DAFTAR ISI
1. AKSARA GHJNG ( AKSARA KN ) Hal 2 2. AKSARA PASANGAN AKSARA KN .....Hal 3 3. CONTO AKSARA GHAJANG BAN PASANGANNA Hal 4 4. PANGANGGHUY ....Hal 6
5. DH TANDH ..Hal 9 6. AKSARA RJ BAN PASANGAN, ANGKA CARAKA MADURA...Hal 11 7. ANGKA CARAKA ..Hal 11 8. AKSARA REKAAN BAN PASANGAN ..Hal 12 9. AKSARA PANJINGAN .Hal 12
CARAKA MADURA
ATORAN UMUM TOLSAN CARAKA MADURA
I. II. III. IV. V. Tolsan caraka kodhu aghantong ka gharis attas. Rajana aksara satengnga gharis. Aksara caraka kodhu ondung ka kanan. Kodhu e ela`en sagharis. Tolesan caraka ta` ngangghuy spasi antara oca` edalam okara (kalimat) otaba jughan edalam frasa.
a f p m
2
n t d g
c s j b
r w y q
k l v z
SMP NEGERI 1 SILO
CARAKA MADURA
CONTONA NOLES AKSARA CARAKA
H F P M
KETERANGAN :
N T D G B
C S J Y W
K L V Z
1. Pasangan bada duwa` ( 2 ) a. Dhampengan : ( etoles di erenganna aksara se epasangen ya`ni aksara ghajang ). b. Ghantongan : (etoles di babana aksara se epasangen ya`ni aksara ghajang ).
CARAKA MADURA
2. Gunana pasangan engghi paneka kaangghuy mate`e aksara ghajang. 3. Aksara ghajang se pasange pasangan enyamae Sasegek ( aksara mate ). 4. Pasangan enyamae Panyegek. 5. Dhampengan bada tello` ( 3 ) engghi paneka : H .S .P 6. Bada duwa` pasangan se etoles asambhung sareng sasegegga ( aksara mate ) engghi paneka: Ghantongan ..N (na ) sareng Ghantongan ...V (nya ). 7. Salaenna Ghantongan ..N (na ) sareng Ghantongan ...V (nya ), kodhu etoles apesa sareng sasegegga ( aksara mate ). Contona tolesan caraka ngangghuy aksara pasangan:
? psHps = Pas apsa , [mosN = Mosna. ? pnC = Panca, sjnRt = Sajan rata.
a n c r k f t
H N C R K F T
Sajan narema
Sajan cakang
Sajan raja
Sajan kene`
Tandu`
Sajan tera`
CARAKA MADURA
8
s w l p d j y v m g b q z
S W L P D J Y V M G B Q Z
sjnS[a [soltWjib\ sjnLr= sjnPns\ tnD [aonJzn\ a[poyY bnVh sjnMnis\ sjnGegeh sjnBiru me[lLpetQ fujnZi[nom\
Sajan sae
Solat wajib
10
Sajan larang
11
Sajan panas
12
Tandha
13
Onjangan
14
Apoyya
15
Bannya`
16
Sajan manis
17
Sajan gege`
18
Sajan biru
19
Melle petdha
20
Dujan nginum
CARAKA MADURA
Panganghuy
[ .
lenge
[o
Lenge-longo
.Soko molja
Cetak/nyetak
=
Cekcek/nyekcek
h
Bisat/biknyan
e
metpet
.\
papaten
..u
Soko/nyoko
./
lajar
.]
cakra
}
kerretperper
Keterangan
Gunana ban carana aguna`aghi panganghuy. Panganghuy paneka gunana kaangghuy ngaolle monye se acem-macem (ana-barna) al: 1. [. (lenge) gunana kaangghuy ngaolle monye cemper dhammang - engghi paneka ( ) contona:
3. i ( cetak/nyetak) gunana kaangghuy ngaolle monye engghi paneka ( i ) contona: ai ri, tiri, kiri , gigi
4. u (soko/nyoko) gunana kaangghuy ngaolle monye engghi paneka ( u ) contona: guru, turu, kuku, tugu, susu 5. / (lajar) gunana kaangghuy ngaolle monye mate ngetter ( r ) contona: [n[n/, [n[t/, [g[s/, suku/
CARAKA MADURA
6. .=. (cekcek/nyekcek) gunana kaangghuy ngaolle monye mate ngeng-ngeng ( ng ) contona: r=r=. ki=[ko=, l=su=, [co=[co=
7. h (bisat) gunana kaangghuy ngaolle monye mate ngerjhat ( ..`) contona: anh, [ao[toh. [c[loh, [co[loh
8. .e (metpet) gunana kaangghuy ngaolle monye sompet ( pet-pet ) contona: ke/ke /, ce/ce /, [tke/. pe=pe=. lbe= a.
b.
9. \
Aksara matena a otaba k paneka nganghuy .h Contona: kbeh ta` olle e toles kbek \ Aksara matena r paneka nganghuy ./ Contona: sem/ ta` olle e toles semr\
Aksara matena z paneka nganghuy .= Contona: lbe= ta` olle e toles lbez\
CARAKA MADURA
10. ] (cakra/peder) gunana kaangghuy ngaolle sowara panjingan ngetter sowarana. contona: n], f], t], p]
CARAKA
ARTENA
CARAKA MADURA
Keterangan : } (kerret/perper) paneka kadadhiyanna dari .] (cakra) sareng
~(cerrek )
..- ( soko molja ) gunana kaangghuy ngaolle monye panjingan YA Contona ARTENA CARAKA ARTENA
CARAKA
k-ai geb-/
Kyai Gebyar
[ko[p-o/ set-
kopyor Setya
Dha-tandha
?......... Dek-adek ; ; . longse ,, 0,,
Pada panca`
Pada pangkat
,
lengsa
?0?
Pada guru
Pada luhur/mojiya
Pada madya
Pada andhap
Pada becce`
CARAKA MADURA
Keterangan : 1.
, ( longse) artena titik. ?0?( pada guru ) kaangghuy tandhana paddana tembang otaba padda
andhegghanna tembang.
4.
5.
,,0,, ( pada panca` ) jughan kaangghuy tandhana paddana tembang otaba padda
andhegghanna tembang.
6. ; 7.
8. 9.
10. ( pada becce` ) egunaaghi e dalam tembang kaangghuy aobana tembang se bada e bagian ada`. 11. ( pada mandrawa = ghi` tange ) egunaaghi e dalam tembang kaangghuy tanda aobana tembang se bada e bagian tengnga. 12. ( pada iti, pada busana, tammat ) egunaaghi e dalam tembang kaangghuy bagian budi.
10
CARAKA MADURA
Aksara Raja ban Pasangan
! #
$ ^
Keterangan
% &
@ *
1. Aksara raja coma bisa etoles kaangghuy noles: a. Nyamana (asmana) oreng. b. Jejhuluk / titel / gelarra oreng. c. Nyamana kotta, desa (geografi). d. Nyama lembaga pemerintah/lembaga berbadan hukum. ATORAN HUSUS Salaenna aksara raja se esebbhut eattas maka ekoca` aksara kene`
Angka caraka
;1;
1
;2;
2
;3;
3
;4;
4
;5;
5
;6;
6
;7;
7
;8;
8
;9;
9
;0;
0
Aksara sowara
A
A Keterangan:
I
I
U
U
E
E
O
O
1. Aksara sowara kaangghuy noles oca` -oca` se dari manca (loar/bahasa asing) Jughan kaanghuy noles nyamana oreng se awale ngangghuy aksara sowara. 2. Aksara sowara ta` bisa epadadhi aksara pasangan, aksara se mate se bada eada`na kodu epamate nganghuy papaten.
11
CARAKA MADURA
Aksara Rekaan ban Pasangan
k+ +
p+ +
f+ F+
g+ +
j+ J+
Kh F/v Dz Gh z Keterangan: 1. Aksara rekaan kaangghuy noles oca`-oca` manca (Arab) sopaja ta` aoba/ngoba dari aslina. 2. Aksara rekaan kenneng epasange aksara pasangan jughan bisa epasange panganghuy. 3. Jughan bila noles huruf H neng caraka madura etoles ngangkuy K (k ) rekaan neng huruf caraka.
AKSARA PANJINGAN
kL
kla
cL
cla
kN
kna
sT
sta
sK
ska
sL
sla
sM
sma
pL
pla
fL
dla
jL
jla
gL
gla
bL
bla
Keterangan: 1. Aksara panjingan kaangghuy noles aksara ghajang se masettong sareng aksara pasangan se kasebbhut se etoles ebabana neng aher aksara se epanjing,
kL cL kN
12
Clana
Knari
CARAKA MADURA
sT sK sL sM pL fL jL gL bL sW dW
13
sTmin sKl sLbu sM=k pL[pon\ fLlik jLnT gLdk\ bLimBi= sWlyn\ dWiynTi
Stamina
Skala
Slabu
Smangka
Plapon
Dlika
Jlanta
Gladhak
Blimbing
Swalayan
Dwiyanti
CARAKA MADURA
Atoran khusus aksara Panjingan
1. Aksara panjingan paneka ta` kengeng daddhi penyegek (Pasangan) sabab, bisa adaddhiyaghi aksara asoson tello` (3) sareng saseggha (Aksara mate). Contona:
z=guy\cLn
sjn\kLbu zkn\bLimBi=
2. Aksara panjingan paneka ta` olle daddhi penyegek (Pasangan) engghi paneka :
1. Lengsa, longse, papaten ban bisat ta` olle etoles e permolaan garis.
2.
re eR
le
(RA metpet) kodu eghante`e: x (PA cerrek ). (Pasangan RA metpet) kodu eghante`e : .> (Pasangan PA cerrek). (LA metpet) kodu eghante`e : .X (NGA lellet)
3.
4.
5.
Le
6. Pasangan :
K|
T` T~
T + ] T + }
t] t}
banne
etoles
banne
14
CARAKA MADURA
7. Jughan pasangan: :
T+ u T+ ] T+ ~ L+ u
T| T`
T~ L|
8. Jughan pasangan: :
9. Panganghuy :
10. Pangangghuy :
11. Pangangghuy :
i= ],
12. Pangangghuy :
n], p], f], s], b], c], t], k] n}, p}, f}, s}, b}, c}, t}, k}
u]
14. Panganghuy
] ,
dampengan/gatongan Contona:
K`,
15. Monggu da` nyokowan terkadang ] } (cakra, peder) etoles asambung sareng nyoko, terkadang etoles di erengnga gantongan contona:
15
CARAKA MADURA
DAFTAR PUSTAKA
1. PANDUAN PEDOMAN AKSARA JAWA ( terbitan Yayasan Pustaka Nusatama bekerja sama dengan Pemerintah Propinsi Jawa Tengah tahun 2004). 2. SOFTWARE TRANSLATOR HANACARAKA, V I.0 Tahun 2006. 3. BUKU PANDUAN CARAKA MADURA karangan H. Ghufron Nawawi 2000. 4. Segala sumber yang bisa di pertanggungjawabkan. a. Buku kembhang bhabur ( M. Dradjid. B,A ) YUDHISTIRA 2007 b. P Tohari (Mantan Guru Bahasa Daerah Madura SMPN 1 SILO)
= TERIMA KASIH =
Se ngetik
16