Anda di halaman 1dari 6

Nama : I Made Murtika, S.Pd.

Program Studi : Bahasa Bali


No. Peserta : 201508428704
Modul 6 Profisional
LK 1: Lembar Kerja Belajar Mandiri
Judul Modul MODUL 6
Judul Kegiatan Belajar (KB) 1. SATRA BALI PURWA
2. SASTRA BALI ANYAR
3. APRESIASI SASTRA BALI
4. KEBUDAYAAN BALI
No Butir Refleksi Respon/Jawaban
1 Daftar peta konsep KB 1 SATRA BALI PURWA
(istilah dan definisi) di 1. Teges Sastra Bali Purwa
modul ini Kasusatraan mawit sakeng kruna lingga sastra sane
mateges ajah-ajahan.
Kruna kasusastraan punika gebogan sareng kruna
Bali dados parinama kasusatraan Bali ipun mateges
saluir kaweruhan sane becik sane metu saking budi
jayanya para wagmi ring Bali sane kasurat ngangge
basa bali miwah aksara Bali lan Latin.
Kasusatraan Bali ninutin aab panglimbak
kawentenan muah wangunnyane :
1). Sastra Bali Purwa
2). Satra Bali Anyar
Satra Bali Purwa inggih punika sastra sane wenten
pinih rihin ring Bali sane marupa sasuratan ring
lontar wiadin buku taler marupa sastra gantian
(Kasusatraan Rakyat) sane nenten kasuratang
kemaon karambang karambang turun-temurun tur
maurip rauh mangkin.
2. Sastra Bali Purwa Wangun Gancaran
Sastra Gancaran punika kriya sastra sane
sasuratannyane nenten kaiket antuk uger-uger
padalingsa sakadi tembang.
1). Tatwa carita : satua sane sering kasatuayang
ritatkala wengi majeng ring alit-alite sadurung
sirep.
a). Satua : sastra gantian (cerita rakyat), sane
penglimbaknyane saking tutur katuturan
kasatuayang.
b). Babad : nyaritayang indik kawitan sane sampun
maraga Bhatara lan warih santanan idane taler
nyaritayang indik kawentenan para kesatria sane
madue jiwa prawira lan madue kasaktian ring
paperangan.
c). Wiracerita lan Palawakya :
punika satua indik kasangsuraan (kepahlawanan)
lan kaadnyanan (pengetahuan utama) sane
kawacen ninutin uger-uger.
d). Drama : ngeranjing ring drama Bali purwa
punika drama sane nyaritayang indik
kawentenan ring puri (kerajaan) duk ilu, sane
kaiiringin antuk gambelan Bali, busananyane
busana adat Bali.
2). Paribasa Bali : pecaknyane gumanti ngranjing
sajeroning kasusastraan Bali tutur. Paribasa punika
wantah basa rinengga, sane dados rerasmen wiadin
panglengut basa rikala mabebaosan kalih
magegonjakan, kanggen ngamedalang daging pikayun
manut ring pangrasa suang-suang, nganggen
paimbangan kahanan paripolah barang utawi buron.
Limolas Basita Paribasa:
1). Sesonggan (pepatah) : witipun saking kruna
duipurwa “Sesonggan” linggan ipun „sangga‟ sane
mateges tatakin (Tatakin saking sor antuk tangan).
Sekadi conto : Abias pasih, suksemanipun; nenten
keni antuk ngawilangin katahipun, msl.
2). Sasenggakan
Sasenggakan punika sakadi sesonggan
kawentenanipune, binanne sasenggakan kariinin
antuk kruna “buka” tur wenten sane sekadi
sampiran ipun. Lengkara sane riinan dados giing
(sampiran, sane apalet pungkuran dados
katerangan polah wiadin kahanan, raris kalanturang
antuk suksmanipune.
Ring sor imba sasenggakan;
 “Buka batun buluane, nglintik tuah abesik” ;
sakadi anake sane ubuh nenten madue rerama
muah nyama, ipun idup wantah padidiana.
 Msl.
3). Sesawangan
Sesawangan pateh sakadi parumpamaan sane
wenten ring bahasa Indonesia.
Imbanyane;
 Paliatne kadi tatit, suksmanipun pliatne galak
manis.
 Msl
4). Sloka
Sloka yening rerehang ring bahasa Indonesia pateh
sakadi “bidal”, artinipun kantun ilid ring lengkarane.
Kariinin antuk lengkara “buka slokane……….., kadi
slokan jagate………”
Puniki imba sloka;
 Buka slokane, ajum-ajuman puuh, sangkure
masih ia; suksemanipun, sakadi anake sane
seneng belog ajum, pamuput ipun pacang pocol
wiadin sengkala.
 Msl.
5). Bebladbadan
Beblabadan kawangun antuk lengkara sane madue
artos tigang palet. Artos kruna sane kapertama
dados giing (bantang), artos krunane sane kaping
kalih dados arti sujati, artos kruna sane kaping tiga
pinaka artos paribasa wiadin suksemanipun.
 (giing/banteng) “Majempong bebek”
 Arti sujati “jambul”
 Arti paribasa “ngambul”
 Msl
6). Cecimpedan
Cecimpedan puniki anggen pangulir budi, rikala
magagonjakan.
Ring sor puniki imba cecimpedan
 Apake anak cerik matapel? (Kecai)
 Cekuk kejengitin ? (Caratan)
 Msl.
7). Cecangkitan
Cecangkitan puniki lengkara sane ngintar artinipun,
kaucapang ritatkala magegonjakan, taler wenten
anggena melog-melog timpal.
Puniki cecangkitan luiriipune;
 Tain cicing dengdeng goring jaen; teges 1; yeing
dengdeng goring sinah jaen, teges 2; yening
tain cicinge sinah nenten dados goreng.
 Msl.
8). Sesimbing
Sesimbing puniki pinaka kruna papiringan sane
pedes suksmanipun, makardi sang kasimbingin
jengah wiadin sebet, riantuk ngrasa ring dewek
katibanan sasimbing punika.
Imba sesimbing :
 Be di pangorengane bang ngeleb, tegesipun;
sakadi anak ngambil anak istri bajang, sampun
kakeniang, rikala ipun lenga, anak istri punika
malaib.
 Msl.
9). Cecangkriman
Cecangkriman puniki marupa tembang, wangune
sakadi cecimpedan (syair teka-teki)
-Pupuh pucung
 Bapa pucung, indeng-indeng dialas agung,
panak kriak-kriuk, di kayune pagulanting,
basing pelung, tendase majejambulan. Msl
10). Raos Ngempelin
Raos ngempelen puniki kruna sane dempet,
tegesipun; kruna sane asiki maarti kekalih, sane
asiki maarti sujati, sane malih asiki artin ipun
ngintaran. Raos ngempelen masaih sareng
cecangkitan. Wenten makudang-kudang raos
ngempelin minakadi;
 Malih jebos ledangang simpang dimantuke.
teges I; mangda ledang simpang sawusan
acara. Teges II mangda ledang simpang niman
tuke. Msl.
11). Sipta (Alamat/pertanda)
Sipta puniki wangsit wiadin cirri-ciri sakala miwah
niskala, becik wiadin kaon, sane wenten arti, kalih
suksemanipun.
Umpami.
 Yening wenten bintang kukus kanten ring
langite kangin, kocap sipta kaon, Msl.
12). Sesemon
Sesemon puniki pateh sakadi sasimbing,
sakewanten lebih alus lengut tur nudut kahyun.
Wenten sane mawangun tembang, utawi
gancaran, sakadi ring sor puniki;
 Taruna ; “beh apa kaden melah bunga
nagasarine ento, yan tiang maan ngubuhin
bungane ento,, ape kaden liang atine” Taruni ;
“ apa perlune ngubuhin kayu buka kene, ane
tan paguna, tulen bena lakar tuyuh
nyampatang luu sai-sai”, Msl.
13). Peparikan
Paparikan puniki pateh sakadi wewangsalan,
kewanten binan ipun wewangsalan punika wantah
kalih palet (carik), yening peparikan kawangun
antuk petang palet dados apada (satu bait), taler
mawirama wangun ipunne sakadi pantun
(kesusastraan Indonesia)
14). Wewangsalan
Wewangsalan punika pateh sakadi tamsil yening
ring bahasa Indonesia, kruna linggane “wangsal”
sane mateges “lampah” polih pangiring “an”
dados “wangsalan‟, kaduipurwayang dados
“wewangsalan” sane maarti lelampahan
saparipolah kalih kahanan jadma, sakadi
sesimbing sane sada pedes suksemanipune.
15). Sesapan (doa)
Sesapaan punika prasida kaanggen ritatkala iraga
wenten upakara, lan nenten uning tekening
mantra, dados kagentosin antuk sesapaan.

3). Satra Bali Purwa Wangun Tembang


Wangun tembang ring Bali kabaos sekar, sekar
kaperang dados petang soroh, luiripune Sekar Rare,
Sekar Alit, Sekar Madia, lan Sekar Agung.
a). Sekar Rare : wangun tembang sane sering
kaanggen ring alit ritatkala maplalianan.
b). Sekar Alit : wangun tembang sane kaiket olih
pada lingsa. Manut panglimbaknyane sekar alit
punika wenten dasa pupuh : Pupuh
Maskumambang, Pupuh Mijil, Pupuh Pucung, Pupuh
Ginada, Pupuh Ginanti, Pupuh Semarandana, Pupuh
Sinom, Pupuh Durma, Pupuh Pangkur, Pupuh
Dangdanggula.
c). Sekar Madia : Sekar madia sering kasengguh
tembang tengahan utawi kidung, madue ceciren;
a.Basa ring tembang punika lumbrah mabasa Jawi
tengahan lan basa Bali tengahan, wenten masih
sane nganggen basa Kawi lan basa Bali lumbrah.
b.Kaiket olih padalingsa; akehnyane carik ring
soang-soang pada, akehnyane wanda ring soang-
soang carik, lan labuh suara ring ungkuring carik,
risajeroning pada wenten carik bawak lan carik
dawa lan nganggen kawitan miwah manggala.
c.Nganggen wewiletan (alunan suara).
d). Sekar Agung (Kekawin)
Sekar Agung kasengguh wirama utawi kekawin,
nganggen basa kawi. Wiramanyane madaging uger-
uger;
 Wrrta matra (suku kata) risajeroning carik
 Ganamatra inggih punika guru lagu
risajeroning wirama
Wenten ceciren Sekar Agung;
 Mamuat tutur tatwa
 Basanyane basa Kawi
 Uger-uger: soang soang bait wenten petang
carik, risajeroning carik madaging
makudang-kudang wanda.
 Dagingnyane ketusan saking itihasa miwah
purana.

2 Daftar materi yang sulit 1. Nyorohang Paribasa Bali


dipahami di modul ini 2. Nentuang wrtta matra ring Sekar Agung

3 Daftar materi yang 1. Nentuang Soroh Paribasa Bali


sering mengalami 2. Pada Lingsa Pupuh ring Sekar Alit
miskonsepsi

Anda mungkin juga menyukai