OLIH :
DHARMA WECANA
A. WIRASAN DHARMA WECANA
Silih tunggil kawagedan mabasa bali inggih punika mabaosan (berbicara). Kawadegan
mabaos sajeroning palajahan basa Bali mateges maderbe kaweruhan miwah kawadegan ngwedar
daging pikayunan (ide) nganggen basa Bali sane becik miwah patut (baik dan benar). Becik,
mateges nganggen pilihan kruna-kruna sane lengut tur prasida nudut kayun sang sane mirengang.
Patut, mateges kruna-kruna sane kaanggen sajeroning mabaos nganutin tata anggah-ungguhing
basa Bali.
Genah mabaos Bali wenten kalih soroh inggih punika mabaos ring forum resmi miwah
mabaos ring pabyaran (nenten resmi). Punika mawinan wenten basa pakraman miwah basa
pasuitrayan. Basa pakraman, inggih punika basa Bali sane kaanggen mabaos ring patemon-
patemon resmi minakadi ring paruman adat, ring upacara agama, miwah pangajahan basa Bali
ring kelas. Sane kabaos basa pasuitrayan inggih punika basa Bali sane kaanggen mabaosan ring
pambyaran sarahina-rahina (sane nenten resmi), minakadi para muride ngraos ring kantin sareng
timpal-timpal ipune, para pegawai kantoran ngraos ring ruangan masambilan makarya, para
petani ngraosang toyan ring carike, miwah sane lianan.
Silih tunggil wangun bebaosan resmi punika mawasta pidato (andap) utawi pidarta (alus).
Pidarta bali inggih punika bebaosan mabasa Bali alus ring pakraman sane kawedar matetujon
mangda anake sane mirengang kayun nginutin daging pikayunan sane kabaosang. Sang sane
mapidarta kabaos orator. Mapidarta basa Bali sering kalombayang ring tingkat SMP. Bebaosan
mapidarta sane sering kalombayang ring tingkat SMA/SMK inggih punika lomba madharma
wecana. Madharma wecana inggih punika ngwedar daging pikayunan antuk basa Bali sane
ngambil tema ajahan agama Hindu. Duaning asapunika, dharma wecana inggih punika bebaosan
mabasa Bali sane madaging ajahan agama Hindu saha kategepin antuk kutipan sloka-sloka utawi
tatwa-tatwa manut tema sane kajantenang. Indik karakter utawi abah madharma wecana, banban
alon utawi teleb. Matiosan ring abah mapidarta sane pastika patut semangat maluab-luab duaning
matetujon nuldulin pikayunan sang mirengang.
B. WANGUN DHARMA WECANA
Wangun dharma wecana pateh sakadi wangun kakawian miwah surat, inggih punika
madaging pendahuluan, isi, miwah penutup. Pateh sakadi ring basa Indonesia, baos
dharma wecana mabasa Bali taler maderbe wangun utawi format sasuratan sane pastika
sakadi puniki:
II. Purwaka/pamahbah
1. Masinggihin pajabat.
2. Pangastuti (pangastungkara).
IV. Pamuput
3. Parama santhi.
C. TETIKESAN MADHARMA WECANA
Sajeroning madharma wecana, mangda napi sane kawedar sida nudut kayun sang sane
mirengang, padharma wecana patut nguratiang tetikesan kadi ring sor:
1. Wicara inggih punika topik utawi tema dharma wecana sane becik.
2. Wiraga inggih punika semita, raras, agem, utawi bahasa tubuh padharma
wecana.
3. Wirama inggih punika tata suara sane mapaiketan ring vocal miwah intonasi
sane anut ring panggelan lengkara.
1. Pengelolaan tema
Murdan dharma wecana miwah dagingipun mangda manut ring tema sane
kajantenang. Taler iriki maweweh panureksan format naskahipun.
2. Bahasa
3. Penguasaan materi
Iriki pacing katureksa indik pangwasaan ajahan sane kabaosang. Napi luir
sane kawedar mangda patut saha pascat, lancer kantos pamuput.
4. Amanat
Sane katureksa pinaka amanat luiripun: pesen, piteket, pangapti miwah patitis
sane risaksat nguduhin utawi ngajakin mangda maprakerti manut ajahan
kadharman.
5. Penampilan
Sane katureksa ring penampilan luiripun: tata busana, semita (raut wajah),
wirasa (penghayatan), miwah wiraga (bahasa tubuh) sang madharma wecana
mangda anut ring napi sane kawedar.
3. Madharma wecana ngapalang teks : dharma wecana sane kawedar antuk basa
tutur (lisan), upami ri kala para sisiane ngemiletin lomba madharma wacana.
1. Patut wenten murdan dharma wecana, manut topik utawi tema sane jagi
kabaosang.
1. Mapidarta (berpidato)
Ngwedar daging pikayunan antuk basa Bali manut tema/topik (umum), sane
matetujon nyobyahang paindikan utawi ngajakin miwah nguduhin pamiarsa
mangda nyumponin pikayunan sang mapidarta.
Upami :
Upami:
- Bebaosan Sri Mpu Dukuh Sakti ring Pura Pangkung Prabu (indik mapandes,
Bebaosan mabasa Bali alus sane kawedar pinaka baos panyanggra ring acara-
acara pakraman.
Upami :
Upami :
Om Swastiastu,
Angayu bagia aturang titiang majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa,
sangkaning sih lan pasuecan Ida, titiang miwah kelompok titiang prasida muputang
makalah puniki. Asapunika taler majeng ring Bapak Guru sane ngwantuin titiang,
lan sawitra-sawitra makasami. Ring makalah puniki titiang jagi ngewahas materi
sane unteng ipun “Dharma Wecana”. Dumogi makalah puniki prasida maguna
ring para pangwacen. Lan nenten lali titiang nunas sinampura yening wenten sane
nenten patut ring pikayunan sareng sami.
DAFTAR PUSTAKA