Anda di halaman 1dari 11

DHARMA WeCANA

OLIH :

AYU MADE OKY LISA ASTRINI ( 06 / XII S 1 )

ANAK AGUNG BAGUS GOWINDA ( 15 / XII S 1 )

NI LUH GEDE KRISMONITA SARI ( 17 / XII S 1 )

GUSTI AYU PARAMITHA CANDRA DEWI ( 22 / XII S 1 )

NI LUH WIDIA PRADINA SARI ( 32 / XII S 1 )

SMA NEGERI 1 TABANAN


TAHUN AJARAN 2016/2017

DHARMA WECANA
A. WIRASAN DHARMA WECANA
Silih tunggil kawagedan mabasa bali inggih punika mabaosan (berbicara). Kawadegan
mabaos sajeroning palajahan basa Bali mateges maderbe kaweruhan miwah kawadegan ngwedar
daging pikayunan (ide) nganggen basa Bali sane becik miwah patut (baik dan benar). Becik,
mateges nganggen pilihan kruna-kruna sane lengut tur prasida nudut kayun sang sane mirengang.
Patut, mateges kruna-kruna sane kaanggen sajeroning mabaos nganutin tata anggah-ungguhing
basa Bali.

Genah mabaos Bali wenten kalih soroh inggih punika mabaos ring forum resmi miwah
mabaos ring pabyaran (nenten resmi). Punika mawinan wenten basa pakraman miwah basa
pasuitrayan. Basa pakraman, inggih punika basa Bali sane kaanggen mabaos ring patemon-
patemon resmi minakadi ring paruman adat, ring upacara agama, miwah pangajahan basa Bali
ring kelas. Sane kabaos basa pasuitrayan inggih punika basa Bali sane kaanggen mabaosan ring
pambyaran sarahina-rahina (sane nenten resmi), minakadi para muride ngraos ring kantin sareng
timpal-timpal ipune, para pegawai kantoran ngraos ring ruangan masambilan makarya, para
petani ngraosang toyan ring carike, miwah sane lianan.

Silih tunggil wangun bebaosan resmi punika mawasta pidato (andap) utawi pidarta (alus).
Pidarta bali inggih punika bebaosan mabasa Bali alus ring pakraman sane kawedar matetujon
mangda anake sane mirengang kayun nginutin daging pikayunan sane kabaosang. Sang sane
mapidarta kabaos orator. Mapidarta basa Bali sering kalombayang ring tingkat SMP. Bebaosan
mapidarta sane sering kalombayang ring tingkat SMA/SMK inggih punika lomba madharma
wecana. Madharma wecana inggih punika ngwedar daging pikayunan antuk basa Bali sane
ngambil tema ajahan agama Hindu. Duaning asapunika, dharma wecana inggih punika bebaosan
mabasa Bali sane madaging ajahan agama Hindu saha kategepin antuk kutipan sloka-sloka utawi
tatwa-tatwa manut tema sane kajantenang. Indik karakter utawi abah madharma wecana, banban
alon utawi teleb. Matiosan ring abah mapidarta sane pastika patut semangat maluab-luab duaning
matetujon nuldulin pikayunan sang mirengang.
B. WANGUN DHARMA WECANA
Wangun dharma wecana pateh sakadi wangun kakawian miwah surat, inggih punika
madaging pendahuluan, isi, miwah penutup. Pateh sakadi ring basa Indonesia, baos
dharma wecana mabasa Bali taler maderbe wangun utawi format sasuratan sane pastika
sakadi puniki:

I. Murdan dharma wecana (judul)

Patut kasurat manut topik/tema sane sampun kajantenang.

II. Purwaka/pamahbah

Sane kawedar ring purwaka minakadi:

1. Masinggihin pajabat.

2. Pangastuti (pangastungkara).

3. Pangayubagia ring Ida Sang Widhi.

4. Pasinahan anggan padharma wecana.

III. Daging dharma wecana

Daging dharma wecana kirang langkung kadi puniki:

1. Indik tatwa miwah ajahan agama Hindu.

2. Tema tatwa agama madasar sumber sastra sane pastika.

3. Maweweh pangapti miwah piteket-piteket ring sang


mirengang.

IV. Pamuput

Sane lumrah kabaosang ring pamuput:

1. Pacutetan daging bebaosan.

2. Matur suksma lan nunas ampura.

3. Parama santhi.
C. TETIKESAN MADHARMA WECANA
Sajeroning madharma wecana, mangda napi sane kawedar sida nudut kayun sang sane
mirengang, padharma wecana patut nguratiang tetikesan kadi ring sor:

1. Wicara inggih punika topik utawi tema dharma wecana sane becik.

2. Wiraga inggih punika semita, raras, agem, utawi bahasa tubuh padharma
wecana.

3. Wirama inggih punika tata suara sane mapaiketan ring vocal miwah intonasi
sane anut ring panggelan lengkara.

4. Wirasa inggih punika tata pangrasa utawi penghayatan ri kala madharma


wecanamangda prasida nuke pikayunan.

D. PANUREKSAN DHARMA WECANA


Malarapan kawentenan ring ajeng, sajeroning ngamiletin lomba madharma wecan,
wenten lelima kriteria sane lumrah /sering katureksa utawi kaicenin nilai sakadi ring sor
puniki:

1. Pengelolaan tema

Murdan dharma wecana miwah dagingipun mangda manut ring tema sane
kajantenang. Taler iriki maweweh panureksan format naskahipun.

2. Bahasa

Panureksan basa, minakadi : suara (vokal), pelafalan ( kapatutan ucapan),


kosabasa, wiraman basa (intonasi), miwah anggah-ungguh basa Bali.

3. Penguasaan materi

Iriki pacing katureksa indik pangwasaan ajahan sane kabaosang. Napi luir
sane kawedar mangda patut saha pascat, lancer kantos pamuput.

4. Amanat

Sane katureksa pinaka amanat luiripun: pesen, piteket, pangapti miwah patitis
sane risaksat nguduhin utawi ngajakin mangda maprakerti manut ajahan
kadharman.
5. Penampilan

Sane katureksa ring penampilan luiripun: tata busana, semita (raut wajah),
wirasa (penghayatan), miwah wiraga (bahasa tubuh) sang madharma wecana
mangda anut ring napi sane kawedar.

E. TATACARA NGAWEDAR DHARMA WECANA


Tatacara ngawedar dharma wecana pateh sakadi tatacara ngwedar pidarta inggih punika:

1. Dharma wecana dadakan : dharma wecana sane kawedar nenten nganggen


teks. Upami ri kala kasudi mapaica piteket-piteket ring sang mawiwaha.

2. Ngwacen dharma wecana : madharma wecana nganggen teks sane sampun


kasayagayang. Punika ketah kabaktayang olih para pejabat ring acara-acara
resmi.

3. Madharma wecana ngapalang teks : dharma wecana sane kawedar antuk basa
tutur (lisan), upami ri kala para sisiane ngemiletin lomba madharma wacana.

4. Madharma wecana nganggen ringkesan : madharma wecana semi lisan, makta


ringkesan utawi unteng-unteng bebaosan, sane kakembangang antuk basa
tutur.

F. TATACARA MAKARYA DHARMA WECANA


Sajeroning makarya dharma wecana basa Bali, patut kaelingan paindikan sane patut
uratiang inggih punika:

1. Patut wenten murdan dharma wecana, manut topik utawi tema sane jagi
kabaosang.

2. Ri kala makarya pamahbah utawi pendahuluan patut madaging:

a. Pangastawa, puniki basane nganggen salam panganjali.

b. Matur angayu bagia, panyuksma, swastiprapta ring sang sane rauh.


3. Daging dharma wecana, puniki kaanutang ring tema dharma wecana sane
kaambil.

4. Makarya pamuput, sane madaging atur indik:

a. Matur suksma antuk ring uratian para pamiarsa.

b. Nyutetang daging baos.

c. Nunas pangampura antuk kekirangannyane.

d. Salam pamuput, sane ketah nganggen parama santi.

G. LUIR BEBAOSAN MABASA BALI


Yening uratiang becik-becik, kantun akeh wenten sorohing bebaosan mabasa Bali alus
sane wangunipun masaih ring dharma wecana. Bebaosan punika madue wasta niri-niri
sakadi puniki:

1. Mapidarta (berpidato)

Ngwedar daging pikayunan antuk basa Bali manut tema/topik (umum), sane
matetujon nyobyahang paindikan utawi ngajakin miwah nguduhin pamiarsa
mangda nyumponin pikayunan sang mapidarta.

Upami :

- Pidartan Kelian ring kramane (indik ngwangun bale banjar).

- Pidarta Pamilet lomba ring pakraman (indik narkoba).

2. Madharma wecana (memberikan upanisad, siraman rohani)

Ngwedar daging pikayunan indik ajahan agama saha kajangkepin antuk

nlatarang tatwa-tatwa manut cakepan sane pastika.

Upami:

- Bebaosan Ida Pedanda Made Gunung ring Bali TV

- Bebaosan Sri Mpu Dukuh Sakti ring Pura Pangkung Prabu (indik mapandes,

Macolongan, siwaratri, muah sane lianan).

3. Sembrahma wecana (kata sambutan)

Bebaosan mabasa Bali alus sane kawedar pinaka baos panyanggra ring acara-
acara pakraman.

Upami :

- Panyangran Kelian Dinas ring Ulang Tahun Seka Teruna.

- Panyangran Sang Madue Karya ring para undangan.

4. Atur piuning (laporan)

Bebaosan mabasa Bali alus sane nguningayang kawentenan, kas, utawi


pakaryan sane kalaksanayang.

Upami :

- Atur piuning manggala karya ulang tahin

- Atur piuning pangrajeg karya pacaruan ngresigana

- Atur piuning patengen indik kas karma

H. PIDARTA LAN DHARMA WECANA


Pidarta lan dharma wecana cutet ipun pateh, krana pada-pada matetujon
nyobyahang paindikan utawi ngajakin miwah nguduhin pamiarsa. Nanging
yening uratiang manut dagingnyane ipun mabinayan, binan punika yening
bandingang inggih punika:

 Pidarta akehan ngwedar daging pikayunan antuk basa Bali manut


tema/topik sane lumrah (umum) wenten ring masyarakat, nanging
yening

 Dharma wecana ngwedar daging pikayunan indik ajahan agama saha


kajangkepin antuk nlatarang tatwa-tatwa utawi kutipan-kutipan sloka-
sloka manut cakepan sane pastika.
PURWAKA

Om Swastiastu,

Angayu bagia aturang titiang majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa,
sangkaning sih lan pasuecan Ida, titiang miwah kelompok titiang prasida muputang
makalah puniki. Asapunika taler majeng ring Bapak Guru sane ngwantuin titiang,
lan sawitra-sawitra makasami. Ring makalah puniki titiang jagi ngewahas materi
sane unteng ipun “Dharma Wecana”. Dumogi makalah puniki prasida maguna
ring para pangwacen. Lan nenten lali titiang nunas sinampura yening wenten sane
nenten patut ring pikayunan sareng sami.
DAFTAR PUSTAKA

 Buku Widia Sari Basa Lan Sastra Bali 3 untuk SMA/SMK


kelas xii.
DAFTAR ISI

Anda mungkin juga menyukai