Pidarta inggih punika daging pikayunan sane kawedar ring sang sareng akeh
mangda prasida karesepin saha kalaksanayang ring kahuripan maparajana.
Mapidarta inggih punika ngwedar daging pikayunan ring sang sareng akeh,
nganggen bassa Bali alus.
Wangun pidarta
a. Murda (judul)
Patut kasurat manut topik utawi tema sane sampun kajantenang
b. Purwaka utawi pamahbah
Kawedar pinaka pendahuluan sane madaging:
• Matur suksma, majeng ring pangenter acara
• Pangastuti, ketah nganggen panganjali umat, Om Swastyastu
• Ngluhurang Pangayubagia, majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa
c. Daging pidarta
Daging pidarta kawedar manut tema pidarta sane sampun kajantenang
d. Pamuput pidarta
Pamuput pidarta, kirang langkung madaging:
• Pacutetan daging pidarta
• Nunas pangampura, mantuk ring salui kakiranganipun
• Pangastuti pamuput, ketah nganggen parama santih
Tetikesan pidarta
1. Wicara
Inggih punika ngenenin indik topik utawi unteng daging pidarta, sane
prasida nudut kayun para pamirsa
2. Wiraga
Inggih punika semita, raras, agem utawi bahasa tubuh sang sane mapidarta
3. Wirama
Inggih punika tata suara sane mapaiketan ring suara/vocal miwah intonasi
sane anut ring punggelan lengkara mangda kapireng lengut
4. Wirasa
Inggih punika rasa penghayatan ri tatkala mapidarta mangda daging pidarta
punika prasida nuke pikayunan sang sane mirengang.
Yening sang mapidarta (orator) prasida nunggilang makapapat tetikesan
punika pacang metu W kaping lima, inggih punika Wibawa. Wibawa puniki
kaptiang pisan gumanti prasida ngledangin kayun sang miarsayang.
1. Dharma wecana
Bebaosan midartayang indik ajahan agama manut tatwa agama sane
pastika.
2. Sembrama wacana
Bebaosan mapidarta sane kawedar pinaka panyangra (kata sambutan)
sajeroning upacara adat/agama.
3. Atur piuning (laporan panitia)
Inggih punika bebaosan manggala karya nguningayang saluir pidabdab
ring acara sane kalaksanayang.
4. Dharma suaka
Inggih punika bebaosan sane madaging pasuakan, pangapti, miwah
pinunas makadi nunas dukungan suara ring pemilu/pilkada.
5. Pakeling
Inggih punika atur piuning pinaka pasobyahan utawi pengumuman sane
lumrah kapireng ring pura-pura ri kala wenten patirtan.
1. Pengolahan tema
Pidarta sane kawedar nenten dados lempas ring tema sane kajantenang.
Iriki taler katureksa indik kapatutan format teks pidartanne.
2. Penguasaan materi
Sane katureksa iriki indik antarnyane bebaosan saking pengawit rauh ka
pamuput, taler indik kapatutan pangwesan materi sane kawedar.
3. Bahasa
Sane rumasuk panureksan bahasa:
• Suara (vokal)
• Kapatutan ucapan (lafal)
• Pilihan kruna (diksi)
• Kalengutan wirama (lagu ucapan)
• Panggelan (jeda/intonasi)
• Anggah-ungguh basa Bali
4. Penampilan
Sane katureksa ring penampilan minakadi iraga (bahasa tubuh), wirasa
(penghayatan), semita (mimik/raut wajah), leliat (pandangan), miwah
busana (pakaian adat madia).
5. Amanat
Amanat utawi pesan inggih punika tetuek daging pidarta sane meled
kanggen piteket sane mawiguna ring sang mirengang.