih
horisontal (steerhorn
stomach)
D_FURQONITA/2007 78
GASTER (2)
• Panjang: 25 cm, volume: 30 ml saat lahir, 1
liter saat pubertas, 1,5-2 liter pada dewasa
• 2 orificium:
– orificium cardiacum  berhubungan dengan
bagian bawah oesophagus, setinggi vertebra
throracalis XI (sphincter fisiologis)
– Orificium pyloricum  berhubungan dengan
pangkal duodenum, setinggi vertebra
lumbalis I (sphincter anatomis)
D_FURQONITA/2007 79
GASTER (3)
• 2 curvatura:
– Curvatura minor  tepi kanan, berbentuk konkav,
berhubungan dengan omentum minus
– Curvatura major  tepi kiri, berbentuk konvek,
berhubungan dengan omentum majus, ligamentum
gastrosplenica, ligamentum gastrophrenica
• 2 permukaan:
– Facies anterior  atas dan depan
– Fasies posterior  belakang dan bawah

D_FURQONITA/2007 80
GASTER (4)
• 2 bagian:
– Bagian besar  cardiac, banyak mengandung glandula
gastrica
• Fundus  berbentuk kubah, berisi gas, berada di bawah kiri
diaphargma  Spatium Traube: bunyi timpanik pada
perkusi abdomen
• Corpus  bisa berdistensi sepanjang curvatura major, terisi
oleh makanan
– Bagian kecil  pylorus
• Anthrum pyloricum  dipisahkan dari canalis pyloris oleh
sulcus intermedius curvatura major, panjang 7-8 cm, banyak
mengandung sel-sel mukus
• Canalis pyloris  panjangnya 2-3 cm, bentuk tubuler,
merupakan bagian terminal dari gaster

D_FURQONITA/2007 81
Hernia Diaphragmatica

D_FURQONITA/2007 82
Hernia Diaphragmatica
• Terjadi akibat kegagalan penutupan canalis
pleuro-peritoneal pada usia janin 10 minggu
• Selain gaster, intestinum tenue, colon, atau lien
bisa masuk melalui foramen Bochdalek ke
mediastinum (90% sebelah kiri)
• Hernia retrosternal masuk melalui foramen
Morgagni
• Bentuk abdomen scaphoid
• 100% membutuhkan tindakan operatif

D_FURQONITA/2007 83
Ada 2 tipe Hernia Hiatus:
 Sliding hernia  regio gastroesophageal
memasuki rongga thorax saat pasien terbaring,
bisa terjadi syndroma gastroesophageal reflux
(GER)
 Rolling hernia  fundus ventriculi dan kantung
peritoneum masuk ke rongga thorax berdekatan
dengan regio cardia yang tetap pada
tempatnya; asam lambung tidak bisa masuk ke
oesophagus namun menyebabkan gejala
dysphagia, nausea dan vomitus

D_FURQONITA/2007 84
D_FURQONITA/2007 85
D_FURQONITA/2007 86
INTESTINUM TENUE
• Dibagi menjadi 3
bagian:
– Duodenum
– Jejunum
– Ileum

D_FURQONITA/2007 87
Duodenum

• Letaknya retroperiotenal, pada


dinding belakang abdomen,
kecuali bagian superior
(intraperitoneal)
• Lokasi pada regio epigastrium
dan umbilicalis
• Bentuk seperti huruf C  dari
lambung sampai jejunum,
mengelilingi caput pancreas

D_FURQONITA/2007 88
Duodenum (2)
• Panjang 25-30 cm, dibagi menjadi 4 bagian
– Pars superior
– Pars descendens
– Pars inferior
– Pars ascendens

D_FURQONITA/2007 89
Duodenum (3)

Pars superior
• Panjang 5 cm  pylorus, pada bidang
transpylorica, mukosa tebal banyak
lipatan sirkuler plica circularis
• 2,5 cm pertama ditutupi peritoneum,
sisanya terletak retroperitoneal

D_FURQONITA/2007 90
Duodenum (4)
Pars Descendens
• Pertengahan duodenum bermuara ductus
choledochus bersamaan dengan ductus
pancreaticus majoris Wirsungi di papilla
duodeni major Vateri dan ductus pancreaticus
minoris Santorini
• Panjang 8 cm, berjalan ke bawah depan hilus
ginjal  dextral terhadap vertebra lumbalis II-III

D_FURQONITA/2007 91
Duodenum (5)
Pars Inferior
• Panjang 8 cm  berjalan horizontal ke kiri
subcostalis
• Batas anterior: pangkal mesenterium usus halus,
AV. Mesenterica superior, lekukan usus halus
• Batas posterior: ureter kanan, M. Psoas, V. Cava
inferior, aorta
• Batas superior: caput pancreas
• Batas Inferior: lekukan jejunum

D_FURQONITA/2007 92
Duodenum (6)
Pars Ascendens
• Panjang 5 cm,
memutar ke anterior
pada perbatasan
duodenum-jejunum
 lipatan peritoneum
(ligamentum Treitz )

D_FURQONITA/2007 93
Aplikasi Klinis
Ulcus Duodenum
• Biasanya terjadi pada pars superior duodeni, 5
cm dalam pylorus, akibat infeksi Helicobacter
pylori.
• Peritonitis terjadi akibat perforasi ulcus
• Perforasi ulcus bagian posterior bisa mengenai
pancreas dan menimbulkan pancreatitis
• Bisa terjadi pendarahan masif jika arteri yang
menyuplai pancreas mengalami erosi karena
asam

D_FURQONITA/2007 94
Jejunum
• 2/5 dari seluruh
panjang jejunum dan
ileum (6 m)
• Dari junctura
duodenojejunalis
sampai ileum
• Melekat pada dinding
posterior abdomen
melalui mesenterium

D_FURQONITA/2007 95
Ciri-ciri ileum dan jejunum
Karakteristik Jejunum Ileum
Lokasi Kwadran kiri atas Kwadran kanan bawah
Warna Merah terang Merah muda pucat
Diameter 2 – 4 cm 2 – 3 cm
Dinding Tebal Tipis
Tipis dan tidak
Plicae circulares Besar, panjang, dan padat ditemukan pada bagian
distal
Vascularisasi Kaya vaskularisasi Sedikit
Vasa recta Panjang Pendek
Arcade Banyak Pendek
Sedikit, tidak mencapai Banyak, mencapai
Lemak mesenterium
dinding usus dinding usus
Lymphoid nodules
Sedikit Banyak
(Peyer’s Patches)
D_FURQONITA/2007 96
Ileum
• 4/5 bagian bawah
• Dari jejunum sampai junctura ileocaecalis
• Berhubungan dengan dinding posterior
abdomen melalui mesenterium

D_FURQONITA/2007 97
D_FURQONITA/2007 98
INTESTINUM CRASSUM
• Dibagi menjadi:
– Caecum
• Appendix vermiformis
– Colon ascendens
– Colon transversum
– Colon descendens
– Colon sigmoideum

D_FURQONITA/2007 99
Caecum
• Perbatasan antara ileum dan usus
besar
• Lokasi: fossa iliaca, diliputi oleh
peritoneum
• Panjang 6 cm, lebar 7,5 cm
• Tidak memiliki mesentrium 
mobile
• Memiliki taenia coli  bersatu
dengan appendix vermicularis
• Sering meregang jika terisi gas 
teraba pada dinding anterior
abdomen
• Lubang masuknya ileum dibatasi
oleh valvula ileocaecalis 
mencegah reflux dan mencegah isi
usus besar berjalan terlalu cepat
D_FURQONITA/2007 100
Appendix Vermiformis
• Bentuk seperti cacing,
merupakan diverticulum dari
caecum yang muncul dari
dinding posteromedial, 2 cm
di bawah katup ileocaecal
• Lokasi: fossa iliaca dextra
• Ukuran sangat bervariasi 
2-20 cm, rata-rata 9 cm
• Orificium appendicular
terkadang dibatasi oleh
lipatan semilunar dari
membran mukosa yang
disebut valve of Gerlach
D_FURQONITA/2007 101
Aplikasi Klinis
Pada kasus appendicitis, hal penting:
• Titik McBurney  terletak pada 1/3 lateral dan 2/3 medial
dari umbilicus sampai SIAS (nyeri tekan/ hiperestesi pada
appendicitis)
• Rovsing’s sign: menekuk kaki kiri akan menyebabkan gas
terdorong ke rongga caecum  nyeri pada appendix
• Psoas Sign (Cope): pada appendicitis retrocaecal, ekstensi
dari sendi panggul  nyeri appendix akibat tarikan M.
Psoas major
• Obturator sign (Cope): pada appendicitis pelvis  nyeri
ditimbulkan oleh fleksi dan mediorotasi panggul karena
tarikan m. Obturatorius internus

D_FURQONITA/2007 102
Titik McBurney Variasi lokasi appendix

D_FURQONITA/2007 103
Colon Ascendens
• Panjang: 12-13 cm
• Terbentang dari caecum
sampai permukaan inferior
lobus dextra hepar  melipat
ke kiri membentuk flexura
coli
• Letak pada umumnya
retroperitoneal, namun
apabila terjadi kegagalan
fiksasi maka mesocolon
ascenden akan menyusup
dan menyebabkan
intussusepsi (invaginasi)
ileocaecal, volvulus caecum,
dan duodenal ileus
D_FURQONITA/2007 104
Colon Transversum
• Panjangnya 50 cm, terbentang
menyilang abdomen dari
flexura coli dextra ke flexura
coli sinistra
• Bagian tengah membentuk
loop, terkadang sampai
menyentuh pelvis
• Difiksasi oleh mesocolon
namun cukup mobile
• Ujungnya membentuk flexura
coli sinistra yang terletak pada
bagian bawah ginjal kiri dan
diaphragma, dibelakang
gaster, dan bagian anterior
dari lien  menyentuh costa
XI

D_FURQONITA/2007 105
Colon Descendens
• Panjang sekitar 22-30 cm
• Lokasi: regio iliaca kiri
• Berjalan ke bawah dari
flexura coli sinistra
sampai pinggir pelvis 
colon sigmoideum
• Peritoneum 
permukaan depan dan
tepi marginal 
berhubungan dengan
dinding posterior
abdomen
D_FURQONITA/2007 106
Colon Sigmoideum
• Panjangnya 25-38 cm
• Terbentang dari tepi pelvis, di
depan A. Iliaca externa kiri
sampai vertebra sacralis III 
rectum
• Colon sigmoid membentuk
lekukan yang berliku-liku dan
tergantung dalam pelvis di atas
vesica urinaria dan uterus
• Terkadang colon sigmoid
sangat pendek dan bentuknya
lurus
• Tergantung pada mesocolon
• Tertutup oleh gelungan usus
halus

D_FURQONITA/2007 107
D_FURQONITA/2007 108
D_FURQONITA/2007 109
D_FURQONITA/2007 110
Rectum
• Panjangnya + 13 cm
• Merupakan kelanjutan dari colon
sigmoid sampai 2,5 cm di depan
os coccygis  canalis ani
• Lokasi: setinggi vertebra sacralis
III  mengikuti lengkung sacrum
sampai menekuk ke bawah pada
perbatasannya dengan canalis ani
• Tidak memiliki taenia coli
• Bagian bawahnya yang melebar
disebut ampulla recti
• Plica transversalis recti proses
defekasi (3 tahap)!

D_FURQONITA/2007 111
Aplikasi Klinis
Palpasi/ rectal touche
• Pada pria akan teraba:
permukaan posterior gld.
Prostat, vesicula seminalis,
dan vasa diferentia
• Pada wanita akan teraba:
corpus perinealis dan
terkadang ovarium
• Pada pria dan wanita akan
teraba: cincin anorectal,
sacrum dan os coccygis, fossa
ischiorectalis spina ischiadica

D_FURQONITA/2007 112
Aplikasi Klinis (2)
• Proctoscopy: digunakan untuk melihat adanya
haemorrhoid interna atau tumor yang tumbuh pada
bagian bawah rectum
• Sigmoidoscopy: berfungsi untuk melihat ulcus, tumor,
atau diverticulum, serta membantu dalam biopsy rectal
• Prolapsus recti  2 jenis:
– Inkomplit atau prolapsus mukosa: akibat kurangnya sokongan
submukosa karena lemahnya jaringan ikat
– Prolapsus komplit atau procidentia: adalah suatu keadaan
dimana dinding rectal sangat tipis dan menonjol melalui anus 
dilakukan fiksasi rectum pada presacral bed

D_FURQONITA/2007 113
Anus
• Bagian terminal dari usus besar
• Terletak pada midline
• Memiliki sphincter ani pada akhir
rectum yang befungsi dalam menahan
dan melakukan defekasi warna
coklat kemerahan
• Panjangnya +3,8 cm, terbentang dari
anorectal junction sampai ke anal
canal
• Anorectal junction  ditandai dengan
adanya konveksitas flexura perineal
dari rectum
• Cincin anorectal: cincin muskuler
yang terbentuk dari fusi m.
Puborectalis  trauma bedah
menyebabkan inkontinensia alvi

D_FURQONITA/2007 114
Anus (2)
• Linea dentata  disebut juga
linea anocutanea, suatu garis
maya yang dalam klinis
dipergunakan untuk
membedakan hemorrhoid
interna (di atas linea dentata)
dan hemorrhoid externa (di
bawah linea dentata)
• Linea pectinea  suatu zona
sempit pada canalis ani, bagian
atasnya memiliki jaringan ikat
elastin yang padat dan otot yang
tebal

D_FURQONITA/2007 115
Aplikasi Klinis
• Haemorrhoid  terjadi akibat 4 faktor:
– Lemahnya jaringan ikat/ katup vena
sehingga vena tidak mampu menahan
peningkatan tekanan darah
– Kompresi pada venae melalui dinding
rectum (misalnya scibala dan
kehamilan)
– Peningkatan tekanan portal
• Fissura anal  disebabkan oleh ruptur
valvula analis karena scibala atau
melahirkan
• Fistula ani  komplikasi abses anus

D_FURQONITA/2007 116
D_FURQONITA/2007 117
D_FURQONITA/2007 118
D_FURQONITA/2007 119
D_FURQONITA/2007 120
HEPAR
• Organ besar
• Terletak pada bagian
atas abdomen;
dibelakang costae
• Dari epigastrium
dextra sampai
hipochondrium

D_FURQONITA/2007 121
HEPAR (2)
• Facies posterior/ visceralis 
cetakan viscera:
 Pars abdominalis
oesophagus
 Gaster
 Duodenum
 Flexura coli dextra
 Ren dextra
 Gld. Suprarenalis dextra
 Vesica felea

D_FURQONITA/2007 122
HEPAR (3)
• Dibagi menjadi 2 lobi:
dextra dan sinistra 
ligamentum falciforme
• Lobus dextra dibagi:
lobus quadratus dan
lobus caudatus  vesica
felea, fissura lig. Teres
hepatis, V. Cava inferior,
fissura lig. venosum

D_FURQONITA/2007 123
HEPAR-Porta Hepatis
Porta/ hilus hepatis:
- Facies posteroinferior
- Terdapat ductus
hepaticus dextra dan
sinistra, cabang a.
hepatica, dan v. porta

D_FURQONITA/2007 124
HEPAR-Ligamentum
• Ligamentum Falciformis lipatan peritoneum
berlapis ganda, dari umbilicus ke hepar
• Di dalamnya ligamentum Teres hepatis,
obliterasi v. umbilicalis
• Facies superior ligamentum Coronarius,
ligamentum Triangulare dextra et sinistra
• Area nudae hepatis: bagian superior hepar
yang melekat pada diaphragma dan tidak
dilapisi peritoneum

D_FURQONITA/2007 125
HEPAR-Ligamentum (2)
• Lig. Teres hepatis  facies viscera 
bersatu dengan cabang kiri v. porta
• Lig. Venosum  pita fibrosa sisa ductus
venosus, melekat pada cabang kiri v.
porta  berjalan ke atas dalam fisura,
melekat pada v. cava inferior
• Omentum minus  pinggir porta hepatis
s/d curvatura minor lambung

D_FURQONITA/2007 126
D_FURQONITA/2007 127
D_FURQONITA/2007 128
VESICA VELLIA
• Bentuk seperti buah
pir
• Melekat pada facies
inferior lobus hepatis
dextra
• Bagian fundus
menonjol di bawah
margo inferior hepar

D_FURQONITA/2007 129
VESICA VELLIA (2)
• Dibagi: fundus, corpus,
dan collum.
• Fundus berhubungan
dengan dinding anterior
abdomen setinggi rawan
costa IX dextra.
• Corpus bersentuhan
dengan facies visceralis
• Collum berlanjut
sebagai ductus cysticus

D_FURQONITA/2007 130
VESICA VELLIA (3)
Batas anterior
• Dinding anterior abdomen
• Facies visceralis hepatis
Batas posterior
• Colon transversum
• Bagian pertama dan kedua duodenum

D_FURQONITA/2007 131
V.Vellia-Aparatus Biliaris Extra
Hepatic
• Fungsi:menyimpan empedu yang diproduksi
hepar  dialirkan ke duodenum
• Aparatus biliaris extrahepatic: ductus hepaticus
sinistra-dextra, ductus choledocus, ductus
biliaris, v. vellia, dan ductus cysticus
• Ductus biliarisductus interlobularis (dalam
segitiga portal), menerima dari canaliculi biliaris

D_FURQONITA/2007 132
V.Vellia-Ductus Hepaticus
• Ductus hepaticus
sinistra-dextra keluar
dari porta hepatis 
bersatu menjadi ductus
hepaticus communis
• Berjalan 4 cm dalam
omentum minus 
bersatu dengan ductus
cysticus menjadi ductus
choledocus

D_FURQONITA/2007 133
VESICA VELLIA-
Ductus Cysticus
• Panjang 4 cm,
menghubungkan collum
vesica vellia dengan ductus
hepaticus communis 
membentuk ductus
choledochus
• Bentuk seperti huruf S
• Mukosa menonjol
membentuk lipatan spiral 
valvula spiralis, untuk
memper-kuat dinding dan
agar lumen tetap terbuka

D_FURQONITA/2007 134
Pancreas

• Kelenjar exocrine
dan endocrine
• Endocrine pulau
Langerhans 
insulin dan
glukagon
• Organ lunak,
berlobus  dibagi
menjadi caput,
corpus, dan cauda
D_FURQONITA/2007 135
Pancreas (2)

• Caput: bentuk cakram, terletak pada bagian


cekung duodenum  perluasannya disebut
processus uncinatus
• Collum: bagian yang mengecil, terletak didepan
pangkal v. porta & a. mesenterica superior
• Copus: menyilang midline
• Cauda:menuju lig. Lienorenalis  berhubungan
dengan hilus limpa

D_FURQONITA/2007 136
Pancreas (3)
Batas anterior
• Colon transversum
• Perlekatan mesocolon transversum
• Bursa omentalis
• Gaster
Batas posterior
• Ductus choledochus
• V. Porta, V. Lienalis, V. Cava inferior
• Aorta, A. Mesenterica superior
• M. Psoas kiri
• Ren sinistra, Gld. Suprarenal sinistra
• Hilus lien

D_FURQONITA/2007 137
Pancreas (4)
• Ductus pancreaticus major: dari cauda
pancreas  menembus dinding
posteromedial bagian kedua duodenum
 bermuara kedalam ampula Vater
bersama ductus choledochus
• Ductus pancreaticus accesorius (minor):
tidak selalu ada, bermuara di duodenum
sedikit diatas ductus major

D_FURQONITA/2007 138
Lien
• Massa lunak, bentuk
oval  organ lymphoid
besar
• Lokasi di kiri atas
abdomen antara gaster
dan diaphragma; regio
hypochondrium
sinistra

D_FURQONITA/2007 139
LIEN (2)
• Sumbu panjang costae X
• Polus inferior berjalan ke
depan hingga linea
axillaris media  tidak
dapat diraba pada palpasi
• Margo anterior 
incisura lienalis

D_FURQONITA/2007 140
LIEN (3)

• Dilapisi peritoneum  dari hilus (ligamentum


Gastrolienalis) s/d curvatura major gaster (isi:
av. Gastrica brevis; av. Gastroepiploica sinistra)
• Ke Ren sinistra  ligamentum lieno-renalis (isi:
av. Lienalis; cauda pancreas)

D_FURQONITA/2007 141
LIEN (4)
Batas anterior:
• Lambung, cauda pancreas, flexura coli sinistra
• Ren sinistra terletak pada margo medial
Batas posterior:
• Diaphragma, pleura sinistra (recessus
costodiaphrag-matica sinistra), pulmo sinistra,
costae IX,X,XI sinistra)

D_FURQONITA/2007 142
D_FURQONITA/2007 143
D_FURQONITA/2007 144
D_FURQONITA/2007 145
PENDARAHAN
SISTEM PENCERNAAN

D_FURQONITA/2007 146
PEMBULUH NADI ORGAN-ORGAN
PENCERNAAN DI ABDOMEN

PEMBULUH NADI UTAMA ORGAN-ORGAN PENCERNAAN DI


ABDOMEN BERASAL DARI 3 CABANG ANTERIOR AORTA
ABDOMINALIS, YAITU :

• A. COELIACA (TRUNCUS COELIACUS)

• A. MESENTERICA SUPERIOR

• A. MESENTERICA INFERIOR

D_FURQONITA/2007 147
TIGA CABANG UTAMA AORTA ABDOMINALIS

TRUNCUS COELIACUS

A. MESENTERICA SUPERIOR

AORTA
ABDOMINALIS
A. MESENTERICA INFERIOR

D_FURQONITA/2007 148
PENDARAHAN ORGAN-ORGAN PENCERNAAN

• A. COELIACA
mendarahi organ-organ yg berasal dari foregut ] esofagus pars
abdominalis, gaster, duodenum (sampai batas papilla duodenalis
major Vateri), hepar, pancreas & vesica fellea

• A. MESENTERICA SUPERIOR
mendarahi organ-organ yang berasal dari midgut ] duodenum
pars descendens (inferior papilla duodenalis major), jejunum, ileum,
caecum, appendix , colon ascendens, 2/3 colon transversum

• A. MESENTERICA INFERIOR
mendarahi organ-organ yang berasal dari hindgut ] 1/3 colon
transversum,colon descendens, colon sigmoid, rectum, anus

D_FURQONITA/2007 149
DiISTRIBUSI PENDARAHAN PADA
ORGAN-ORGAN PENCERNAAN

FOREGUT

MIDGUT

HINDGUT

D_FURQONITA/2007 150
A. COELIACA (TRUNCUS COELIACUS)

Dicabangkan dari aorta abdominalis


di bawah hiatus aorticus (kira-
kira setinggi Vertebra Thoracalis A. HEPATICA COMMUNIS
XII – Vertebra Lumbalis I) A. GASTRICA
SINISTRA

Mempercabangkan :
A. GASTRICA SINISTRA

A. LIENALIS

A. HEPATICA COMMUNIS A. LIENALIS

D_FURQONITA/2007 151
CABANG-CABANG A. COELIACA

A. GASTRICA SINISTRA
] ke arah kurvatura minor gaster, juga mempercabangkan rami
esofagei

A. LIENALIS
cabang terbesar a. coeliaca, terletak di sepanjang tepi atas pancreas
menuju ke lien, mempercabangkan : A. gastroepiploica sinistra,
A.gastrica brevis, rami pancreatici, rami lienalis

A. HEPATICA COMMUNIS
mempercabangkan :
A. gastrica dextra
A. hepatica propria ] A. hepatica dextra & A. hepatica sinistra
A. gastroduodenale ] A. pancreaticoduodenalis superior
A. gastroepiploica dextra
D_FURQONITA/2007 152
A. LIENALIS & CABANG-CABANGNYA

A. GASTRICA BREVIS

A. GASTROEPIPLOICA
SINISTRA

A. LIENALIS

D_FURQONITA/2007 153
A. HEPATICA COMMUNIS & CABANG-
CABANGNYA
A. HEPATICA DEXTRA

A. HEPATICA SINISTRA

A. HEPATICA PROPRIA

A. GASTRODUODENALE
A. HEPATICA COMMUNIS

A. GASTRICA DEXTRA

D_FURQONITA/2007 154
A. MESENTERICA SUPERIOR
DICABANGKAN DARI AORTA ABDOMINALIS TEPAT DI
BAWAH A. COELIACA
DISILANG DI SEBELAH ANTERIOR OLEH V. LIENALIS &
CAPUT PANCREAS
ALAT-ALAT YANG TERLETAK POSTERIOR TERHADAP
ARTERI INI ADALAH : V. RENALIS SINISTRA, PROCESSUS
UNCINATUS PANCREAS & PARS INFERIOR DUODENUM
MEMPERCABANGKAN :
A. PANCREATICODUODENALIS INFERIOR
A. INTESTINALES ] aa. jejunales, aa. ileae
A. ILEOCOLICA ] a. appendicularis
A. COLICA DEXTRA
A. COLICA MEDIA

D_FURQONITA/2007 155
CABANG-CABANG
A.MESENTERICA SUPERIOR

A. COLICA MEDIA
A. PANCREATICODUODENALIS INFERIOR
A. MESENTERICA SUPERIOR

A.COLICA DEXTRA JEJUNUM

AA. JEJUNALES

A. ILEOCOLICA

AA. ILEAE

A. APPENDICULARES

D_FURQONITA/2007 156
A. MESENTERICA INFERIOR
DICABANGKAN DARI AORTA ABDOMINALIS SETINGGI
VERTEBRA LUMBALIS III
MEMPERCABANGKAN :
A. COLICA SINISTRA
[ mendarahi colon descendens, beranastomosis dengan a.colica media
dan aa. sigmoideae
Aa. SIGMOIDEAE
[ mendarahi colon sigmoid, beranastomosis dengan a. colica sinistra
dan a. haemorrhoidalis superior
A. HAEMORRHOIDALIS SUPERIOR (A.RECTALIS SUPERIOR)
[ cabang terminal a. mesenterica inferior, setinggi Vertebra Sacralis III
bercabang 2, yang beranastomosis dengan a. rectalis media (cabang
a.illiaca.interna) dan a. rectalis inferior (cabang a. pudenda interna)

D_FURQONITA/2007 157
CABANG-CABANG
A.MESENTERICA INFERIOR

A. COLICA SINISTRA

A. MESENTERICA INFERIOR
A. RECTALIS SUPERIOR

Aa. SIGMOOIDEAE

D_FURQONITA/2007 158
PEMBULUH BALIK ORGAN-ORGAN
PENCERNAAN DI ABDOMEN

• PEMBULUH-PEMBULUH BALIK YANG MEMBAWA DARAH


DARI ORGAN-ORGAN PENCERNAAN DI ABDOMEN
(KECUALI BAGIAN INFERIOR RECTUM) SEMUANYA MELALUI
SUATU SISTEM VENA YANG DISEBUT :

SISTEM VENA PORTA

D_FURQONITA/2007 159
SISTEM VENA PORTA
• MEMBAWA DARAH DARI GASTER, DUODENUM, JEJUNUM,
ILEUM, COLON, RECTUM, PANCREAS, VESICA FELLEA
MENUJU KE HEPAR SEBELUM AKHIRNYA BERMUARA KE
VENA CAVA INFERIOR
• VENA PORTA DIBENTUK DARI PERSATUAN V. LIENALIS DAN
V. MESENTERICA SUPERIOR, LETAKNYA DI POSTERIOR
COLLUM PANCREAS, SETINGGI VERTEBRA LUMBALIS II,
PANJANG NYA 8 CM
• VENA PORTA MELINTAS DI POSTERIOR PARS SUPERIOR
DUODENUM, OMENTUM MINUS, MASUK KE PORTA HEPATIS
BERSAMA-SAMA DENGAN DUCTUS CHOLEDOCHUS DAN
A.HEPATICA PROPRIA

D_FURQONITA/2007 160
VENA PORTA

V. PORTA

V. LIENALIS
V.MESENTERICA INFERIOR
V. MESENTERICA SUPERIOR

D_FURQONITA/2007 161
ALIRAN PEMBULUH BALIK PORTA

D_FURQONITA/2007 162
SISTEM PORTOCAVAL
ADANYA HUBUNGAN ANTARA SISTEM V. PORTA & V. CAVA
MELALUI VENA-VENA DI BEBERAPA TEMPAT :
• PARS ABDOMINAL ESOFAGUS ] antara cabang-cabang V. Gastrica sinistra
(V.PORTA) dan cabang-cabang esofageal dari V. Azygos &
V.hemiazygos (sistemik)
• UMBILICUS ] Vv. PARAUMBILICALES SAPPEYI &
Vv.EPIGASTRICA (sistemik)
• AREA NUDA HEPAR ] Vv.hepatica dengan Vv.intercostales &
V.phrenica (sistemik)
• CANALIS ANALIS ] V.RECTALIS SUPERIOR (PORTA)
denganV.RECTALIS MEDIA & V.RECTALIS INFERIOR (sistemik)

D_FURQONITA/2007 163
SISTEM PORTOCAVAL
Cabang-cabang ke v. azygos

V. PORTA

LIG. TERES &


VV.PARAUMBICALES

Vena-vena superficialis di dinding


abdomen
V. CAVA INFERIOR

V.RECTALIS SUPERIOR

V. RECTALIS INFERIOR

D_FURQONITA/2007 164
APLIKASI KLINIS
OBSTRUKSI PADA VENA PORTA DAPAT MENGAKIBATKAN
HIPERTENSI PORTAL

ADANYA ANASTOMOSIS ANTARA SISTEM VENA PORTA &


SISTEM VENA CAVA, DAPAT MENIMBULKAN BEBERAPA
GAMBARAN KLINIS, APABILA TERJADI HIPERTENSI PORTAL :
• CAPUT MEDUSAE ] DI SEKITAR UMBILIKUS
• VARICES ESOFAGEAL ] DI PARS ABDOMINALIS ESOFAGUS,
DAPAT MENYEBABKAN HEMATEMESIS
• HAEMORRHOID ] PADA CANALIS ANALIS , DAPAT
TERJADI PERDARAHAN

D_FURQONITA/2007 165
PEMBULUH LIMFE
ORGAN-ORGAN
PENCERNAAN

D_FURQONITA/2007 166
PEMBULUH LIMFE ORGAN-ORGAN
PENCERNAAN
• PEMBULUH LIMFE DARI ORGAN-ORGAN PENCERNAAN
HAMPIR SELURUHNYA DIALIRKAN KE DALAM DUKTUS
TORASIKUS
• PEMBULUH INI SEJALAN DENGAN ARTERI YANG
MENDARAHI ORGAN-ORGAN PENCERNAAN
• TERDIRI DARI :
NN.LL. COELIACUS ] NN.LL.GASTRICA, NN.LL. HEPATICA,
NN.LL.PANCREATICOLIENALIS
NN.LL. MESENTERICA SUPERIOR ] NN.LL. MESENTERICA,
NN.LL. ILEOCOLICA
NN.LL. MESENTERICA INFERIOR ( menerima aliran limfe dari
colon descendens, sigmoid, pars superior rectum, pars superior canalis
analis )

D_FURQONITA/2007 167
ALIRAN LIMFE ORGAN PENCERNAAN
NN.LL. GASTRICA ] terletak di sepanjang kurvatura minor, menerima
aliran limfe dari esofagus, kurvatura minor, aspek poterior-anterior-inferior
gaster
NN.LL. HEPATICA ] terletak bersama a.hepatica, menerima aliran
limfe dari gaster, duodenum, hepar, vesica fellea & pancreas
NN.LL. PANCREATICOLIENALIS ] terletak sepanjang a.lienalis
menerima aliran limfe dari gaster, limpa dan pancreas
NN.LL. MESENTERICA ] sepanjang a.mesenterica superior,
menerima limfe dari jejunum, ileum (kecuali ileum terminale)
NN.LL. ILEOCOLICA ] sepanjang a.ileocolica, menerima limfe
dari ileum terminale, appendix, caecum, colon ascendens
NN.LL. MESOCOLICA TRANSVERSUM ] di antara mesocolon
transversum, menerima limfe dari colon transversum, colon
descendens, colon sigmoid

D_FURQONITA/2007 168
NN.LL. COELIACUS

NN.LL.COELIACUS

NN.LL.GASTRICUS
NN.LL.PANCREATICOLIENALIS

D_FURQONITA/2007 169
NN.LL.COELIACUS

NN.LL.COELIACUS

NN.LL.CYSTICUS

NN.LL.HEPATICUS

D_FURQONITA/2007 170
NN.LL.MESENTERICA SUPERIOR &
INFERIOR
NN.LL.MESOCOLICA
TRANSVERSA

NN. LL.MESENTERICA

NN.LL.MESENTERICA
INFERIOR
NN.LL.ILEOCOLICA

D_FURQONITA/2007 171
PERSARAFAN SISTEM
PENCERNAAN

D_FURQONITA/2007 172
PERSARAFAN SISTEM PENCERNAAN

Parasimpatis :
• meningkatkan gerakan peristaltik
• Meningkatkan sekresi kelenjar pencernaan

Simpatis :
• Menghambat gerakan peristaltik
• Meningkatkan kontraksi otot sphincter

D_FURQONITA/2007 173
D_FURQONITA/2007 174
PARASIMPATIS
Pusat : craniosacral
Nucleus dorsalis N.X 
esofagus, gaster, hepar,
pancreas, duodenum,
yeyunum, ileum, colon
asenden, 2/3 proximal
colon transversum
Sacral 2-4  1/3 proximal
colon transversum, rectum,
anus

D_FURQONITA/2007 175
Simpatis
Pusat : thoracolumbal
Ganglion prevertebralis :
• Ggl coeliacum
• Ggl. Mesenterica superior
• Ggl. Mesenterica inferior

D_FURQONITA/2007 176
D_FURQONITA/2007 177

Anda mungkin juga menyukai