Anda di halaman 1dari 19

MAKALAH KESUSASTRAAN BALI

(Kesusastraan Bali Purwa & Anyar)

Nama : I Made Setiawan


No : 33
Kelas : XI.TL
Om Swastiastu
           
Sembah panuun titiang ring Ida Sang Hyang Widhi Waca kaang maprabawa Sang
Hyang Aji Saraswati, riantuk sangkaning waranugrahanida wastu mrasidayang ngakit
sesuratan cakepan puniki sane mawasta “Kasusastraan Bali”
           
Riantuk jimbar kawentenan kasusastraan bali punika, mawinan wantah sari-sarinnyane
kawenten sane umggahan titiang gumanti mangda sida karesep olih para pangwacen sareng
sami.
           
Sampun janten katah kakirang langkungan daging cakepan puniki, manawi dereng
prasida kadagingin manut kadi pangacepkayun ida dane sareng sami. Punika mawinan sarat
ngelungsur gung pengampura ring para pamaos pamekasnyane sujana sami sang wus
pragiwaka (wibuhing basa aksara ), mangda ledang mapaica piteket lan pidabdab sane patut
kaangggen maripurnayang cakepan puniki.
           
Maka untatin atur titiang, mogi-mogi cakepan puniki wenten pikenohipun, sida kaanggen
gegambelan olih para pangwacen sinamian.

Om santhi santhi santhi Om.

                                                                                                                                                       
                                                                                                                                                     
Panglukun,
SARGA I
PURWAKA

1.      DADALAN

Kasusastraan Bali sampun kaloktah ring dura Negara krana kaluwihan lan madaging
piteket – piteket sane ngeranayang pikayunanne becik .
Kasusastraan Bali puniki kaperangang dados kalih inggih puniki :
         KESUSASTRAAN BALI PURWA
         KESUSASTRAAN BALI ANYAR ( MODERN )
Ring makalah puniki jaga kawedarang indik kasusastraan Bali Purwa miwah Bali Anyar .

2. RUMUSAN MASALAH

a)      Napi sane kanikaang ring kasusastraan Bali ?.


b)      Napi punika kasusastraan Bali Purwa miwah perangan ipun ?
c)      Napi punika kasusastraan Bali Anyar miwah perangan ipun ?

3. TETUJON MAKALAH
a)      Salah sinunggil tugas sane kaicen olih ibuk guru Bahasa Daerah Bali.
b)      Semangdane para pemilet utawi sane ngwacen makalah puniki uning ring indik kawentenan
kasusastraan bali lan uning daging – daging kamahatmian budaya bali druene winaka sarana ,
ngwerdiang tur ngelimbakang budaya inucap.
c)      Anggen ngelestariamg kasusastraan bali sane sampun sue nenten kaplajahin olih alit - alit
sareng sami.
d)     Mangda iraga sareng sami uning daging susastra punika prasida anggen tetimbang tur sesuluh
midabdabin gegodan idup.
SARGA II
DAGIN
A.    PENGERTIAN

Parinama kesusaatraan bali puniki kesusun antuk kruna SU


( luih , becik ) , SASTRA ( ajaran , piteket , wewarah , kaweruhan ), tur polih pengater +
pengiring ka - an.
Kasusatraan bali inggih ipun soroh sarwa kaweruhan ane lintang luwih , becik sane
medal saking budi utawi herdaya manusa miwah katulis ngangegn basa bali . tulisan basa bali
puniki wenten sane nganggen aksara bali miwah aksara latin . Antuk punika wenten aksar
bali sane kasurat nganggen sastra bali aksara bali , utawi sastra bali aksara latin .

B.     TETUJON MLAJAHIN SASTRA BALI

Tetujon mlajahin utawi ngwacen sekancan sastra bali inggih ipun :


1) Anggen ngamanahang , ngidepang napi sane kauungguhang.
2) Anggen paplajahan mangda madrue konsep budaya bali.
3) Anggen ngrereh gambaran indik budaya bali.
4) Anggen dasar rasa banggi ring dewek awinan uning ring soroh susastra bali.
5) Anggen nglanturang pewarisan budaya bali.
6) Anggen nyelimurang ati.

C . SASTRA BALI GAMBARAN MASYARAKAT BALI

Yening iraga mangkin seneng ngwacen soroh sekancan sarwa sastra bali sinah iraga
pacang uning ring kaweruhan indik parindik jagat miwh masyarakat bali. Awinan pidagingan
sastra bali punika dados marupa gambaran masyarakat bali .
Upami yening ngwacen utawi nembangang geguritan tembang ginada sane majudul Eda
Ngaden Awak Bisa sane kaketus saking geguritan basur sakadi :
Eda ngaden awak bisa
Depang anake ngadanin
Geginane buka nyampat
Anak sai tumbuh luu
Ilang luu ebuk katah
Yadin ririh
Liu enu paplajahan
Daging tembange punika sampun manyinahang I raga tusing dadi nyombongang
awak,yadiapin I raga ririh pesan .krana jele pesan yan ada anak demen nyombongang awak.
 

D.    WEWIDANGAN SASTRA BALI

Sastra bali dados kasorohang antuk :


Sastra Bali Manut Jaman , Masa , Aab Gumi
         Sasrta Bali Purwa
         Sastra Bali Anyar Utawi Moderen

a.      Sasrta Bali Purwa

Sastra Bali purwa inggih ipun sastra sane sampun wenten duk ilu tur pidagingane
ngunguhang pitutur sane luwih .
Kasusastran Bali Purwa wenten sane mawangun gancaran wenten sane mawangun puisi.
Gancaran inggih punika kekawian utawi karangan sane bebas sane nenten kaiket antuk uger-
uger. Kasusastran Bali Purwa sane mawangun gancaran minakadi :

1. Satua-satua Bali sane kapupulang ring "Kembang Rampe Kasusastran Bali Purwa"
sane kapupulang olih I Gusti Ngurah Bagus sareng I Ketut Ginarsa.
2. Mahabharata olih Bhagawan Byasa.
3. Satua Ni Diah Tantri Olih I Made Pasek.
4. Tunjung Mekar olih I Ketut Sukrata.
5. Miwah sane lianan.

Puisi ring sajeroning Ksusuastran Bali Purwa kabaos Tembang. Pepalihan tembang manut
pepalihan I Gusti Ketut Ranuh minakadi :

1. Sekar Rare (Gegendingan)


(a)    Gending Rare upami : juru pencar, jenggot uban, made cenik, mati delod pasih, miwah sane
lianan.

(b)   Gending Jejangeran upami : putri ayu, siap sangkur, majejangeran, miwah sane lianan.

(c)    Gending Sangiang upami : puspa panganjali, kukus arum, suaran kembang, miwah sane
lianan.

2. Sekar Alit (Tembang Macapat,, tembang alit, utawi tembang sinom pangkur).Sekar
Alit kawangun tur kaiket antuk uger – uger pada lingsa. Padalingsa inggih punika
kecap wanda miwah wangun suara ring panguntat sajeroning acarik lan akeh carik
sajeroning apada . uger – uger punika minakadi

a)      Guru Wilangan : uger – uger wanda sajeroning acarik


b)      Guru Dingdong : Uger – uger wangun suara ring panguntat sajeroning acarik
c)      Guru Gatra : Uger – Uger katah carik sajeroning apada

Tembang macapat akehnyane wenten 12 soroh makadi :

Sinom Lumrah Pelog


Sinom Wug Payangan Slendro
Pupuh Sinom dingdong Slendro
Sinom Sasak Slendro
Sinom Sinom Lawe Slendro
Sinom Genjek Pelog
Sinom Silir Slendro

Ginada Basur Slendro


Ginada Linggar Petak Slendro
Pupuh Ginada Jayapura Slendro
Ginada Ginada Bagus Umbara Slendro
Ginada Candrawati Slendro
Ginada Eman-eman/Bungkling Pelog

Pupuh Durma Lumrah Pelog


Durma Durma Lawe Pelog
Pupuh
Dangdang Gula Pelog
Dangdang
Pupuh Pangkur Lumrah Pelog
Pangkur Pangkur Jawa / Kakidungan Slendro

Pupuh Ginanti Lumrah Pelog dan Slendro


Ginanti Ginanti Pangalang Pelog dan Slendro
Pupuh
Semarandana Lumrah Pelog
Semarandan
Semarandana Mendut Slendro
a
Pupuh
Slendro dan Pelog
Pucung
Pupuh
Laras Pelog
Megatruh
Pupuh
Laras Pelog
Gambuh
Pupuh
Laras Slendro
Demung
Pupuh Adri Laras Pelog
 
SUASANA
Suasana Jenis Pupuh
Sinom Lawe, Pucung, Mijil, Ginada Candrawati
aman, tenang, tentram
dan lain-lainnya
Sinom Lumrah, Sinom Genjek, Sinom Lawe,
gembira, riang, meriah Ginada Basur, Adri, Megatruh dan lain
sebagainya
Sinom Lumrah, Sinom Wug Payangan,
sedih, kecewa, tertekan Semarandana, Ginada Eman-eman,
Maskumambang, Demung dan lain-lainnya
marah, tegang, kroda Durma dan Sinom Lumrah

Padalingsa
Jumlah suku kata dan huruf hidup akhir pada setiap baris kalimat
Nama Pupuh tembang beserta nomor barisnya
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Sinom 8a 8i 8a 8i 8i 8u/o 8a 8i 12a
Ginada 8a 8i 8a 8u 8a 4i 8a
Pucung 4u 8u 6a 8i 12a
Maskumambang 4a 8i 6a 8i 8a
Ginanti 8u 8i 8a 8i 8a 8i
Durma 12a 8i 8a 8a 8i 5a 8i
Pangkur 8a 12i 8u 8a 12u 8a 8i
Semarandana 8i 8a 8o 8a 8a 8u 8a
Mijil 10i 6o 4e 10e 8i 6i 8u
Magatruh 12u 8i 8u 8i 8o
Demung 12a 8i 8u 8i 8a 8u 8a 8i 8a 8u
Dangdang 14a 14e 8u 8i 8a 8u 12a 8i 8a
Adri 12u 8i 8i 12u 8u 8a/e 8u 8a 8a

Tembang macapat punika sajeroning kasusastra prasida kaanggen ngwangun


geguritan. Geguritan inggih punika kakawian utawi karangan sane kawangun antuk tembang
macapat. Upami :
a)       Geguritan Sampik Ingtai, ngangen tembang macapat campuran, olih Ida Ketut Sari.

b)       Geguritan Jaya Prana, ngangen tembang macapat ginada kewanten, olih I Ketut Putra.

c)       Geguritan Basur, ngangen tembang ginada kemanten, olih Ki Dalang Tangsub.

d)       Geguritan Sucita miwah Subudi, ngangen tembang macapat campuran, olih Ida Bagus Ketut
Jelantik.

e)       Geguritan Tamtam, ngangen tembang macapat campuran, olih I Ketut Sangging.

2. Sekar Madya (Kidung utawi Tembang Tengahan), punika taler marupa kakawian
utawi karangan sane kawangun antuk sekar madia makadi kidung Tantri, kidung Sri
Tanjung, miwah sane lianan. Kidung punika yening tetesin malih wenten sane
marupa:

Kidung sane ngangge tembang macapat. Basa sane kaanggen marupa basa tengahan
sakewanten kawangun antuk tembang macapat makadi :

1. Kidung Ranggalawe.
2. Kidung Sri Tanjung.
3. Kidung Pamancangah Dalem.
4. Kidung Amad Muhamad.
5. Kidung Kaki Tua, miwah sane lianan.

Kidung sane nganggen kidung sujati makadi :

1. Malat.
2. Wargasari.
3. Alis-alis Ijo.
4. Tantri, miwah sane lianan.

4. Sekar Agung (Kekawin, Tembang Gede utawi Wirama) inggih punika kakawian
utawi karangan sane kawangun antuk wirama makadi:

1. Kekawin Ramayana olih Empu Yogi Swara.


2. Kekawin Bharata Yudha olih Empu Sedah miwah Empu Panuluh.
3. Kekawin Arjuna Wiwaha olih Empu Kanwa.
4. Kekawin Sutasoma olih Empu Tantular.
5. Kekawin Siwaratri Kalpa olih Empu Tanakung.
6. Kekawin Semarandhana olih Empu Darmaja.
7. Kekawin Gatotkaca Sraya olih Empu Panuluh.
8. Kekawin Writtasancaya olih Empu Tanakung.
9. Kekawin Negarakethagama olih Empu Prapanca.
10. Kekawin Kresnayana olih Empu Triguna, miwah sane lianan.

Sekar Agung kabanda antuk uger – uger :

1. Guru mateges suara abot ,suara panjang ,ngilet utawi kecap wanda ane katembangang
panjang wilet
Guru Haswa ( G. Bawak)
Guru Dirgha ( G. Panjang )
Guru Pluta ( G. Panjang tur ngileg )
2. Laghu inggih punika suara ingan , suara bawak utawi kecap wanda sane katembangang
bawak .
3. Wretta inggih punika kecap wanda / gabogan wanda sajeroning acarik
4. Matra inggih punika kawangun guru lagu sajeroning acarik
5. Gaoa inggih punika pasang jajar guru lagu sane kapasangang tiga – tiga

b.      Sastra Bali Anyar Utawi Modern

Kesusatraan bali anyar nganutimn pamargin panglimbakang kesusastraan Indonesia


baru . nanging kawentenan tan sawibuh kasusastraan Indonesia .yadyastun asapunika
,macihna kasusastraan baline kantun maurip ,urip gridip –gridip ,ngacan sue dumadak mlih
nglimbak ,ngansan seger .
Sakadi sampun kateraangang ring sjeng kasusastraan bali anyar kakawitin antuk tahun 1931 ,
maciri antuk novel “ Nemu Karma “ olih I Wayan Gobyah .
kasusastraan bali anyar kawangun antuk :

         Novel ( roman )


         Cerpen Bali Anyar
         Puisi Bali Anyar
         Drama Bali Anyar

Novel Bali Anyar minakadi

1. Novel Nemu Karma ( 1931 ) olih I Wayan Gobiah.


2. Malancara Ka Sasak ( 1935 – 1939 )olih I Gede Srawana ring majalah Djatajoe
3. Katemu Ring Tampaksiring olih Made Sangra.
4. Sayong ( 1999 ) olih I Nyoman Manda
5. A Wengi Ring Hotel Sentral (2004) olih I G. P. Bawa Samar Gantang

Puisi Bali Anyar minakadi

1. Sasih Karo Ring Bali olih I Made Taro.


2. Galang Bulan olih K. Putra.
3. Mati Nguda olih Putu Sedana.
4. Idup Lan Mati olih Made Sanggra.
5. Bali olih Ngurah Yupa.
6. Pura Agung Jagat Natha olih Wayan Rugeg Nataran.
7. Margarana olih I Wayan Rugeg Nataran.
8. Pangubaktian Tan Payasa olih I Gusti Putu Antara.
9. Denpasar Sane Mangkin olih Made Sanggra.

Cerpen Bali Anyar minakadi:

1.   Ketemu Ring Tampak Siring olih I Made Sangra


2.   Leak Lemahan olih Djelantik Santa
3.   Godeg olih Komang Adnyana
4.   Sipta Durmanggala olih I G. P Bawa SamarGantang
Drama Bali Anyar minakadi
5.   Kirana ( Drama Anak – Anak Th. 2005 ) olih I Nyoman Wanda ( Pondok Temu Wutu Br.
Treges Gianyar )
6.   Gusti Ayu Klantir (1999) olih A Wijat S. Ardi ring buku ” Gending Girang Sisi Pakerisan “

SARGA IV
CONTOH CERPEN BALI ANYAR
Majogjag

Wayan Sentana alon-alon nytandar motorné di samping balé dauhé apang tusing pirenga
tekén reramanné ané sedeng iteha ngorta padaduanan di ampiké sambil ngopi.
“Om Swastyastu,” sapanné Wayan Sentana alon sada masalin munyi.
“Om Swastyastu,” pasaut bapannē matolihan. “Béh, cai Yan, kadén bapa nyén ané teka,
tumbén nganjali? Biasanné jeg nylonong,” pasaut bapanné matadah tengkejut.
“Nggih Pa, Mé. Gumanti ja tiang meled nyugjugin, napi salam krama Baliné nyak nyambung
marakyat nganti teked ka désa-désa. Ané biasanné koh ngomong?”
“Nah, ajanian suba sayan ada perubahan. Nanging mara di sangkepan, di upacara lan acara
adat né matadah resmi. Cara mapepadikan, nrima tamiu dines muah ané lénan.”
“Sing kénkén Pa, mula sukil ngawitin ngaé ané melah. Tiang masih jani malajah ngomong
basa Bali ané madan beneh, sawiréh jani basa Baliné suba sayan nglimbak.”
“Nah mungpung Wayan ngoraang basa Baliné sayan limbak, mémé masih ajak bapan
ceningé mara sedeng ngortaang basa Bali ané dadi pajogjag dané Gusti Mangku Ngurah
ngajak okan-okanné di jeronné ibi sanja,” raos méménné nyelag maketur.
“To kénkén ané dadi bantang pajogjagé? Kadén Gusti Mangku dané mula wikan?”
“Baané saking wikanné, dané marasa tusing ngerti tekén tata caran anaké ngajahin anak cerik
ngomong cara janiné. Cara cening uli cerik mara ngedat suba urukang mémé ngomong
mabasa Bali. Apa jani cening marasa kéweh mabasa Bali?” patakon méménné.
“Yén tiang tusing kéweh ngomongang basa padidi.Yén basa Inggris, basa Jerman mara
kéweh. Patuh cara anak cerik Amérika, Australi ngomong Inggris sing marasa kéweh. Yén ia
ajak mabasa Indonésia, Bali, mara kéweh. I raga masih yén malajah mawirama mara kéweh,
sawiréh i raga mara majumu malajahin sasubané i raga gedé,” pianakné negesang.
“Ento suba ané nikaanga tekén Gusti Mangku i tuni semengan. Raganné masadu marasa
nyelsel ngelah oka dadua pada wikan nyastra lan mabasa Bali, Kawi, nanging tusing nyidang
ngurukang oka padidi mabasa Bali. Taén putunné ané di Dēnpasar mantuk ngiring ajinné.
Pekakné nakonin baan basa Bali, nanging sautina baan basa Indonésia. Mara takonina
okanné, Gusti Putu Raka pasaurné ngandang, ngampar. ”Béh aji bas kuna, pénter mabasa
Bali ten nekaang napi. Samaliha ngomong basa Bali sulitan tekén basa Inggris. Misi anggah-
uingguh, ten ja abesik cara basa Indonésia lan basa Inggris utawi Jerman. Nika mawinan
tiang ngurukang basa Indonésia lan basa Inggris dumun mangda nénten kuciwa ring timpal-
timpalné di sekolahan. Malah sampun kurukang basa Jepang.”
I poan okanné ané dadi pegawé bank di Jawa, Gusti Madé Rai mantuk, masih ngajak putunné
ané maanjar ajak putunné ané di Dénpasar. Masih takonina baan basa Bali alus utawi sagét
kasar. Makejang sautina baan basa Bali alus tekén putunné. Lantas okanné takonina kénkén
dadi bisa mabinaan piuningné mabasa Bali. Pasaur okanné lan mantunné tuah yén di jero
raganné setata ngurukang okanné ngraos baan basa ibu, mabasa Bali.
Kocap yadiapin raganné malinggih di Lombok, ané wewidanganné ngomong Sasak, di Jawa
ané ngomong Jawa lan basa Indonésia, nanging di jeronné raganné tetep mabasa Bali. Dadi
patuh cara prisip bapané, ngurukang raré patut nganggon basa ibu, basa Bali. Basa ané lénan
pastika lakar kabakatang di sekolahan utawi makursus. Yén basa Bali dija ngalih kursus, yén
sing di asrama utawi di umahé padidi? Yén kanti i pianak tusing bisa mabasa Bali, ané pelih
boya ja i pianak, nanging i rerama ané ngutang basa ibuné padidi, sok géngsi nguber bukité
ejohin. Kadirasa anaké uli Belanda nguber malajah basa Bali.
“Saja ento Bapa, Mé, tiang masih dugasé tundéna survey tekén doséné di Buléléng ané
tepukin di masyarakaté mula tuah buka kéto. Liunan para janané ngurukang pianakné baan
basa Indonésia, malah mabading mara malajah basa Bali di sekolahan. Sinah sukil tan bina
cara malajahin basa Inggris. Ento ngranayang basa Balin anaké jani kaku, sawiréh nyalin uli
basa Indonesia ka basa Bali. Conto: “Sapi saya akan saya sembelih” kabasabaliang dadi
“Sampi tiang lakar tiang gorok.” Patutné “Sampin tiangé lakar gorok tiang.”
“Sajaba ento yén titénin basa Baliné gumanti ngelah anggah ungguh basa, sawiréh ngelah
basa kasar, madia lan alus. Ada masih alus sor, alus mider, satmaka ngurukang para janané
apang bisa ngalap asor ané numbuhang budi suci adiluhung mawit ulian basa. Hormat tekén
sang catur guru. Tekén rerama, guru pangajian, guru wisésa, muang guru swadyaya saking
mabasa alus. Apang tusing alpaka guru. Bani nyagur rerama, guru, misuh pemimpin. Ulian
basa, bani ma-kamu, macai, maicang tekén sang guru cara basa Inggris lan Indonésiané
pragat you…, kamu, engkau, aku yadian tekén Hyang Widi Wasa.”
“Saja Pa, anaké uli dura negara masih ngomongang kéto. Basa Baliné sujatinné ba sarasa,
basa budaya ané numbuhang sopan santun. Kruna-krunanné masih komplit. Cuma yén di
Buléléng, tiang kayang jani kari majogjag indik kaja lan kelodé. Cara Buléléng kaja artinné
arah ke gunung dadinné ka selatan. Kelod artinné arah ke laut dadinné ka utara. Yén cara i
raga ané ketah kaja, kelod, kangin, kauh ento tuah mata angin, utawi pangider buana, patuh
tekén bahasa Indonésiané: utara, selatan, timur, dan barat. Boya ja arah kaja lan kelodé ané
maarti ka gunung lan ka laut ané dadi gentinin aji kruna ka ulu lan ka tebén.
Kayang kamus Bali-Indonésiané masih rancu, basa Baliné ten ngelah mata angin, padahal
nawang pangider buana komplit kayang déwa nawasanga, warna, lan uripnné yén macaru.
Miribang saking mula salah kaprah,” raosné Wayan Sentana ngacuh, mimbuh bingung.
“Dadi masih orahang kéto. Yén selehin miribang uli pangawit malajah ngomong raréné di
Buléléng orahina gunungé kaja lan pasihé kelod, pinaka basa ibu. Tuara ngitung mata angin
cara janiné. Apa buin ada kompas, ada kar utawi peta anggon uger mata angin. Éééh, nguda
dadi mingungang kaja kelod suba nawang ulu tebén?” raos bapanné teges.
“Saja Pa, Mémé. Tekan tiangé mulih sujatinné lakar morahan yén kayang lulusé ené tiang
payu ngantén ajak gélan tiangé Setyowati. Nanging ia sing nyak magama Hindu. Yén dadi
cara Jawa, tiang ajakina milu gaman raganné. Yén sing kéto melahan pada tetep ngaba
agamané soang-soang. Ibu lan bapakné setuju kéto. Cara janiné beneh masih kéto. Nanging
tiang kari ngantiang pituduh lan papineh mémé lan bapané. Kénkén Bapa, Mé
“Badah…, né ja cai sajaan tusing nawang kaja kelod. Tusing ada wét buka kéto. Cai jumah
muani padidi, yadiapin pada tetep tekén agamané padidi. Lantas kénkén tata upacara
pawiwahané? Kénkén nerapang bebanten ardanaréswari ngajak anak ané tusing magama
Hindu? Undang-undang RI No. 1 Tahun 1974 masih tusing matutang buka kéto. Apa buin
yén kanti cai paid bangkung. Yén dadi melahan kelidin,” pasaut bapanné sengit.
“Nguda kéto Pa, tiang tusing lakar ngalahin sentanané jumah dini. Yadin kurenan tiangé
malénan agama, kadén Tuhané ané kasembah masih patuh?” raosné Yan Sentana.
“Ooh, yén saja ia nganggap Tuhané patuh, nguda ia tusing nyak milu tekén cai? Yén
cara i raga mara kéto. Ékam Évam Adwityam Brahman. Mawinan anaké luh ngantén nutug
anaké muani, nganutin adat ka purusa. Apang sajaan masaanggama sekala lan niskala. Yén
cara anaké malayar apang dadi aperahu nuju pulo harapan,” pitutur bapannē
“Mimiiih Wayan… Yan. Precuma cai masekolah tegeh-tegeh. Kadén mémé ja lakar sayan
ngerti. Nyatané cai mula tusing nawang kaja kelod, apa buin kangin kauh,” kénten raos
méménné nyelag. Wayan Sentana bengong, tumbén majogjag ngajak reramanné.

Olih : Djelantik santha

CONTOH PUISI BALI ANYAR


Paid Tiang

Paid tiang tindakan batisé


Ngalahin ukudan sasihé
Ngipekin kalah
Sisan-sisan kenehé suba kacamputang
Pakpak katelahang
Apanga tusing taén buin
Ngurimik ipit ngumbar kita
Paid tiang makejang
Ngejohin sasih
Ané tusing taén bakatang
Paid tiang makejang
Nguberin sasih
Ané tusing taén gelahang
Camput mapaid
Telah-telahang kauluh.
olih : I Wayan Paing

NGANTOSANG

Di betén muncuk lalangé lanying


Nyungéngét ngantosang ulungan ia i capung
Ané paling tusing nepukin sunutan mulih
Kletik-kletik suaran detik
Pamargin Ida Betara Kala tatar alon
Nyaksiang patongosan tiangé dini
Bengong mapaliat samah
Pakukékkak kéék-kéék
Munyiné i katak mapag sasih
Buin nepukin tiang dini
Yapin atiban suba liwat patemoné malu
Dini, padidi
Tiang ngantosang
Layuné ya i lalang
Ngulungang kulesan capungé né aptiang
olih : I Wayan Pain

CONTOH NOVEL BALI ANYAR

MLANCARAN KA SASAK

Kacarita sareng tiga I Dayu Priya, I Made Serati, muwah I Sari sampun tiba ring Sasak,
marerepan ring pasanggrahan Suranadi).
Sampun setengah solas.
I Made negak ring natah kamare ring tikehe, ngambiar sareng I Sari. I Dayu ring ranjange,
sampun nganggen piyama. I Made tengkejut, tan nahanan pisan ngeton Ida yan pacing sirep;
“Bik, cara kadituane sajan-sajan Ida. Buin cara Janine saja-sajaan.
I Dayu ngeh ring pliat I Madene.
“Ngon Made, oho, ngon? Yan tuman suba kene, timpal Yange ane ajak akamar di Bandung
ngaenang Yang piyama di Bandung, jani nu masih titip-titipine.”
“Sira ? Corry Aldres?”
”Oho, ia suba. Aruh, Yang onyah orahange, tawang! Bani sing nganggon kamen pules….,
Bee I Made pantalonne silaanga, sing usak,oo?”
“Banggayang benjang titiang masalin.”
“Sing ngaba piyama, keto de?”
“Makta kalih setel, banggayang sampun ja titiang sapuniki..meh ten pules napi
titiang… jelmane nika usak pesan dabdabanne!”
“Tawange sing ada anak muani bareng dini, sangkal ia bagbag-begbeg uli tuni,
tawang, De. Buine ada sing buin tamu lenan!”
“aruh, gedege!” Madohosan I Made.
………… Malih ajahane I Dayu ica.
“Mara keto I Made alah panjak Yange masila tiding beten, mai ja dini bareng dini
negak, mai De!”
“Banggayang deriki Tu, aruh, pantes titiang nyanding ratu irika?”
“Jele asane timpal beten. Yang nyegir pedidi.”
“Tan pantes kenten Ratu nyegir? Ayu, malih mawang….”
“Makenken buin, dong, da ja Made ngitungan keto-keto! Kaden sing ada keneh
mipitang ane keto-keto! Kaden Made suba nawang Ajin Yange. Yang tahen mipit keto? Nang
orahang!”
“Mangkin ratu, ten uning ngalap rawes guyu….naaa, maaan mulihang….”
“Nah De, utas suba utang Madene. Kereng pesane I Made muntil-muntil rawes.”
“Sapunika sampun ratu. Wenten sameton Ratu minang, Ratu ten kayun , jani anak
suba nagih ajak masanding deriki, pang tulah titiang,” I Dayu ica, I Sari sareng makebris.
“Panggus Beli Made… tulah!”
“Sing nulahin apa Yang. Betara keto Yang…. Aruh api nyama, lamun sing cumpu
Yang! Mangsikina jangklekang Ida, kaling Yang batak mingkalih, mamindon teken Ida…
meh tuah maketelun sing tolih ida suba.”
Dados Ida kadeange…..kemanten, sira sih paarab idane?”
“Ida Made Warmadewa…..”
“Bih, luwung parabidane mangkin sampun akuda Ida madue rabi?”
“Beeee, Made…..ento suba pamucuk unduke keneh Yange tawang….akuda nah,
tegarang De akuda,?”
“…….Tawang, anake di Gria madue rabi……patpat?”
“Beee, lebihan teken patpat.”
“Meh Nyen. Saja Luh?”
“Lebihan sajaan ba, Beli Made!”
“Bik, lebihan teken patpat “
“Sing! Nah buin te, De bade buin !”
“Aruh, akuda madue rabi Ida? Akutus? Meh nyen!”
“Paak suba, de nah bin acepok nah!”
“ Adasa?”
“Sing! Lebihan jani baan Made,Made.”
“Asia, be!”
“Mimih bes asiane, ratuuu, kenkenang Ida kone?”Asapunika I Made ngon.
“Aruh, data takonang Made, paturu bajang data raosang.”
Ida kemad pisan tur karang ulune( galenge) sane abinida arasida, mangda ten sinah
kamadidane.
“To suba makrane Yang sing nyak ngiring kayun Ida…. Mimi, yen nyak Yang….”
“…..ten dados nomer daso ratu?” asapunika I Made nugtugang rawos I Dayune.
“Aruh Made nyak sing Yang dadi nomer. Bes dadi nomer. Sing cara ange jelma nyen
Yang dadi nomor dogen, nomer sepuluh. Api Yang luh masih je Yang apang cara ange jelma.
Ngengken Yang kanti ileh-ileh ka Jawa masekolah mara teked di Gria masih kantetin anak
yang. Len ojoge. Pin je Yang daa tua”
“Meh nyen anake marupa sekadi ratu ngantos daha tua!”
“ Nah keto umpama.”
“Yakti,pedalem masih ratu bes dadi nomer dasa nyen enggih; yening batak patpat,
lelima ida madue rabi, titiang tan pacing pariboya. Anak madue, pantes caro iragane iriki.”
“apa kaorang, de ibane ten pari boya…..”
“Bee, jabag pesane ida ngansan.”
“Men Made juari je ya nyabagin.”
“Titiang nyang jabag ring Ida, dados?”
“be, kadenaragane ngesai matata ngerawes. Dadi! Made dogen dadi nyabagin Yang.
Bes Yang meutang urip, to, yen sing Made nyaup Yang meh dadi jaje, pekas Yang lilig
motor.”
“Inggiiiiih! Punika mekrane ratu dados jabagin titiang?”
“Men apa ? idepang yang mayah utang teken ma…..?”
“Sing nampi, !”
“Ica I Dayu. Imade taler kedek sami.
“Buin ja mekito ngelipetin raose ibusan Made adi buka anake cumpu, yen ada anak
ngelah rabi, kurenan, batak patpat, lelima, adi keto Made.
“ Nah tegarang ja! Yang sing nyak apa dadi noomeeer, dadi panunggun karang masih
sing nyak apang patuh-patuh.” Apang paturu malawar gerang anake peturu dadi cager
dikenkene ya satia yen ane luh luas da je mara, madamar langit,bulan, kadung kone bulanan”
onol-ongol cina malakar kedele”
Apang anake luh dogen” masare cara ratu”? anake muani apang dadi masok gedenan,
ngodag-ngodag.
I Made kedek miragi raris ida mapajar” to ja ratu ngamuk masuang basing”
mabladbladan .
Idayu ica nrikkik, I Sari ngelkel ipun kedek.
“ aRuh, kalahange dogen teken I made……”

Kaketus Saking Novel


“ Mlancaran Kasasak”
olih Gede Sarwana
D. Perbedaan  Kesusastraan bali Purwa lan Modern
        1. Kesusastraan bali Purwa
            - Ngangge awig awig
            - Bantang Kesusastraan bali Purwa inggih punika pewayangan, kerjaan
            - Nenten Kaungahang aran pangarannyane
            - Kesusastraan bali Purwa ngangge basa kawi, jawa kuna miwah Bali Tradisional
        2. Kesusastraan bali modern
            - Bebas tenwenten Uger uger
            - Bantang Kesusastraan bali modern inggih punika inggih punika pikobet sosial para
jnanane
            - Kaungahang secara janten aran pengarang nyane
            - Kesusastraan bali modern ngangge Basa Bali Modern sane mangkin

SARGA V
PAMUPUT
PAMICUTET

Kasusastraan Bali punika becik pisan tur ngulangunin , punika mawinan sepatutne
kalestariang tur kaplajahin semangdane I raga sareng sinamian uning ring daging miwah
pikenoh melajahin kasusastraan Bali punika .
Ngantos asapuniki wau kawedar antuk kasusastraan Bali semangdane wenten gunan ring para
sameton sane polih ngewacen . Makalah punika doh pesan saking paripurna titiang nunasang
para semeton sane polih ngewacen makalah puniki sareng – sareng ngamecikang semangdane
dadi paripurna .

Anda mungkin juga menyukai