Anda di halaman 1dari 7

MATERI AJAR BAHASA BALI

KRUNA WILANGAN, LENGKARA LUMAKSANA, LAN LINAKSANA

A. KRUNA WILANGAN
Manut sorohnyane rumasuk wewangsan (jenis kata) ring basa Bali.
Kruna wilangan inggih punika kruna sane nyihnahang akeh arta brana/ukuran barang.
Manut sorohnyane Kruna Wilangan kakepah dados nemnem soroh inggih punika:

1. Kruna wilangan ketekan.


2. Kruna wilangan gebogan.
3. Kruna wilangan pahan.
4. Kruna wilangan tan janten.
5. Kruna wilangan panta wilangan.
6. Kruna wilangan pepasten wilangan.

Ring sor puniki wantah tetuwek lan conto-conto ring soang-soang pahan kruna wilangan :

1. Kruna wilangan ketekan


contone : sa, dua, telu, papat, lima, enem, pitu, kutus, sia, dasa, miwah selanturipun.
2. Kruna wilangan gebogan
Kruna wilangan gebogan, kruna wilangan sane madue aran niri-niri utawi carane
nyambatang maseosan tur sampun ketah pisan kaanggen. Kruna wilangan puniki
ketah ipun kaucapang utawi kasambatang ngangge lengkara, nenten wilangan ipun.
Sane ngeranjing ring kruna wilangan gebogan luire :
o 35 wastanipun pesasur
o 45 wastanipun setiman
o 50 wastanipun seket
o 75 wastanipun telung benang
o 100 wastanipun satus
o 150 wastanipun karobelah
o 175 wastanipun lebak
o miwah sane soesan
3. Kruna wilangan pahan
Kruna wilangan pahan puniki boya kasurat antuk angka, sakewanten kasurat ngangge
aksara. Sane ngranjing ring kruna wilangan pahan luire :
o Apahempatan (seperempat)
o Atenga (setengah)
o Atugel (sepenggal)
o Apahteluan (sepertiga)
o miwah sane lianan
4. Kruna wilangan tan janten
Kruna wilangan tan janten puniki akeh nyane nenten janten utawi nenten keni antuk
ngawilangin akehnyane. Ketah ipun kasurat ngangge kruna utawi aksara. Sane
ngranjing ring kruna wilangan tan janten punki luir ipun :
o Abedik; Nasine di payuke enu tuah abedik.
o Begeh; Saudagar baase begeh maan meli baas di peken Badung.
o Liu; Anake ento mancing ngaku liu maan be.
o Aketek; Uyahe enu di calunge tuah aketek.
o Ombeh; Ombeh mabiayagan lengise uli di paon.
o Agetul; Agetul tusing enu lengise di botole.
o Adesa; Ajaka adesa anake demonstrasi di lapangan puputan.
o Akikit; Akikit tusing dadi idih gelahne.
o Abanjar; Ajaka abamjar anake nulungin ia mamula padi di carik.
o Apaso; Lawar apaso isinina kuah.
5. Kruna wilangan panta wilangan
Sane ngranjing ring kruna wilangan panta wilangan, inggih punika :
o Ekan (satuan)
o Dasan (puluhan)
o Tus (ratusan)
o Peon (ribuan)
o Laksan (puluh ribuan)
o Keten/keti (ratus ribuan)
o Yuta (jutaan)
o Bara (puluh jutaan)
o Ingel (ratus jutaan)

Bengong (milyaran)

6. Kruna wilangan pepasten wilangan


Kruna wilangan puniki akeh ipun sampun pasti. Ketah ipun kruna wilangan puniki
karahinin antuk kruna-kruna sane wenten pakilitan ipun ring kruna wilangan soang-
soang. Sane ngranjing ring kruna wilangan pepasten wilangan, luire :
o Sampi aakit
o Bebebk aukud
o Tikeh abidang
o Sandal apasang
o Taluh abungkul
o Busung amuncuk
o Wayang akropak
o Lontar acakep
o Baas ajumput
o Tiiang akatih
o miwah sane lianan

Lian Raos Saking Kruna Wilangan

1) A barung = gong, gambelan


2) A bungkul = taluh, nyuh
3) A bidang = kamen, don
4) A bulih = baas, biu
5) A akit = sampi, kebo
6) A cedok = yeh
7) A ceeng = baas
8) A cangkir = teh, kopi
9) A cutak = tanah, carik, tegal
10) A cekel = gonda, jukut, kangkung
11) A katih = tebu, tiing, tali, bungkung
12) A kelan = tipat
13) A ketelan = yeh, lengis, ubad
14) A kilo = baas, be, kopi, cengkeh, bawang
15) A pacraken = tanah
16) A puun = punyan kayu, punyan nangka
17) A tukel = benang
18) A tebih = saang, busung
19) A gebeh = yeh
20) A sopan = nasi
21) A sinduk = nasi
22) A puhu = baas
23) A tala = umah nyawan, umah tabuan
24) A tanding = banten, lawar, canang
25) A soroh = banten
26) A gulung = tikeh, bedeg
27) A pakpakan base = galah (ukuran waktu)
WILANGAN

I. Sikian Wilangan, Ane dadi orahang :

1. Akatih : potlot,bungkung,tiing,lidi,sate,plpen.
2. Abungkul : taluh,nyuh,nangka,duren,sumangka,gedang.
3. Ajuring : sumaga,sumangka,duren.
4. Atala : nyawan
5. Atebih : sumangka,tiing,gedang,bata,carik.
6. Atukel : benang
7. Aukud : siap,jaran,sampi,kambing,kedis,bebek.
8. Aijas : biu
9. Aijeng : biu,salak
10. Apumduh : memeri,bebek,siap
11. Apasang : sepatu,sandal,sumpel.
12. Arangsukan : panganggo
13. Alempir : kertas
14. Abidang : kertas,kamben,saput,don base.
15. Aplupuh : tanem-taneman
16. Acutak : carik,tegal.
17. Akecoran : yeh
18. Apapah : don bi,don nyuh,don jaka
19. Apuun : punyan nyuh,punyan poh, gedsang,nyambu.
20. Arence : ceroring,kepundung,buni,buluan
21. Akelan : tipat
22. Atanding : lawar,banten,sate
23. Abatu : duren,nangka
24. Apakpakan base : galah,makelo.
25. Awai,abulan,atiban : dina
26. Acengkang,alangkat,ameter,adepe : benang,papan
27. Arirang : saput,kamben
28. Arontong : baas,ketan,injin,jijih,jagung
29. Acluki : arak,tuak
30. Aberuk,ajun : yeh
31. Apacek : dara,kukur,titiran
32. Akit : kebo,sampi
33. Abarung : gong
34. Abada : sampi,memeri,bebek,kambing
35. Abulih : biu,jagung
36. Alingseh : punyan tiing,tebu,biu,isen.
II. Aran Wilangan
1. Eka : 1
2. Lelima : 5
3. Adasa : 10
4. Solas : 11
5. Roras : 12
6. Telulas : 13
7. Limolas : 15
8. Setiman : 45
9. Seket : 50
10. Telung benang : 75
11. Satus : 100
12. Karobelah : 150
13. Satak : 200
14. Telung atus : 300
15. Duang dasa : 20
16. Selikur : 21
17. Dua likur : 22
18. Selae : 25
19. Sanga likur : 29
20. Telung dasa : 30
21. Pasasur : 35
22. Samas : 400
23. Limang atus : 500
24. Telung atak : 600
25. Domas : 800
26. Sanga atus : 900
27. Siu : 1000
28. Nem bangsit : 1200
29. Pitung bangsit : 1400
30. Sepaa : 1600
31. Sepaa satus : 1700
32. Lebak sepaa : 1775
33. Sia bangsit : 1800
34. Duang tali : 2.000
35. Alaksa : 10.000
36. Aketi : 100.000
37. Ayuta : 1.000.000
III. Wastan Sasih (Nama Bulan Dalam Bahasa Bali)

1. Kasa : sasih 1
2. Karo : sasih 2
3. Katiga : sasih 3
4. Kapat : sasih 4
5. Kalima : sasih 5
6. Kaenem : sasih 6
7. Kapitu : sasih 7
8. Kawolu : sasih 8
9. Kasanga : sasih 9
10. Kadasa : sasih 10
11. Kadesta : sasih 11
12. Kasada : 12
B. LENGKARA LUMAKSANA LAN LENGKARA LINAKSANA
Teges Lengkara Lumaksana
Lengkara Lumaksana Wangun lengkara lumaksana miwah linaksana ring basa Bali
mesib pisan sekadi ring basa Indonésia, lumbrahipun lengkarané puniki kasinahang antuk
piorah lengkaranipun. Yening sajeroning lengkara, kaanan kruna kria malaksana, pamekas
puguhing lengkaranipun ngelaksanayang pekaryan utawi ngemargiang pakaryan , punika
kawastanin Lengkara Lumaksana ( Kalimat Aktif ).
Umpamin ipun sane nglaksanayang karya dados unteng bebaosan :
 I Putu Setiawan jemet pesan malajah.
 Para sisiane sami sedek ngwéntenang bazar ring sekolahan
Ring lengkarané punika, sang nglaksanayang pakaryan sané dados unteng wiadin pokok
bebaosan, mawasta pikukuhing lengkara. Pikukuhing lengkara wiadin jejering lengkara
punika kawangun antuk kruna aran.
Teges Lengkara Linaksana
Lengkara Linaksana teges ipun wangun lengkara sané jejering utwi puguhing
lengkaranipun kakenéning karya utawi parilaksana antuk penampén lengkarané. Lengkara
Linaksana puniki kacihnayang antuk karya sané sampun puput kalaksananyang (kalimat
pasif).
Soroh lengkara Linaksana :
 Lengkara Linaksana kaping 1 Sané kapratama winangun antuk kruna kriya dados
jejering lengkara. Umpami : “Alih-alihin tiang Nyoman uli tuni” “Uberina panginané
tekén manuké kanti leleh”
 Lengkara Linaksana kaping 2 Sané kaping kalih puniki winangun antuk pangater ka-,
kadulurin kurna kria dados jejering. Umpami : “Ipun kacingak olih dané jero
mangku” “Ajengané kabungkus antuk dagang nasiné”.
 Lengkara Linaksana kaping 3 Sané kaping tiga puniki kacihnayang antuk wangun
pangater ka-, miwah pangiring -ang, wiadin pangater ma-, sané pacang ngawetuang
karya Linaksana (pasif). Umpami : “Luluné kaentungang di tegalé” “Sampiné
kategulang di punyan kayuné.
Pabinayan Lengkara Lumaksana sareng Lengkara Linaksana
Lengkara Lumaksana Lengkara Linaksana
kaanan kruna kria malaksana, puguhing jejering utwi puguhing lengkaranipun
lengkaranipun ngelaksanayang pekaryan kakenénin karya utawi parilaksana antuk
utawi ngemargiang pakaryan , penampén lengkarané.
Lengkara Lumaksana kacihnayang antuk Lengkara Linaksana puniki kacihnayang
pakaryan sané sedeng kalaksanayang antuk karya sané sampun puput
kalaksananyang

Anda mungkin juga menyukai