2012)
MATEMATIKA 4 (KUR. 2007)
METODE NUMERIK PADA
PERSAMAAN DIFFERENSIAL
• Setiap metode numerik akan menghasilkan solusi hampiran pada titik x0,
x1, x2, …, xi; dimana selisih antara dua nilai x yang berurutan adalah
konstan sebesar xi+1 – xi = h (i = 0, 1, 2, …, N), disebut sebagai step-size
• Solusi hampiran dari xi dinyatakan sebagai y(xi) atau yi. Solusi eksak dari xi
dinyatakan sebagai Y(xi) atau Yi. Sekali nilai yi diketahui, maka dari
persamaan di atas dapat ditulis:
h2
y x i 1 y x i hy ' x i y ' ' i
2
b a
dengan xi < i < xi+1; h xxii1=ax+i ih;
dan i = 0, 1, 2, .., N
N
dy
Dan karena y(xi) memenuhi persamaan diferensial y' ( xi ) f ( x , y ); a x b
dx
dan y(a) = , maka
h2
y x i 1 y x i hf x i , y(xi ) y ' ' i
2
METODE EULER
• Contoh 1:
Diketahui persamaan diferensial orde 1: y’ = y; 0 x 1; y(0) = 1 dan N = 5
• Solusi:
b a 1 0
dan xi = a + ih = 0.2i;
h 0.i2= 0, 1, 2, …, 5
N 5
• Contoh 2 :
Diketahui persamaan diferensial orde 1: y’ = y2 + 1; 0 x 1; y(0) = 0 dan N = 5
• Solusi:
b a 1 0
h i = 0,1,0.2,
dan xi = a + ih = 0.2i; 2 …, 5
N 5
• Maka:
i = 0; x0 = 0, y0 = 0
i = 1; x1 = 0.2, y1 = 0.2 y02 + yo + 0.2 = 0.2 (0)2 + (0) + 0.2 = 0.2
i = 2; x2 = 0.4, y2 = 0.2 y12 + y1 + 0.2 = 0.2 (0.2)2 + (0.2) + 0.2 = 0.408
i = 3; x3 = 0.6, y3 = 0.2 y22 + y2 + 0.2 = 0.2 (0.408)2 + (0.408) + 0.2 = 0.6413
i = 4; x4 = 0.8, y4 = 0.2 y32 + y3 + 0.2 = 0.2 (0.6413)2 + (0.6413) + 0.2 = 0.9236
i = 5; x5 = 1.0, y5 = 0.2 y42 + y4 + 0.2 = 0.2 (0.9236)2 + (0.9236) + 0.2 = 1.2942
METODE EULER – Contoh 2
• Terlihat bahwa galat yang terjadi pada metode Euler terus membesar
dengan bertambahnya iterasi.
METODE RUNGE – KUTTA
1
y i 1 y i k1 2k2 2k3 k4
6
k1 hf x i , y i
1 1
k2 hf x i h, y i k1
2 2
1 1
k3 hf x i h, y i k2
2 2
k4 hf x i h, y i k3
METODE RUNGE – KUTTA -- Contoh 1
• Contoh 1
Diketahui persamaan diferensial orde 1: y’ = y; 0 x 1; y(0) = 1 dan N = 5
• Solusi:
dan bxi =aa + ih
1 =00.2i;
i = 0, 1, 2, …, 5
h 0 .2
N 5
i = 0; x0 =0; y0 = 1
k1 hf x 0 , y 0 hy 0 0.21 0.2
1 1 1 0. 2
k2 hf x 0 h, y 0 k1 h y 0 k1 0.21 0.22
2 2 2 2
1 1 1 0.22
k3 hf x 0 h, y 0 k2 h y 0 k2 0.21 0.222
2 2 2 2
k4 hf x 0 h, y 0 k3 h y 0 k3 0.21 0.222 0.2444
1 1
y 1 y 0 k1 2k2 2k3 k4 1 0.2 2 0.22 2 0.222 0.2444 1.2214
6 6
METODE RUNGE – KUTTA -- Contoh 1
• i = 1; x1 =0.2; y1 = 1.2214
k1 hf x2 , y2 hy 2 0.21.4918 0.2984
1 1 h
k 2 hf x2 h, y2 k1 h y2 k1 0.21.4918
0.2984 0.3282
2 2 2 2
1 1 h
k3 hf x2 h, y2 k 2 h y2 k 2 0.21.4918
0.3282 0.3312
2 2 2 2
k 4 hf x2 h, y2 k3 h y2 k3 0.21.4918 0.3312 0.3646
1
y3 y 2 k1 2k2 2k3 k4 1.4918 1 0.2984 2 0.3282 2 0.3312 0.3646
6 6
1.8221
METODE RUNGE – KUTTA -- Contoh 1
• i = 3; x3 =0.6; y3 = 1.8221
k1 hf x 0 , y 0 h y 02 1 0.2 0 2 1 0.2
1 1
1
2
0 . 2
2
k2 hf x 0 h, y 0 k1 h y 0 k1 1 0.2 0
1 0.2020
2 2 2 2
1 1 1
2
0 . 2020
2
k3 hf x 0 h, y 0 k2 h y 0 k2 1 0.2 0 1 0.2020
2 2 2 2
k4 hf x 0 h, y 0 k3 h y 0 k3 2 1 0.2 0 0.2020 2 1 0.2082
1 1
y 1 y 0 k1 2k2 2k3 k4 0 0.2 2 0.2020 2 0.2020 0.2082
6 6
0.2027
METODE RUNGE – KUTTA -- Contoh 1
• i = 1; x1 =0.2; y1 = 0.2027
k1 hf x1, y 1 h y 12 1 0.2 0.2027 2 1 0.2082
1 1 1
2
0 . 2082
2
k2 hf x1 h, y 1 k1 h y 1 k1 1 0.2 0.2027 1 0.2188
2 2 2 2
1 1
1
2
0 . 2188
2
k3 hf x1 h, y 1 k2 h y 1 k2 1 0.2 0.2027 1 0.2195
2 2 2 2
k4 hf x1 h, y 1 k3 h y 1 k3 2 1 0.2 0.2027 0.2195 2 1 0.2357
1 1
y 2 y 1 k1 2k2 2k3 k4 0.2027 0.2082 2 0.2188 2 0.2195 0.2357
6 6
0.4228
METODE RUNGE – KUTTA -- Contoh 1
• i = 2; x2 =0.4; y2 = 0.4228
k1 hf x 2 , y 2 h y 22 1 0.2 0.42282 1 0.2358
1 1 1
2
0 . 2358
2
k2 hf x 2 h, y 2 k1 h y 2 k1 1 0.2 0.4228 1 0.2585
2 2 2 2
1 1
1
2
0 . 2585
2
k3 hf x 2 h, y 2 k2 h y 2 k2 1 0.2 0.4228 1 0.2610
2 2 2 2
k4 hf x 2 h, y 2 k3 h y 2 k3 2 1 0.2 0.4228 0.2610 2 1 0.2935
1 1
y 3 y 2 k1 2k2 2k3 k4 0.4228 0.2358 2 0.2585 2 0.2610 0.2935
6 6
• Silakan dicoba untuk i = 3 dan i = 4, untuk mendapatkan y4 dan y5
0.6842
METODE RUNGE - KUTTA -- Contoh 1 dan 2
i xn yn Yn Yn - yn i xn yn Yn Yn - yn
0 0 1 1 0 0 0 0 0 0
1 0.2 1.2214 1.2214 0.0000 1 0.2 0.2027 0.2027 0.0000
2 0.4 1.4918 1.4918 0.0000 2 0.4 0.4228 0.4223 0.0005
3 0.6 1.8221 1.8221 0.0000 3 0.6 0.6842 0.6841 0.0001
4 0.8 2.2255 2.2255 0.0000 4 0.8 1.0297 1.0296 0.0001
5 1.0 2.7182 2.7183 0.0001 5 1.0 1.5575 1.5574 0.0001
• Terlihat bahwa galat yang terjadi pada metode Runge - Kutta sangat kecil,
dibandingkan dengan galat pada metode Euler.
METODE NUMERIK UNTUK PDB
ORDE 2 ATAU LEBIH
• Contoh 2
Diketahui PDB orde 2 sebagai berikut:
3x2y’’ – xy’ + y = 0; y(1) = 4; y’(1) = 2
Definisikan: z = y’, maka z(1) = y’(1) = 2 dan z’ = y’’.
Selanjutnya PDB yang diketahui dapat ditulis:
xy ' y xz - y
y'' 2
; z' 2
; dimana y' z; y(1) 4; z(1) 2
3x 3x
METODE RUNGE – KUTTA
UNTUK PDB ORDE 2 ATAU LEBIH
1
y i 1 y i k1 2k2 2k3 k4
6
1
zi 1 zi l1 2l2 2l3 l4
6
k1 hf x i , y i , zi
l1 hg x i , y i , zi
1 1 1
k2 hf x i h, y i k1, zi l1
2 2 2
1 1 1
l2 hg x i h, y i k1, zi l1
2 2 2
1 1 1
k3 hf x i h, y i k2 , zi l2
2 2 2
1 1 1
l3 hg x i h, y i k2 , zi l2
2 2 2
k4 hf x i h, y i k3 , zi l3
l4 hg x i h, y i k3 , zi l3
METODE RUNGE – KUTTA
(CONTOH PDB ORDE 2)
• Diketahui persamaan diferensial orde 2:
y’’ – 3y’ + 2y = 0; 0 x 1; y(0) = -1; y’(0) = 0 dan N = 5
• Solusi:
y’’ = z’ dan y’ = z = f(x, y, z) serta z’ = g(x, y, z) sehingga
y’’ = 3y’ – 2y atau z’ = g(x, y, z) = 3z – 2y
x0 = 0; y(0) = -1 dan z(0) = y’(0) = 0
METODE RUNGE – KUTTA
(CONTOH PDB ORDE 2)
b a 1 0 = 0.2i; i = 0, 1, 2, …, 5
h dan xi = a + ih 0 .2
N 5
y’ = f(x, y, z) = z dan z’ = g(x, y, z) = 3z – 2y
• i = 0; x0 = 0; y0 = -1; z0 = 0
k1 hf x 0 , y 0 , z 0 h z 0 0 .2 0 0
l1 hg x 0 , y 0 , z 0 h 3 z 0 2 y 0 0.2 3 0 2 1 0.4
1 1 1 1 0.4
k2 hf x 0 h, y 0 k1, z 0 l1 h z 0 l1 0.2 0 0.04
2 2 2 2 2
1 1 1 1 1
l2 hg x 0 h, y 0 k1, z 0 l1 h 3 z 0 l1 2 y 0 k1
2 2 2 2 2
0.4 0
0.2 3 0 2 1 0. 52
2 2
METODE RUNGE – KUTTA
(CONTOH PDB ORDE 2)
1 1 1 1 0.52
k3 hf x 0 h, y 0 k2 , z 0 l2 h z 0 l2 0.2 0 0 .052
2 2 2 2 2
1 1 1 1 1
l3 hg x 0 h, y 0 k2 , z 0 l2 h 3 z 0 l2 2 y 0 k2
2 2 2 2 2
0.52 0.04
0.2 3 0 2 1 0 .548
2 2
k4 hf x 0 h, y 0 k3 , z 0 l3 h z 0 l3 0 .2 0 0 .548 0.1096
l4 hg x 0 h, y 0 k3 , z 0 l3 h 3 z 0 l3 2 y 0 k3
0.2 3 0 0 .548 2 1 (0.052 0 .708
1
y1 y 0 k1 2k2 2k3 k4 1 1 (0 2 0.04 2 0.052 0.1096) 0.9511
6 6
1 1
z1 z0 l1 2l2 2l3 l4 0 (0.4 2 0.52 2 0.548 0.708) 0.5407
6 6
METODE RUNGE – KUTTA
(CONTOH PDB ORDE 2)
• i = 1; x1 = 0.2; y1 = -0.9511; z1 = 0.5407
k1 hf x 1, y 1, z1 h z1 0.2 0.5407 0.1081
l1 hg x 1, y 1, z1 h 3 z1 2 y 1 0.2 3 0 .5407 2 0.9511 0.7049
1 1 1 1 0.7049
k2 hf x 1 h, y 1 k1, z1 l1 h z1 l1 0.2 0.5407 0.1786
2 2 2 2 2
1 1 1 1 1
l2 hg x 1 h, y 1 k1, z1 l1 h 3 z1 l1 2 y 1 k1
2 2 2 2 2
0.7409 0.1081
0 .2 3 0.5407 2 0.9511 0.9055
2 2
METODE RUNGE – KUTTA
(CONTOH PDB ORDE 2)
1 1 1 1 0.9055
k3 hf x 1 h, y 1 k2 , z1 l2 h z1 l2 0.2 0.5407 0.1987
2 2 2 2 2
1 1 1 1 1
l3 hg x 1 h, y 1 k2 , z1 l2 h 3 z1 l2 2 y 1 k2
2 2 2 2 2
0.9055 0.1786
0. 2 3 0.5407 2 0 .9511 0 .9408
2 2
k4 hf x 1 h, y 1 k3 , z1 l3 h z1 l3 0.2 0.5407 0.9048 0. 2891
l4 hg x 1 h, y 1 k3 , z1 l3 h 3 z1 l3 2 y 1 k3
0. 2 3 0.5407 0.9048 2 0.9511 0.1987 1.1683
1 1
y 2 y 1 k1 2k2 2k3 k4 0.9511 (0.1081 2 0.1786 2 0.1987 0.2891)
6 6
0.7591
1
z2 z1 l1 2l2 2l3 l4 0.5407 1 (0.7049 2 0.9055 2 0.9408 1.1683)
6 6
1.4683
METODE RUNGE – KUTTA
(CONTOH PDB ORDE 2)
• i = 2; x2 = 0.4; y2 = -0.7591; z2 = 1.4683
k1 hf x 2 , y 2 , z 2 h z 2 0.2 1.4683 0.2937
l1 hg x 2 , y 2 , z 2 h 3 z 2 2 y 2 0.2 3 1.4683 2 0.7591 1.1846
1 1 1 1 1.1846
k2 hf x 2 h, y 2 k1, z 2 l1 h z 2 l1 0.2 1.4683 0.4121
2 2 2 2 2
1 1 1 1 1
l2 hg x 2 h, y 2 k1, z 2 l1 h 3 z 2 l1 2 y 2 k1
2 2 2 2 2
1.1846 0.2937
0.2 3 1.4683 2 0.7591 1.4813
2 2
METODE RUNGE – KUTTA
(CONTOH PDB ORDE 2)
1 1 1 1 1.4813
k3 hf x 2 h, y 2 k2 , z 2 l2 h z 2 l2 0.2 1.4683 0.4418
2 2 2 2 2
1 1 1 1 1
l3 hg x 2 h, y 2 k2 , z 2 l2 h 3 z 2 l2 2 y 2 k2
2 2 2 2 2
1.4813 0.4121
0.2 3 1.4683 2 0.7591 1.5466
2 2
k4 hf x 2 h, y 2 k3 , z 2 l3 h z 2 l3 0 .2 1 .4683 1.5466 0.6030
l4 hg x 2 h, y 2 k3 , z 2 l3 h 3 z 2 l3 2 y 2 k3
0.2 3 1.4683 1.5466 2 0.7591 0.4418 1.9359
1 1
y 3 y 2 k1 2k2 2k3 k4 0.7591 (0.2937 2 0.4121 2 0.4418 0.6030)
6 6
0.3250
1
z3 z2 l1 2l2 2l3 l4 1.4683 1 (1.1846 21.4813 21.5466 1.9359)
6 6
2.9977
METODE RUNGE – KUTTA
(CONTOH PDB ORDE 2)
• Solusi eksak dari PDB yang diberikan:
y’’ – 3y’ + 2y = 0; 0 x 1; y(0) = -1; y’(0) = 0 dan N = 5
b a 1 0
h 0. 1
N 10
METODE RUNGE – KUTTA
(CONTOH PDB ORDE 2)
• i = 0; x0 = 0; y0 = -1; z0 = 0
k1 hf x 0 , y 0 , z 0 h z 0 0.1 0 0
l1 hg x 0 , y 0 , z 0 h 3 z 0 2 y 0 0 .1 3 0 2 1 0.2
1 1 1 1 0.2
k2 hf x 0 h, y 0 k1, z 0 l1 h z 0 l1 0.1 0 0.01
2 2 2 2 2
1 1 1 1 1
l2 hg x 0 h, y 0 k1, z 0 l1 h 3 z 0 l1 2 y 0 k1
2 2 2 2 2
0 .2 0
0.1 3 0 2 1 0.23
2 2
METODE RUNGE – KUTTA
(CONTOH PDB ORDE 2)
1 1 1 1 0.23
k3 hf x 0 h, y 0 k2 , z 0 l2 h z 0 l2 0.1 0 0.0115
2 2 2 2 2
1 1 1 1 1
l3 hg x 0 h, y 0 k2 , z 0 l2 h 3 z 0 l2 2 y 0 k2
2 2 2 2 2
0.23 0.01
0 .1 3 0 2 1 0.2335
2 2
k4 hf x 0 h, y 0 k3 , z 0 l3 h z 0 l3 0.1 0 0.2335 0.0234
l4 hg x 0 h, y 0 k3 , z 0 l3 h 3 z 0 l3 2 y 0 k3
0 .1 3 0 0.2335 2 1 0.0115 0.2678
1 1
y 1 y 0 k1 2k2 2k3 k4 1 (0 2 0.01 2 0.0115 0.0234) 0.9889
6 6
1 1
z1 z0 l1 2l2 2l3 l4 0 (0.2 2 0.23 2 0.2335 0.2678) 0.2325
6 6
METODE RUNGE – KUTTA
(CONTOH PDB ORDE 2)
• Untuk i = 0, diperoleh sebagai hasil akhir berupa solusi hampiran:
y1 = -0.9889
Solusi eksak Y1 = -0.9889
Sehingga, galat (error) = 0.0000
• Sebagai latihan, hitunglah nilai y2, y4, y6 dari contoh yang diberikan
menggunakan h = 0.1 dan bandingkan hasilnya dengan hasil yang
diperoleh apabila menggunakan h = 0.2
h = 0.1 h = 0.2
y2 y1
y4 y2
y6 y3 dst.
AKHIR MATERI METODE NUMERIK
PADA PERSAMAAN DIFERENSIAL
TERIMA KASIH.