A. KRUNA WILANGAN
Manut sorohnyane rumasuk wewangsan (jenis kata) ring basa Bali.
Kruna wilangan inggih punika kruna sane nyihnahang akeh arta brana/ukuran barang.
Manut sorohnyane Kruna Wilangan kakepah dados nemnem soroh inggih punika:
Ring sor puniki wantah tetuwek lan conto-conto ring soang-soang pahan kruna wilangan :
Bengong (milyaran)
1. Akatih : potlot,bungkung,tiing,lidi,sate,plpen.
2. Abungkul : taluh,nyuh,nangka,duren,sumangka,gedang.
3. Ajuring : sumaga,sumangka,duren.
4. Atala : nyawan
5. Atebih : sumangka,tiing,gedang,bata,carik.
6. Atukel : benang
7. Aukud : siap,jaran,sampi,kambing,kedis,bebek.
8. Aijas : biu
9. Aijeng : biu,salak
10. Apumduh : memeri,bebek,siap
11. Apasang : sepatu,sandal,sumpel.
12. Arangsukan : panganggo
13. Alempir : kertas
14. Abidang : kertas,kamben,saput,don base.
15. Aplupuh : tanem-taneman
16. Acutak : carik,tegal.
17. Akecoran : yeh
18. Apapah : don bi,don nyuh,don jaka
19. Apuun : punyan nyuh,punyan poh, gedsang,nyambu.
20. Arence : ceroring,kepundung,buni,buluan
21. Akelan : tipat
22. Atanding : lawar,banten,sate
23. Abatu : duren,nangka
24. Apakpakan base : galah,makelo.
25. Awai,abulan,atiban : dina
26. Acengkang,alangkat,ameter,adepe : benang,papan
27. Arirang : saput,kamben
28. Arontong : baas,ketan,injin,jijih,jagung
29. Acluki : arak,tuak
30. Aberuk,ajun : yeh
31. Apacek : dara,kukur,titiran
32. Akit : kebo,sampi
33. Abarung : gong
34. Abada : sampi,memeri,bebek,kambing
35. Abulih : biu,jagung
36. Alingseh : punyan tiing,tebu,biu,isen.
II. Aran Wilangan
1. Eka : 1
2. Lelima : 5
3. Adasa : 10
4. Solas : 11
5. Roras : 12
6. Telulas : 13
7. Limolas : 15
8. Setiman : 45
9. Seket : 50
10. Telung benang : 75
11. Satus : 100
12. Karobelah : 150
13. Satak : 200
14. Telung atus : 300
15. Duang dasa : 20
16. Selikur : 21
17. Dua likur : 22
18. Selae : 25
19. Sanga likur : 29
20. Telung dasa : 30
21. Pasasur : 35
22. Samas : 400
23. Limang atus : 500
24. Telung atak : 600
25. Domas : 800
26. Sanga atus : 900
27. Siu : 1000
28. Nem bangsit : 1200
29. Pitung bangsit : 1400
30. Sepaa : 1600
31. Sepaa satus : 1700
32. Lebak sepaa : 1775
33. Sia bangsit : 1800
34. Duang tali : 2.000
35. Alaksa : 10.000
36. Aketi : 100.000
37. Ayuta : 1.000.000
III. Wastan Sasih (Nama Bulan Dalam Bahasa Bali)
1. Kasa : sasih 1
2. Karo : sasih 2
3. Katiga : sasih 3
4. Kapat : sasih 4
5. Kalima : sasih 5
6. Kaenem : sasih 6
7. Kapitu : sasih 7
8. Kawolu : sasih 8
9. Kasanga : sasih 9
10. Kadasa : sasih 10
11. Kadesta : sasih 11
12. Kasada : 12
B. LENGKARA LUMAKSANA LAN LENGKARA LINAKSANA
Teges Lengkara Lumaksana
Lengkara Lumaksana Wangun lengkara lumaksana miwah linaksana ring basa Bali
mesib pisan sekadi ring basa Indonésia, lumbrahipun lengkarané puniki kasinahang antuk
piorah lengkaranipun. Yening sajeroning lengkara, kaanan kruna kria malaksana, pamekas
puguhing lengkaranipun ngelaksanayang pekaryan utawi ngemargiang pakaryan , punika
kawastanin Lengkara Lumaksana ( Kalimat Aktif ).
Umpamin ipun sane nglaksanayang karya dados unteng bebaosan :
I Putu Setiawan jemet pesan malajah.
Para sisiane sami sedek ngwéntenang bazar ring sekolahan
Ring lengkarané punika, sang nglaksanayang pakaryan sané dados unteng wiadin pokok
bebaosan, mawasta pikukuhing lengkara. Pikukuhing lengkara wiadin jejering lengkara
punika kawangun antuk kruna aran.
Teges Lengkara Linaksana
Lengkara Linaksana teges ipun wangun lengkara sané jejering utwi puguhing
lengkaranipun kakenéning karya utawi parilaksana antuk penampén lengkarané. Lengkara
Linaksana puniki kacihnayang antuk karya sané sampun puput kalaksananyang (kalimat
pasif).
Soroh lengkara Linaksana :
Lengkara Linaksana kaping 1 Sané kapratama winangun antuk kruna kriya dados
jejering lengkara. Umpami : “Alih-alihin tiang Nyoman uli tuni” “Uberina panginané
tekén manuké kanti leleh”
Lengkara Linaksana kaping 2 Sané kaping kalih puniki winangun antuk pangater ka-,
kadulurin kurna kria dados jejering. Umpami : “Ipun kacingak olih dané jero
mangku” “Ajengané kabungkus antuk dagang nasiné”.
Lengkara Linaksana kaping 3 Sané kaping tiga puniki kacihnayang antuk wangun
pangater ka-, miwah pangiring -ang, wiadin pangater ma-, sané pacang ngawetuang
karya Linaksana (pasif). Umpami : “Luluné kaentungang di tegalé” “Sampiné
kategulang di punyan kayuné.
Pabinayan Lengkara Lumaksana sareng Lengkara Linaksana
Lengkara Lumaksana Lengkara Linaksana
kaanan kruna kria malaksana, puguhing jejering utwi puguhing lengkaranipun
lengkaranipun ngelaksanayang pekaryan kakenénin karya utawi parilaksana antuk
utawi ngemargiang pakaryan , penampén lengkarané.
Lengkara Lumaksana kacihnayang antuk Lengkara Linaksana puniki kacihnayang
pakaryan sané sedeng kalaksanayang antuk karya sané sampun puput
kalaksananyang