Anda di halaman 1dari 8

BAB IX DIALOG

Kompetensi Dasar (KD) Indikator Pencapaian Kompetensi (IPK)


3.9 Menganalisis teks babad, cerita pewayangan Pertemuan I
beraksara Bali dan berhuruf Latin 3.9.1 Melatih membaca teks babad
3.9.2 Menelaah materi tentang babad
3.9.3Menganalis isi babad
Pertemuan II
3.9.4 Melatih membaca teks wacana pewayangan
beraksara Bali
3.9.5 Menelaah isi pokok wacana pewayangan
3.9.6 Mengaitkan contoh cerita pewayangan dalam
kehidupan

4.9 Menginterpretasi nilai- nilai yang ada dalam 4.9.1 Mengintegrasikan isi babad dalam kehidupan
babad 4.9.2 Mengembangkan nilai luhur wacana pewayangan
dalam kehidupan

PAPLAJAHAN 23 BABAD
1. Teges Babad
Tradisi panyuratan Babad sampun kakawitin sawatara abad ka-16 . Yéning salanturnya
kapineh-pinehang wantah masa sané mangkin pinaka masa sané nglanturang masa sané nguni,
sapatutnyané prasida karesepang lan kalimbangkang antuk mratyaksayang kawit
sejarahnyané.Istilah Babad punika nglimbak ring makudang-kudang daerah, mekadi : Jawa,
Madura, Bali, lan Lombok. Daerah-daerah sané siosan sekadi ring Sulawesi Selatan, babad
punika kaloktah mawasta lontaraq, ring wewidangan Sumatra Barat kawastanin antuk istilah
Tambo; ring Kalimantan, Malaysia taler daerah sané mabudaya Melayu ring Sumatra istilah
babad ketah kawastanin Hikayat, Silsilah, Sejarah. Yéning nincak ka mancanegara, istilah babad
kawastanin kronikel .
Yéning rerehang artos kruna “babad” punika, wantah mawit saking basa Jawa
Kuna, saking kruna “mbabad", sané madué artos “ngabas” utawi “mabad”. Kruna
“mabad”, pinaka kruna kria maartos ngaryanin napi -napi saking ngawit ngantos
kapungkur. Yéning pakilitannyané sareng “babad” pinaka sejarah, babad punika
maartos kawitan / silsilah. Nanging yén rerehang pakilitannyané pinaka karya sastra
“babad” ngranjing silih sinunggil karya sastra sejarah. Conto -conto babad
minakadinnyané : Babad Mengwi, Babad Pasek, Babad Dewa Lampijeh, Babad Dalem,
Babad Uwug Buleleng, Babad Arya, Babad Brahmana Catur, Babad Badung, Babad
Tambyak, Babad Dukuh Suladri, Babad Pande miwah sané lianan.
Para sarjana sané urati tur turéksa ring parindikan babad, ngicénin panampén lan pangertian
sekadi ring sor puniki : Manut 1. Danu Suprapta, babad madué artos inggih punika : salah
sinunggil wangun sastra sejarah mabasa Jawa Baru, sané parinamannyané makuéh, luiré
nganutin indik angga, indik geografi, indik pakébeh, utawi sané tiosan.2. Sartono Kartodirjo .
mitegesang indik artos babad, inggih punika penulisan sejarah tradisional utawi historiografi
tradisional pinaka silih sinunggil wangun saking lokal genius sané nlatarang indik sejarah, ring
dija watak-watak lan undagan budaya prasida ngicénin pengaruh taler prasida nujuin indik
wentuk wangunan budaya punika sané makawinan historiografi punika satata pinaka sesuluh
utawi lawat saking budaya sané pinaka ngembasang. 3. Suekmono, nlatarang indik babad inggih
punika wantah pinaka carita sejarah sané ketahnyané lebihan daging caritannyané ring panlataran
indik daging sejarahnyané yadiastun punika sané dados pola wantah pemargin sejarah punika.
Sélanturnya sarjana sané kaping 4 sané mawasta Teeuw, mitegesang wantah babad punika
pinaka teks-teks historik utawi genealogik yang madaging unsur-unsur kesusastraan. Asapunika
wénten makudang-kudang pangertian indik babad, sakémaon, untengnyané wantah babad pinaka
teks-teks histori sané kauparengganing antuk unsur-unsur kesusastraan, tur madué sifat sekadi :1.
Sakral magis ( kekramatang ), Religio - magis ( madué unsur kepercayaan ), 3. Legendaris (
indik pakilitannyané sareng kawéntenan daging jagaté ), 4. Mitologi ( madué pakilitan sareng
para dewata ), 5. Hagiografis ( madué unsur kaniskalan, kasaktian, tan anut ring hukum alam ), 6
Simbolis ( madué unsur lambang-lambang , kruna sané mataksu - bhisama , pusaka-pusaka ),7.
Sugestif ( madué unsur ramalan - tenung , suara sané gaib, unsur ipian ), 8. Istana Sentris (
sinamian genah katuju ring puri ), 9 Fragmentraris ( nénten jangkep ), 10 Raja-kultus (
nyumbung betara lelangit ), 11. lokal ( madué sifat kedaerahan ), miwah anonym ( tan pa wastan
pengarang ).

2. Tetuek Babad
Babad wantah pinaka titik temu pantaraning sastra lan sejarah. Kawéntenan sekala ring
sajeroning babad sampun adung sareng kahuripan. Indik tetuek sakalannyané sampun taler
nujuin wirupa sané anyar. Antuké punika, babad punika boya ja pastika kasengguhang pinaka
dokumen sejarah, sakémaon taler kasengguhang pinaka teks sané kreatif, tur nganutin konvensi
kabudayaan Bali, narka lan minehang indik parindik sejarah lan boya sejarah ring sajeroning
wangun dasar kabudayaan Bali.
Teks babad taler punika pinaka bukti sekala sané kawéhin marupa nilai lan wirasa ring
sajeroning carita. Sangkaning asapunika , babad punika dados pinaka model gaya nyaritayang
indik kawéntenan sané nguni-nguni ring sajeroning kabudayaan Bali. Antuka punika , sang sané
pinaka penulis babad langkungan nagingin indik wirasa lan kasejatian manusa ring sajeroning
carita, taler kawéntenan wicara sané menawi punika nénten patut ring sajeroning sekali nanging
punika karasa patut ring sajeroning wirasa. Panadosannyané yéning pacang ngwacén lan
nelebang pidaging babad , i raga patut satata éling wantah i ragané punika wénten ring
pantaraning geguat history lan story. Indik kawéntenané sané asapunika kasujatian babad punika
dadosnyané nénten prasida naenan ngamolihan tetuek sané sujati sané mawit saking :
 Kasujatian sekala nénten naenin jangkep , satata fragmentaris.
 Penulis babad nénten kayun maparilaksana milih-milihin ( utawi madué pikayunan
selektif ) ri antukan nénten samian sané marupa kasujatian punika kasengguhang mabuat.
 Penulis babad wantah ngangkenin manusa sané madué pawiwitan sejarah, lan pikayunan
sané tan pastika (subyektif), sané kasinahang antuk pengalaman lan kawéntenan
kahuripannyané pinaka manusa sosial ring sajeroning pakramannyané.
Perang Kapal Sareng Beringkit

( Punggelan Babad Mengwi )


Kacaritayang Pangéran Kapal madué jaran
asiki sané dahat asihinida, jaran puniki raris keni
pinungkan rahat. Mawit sangkaning punika Ida
Pangéran Kapal ngamedalang punagi, sané
dagingnyané " Yéning jaran titiangé prasid rahayu
mawali, pacang kapadikang anak maraga istri".
Wusan punika , tan kacaritayang mawali dadosné
seger-oger jarané punika.
Salanturnyané , manut punagin Ida Pangéran
Kapal, raris mamadik putrannnyané Ida Pangéran
Beringkit. Indiké punika ngranayang sukacita
pikayunan Ida Pangéran Beringkit, ri antukan
katarka punika sané pacang makerabkambé
putran Ida Pangéran Kapal. Tan kacaritayang dahating tengkejut lan metu pikahyunan bendu Ida
Pangéran Beringkit riantukan sampun kauningayang wantah putrinidané pacang
kapatemutanganang sareng jaran duén Pangéran Kapal, uning ring indiké punika putrin Ida
Pangéran Beringkit osek ring kahyun raris ngemasin séda.
Wit sangkaning metu wicara sekadi asapunika, karasa sampun keni upaya sané nénten becik,
di gelis panegara Kapal karejek olih panegara Bringkit, nika makawinal embas sampun yudané
sané rames pisan. Yudané punika kapucikan olih Ida Pangéran Kapal lan Ida I Gusti Agung, sané
makawinan bala wadwa sareng Pangeran Beringkit mundur saking genah payudané.
Riantukan sampun rumasa ajerih ring payudan, salanturnyané Ida Pangéran Buringkit nunas
wantuan majeng ring Ida I Gusti Kalér sané malinggih ring wewidangan Jimbaran, antuk
ngamedalang semaya " yéning panegara Kapal prasida kakaonang, panjak Kapal pacang
kasukserahang nyantos satrah katurunannyané ". Saking pasemayané punika Ida I Gusti Agung
Kalér sumanggup ngrejek panegara Kapal, raris digelis yudané pacang kagelar. Yudané sané
dahat rames prasida kakawitin , antuk Pangéran Kapal macentok sareng Pangéran Beringkit,
saking pasiatan sané rames punika panguntatnyané makakalih ngemasin séda, tur
makakalihnyané taler ngamedalang pamastu, sané dagingnyané " makakalih désa Kapal sareng
Beringkit nénten dados ambil kaambil ring sajeroning pakurenan, nyantos rug jagat embas ".
Kantun ring sajeroning payudan katon I Gusti Agung sareng I Gusti Kalér pada marep-
arepan, irika raris I Gusti Kalér ngamedalang kadganidané sakin sarungnyané sané mawasta Si
Panglipur pinaka pusaka kaliliranida, nika makawinan I Gusti Agung malayu nilar payudan,
digelis ngungsi sareng wekan lan rabinnyané nyujur alas sané mawasta alas Rangkan. Tan
kacaritayang sué Ida meneng ring alas Rangkan, saking pasuécan Widhi, wénten panugrahan
saking Hyangning Tawang Alun majeng ring I Gusti Agung marupa kadga sané kapicayang aran
" Ki Bintang Kukus" .
Nanjek saking wéntennyané panugrahan kadga punika, akéh wang taniné ngaturang raga
mamarekan dados panjak ring Ida sané kuéhnyané kirang langkung 1600 diri. Salanturnya alas
Rangkan punika kaabas riantukan wit saking pangrancananida pacang ngwangun puri irika. Ri
tatkala maabas-abas sareng panjakidané, irika ring telenging wana katon téja sumirat abang. Ring
genah kapanggihin téja punika taler kapanggihin kahyangan déwa utawi pepundén.
Salanturnyané saking pituduh I Gusti Agung pepuden punika kabecikang sané salanturnyané
dados parhyangan sané kawastanin Pura Masceti, lan genah alas Rangkan punika kawastanin
Kuraemas. Kura nika maartos téja, emas maartos kuning / emas, sané kasuén-suén genah punika
mawasta Kuramas nyantos mangkin

Kaketus saking
Buku Babad Mengwi
Olih I Wayan Simpen AB
Kosa Basa

pinungkan : sakit, sungkan


rahat : dahat, rahat
Punagi : sesangi
Kapadikang : kalamar
Bendu : duka, kroda
wicara : biuta, masalah
yuda : siat
bala wadwa : prajurit
semaya : janji
pamastu : sapa
kadga : keris, pajenengan
kaliliran : pajenengan
ngungsi : nyujur genah
pepundén. : genah /linggih hyang maundag-undagan

PAPLAJAHAN 24 PEWAYANGAN MAAKSARA BALI


1. Teges Wayang
Wayang kulit mawit saking kruna walulang lan inukir. Walulang inggih punika kulit sane
sampun kapisahang saking walungnyane. Inukir inggih punika mateges maukir. Dadosnyane
wayang kulit inggih punika kulit sane maukir tur kacingak lawatnyane ling kelir.
Sane mangkin teges wayang punika wantah napi-napi sane kasolahang sane nganggen
dalang ritatkala mabaos kawastanin wayang, minakadi wayang golek, wayang beber lan sane
lianan. Wayang inggih punika seni tradisional Indonesia sane nglimbak ring Pulau Jawa lan Bali

2. Jenis- Jenis Wayang


Wenten makudang-kudang jenis wayang minakadi Wayang Kulit, Wayang Golek,
Wayang Tengul Bojonegoro, Wayang Krucil, Wayang Purwa, Wayang Beber, Wayang Orang,
Wayang Gedog, Wayang Sasak, Wayang Calonarang, Wayang Wahyu, Wayang Menak,
Wayang Klitik, Wayang Suluh, Wayang Papak, Wayang Madya, Wayang Parwa, Wayang Sadat,
dan Wayang Kancil.

3. Fungsi wayang
 Fungsi religius
Dumun masyarakat ngamedalang wayang kaanggen sarana upakara upacara minakadi
Wayang Lemah, Wayang Sapu Leger, lan sane lianan.
 Fungsi Pendidikan
Wayang olih masyarakat taler kaanggen media pendidikan, inggih punika kaanggen
ngametuang nilai-nilai luhur budaya. Akeh nilai-nilai kabudayaan sane kamuat ring
pamentasan wayang punika minakadi tutur-tutur sane becik.
 Fungsi penerangan dan kritik sosial.
Ring sesolahan wayang punika, masyarakat prasida kaicen panerangan-panerangan sane
mapaiketan antuk informasi-informasi sane munggah ring wewidangan masyarakat
punika.
 Fungsi Hiburan
Lianan ring fungsi-fungsi sane sampun katelatarang, wenten malih fungsi sane mautama
ring sesolahan wayang inggih punika kaanggen hiburan kemanten nenten madaging
kesakralan.

4. Teks Wayang Maaksara Bali (Punggelan)

Anda mungkin juga menyukai