Anda di halaman 1dari 7

KESUSASTRAAN BALI

Palajahan 1 Kasusastraan Manut Aab Jagat


Saking riin sampun kaloktah indik kautaman kasusastraan Bali punika. Kasusastraan
kaanggén pinaka sarana micayang, sehananing kaweruhan, miwah piteket-piteket indik sesana
sané patut katelebang. Mlajahin kasusastraan Bali boya ja wantah keapalang kémanten, karereh
miwah kesatuang tatuék ipun ring arepan anak lian. Nanging sané pinih utama wus mlajahin
kasusastraan prasida nganggé saha nglasanayang ring kauripané suang-suang, mawastu sida
ngawewehin kaweruhan miwah mecikang parilaksana mangda jakti sida dados sadu budi. Punika
mawinan sehananing wangun kasusastraan Baliné patut katelebang. Mangda alit-alité sida weruh
ring kautaman kasusastraan indayang uratiang pitakéné puniki:
1. Napi teges kruna kasusastraan?
2. Sapunapi pepalihan kasusastraan manut ring aab jagat ?
3. Soroh kasusastraan Bali napi manten sané sampun kauningin ?

Pangresep Indik Kasusastraan manut Aab Jagat


Teges Kasusastraan
Parinama kasusastraan Bali puniki kasusun antuk kruna Su (luih, becik), Sastra (ajaran,
piteket, wewarah, kaweruhan ), tur polih pengater + pengiring ka - an. Kasusatraan Bali inggih
ipun soroh sarwa kaweruhan sane lintang luwih, becik sane medal saking budi utawi herdaya
manusa miwah kasurat nganggen basa Bali. Sasuratan basa Bali puniki wenten sane nganggen
aksara Bali miwah huruf Latin. Antuk punika wenten aksara Bali sane kasurat nganggen sastra
Bali, aksara Bali, utawi sastra Bali aksara Latin Sastra Bali taler kabaos gambaran asyarakat Bali
Yening iraga mangkin seneng ngwacen soroh sakancan sarwa sastra Bali sinah iraga pacang
uning ring kaweruhan indik parindik jagat miwah masyarakat Bali. Awinan pidagingan sastra
Bali punika dados marupa gambaran masyarakat Bali, upami yening ngwacen utawi nembangang
geguritan tembang ginada sané mamurda Eda Ngaden Awak Bisa, sampun sinah daging
tembange punika manyinahang I raga nénten dados nyumbungang raga, yadiastun I raga wikan ,
duaning nista kaucapang.
5.2 Wewidangan Kasusastraan Bali Manut Aab Jagat Manut ring aab jagat utawi jaman
panglimbak kasusastraan Baliné kaepah dados kalih soroh sekadi kasusastraan Bali purwa
miwah kasusastraan Bali anyar:
A. Wewidangan Sastra Bali Purwa inggih punika :
* Kasusastraan Bali Purwa
* Puisi Bali Purwa (Kasusastraan Tembang)
* Prosa Bali Purwa (Kasusastraan Gancaran)
* Palawakya (Prosa Liris)

B. Wawidangan Kasusastraan Bali Anyar inggih punika :


* Puisi Bali Anyar
* Prosa Bali Anyar
* Satua Bawak (cerpen)
* Satua Lantang (novel)
* Lelampahan (drama)

Pabinayan kasusastraan Bali purwa miwah kasusastraan Bali anyar.


A. Kasusastraan Bali purwa
Kasusastraan Bali purwa inggih ipun sastra sané sampun wénten duk ilu tur pidagingané
ngunguhang pitutur sané becik tur luwih. Kasusastran Bali Purwa wénten sané mawangun
gancaran miwah tembang. Gancaran inggih punika kekawian utawi karangan sané bébas sané
nénten akéh kaiket antuk uger-uger. Kasusastran Bali Purwa sané mawangun gancaran minakadi:
Satua-satua Bali sané kapupulang ring “Kembang Rampe Kasusastran Bali Purwa”
Tembang. Pepalihan tembang manut pepalihan I Gusti Ketut Ranuh minakadi :
1. Sekar Rare
Sekar rare (Gegendingan) • Gending Rare • Gending Jejangeran • Gending
Sangiang
2. Sekar Alit
Sekar alit utawi Tembang Macapat, sewarnaning pupuh sané akéh ipun sawatara
10 soroh punika. Sekar Alit piniki kawangun tur kaiket antuk uger – uger pada
lingsa,inggih punika kecap wanda miwah wangun suara ring panguntat sajeroning acarik
miwah akeh carik sajeroning minakadi: Guru Wilangan , Guru Dingdong, Guru Gatra
3. Sekar Madya (Kidung utawi Tembang Tengahan),
punika taler marupa kakawian utawi karangan sane kawangun antuk sekar madia
makadi kidung Tantri, kidung Sri Tanjung, miwah sane lianan. Kidung punika yening
tetesin malih wenten sane marupa : 4. Sekar Agung (Kekawin, Tembang Gede utawi
Wirama) inggih punika kekawian utawi karangan sane kawangun antuk wirama makadi:
Kekawin Ramayana olih Empu Yogi Swara, Kekawin Bharata Yudha olih Empu Sedah
miwah Empu Panuluh, miwah sane lianan.

B. Kasusastraan Bali Anyar


Kasusatraan Bali anyar inggih punika kasusastraan sané nganutin pamargin
panglimbakang kasusastraan Indonesia baru . nanging kawéntenannyané, tan sawibuh
kasusastraan Indonesia. Yadyastun asapunika, macihna kasusastraan Baliné kantun
maurip,ngantos mangkin,. Sakadi sampun kabaosang ring ajeng Kasusastraan Bali Anyar
kakawitin duk warsa 1931, kaciriang antuk novel “ Nemu Karma “ olih I Wayan Gobyah.
Kasusastraan Bali Anyar kawangun antuk : Novel ( roman ), Cerpen Bali Anyar, Puisi
Bali Anyar, miwah Drama Bali Anyar.
1. Novel Bali Anyar minakadi : Novel Nemu Karma ( 1931 ) olih I Wayan Gobiah,
Malancara Ka Sasak ( 1935 – 1939 ) olih I Gede Srawana ring majalah Djatajoe,
2. Cerpen Bali Anyar minakadi :Ketemu Ring Tampak Siring olih I Made Sanggra, Leak
Lemahan olih Djelantik Santa, Godeg olih Komang Adnyana
3. Puisi Bali Anyar minakadi : Sasih Karo Ring Bali olih I Made Taro, Galang Bulan olih
K. Putra, Mati Nguda olih Putu Sedana.
4. Drama Bali Anyar minakadi :Kirana (Drama Anak – Anak Th. 2005 ) olih I Nyoman
Wanda ( Pondok Temu Wutu Br. Teges Gianyar ) Gusti Ayu Klantir (1999) olih A Wijat S. Ardi
ring buku ”Gending Girang Sisi Pakerisan“
Pidabdab 5 Pangresep
Indik Kasusastraan Bali Manut Wangun Sakadi sampun kaunungin, kasusastraan Bali
kabinayang dados kasusastra Bali purwa miwah kasusastra Bali anyar. Kasusastraan Bali Purwa
marupa karya-karya sastra sané sampun wenten saking dumun minakadi gancaran, tembang,
miwah sloka-sloka palawakya. Raris sajeroning Kasusastraan Bali Anyar wénten karya sastra
marupa puisi miwah prosa. Manut ring wangun ipun kasusastraan punika kasorohang
sakadipuniki dados kalih inggih puninika Puisi utawi tembang miwah Gancaran utawi prosa

Puisi Bali Anyar


A. Teges Puisi Bali Anyar
Sakadi sampun kaunungin, kasusastraan Bali kabinayang dados susastra Bali purwa
miwah susastra Bali anyar. Kasusastraan Bali Purwa marupa karya-karya sastra sane sampun
wenten saking dumun minakadi gancaran, tembang, miwah sloka-sloka palawakya. Raris
sajeroning Kasusastraan Bali Anyar wenten karya sastra marupa puisi miwah prosa. Puisi Bali
Anyar masaih ring puisi basa Indonesia, kawacen nenten nganggen tembang sakadi ring puisi
Bali Purwa sane mawangun tembang. Puisi Bali Anyar, akeh barisnyane nénten kaiket utawi
bebas.

B. Imba Puisi Bali Anyar


Manggis
Ireng katon
Putih jaton
Amunapi kepitan ring sisi ajajar
Amunika kaputan ring dalem jejer
Wimbanika ya ki karma pala juju
Nitiasa kajejer
Tan jojor-jojor
Sampunang ja kapecik
Ngwetuang tan becik
Olih; I Made Suarsa
C. Ciri Puisi Bali Anyar
• Wangun kria sastrané masaih ring kasusastraan Indonésia
• Tata carané ngwacén prasida kadéklamasiang.
• Akéh lengkarannyané nénten kabanda utawi bébas
• Uger-uger sasuratan ipun kapastikayang olih pangawi.

Puisi Bali Purwa

A. Teges Puisi bali Purwa


Puisi Bali Purwa puniki ring kasusastraan Bali kasorohang dados kasusastraan tembang.
Kasusastraan tembang inggih punika kasusastraan sané marupa awi-awian sané kawangun antuk
tembang utawi wirama. Tembang kapalihang dados petang soroh sekadi sekar raré, sekar alit,
sekar madia miwah sekar agung. Kria sastranipun marupa gagendingan. gaguritan, kidung
miwah kekawin. Soang-soang kria sastra punika madrué uger-uger wangunnyané sané ketah
kebaosang padalingsa. Sakéwanten sasuratan wangun gegendingan ketah kapastikayang olih
pangawi. tatujon puisi Bali purwa puniki inggih punika Mangda sida nguningin kautaman daging
budaya Baline, mangda wenten anggen tetimbang midabdabin kebudayaan Baline rikala
ngarepin aab jagate mangkin, pinaka srana nyastra utawi malajah sambilang magending, miwah
masatua miwah sané lianan Sane ngranjing ring puisi tradisional inggih punika: Sekar Rare
(gegendingan ), Sekar Alit ( macapat), Sekar Madia ( kidung ), Sekar Agung ( kakawin )

B. Ciri Puisi Bali Purwa


• Wangun kria sastranipun mawangun tembang.
• Tata carané ngwacén, katembangang manut soroh tembang ipun.
• Tata carané nyurat nganutin uger-uger pada lingsa sané sampun kacawisang.
Prosa Bali Anyar

A. Teges Cerpén
Wangun prosa Bali Anyar pateh sakadi gancaran ring sastra Bali purwa. Prosa Bali anyar
masaih ring prosa Indonesia, sane marupa cerpen, novel, miwah drama tur sering kabaos cerita fi
ksi. Dadosnyane cerpen Bali punika wantah sinalih tungil karya sastra Bali anyar mawangun
prosa sane ceritannyane cutet. Nyritayang kahuripan tokohnyane wantah akidik, nenten jangkep
kadi ring novel. Punika sane mawinan cerpen puniki sering kabaos satua bawak utawi cutet.
Dadosnyane, cerpen Bali punika wantah karya sastra Bali anyar mawangun gancaran sane
ceritannyane bawak utawi cutet.

B. Ciri-Ciri Cerpén
Manut Sumarjo lan Saini sane pinaka cihnan cerpen inggih punika: • Ceritannyane bawak
utawi cutet, • Masifat rekaan (fiction), • Masifat naratif, miwah • Madue kesan tunggal.

Gancaran Bali Tradisional

A. Tattwa Carita kapalih malih dados:


• Foklor/Sastra Tutur inggih punika karya sastra lisan sané madué cihna ri kala nuturang sakadi :
lan, man, tur akéh, madué pikenoh ring sajeroning sesana, agama, pendidikan, miwah anggén
panglilacita, sakadi : satua-satua I Siap Selem, I Tuung Kuning, msl
• Tantri (Sastra Tulis) inggih punika carita sané kambil saking crita hindu makadi : Kidung
Tantri miwah Kidung Pisacaharana. • Babad (Historiografi Tradisional) sakadi: Babad Pasek,
Babad mengwi, Babad Arya, Babad Brahmana Catur, Babad Uwug Buleleng.
• Basa Basita ParibasaTegesipun: rerasmén basa pinaka panglengut ri kalaning mabebaosan
utawi magegonjakan, kanggén piranti ngamedalang daging pikayun manut ring pangrasa soang-
soang, nganggén paimbangan kahanan paripolah jadma sane kaimbangang ring kahanan
paripolah barang utawi buron

B. Usada (Ilmu Kedokteran Tradisional) Sakadi: Usada Rare, Usada Punggung Tiwas, msl.
C. Wariga (Ilmu Astronomi) sekadi : Wariga Gemet, Wariga Krimping, Wariga Kuranta
Bolong, msl.

D. Palawakya (Prosa Liris) Palawakya puniki wantah karya sastra gancaran sané kawacén manut
hreswa (bawak) lan dhirga (panjang) labuh suarannyané, sané maiketan ring tata titi ngwacén
basa Jawa Kuna, minakadi kasusastraan Parwa, sané lumbrah manut saking kasusastraan épik
Mahabrata miwah kanda sané mawit saking Ramayana miwah kasusastraan tutur.

E. Ciri-Ciri Prosa Bali Anyar


1. Ceritannyané nyaritayang indik kahanan aab jagaté mangkin
2. Basa sané kwigunayang bébas wénten basa Bali, wénten sané kecampuhin antuk basa lianan.
3. Caritané masipat rekaan miwah naratif

Anda mungkin juga menyukai