Basa Kasar
BASA ALUS
1. ASI (Alus Singgih)
Basa alus singgih mangge ritatkala matur – atur majeng ring
wangsa sane tegehan utawi ring jatma sane patut jungjungang/
singgihang, sekadi : Sang Hyang Widhi, Tri Wangsa, Sang Ngamong
Jagat lan Atiti sane durung wauh. Lengkara – lengkara sane
kanggen mabebaosang punika marupa kruna – kruna sane sampun
kaanutang, upami :
- mantuk ( = mulih, pulang )
- ngandika (= ngomong, bersabda )
- ngaksi ( = ningalin, melihat )
- mireng ( = madingehang, mendengar )
- ida ( = ia, beliau )
- wikan ( = dueg, pandai )
- parab ( = adan, nama )
- gria ( = umah, istana )
- ngrayunang ( = madaar, santap )
2. ASO (Alus Sor)
Basa alus sor mangge ngandapang raga ri kala matur –
atur ring wangsa sane tegehan utawi sane patut
singgihang. Kruna – kruna sane mangge matur – matur
marupa kruna – kruna sane alus sor, upami :
- padem ( = mati, meninggal )
- budal (= mulih, pulang )
- matur ( = ngomong, berkata )
- ngatonang (= ningalin, melihat )
- miragi ( = ningeh, mendengar )
- ipun ( = ia, dia )
- tambet ( = belog, bodoh )
- wasta ( = adan, nama )
- pacanggahan ( = umah, rumah )
- nglungsur ( = madaar, makan )
3. AMA ( Alus Madia)
Basa alus madia, marupa basa bali alus sane wirasanipun
tengah – tengah, dados mangge marep ring wangsa tegehan,
sesamen triwangsa miwah wangsa andapan sane patut
jungjungang, upami :
tiang, wit saking titiang ( = icang, saya )
niki, wit saking puniki ( = ene, ini )
nika, nit saking punika ( = ento, itu )
ten, wit saking nenten ( = tusing, tidak )
napi, wit saking punapi ( = apa, apa )
ampun, wit saking sampun ( = suba, sudah )
sira, wit saking sapasira ( = nyen, siapa )
sirep ( = pules, tidur )
margi ( jalan, mari )
mriki ( mai, kemari )
ajeng ( daar, makan )
4. AMI (Alus Mider)
Basa malus mider marupa basa alus sane ngrias
kagunanipun ri kala mabebaosan marep ring wangsa sane
tegehan utawi ring wangsa andapan sane patut
jungjungang, upami :
rauh (= teka, datang )
kanin (= matatu, luka )
mamargi (= majalan, berjalan )
lali (= engsap, lupa )
jinah (= pipis uang )
gelis (= enggal, cepat )
raris ( = lantas, lalu )
ayam (= siap, ayam )
puput (= pragat, selesai )
alit (= cerik,kecil )
BASA KEPARA/ KESAMEN
Kasamen, kruna lingganipun saking sami, polih panganter ka rauhin
pangiring an dados kasamian, kasandiang dados kasamen. Dados basa
kasamen artinipun basa sor sane dados anggen sareng sami saha
wirasanipun tan ja nyinggihang maliha tan ja ngandapang, upami :
cening mara teka ?
Lengkara puniki sami – sami dados nganggen sajeroning mabebaosan. I
Triwangsa nganggen asapunika taler I Jaba dados nganggen.
Upami :
1).Sasamen jaba :
Rikala mabebaosan marep ring paturu jaba sajeroning
pagubungan.
I Bapa ngomong," Cening mara teka ?"
I Cening masaut," Icang mara teka Bapa".
2).I Triwangsa
Ri kala mabebaosan marep ring Jaba.
Ida Pranda ngadika," Cening mara teka ?"
I Cening matur," Titiang wau Ratu Pranda".
Lengkara : "Cening mara teka" ring buleleng lumbrah
kawastanin basa kapara, sane wirasanipun krasayang tan
ja alus maliha tan ja kasar. Saantukan wenten sane tan
cupu (?) ring istilah kapara, punika awinan gentosin
titiang antuk istilah kasamen.
Conto – conto :
Kruna kasamen :
gedeg ( marah )
icang ( saya )
nasi ( nasi )
kema ( ke sana )
mai ( mari )
pules ( tidur )
madaar ( makan )
singgah ( mampir )
BASA KASAR
Basa kasar puniki taler marupa basa sor, sane katibakang
marep ring pasawitran sane luket utawi ri kala maiyegan.
Kruna _ kruna sane mangge, upami :
leklek ( daar, makan )
cicing (cicing, anjing )
nani ( cai, kamu lelaki )
tidik ( daar, makan )
bangka ( mati )
beler ( kual, kurang ajar )
ibe ( cai, kue, kamu )
siga ( nyai, kamu wanita )
medem ( pules, tidur )