3.3.Mengaplikasikan Ejaan Bali Latin PERTEMUAN 3 (EBL),bentuk kata dan kalimat ( Kruna 3.3.5 Mengemukakan pengertian lengkara dwi lingga, Kruna satma ), lengkara masusun, lengkara manut tetuek masusun dan lengkara manut tetuek secara 3.3.6 Mengklasifikasikan lengkara masusun, lisan dan tulisan dalam suatu wacana lengkara manut tetuek beraksara Bali dan berhuruf Latin 4.3 Mengabstraksi materi tentang EBL Bahasa 4.3.3 Menunjukkan lengkara masusun dan Bali ,bentuk kata dan kalimat (Kruna lengkara manut tetuek alam wacana dwilingga, Kruna satma ), lengkara masusun dan lengkara manut tetuek
PAPLAJAHAN 8 LENGKARA MASUSUN MIWAH MANUT TATUWEK
8.1 Lengkara Masusun
Lengkara inggih punika pupulan saking makudang-kudang kruna sane sampun maduwe arti tur kasusun nganutin uger-uger lengkara. Manut ring wangunipun lengkara punika kaperang dados makudang-kudang soroh sakadi: Lengkara Tunggal miwah Lengkara Masusun. Lengkara Masusun inggih punika kalih lengkara tunggal utawi lintang sane sampun kawrediang ngwangunnyane, kaangkep dados asiki utawi dados alengkara. Lengkara Masusun kabinayang malih dados tetiga, inggih punika Lengkara Masusun Pepadan/ Sepadan, Lengkara Masusun Pepetan, miwah Lengkara Masusun Matingkat. Lengkara Masusun Pepadan/Sepadan, inggih punika Lengkara Masusun sane lengkaran ipun kantun sapadan utawi sederajat. Lengkara puniki ketah kagabungan antuk kruna napi, nanging, sakewala, miwah sane lianan. Indayang cingakin lengkara ring sor puniki : - Bapa ngoyong ditu, tiang dini. - Nyoman jemet, nanging I Ketutne kiul gati. Lengkara Masusun pepetan, inggih punika Lengkara Masusun sane ngutamayang mepetang wangun lengkara sane pateh, sakadi : - Carike ento mara belina. Carike ento jani suba gadeanga - Carike ento mara belina, jani suba gadeanga. Lengkara Masusun Matingkat, inggih punika lengkara sane kawangun antuk lengkara sane paiketannyane nenten sumaih. Silih sinunggil lengkarannyane kabaos inan lengkara (induk kalimat), lengkara sane lianan kabaos pranakan lengkara (anak lengkara), sakadi : - I Bapa teka dugase I Meme sedek nyakan di paon. - I Bogol ngambul krana tusing banga pis teken bapanne. Manut ring uger-uger ipun lengkara punika kapalih dados kalih inggih punika wénten sané wangunipun sadarana miwah sampurna. Lengkara Sadarana kawangun antuk jejering lengkara miwah linging lengkara. Lengkara Sampurna kawangun antuk Jejering lengkara, linging lengkara, panandang lengkara miwah pamidartaning lengkara ( Keterangan ) Conto lengkara : 1. Mémé mabalih. 2. Mémé mabalih drama gong di balé banjaré. Manut kawigunan ring sajeroning Mémé mabalih, Mémé kabaos jejering lengkara utawi sang sané malaksana, mabalih kabaos linging lengkara utawi parilaksana sané kalaksanayang olih jejering lengkara. Yéning lengkara ring ajeng kaparakang kapanggihin sakadi ring sor : 1. Mémé mabalih Mémé = jejering lengkara Mabalih = linging lengkara 2. Mémé mabalih drama gong di balé banjaré Mémé = jejering lengkara Mabalih = linging lengkara Drama gong = panandanging lengkara Di balé banjaré = pamidartaning lengkara
8.2 Lengkara Nganutin Tetuek
Nganutin tetuek lengkara punika kapalih dados tigang soroh inggih punika : Lengkara Pamidarta, inggih punika nyaritayang punapa-punapi sané karasayang, kalaksanayang miwah sané panggihin ring anak tiosan tur ring ungkur kadagingin tanda gecek (.) Upami : - Tiang mamula séla di carik. - Makesieng bayuné mara liwat di semané ibi sanja. - Ibi ada anak labuh uber cicing di jalan Iman Bonjol. Lengkara Pitakén, inggih punika nakénang indik punapa-punapi sané durung kauningin marep ring anak tiosan, tur ring ungkur madaging cecirén tanda pitakén (?) Upami : - Sira peséngan ragané? - Ring dija ragané magenah? - Sira sané ngaturang surat?
Lengkara Panguduh (Pituduh),
inggih punika nunas pitulung utawi ngnikayang anak lian mangda nulungin utawi nglaksanayang pituduh. Taler ring ungkurnyané kadagingin tanda pituduh (!). Upami : - Luh jemakin bapa kaca di duur mejané! - Baang céléngé banyu! - Eda macanda dogén gaené! Ringkesan Basa Bali ring sajeroning sasuratan ipun kacawisang nganggé kalih lambang inggih punika basa Bali antuk aksara Bali miwah basa Bali sané ngangge huruf latin. Nyurat basa Bali antuk aksara Bali patut nganutin pasang aksara Bali, nyurat basa Bali antuk Huruf Latin patut nganutin Ejaan Bali Latin. Kruna Dwi Lingga inggih punika Kruna Lingga sané kakapingkalihang. Wangun ipun mawarna-warni, sakadi: Kruna Dwi Sama Lingga, Kruna Dwi Samatra Lingga, Kruna Dwi Maya Lingga, Kruna Dwi Purwa Lingga, miwah Kruna Dwi Wasana Lingga. Kruna Satma inggih punika angkepan kalih kruna utawi lintang sané suksman ipun asiki minakadi: Kruna Satma Papadan, Kruna SatmaTan Papadan, miwah Kruna Satma sané nganggén kruna tawah Lengkara Masusun inggih punika kalih lengkara tunggal utawi lintang sane sampun kawrediang ngwangunnyane, kaangkep dados asiki utawi dados alengkara. Lengkara Masusun kabinayang malih dados tetiga, inggih punika Lengkara Masusun Pepadan/ Sepadan, Lengkara Masusun Pepetan, miwah Lengkara Masusun Matingkat. Lengkara Nganutin Tetuek punika kapalih dados tigang soroh inggih punika : Lengkara Pamidarta, Lengkara Pitakén, Lengkara Panguduh (Pituduh).