Anda di halaman 1dari 36

þsÙsÓêsÓ¡.

PASANG AKSARA BALI


A. Pengertian:
Pasang Aksara Bali inggih punika, Uger-uger lan Akasara sane
kaanggen tur patut kauratiang ritatkalaning nyurat Aksara Bali.

B. Jenis-jenis Aksara Bali:


Akasara Baline kakepah dados 3 inggih punika:
1. Aksara Wreastra
2. Aksara Swalalita
3. Aksara Modre
1. Aksara Wreastra
Aksara wreastra kaanggen ritatkalaning nyurat kruna sane mawiwit
saking basa Bali lumbrah/biasa.
Umpami:
I Meme mablanja ka Peken

høememmbÞzékp)k)n/.
Malarapan antuk pamineh ring ajeng, sane ngranjing ring sorohing Aksara
Wreastra inggih punika Aksara Baline ring sor puniki:

h,ÿn,ÿc,ÿr,ÿk,ÿd,ÿt,ÿs,ÿw,ÿ
ÿÿÀ ÿÿÂ ÿÿÇ ÿÿÉ ÿÿÐ
ÿÿÑ ÿÿÓ ÿuæ ÿÿÙ
ha na ca ra ka da ta sa wa

l,ÿm,ÿg,ÿb,ÿ\,ÿp,ÿj,ÿy,ÿz.
ÿÿÞÿÿÿßÿ ÿá ÿ ãÿ
ÿåÿÿæÿ ÿé ÿÿê ÿÿñ
la ma ga ba nga pa ja ya nya.
a. Aksara Suara
Aksara suarane pateh ring vokal sajeroning bahasa Indonesia.
Akasara puniki kakepah dados 2 soroh:
1. Vokal asli sane ngranjing ring Aksara Swalalita (sane kaanggen
nyurat basa kawi/Sansekerta).

Aksaranyane: Á,ÿ÷,ÿú,ÿ6,ÿ3,
Wastanyane : Akara, Ikara,Ukara, Ekara, dan Okara.
2. Vokal saking wisarga (sane kanggen nyuratang basa Bali
lumbrah)

Aksaranyane : h,ÿhø,ÿhu,ÿeh,ÿeho,ÿh),
Wastanyane : a, i, u, é, o, e.
b. Aksara Ardasuara
Aksara Ardasuara mateges Aksara setengah suara. Wenten patpat
Aksara Baline sane kabaos Aksara Ardasuara, inggih punika:

y,ÿl,ÿw,ÿr,
ya, la, wa, ra.
Kabaos setengah suara, duaning Aksara Ardasuarane puniki madue
wiguna kakalih. Yening kasurat majajar ipun pinaka wianjana,
nanging yening kasurat pinaka gantungan ipun pateh kadi sura
(vokal). Uratiang conto ring sor!
s\uæy, : sangsaya
wivw, : wibhawa
s)\Ðl, : sengkala
Á\ár, : Anggara
Ring suratan puniki, makasami ( y,ÿl,ÿw,ÿr,) punika pinaka
Wianjana (konsonan).
Nanging ring sasuratan ring sor puniki ipun pinaka suara,
contonyane:
tbê, : tabya
stÙ, : satwa
sukÞ, : sukla
cnÑË, :candra
c. Aksara Wianjana
Aksara Wianjana pateh sakadi konsonan sajeroning bahasa
Indonesia.
Sapatutnyane Aksara Wianjana kasurat nganggen adeg-adeg
mawinan ipun masuara nengen, umpami:
k/, = masuara ‘ek’
n/, = masuara ‘en’
b/, = masuara ‘ eb’, msl.
Malarapan warga Asksaranyane, Aksara Wianjana kapalih dados
limang soroh kadi ring sor puniki:

1. Warga Kantia : k,ÿ¼,ÿg,ÿf,ÿ\,ÿh,


ka, kha, ga, gha, nga, ha.

2. Warga Talawia : c,ÿÿÈ,ÿj,ÿüÿ,ÿz,ÿy,ÿ],


ca,cha, ja, jha, nya, ya, ça.
3. Warga Murdania : `,ÿa, ÿx,ÿr,ÿ[,
ta, dha, na, ra, sa.

4. Warga Dantia: t,ÿq,ÿd,ÿn,ÿl,ÿs,


ta, tha, da, na , la, sa.

5. Warga Ostia : p,ÿ8,ÿb,ÿv,ÿm,ÿw,


pa, pha, ba, bha, ma, wa.
2. Aksara Swalalita

Aksara Swalalita inggih punika Aksara Baline sane kaanggen


nyuratang basa Bali sane maweweh basa kawi/Sansekerta. Sane
ngranjing ring aksara Swalalita makasamiAksara Wreastrane
sane 18, maweweh Aksara Baline sane ketah kabaos Aksara
wayah kadi puniki:
x, = narambat

`, = talatik

[, = sasapa

f, = ghagora
8, = phakapal
a, = dhamadu

q, = tatawa

], = sasaga

v, = bhakembang

üÿ, = jhajera
Conto sasuratan sane nganggen Aksara swalalita:

k(x, = karna
a(m, = dharma
k`;, = katah
h(q, = artha
pk×, = paksa
]iw, = çiwa
gefor, = gaghora
wivw, = wibhawa
8l, = phala
ü(ÿsnê, = Airsania
3. Aksara Modre

Aksara Modrene taler kabaos Aksara Suci, duaning sering


kaanggen nyuratang indik japa mantra miwah kadhiatmikaan.

Conto: ö,ÿû,ÿ½, = Ang + Ung + Mang


Makatiga punika kaangkepang kaanggen simbul Hyang Widhi,
sane kasurat:

þ = Om (Ya tuhan: Brahma, Wisnu, Ciwa)


NYURAT KRUNA
A. Kruna Lingga
Saluiring kruna lingga kalih kecap yening kecap ring ajeng mapepet

( __)_) patut kasurat majajar, upami :



Kema = k)m,
Rena = Ï)x,

1.Sistem Silabik
Aksara Bali nganutin sistem silabik (suku kata), yadiastun durung polih
panganggen suara sampun mrasidayang ngwangun kruna, upami :

bp, = bapa jj = jaja,msl.


2. Aksara Lagna
Aksara lagna inggih punika aksara sane durung polih pangangge.
(1) Suara a sane rumaket ring lagna punika pacang ical, yening :
(a) Lagna polih suara, upami :

h,h), hi, hu, eh, eho,


n,n),ni,nu,en,eno,
ha ē i u e o na nē ni nu ne no, msl.

(b) Lagna polih gantungan utawi gempelan, upami :


n, = na nÓ, = nta  pnÓ, = panta
l, = la læ, = lpa  klæ, = kalpa
\, = nga \Ð, = ngka  n\Ð, = nangka, msl.
(c) Lagna polih adeg-adeg ( ___/), upami :
p, = pa p/, = p  hlp/, alap
m, = ma m/ = m  g)2m/, gelem
d, da d/ = d  hilid/ ilid
(2) Lagna ring kecap panguntat/ punggkur kruna (kecap menga
masuara
a) sane mawit saking basa Indonesia tur durung marasa sakadi basa
Bali, ucapannyane /a/, upami :

÷enÑoensê, ucapannyane /Indonesia/

6s/6m/Á, ucapannyane /es em a/, msl.


3. Rangkepan Wianjana
(1) Rangkepan aksara wianjana nganutin wargan aksara
wantah kamanggehang ring sajeroning akruna.

(a) Rangkepan nyja =zé,  nja, upami : sanja = szé,


(b) Rangkepan nyca = zÇ,  nca, upami : panca =

pzÇ,, msl.
Sajeroning gabungan kruna patut kasurat sakadi ring sor
puniki :

Bucun capil = bucunÇpil/,

(c) Rangkepan wianjana sca = ]Ç, , upami :

Pascat = p]Çt/,, nanging sajeroning gabungan kruna (frasa) patut kasurat
sakadi ring sor puniki, upami :

Batis cangak = btisÇ\k/,, msl.

(d) Rangkepan jnya = jñ , upami



Yajnya =yjñ ,, msl.
Rangkepan ssa = ]Ö,, upami :

Dussasana = du]Öosn,, msl.



(e) Rangkepan [Õ, = sta; [Å, = sna ; xÓ,, = nta, upami :

Dusta = du[Õ,
Kanta = kxÕ,

Tresna = tÊ[Æ,, msl.


(2) Rangkepan aksara wianjana sane mabinayan ring sajeroning kruna


lingga kawastanin pluta. Majalaran ucapan ring basa Baline, akeh pluta punika
ical wiadin mauwah (maubah) wangunnyane, upami :


Smreti = sßÊti, semerti = s )m) (ti,

Ksatria = k×tiÉy, satria = stÉiy,, msl.
4.Aksara Ardasuara
Aksara ardasuara y,r,l,w, prasida sakadi aksara
wianjana miwah
aksara suara. Yening sakadi wianjana, wangunnyane manggeh
sakadi jati mula

inggih punikay,r,l,w, . Yening sakadi suara,


wangunnyane mauwah

dados pangangge ardasuara inggih punika …. ê,…


.É, __Þ_, _Ù.
(a) Saluiring kruna lingga kalih kecap, yening silih tunggil
kecapnyane
aksara ardasuara, arda suara punika sakadi wianjana, upami :

Biu = biyu, sera = s)r,, msl.


(b) Kruna-krunane ring sor puniki, aksara ardasuarane sakadi suara,
upami :

Tabia = tbê, putra = putÉ,, msl.


(c) Sajeroning kruna lingga yening kecape ring ajeng
r,__É_,__(_, utawi Ï, ring pungkurnyane wenten kecap
antuk aksara wianjana aksara n, , aksara n, punika kagentosin
antuk x,, upami :

Margarana = M( grx, suka rena = sukÏx,, msl.


5. Tengenan
Tengenan inggih punika aksara wianjana sane nengen. Tengenan punika
kasinahang antuk pangangge tengenan miwah gantungan utawi
gempelan.

(1) Tengenan \

(a) Tengenan å, ring kecap panguntat kruna, mauwah dados cecek


(__*_), upami :

Pucung = pucu*, blulang = bÞ¡l*,, msl.


(b) Saluiring kruna lingga kalih kecap sane wianjanannyane pateh tur
makakalih polih tengenan \, makakalih dados, cecek (__*_ )
yadiatun sampun kaanusuarayang utawi polih seselan –er- miwah –el-,
upami :

Bengbeng =eb*eb*,dados brengbeng = ebÉ*eb**,


Kungkung = ku*ku*, dados Klungkung = k*ÞÞ¡ku*,, msl.
(c) Tengenan \, ring kecap pangawit kruna lingga sane aksara
wianjanannyane mabinayan, kantun manggeh tengenan, \,
upami :

Bungsil = bu\uæil/, panggang = p\á*,, msl.

(d) Tengenan \, ring kecap pangawit kruna-kruna ring sor


mauwah dados

Cecek (__*_) anggen ngicalang pasang tumpuk tiga, upami :

Angklung = h*kÞ¡*, sungklit = su*kÞit/,


(e) Wastan genah ring sor puniki sinengguh saking kalih kruna,
upami :

Pangkungtibah = p\С*tib;, Pangkung karung =


p\*Сkru*,, msl.
(2) Tengenan r,
Saluiring tengenan r, mauah dados surang ( __( ), upami :
Sekar = s)k(, Karma = k(m,, msl.
(3) Tengenan h,

(a) Tengenan h, ring kecap panguntat kruna mauah dados bisah


(__;),
upami :

Puseh = pus);, Lebih = 2bi;,, msl.


(b) Saluiring kruna lingga kalih kecap sane aksara wianjanannyane

pateh tur makakalih polih tengenan h, makakalih mauah dados


bisah (__;) yadiastun sampun kaanutang, upami:
Cahcah = c;c;, nyahcah = z;c;,
(c) Tengenan h, ring kecap pangawit kruna lingga sane kecap
aksara wianjanannyane mabinayan, kantun manggeh

tengenan h, upami :
Cihna = cihÂ, Bahni = bhÂi,, msl.
(d) Wastan genah ring sor puniki sinengguh saking kalih
kruna, upami :

Asahduren = hs;duern/,, msl.


(4) Adeg-adeg
Adeg-adeg patut kasurat :

(a) Ring panguntat kruna, upami : hdn/,, msl.


(b) Ring panguntat bagian lengkara wiadin panguntat lengkara,
upami :
Dugase nulis lamaran, I Nyoman mecik pelengan.

duges nulisÞmrn/, hi
ezomn)ßciekæel\n/.
(c) Ring tengahing kruna kanggen ngicalang pasang aksara tumpuk
tiga, upami :

tamblang = tm/bÞÞ*, tamblingan = tm/bÞi\n/, , msl.


(d) Ring tengahing lengkara kanggen ngamanggehang pasang, upami :

I Nyoman Widia = hi ezomn/ widê, , msl.


(5) Polih Gantungan utawi Gempelan

Tengenan ring tengah kruna, tengah bagian lengkara, miwah


tengah lengkara polih gantungan utawi gempelan kasurat
sakadi ring sor, upami :

Bakti = vkÓi, sampi = smæi, , msl.


(6) Tengenan Majalan

Tengenan majalan wantah kamanggehang sajeroning kruna


(kruna
dwilingga miwah kruna satma), upami :

Enggal-enggal = eh\áel\gl/, , msl.


6. Kruna Lingga Tigang Kecap
Suara e ring kecap pangawit kruna lingga tigang kecap
kasinahang antuk :
(a) Lagna (ranah tradisional sane mawit saking basa Kawi

miwah Sansekerta), upami : segara = S g R ,


semaya = S my ,, msl.
(b) Pepet __), (ranah tradisional basa Bali), upami :

ketimun = k)timun/, kebilbil = k)bilãil/, , msl.

(c) Pepet __), (ranah modern sane mawit saking basa


Indonesia, basa daerah tiosan, miwah basa asing), upami :

sekolah = s)ekol;, sepeda = s)epd, , msl.


7.Dwita
Dwita inggih punika aksara wianjana kagantungin antuk aksara
wianjana sane pateh aksarannyane. Kruna sane madwita witnyane
saking ued
kruna (akar kata) basa Sansekerta, upami :

Utara = útÓÓr, Yuda = yuaÒ, , msl.


8. Pasang Pageh

Pasang pageh inggih punika pasang aksara sane sasuratannyane


wantah asapunika. Kruna sane nganggen pasang pageh
ketahnyane mawit saking basa Kawi miwah Sansekerta, upami :

Arjuna = Á(jun, Bupati = v Upti, , msl.


 
þÿ}ÿnÓi;ÿ}ÿnÓi;ÿ}ÿnÓi;ÿþ

Anda mungkin juga menyukai