4.9 Menginterpretasi nilai- nilai yang ada dalam 4.9.1 Mengintegrasikan isi babad dalam kehidupan
babad 4.9.2 Mengembangkan nilai luhur wacana pewayangan
dalam kehidupan
PAPLAJAHAN 23 BABAD
1. Teges Babad
Tradisi panyuratan Babad sampun kakawitin sawatara abad ka-16 . Yéning salanturnya
kapineh-pinehang wantah masa sané mangkin pinaka masa sané nglanturang masa sané nguni,
sapatutnyané prasida karesepang lan kalimbangkang antuk mratyaksayang kawit
sejarahnyané.Istilah Babad punika nglimbak ring makudang-kudang daerah, mekadi : Jawa,
Madura, Bali, lan Lombok. Daerah-daerah sané siosan sekadi ring Sulawesi Selatan, babad
punika kaloktah mawasta lontaraq, ring wewidangan Sumatra Barat kawastanin antuk istilah
Tambo; ring Kalimantan, Malaysia taler daerah sané mabudaya Melayu ring Sumatra istilah
babad ketah kawastanin Hikayat, Silsilah, Sejarah. Yéning nincak ka mancanegara, istilah babad
kawastanin kronikel .
Yéning rerehang artos kruna “babad” punika, wantah mawit saking basa Jawa
Kuna, saking kruna “mbabad", sané madué artos “ngabas” utawi “mabad”. Kruna
“mabad”, pinaka kruna kria maartos ngaryanin napi -napi saking ngawit ngantos
kapungkur. Yéning pakilitannyané sareng “babad” pinaka sejarah, babad punika
maartos kawitan / silsilah. Nanging yén rerehang pakilitannyané pinaka karya sastra
“babad” ngranjing silih sinunggil karya sastra sejarah. Conto -conto babad
minakadinnyané : Babad Mengwi, Babad Pasek, Babad Dewa Lampijeh, Babad Dalem,
Babad Uwug Buleleng, Babad Arya, Babad Brahmana Catur, Babad Badung, Babad
Tambyak, Babad Dukuh Suladri, Babad Pande miwah sané lianan.
Para sarjana sané urati tur turéksa ring parindikan babad, ngicénin panampén lan pangertian
sekadi ring sor puniki : Manut 1. Danu Suprapta, babad madué artos inggih punika : salah
sinunggil wangun sastra sejarah mabasa Jawa Baru, sané parinamannyané makuéh, luiré
nganutin indik angga, indik geografi, indik pakébeh, utawi sané tiosan.2. Sartono Kartodirjo .
mitegesang indik artos babad, inggih punika penulisan sejarah tradisional utawi historiografi
tradisional pinaka silih sinunggil wangun saking lokal genius sané nlatarang indik sejarah, ring
dija watak-watak lan undagan budaya prasida ngicénin pengaruh taler prasida nujuin indik
wentuk wangunan budaya punika sané makawinan historiografi punika satata pinaka sesuluh
utawi lawat saking budaya sané pinaka ngembasang. 3. Suekmono, nlatarang indik babad inggih
punika wantah pinaka carita sejarah sané ketahnyané lebihan daging caritannyané ring panlataran
indik daging sejarahnyané yadiastun punika sané dados pola wantah pemargin sejarah punika.
Sélanturnya sarjana sané kaping 4 sané mawasta Teeuw, mitegesang wantah babad punika
pinaka teks-teks historik utawi genealogik yang madaging unsur-unsur kesusastraan. Asapunika
wénten makudang-kudang pangertian indik babad, sakémaon, untengnyané wantah babad pinaka
teks-teks histori sané kauparengganing antuk unsur-unsur kesusastraan, tur madué sifat sekadi :1.
Sakral magis ( kekramatang ), Religio - magis ( madué unsur kepercayaan ), 3. Legendaris (
indik pakilitannyané sareng kawéntenan daging jagaté ), 4. Mitologi ( madué pakilitan sareng
para dewata ), 5. Hagiografis ( madué unsur kaniskalan, kasaktian, tan anut ring hukum alam ), 6
Simbolis ( madué unsur lambang-lambang , kruna sané mataksu - bhisama , pusaka-pusaka ),7.
Sugestif ( madué unsur ramalan - tenung , suara sané gaib, unsur ipian ), 8. Istana Sentris (
sinamian genah katuju ring puri ), 9 Fragmentraris ( nénten jangkep ), 10 Raja-kultus (
nyumbung betara lelangit ), 11. lokal ( madué sifat kedaerahan ), miwah anonym ( tan pa wastan
pengarang ).
2. Tetuek Babad
Babad wantah pinaka titik temu pantaraning sastra lan sejarah. Kawéntenan sekala ring
sajeroning babad sampun adung sareng kahuripan. Indik tetuek sakalannyané sampun taler
nujuin wirupa sané anyar. Antuké punika, babad punika boya ja pastika kasengguhang pinaka
dokumen sejarah, sakémaon taler kasengguhang pinaka teks sané kreatif, tur nganutin konvensi
kabudayaan Bali, narka lan minehang indik parindik sejarah lan boya sejarah ring sajeroning
wangun dasar kabudayaan Bali.
Teks babad taler punika pinaka bukti sekala sané kawéhin marupa nilai lan wirasa ring
sajeroning carita. Sangkaning asapunika , babad punika dados pinaka model gaya nyaritayang
indik kawéntenan sané nguni-nguni ring sajeroning kabudayaan Bali. Antuka punika , sang sané
pinaka penulis babad langkungan nagingin indik wirasa lan kasejatian manusa ring sajeroning
carita, taler kawéntenan wicara sané menawi punika nénten patut ring sajeroning sekali nanging
punika karasa patut ring sajeroning wirasa. Panadosannyané yéning pacang ngwacén lan
nelebang pidaging babad , i raga patut satata éling wantah i ragané punika wénten ring
pantaraning geguat history lan story. Indik kawéntenané sané asapunika kasujatian babad punika
dadosnyané nénten prasida naenan ngamolihan tetuek sané sujati sané mawit saking :
Kasujatian sekala nénten naenin jangkep , satata fragmentaris.
Penulis babad nénten kayun maparilaksana milih-milihin ( utawi madué pikayunan
selektif ) ri antukan nénten samian sané marupa kasujatian punika kasengguhang mabuat.
Penulis babad wantah ngangkenin manusa sané madué pawiwitan sejarah, lan pikayunan
sané tan pastika (subyektif), sané kasinahang antuk pengalaman lan kawéntenan
kahuripannyané pinaka manusa sosial ring sajeroning pakramannyané.
Perang Kapal Sareng Beringkit
Kaketus saking
Buku Babad Mengwi
Olih I Wayan Simpen AB
Kosa Basa
3. Fungsi wayang
Fungsi religius
Dumun masyarakat ngamedalang wayang kaanggen sarana upakara upacara minakadi
Wayang Lemah, Wayang Sapu Leger, lan sane lianan.
Fungsi Pendidikan
Wayang olih masyarakat taler kaanggen media pendidikan, inggih punika kaanggen
ngametuang nilai-nilai luhur budaya. Akeh nilai-nilai kabudayaan sane kamuat ring
pamentasan wayang punika minakadi tutur-tutur sane becik.
Fungsi penerangan dan kritik sosial.
Ring sesolahan wayang punika, masyarakat prasida kaicen panerangan-panerangan sane
mapaiketan antuk informasi-informasi sane munggah ring wewidangan masyarakat
punika.
Fungsi Hiburan
Lianan ring fungsi-fungsi sane sampun katelatarang, wenten malih fungsi sane mautama
ring sesolahan wayang inggih punika kaanggen hiburan kemanten nenten madaging
kesakralan.