Anda di halaman 1dari 5

BAB VI KASUSASTRAAN BALI

Kompeténsi Dasar Indikator


3.6 Mengaplikasikan kajian PERTEMUAN 1
kasusastraan Bali sesuai bahasa 3.6.1 Mengemukakan jenis- jenis karya sastra kesusastraan
dan tata cara penyampaiannya Bali, sesuai denga bahasa yang digunakan
3.6.2 Membedakan jenis karyasastra Bali sesuai dengan
bahasanya
3.6.3 Mencari contoh hasil karya sastra sesuai bahasa yang
digunakan
PERTEMUAN 2
3.6.4 Mengklasifikasikan hasil karya sastra sesuai dengan
cara penyampaiannya
3.6.5 Membedakan ciri-cirikar yasastra sesuai cara
penyampaiannya
4.6 Menginterpretasi kasusastraan 4.6.1 Menunjukkan satu contoh karya sastra yang
Bali sesuai bahasa dan tatacara menggunakan bahasa Bali
penyampaiannya 4.6.2 Menunjukkan satu contok karya sastra lisan.

PAPLAJAHAN 1 KASUSASTRAAN BALI MANUT AAB JAGAT


Saking riin sampun kaloktah indik kautaman kasusastraan Bali punika.
Kasusastraan kaanggén pinaka sarana micayang, sehananing kaweruhan, miwah piteket-piteket
indik sesana sané patut katelebang. Malajahin kasusastraan Bali boya ja wantah keapalang
kémanten, karereh miwah kesatuang tatuék ipun ring arepan anak lian. Nanging sané pinih
utama wus malajahin kasusastraan prasida nganggé saha nglaksanayang ring kauripané soang-
soang, mawastu sida ngawewehin kaweruhan miwah mecikang parilaksana mangda jakti sida
dados sadu budi. Punika mawinan sehananing wangun kasusastraan Baliné patut katelebang.
Mangda alit-alité sida weruh ring kautaman kasusastraan indayang uratiang pitakéné puniki:
1. Napi teges kruna kasusastraan?
2. Sapunapi pepalihan kasusastraan manut ring aab jagat ?
3. Soroh kasusastraan Bali napi manten sané sampun kauningin ?

1. Teges Kasusastraan
Parinama kasusastraan Bali puniki kasusun antuk kruna Su (luih, becik), Sastra
(ajaran, piteket, wewarah, kaweruhan), tur polih pengater + pengiring ka - an.
Kasusatraan Bali inggih ipun soroh sarwa kaweruhan sane lintang luwih, becik sane medal
saking budi utawi herdaya manusa miwah kasurat nganggen basa Bali. Sasuratan basa Bali
puniki wenten sane nganggen aksara Bali miwah huruf Latin. Antuk punika wenten aksara Bali
sane kasurat nganggen sastra Bali, aksara Bali, utawi sastra Bali aksara Latin .
2. Tetujon Malajahin Sastra Bali
Tetujon malajahin utawi ngwacen sakancan sastra Bali inggih ipun :
 Anggen ngamanahang, ngidepang napi sane kaungguhang .
 Anggen paplajahan mangda madrue konsep budaya Bali .
 Anggen ngrereh gambaran indik budaya Bali .
 Anggen dasar rasa bangga ring dewek awinan uning ring soroh susastra Bali .
 Anggen nglanturang pewarisan budaya Bali .
 Anggen nyelimurang ati .

3. Sastra Bali Gambaran Masyarakat Bali


Yening iraga mangkin seneng ngwacen soroh sakancan sarwa sastra Bali sinah iraga
pacang uning ring kaweruhan indik parindik jagat miwah masyarakat Bali. Awinan pidagingan
sastra Bali punika dados marupa gambaran masyarakat Bali .
Upami yening ngwacen utawi nembangang geguritan tembang ginada sane mamurda Eda
Ngaden Awak Bisa sane kaketus saking geguritan basur sakadi :

Eda ngaden awak bisa


Depang anake ngadanin
Geginane buka nyampat
Anak sai tumbuh luu
Ilang luu ebuk katah
Yadin ririh
Liu enu paplajahan

Daging tembange punika sampun manyinahang I raga nenten dados nyumbungang


raga, yadiastun I raga wikan kalintang, duaning kaon pisan parilaksanane yening wenten
seneng nyumbungang raga.

4. Wewidangan Sastra Bali


Panglimbak kasusastraan Bali manut aab jagat kakepah dados :
 Kasusastraan Bali Purwa
 Puisi Bali Purwa (Kasusastraan Tembang)
 Prosa Bali Purwa (Kasusastraan Gancaran)
 Palawakya (Prosa Liris)
 Kasusastraan Bali Anyar
 Puisi Bali Anyar
 Prosa Bali Anyar
- Satua Bawak (cerpen)
- Satua Lantang (novel)
- Lelampahan (drama)

5. Kasusastraan Bali Purwa


Kasusastraan Bali purwa inggih ipun sastra sane sampun wenten duk ilu tur
pidagingane ngunguhang pitutur sane luwih. Kasusastran Bali Purwa wenten sane mawangun
gancaran wenten sane mawangun tembang. Gancaran inggih punika kekawian utawi karangan
sane bebas sane nenten kaiket antuk uger-uger. Kasusastran Bali Purwa sane mawangun
gancaran minakadi: Satua-satua Bali sane kapupulang ring “Kembang Rampe Kasusastran Bali
Purwa” sane kapupulang olih I Gusti Ngurah Bagus sareng I Ketut Ginarsa, Mahabharata olih
Bhagawan Byasa, Satua Ni Diah Tantri Olih I Made Pasek, Tunjung Mekar olih I Ketut
Sukrata, Miwah sane lianan. Puisi ring sajeroning Kasusastran Bali Purwa kabaos Tembang.
Pepalihan tembang manut pepalihan I Gusti Ketut Ranuh minakadi :
 Sekar Rare (Gegendingan)
 Gending Rare upami : Juru Pencar, Jenggot Uban, Made Cenik, Mati Delod
Pasih, miwah sane lianan.
 Gending Jejangeran upami : Putri Ayu, Siap Sangkur, Majejangeran, miwah
sane lianan.
 Gending Sangiang upami : Puspa Panganjali, Kukus Arum, Suaran Kembang,
miwah sane lianan.
 Sekar Alit (Tembang Macapat, Tembang Alit, utawi Tembang Sinom Pangkur). Sekar
Alit kawangun tur kaiket antuk uger – uger pada lingsa. Padalingsa inggih punika kecap
wanda miwah wangun suara ring panguntat sajeroning acarik lan akeh carik sajeroning
apada. Uger – uger punika minakadi:
 Guru Wilangan : Uger – uger wanda sajeroning acarik
 Guru Dingdong : Uger – uger wangun suara ring panguntat sajeroning acarik
 Guru Gatra : Uger – Uger katah carik sajeroning apada
Tembang macapat punika sajeroning kasusastraan prasida kaanggen ngwangun
geguritan. Geguritan inggih punika kekawian utawi karangan sane kawangun antuk
tembang macapat. Upami :
 Geguritan Sampik Ingtai nganggen tembang macapat campuran olih Ida Ketut
Sari.
 Geguritan Jaya Prana nganggen tembang macapat ginada kewanten olih I Ketut
Putra.
 Geguritan Basur nganggen tembang ginada kemanten olih Ki Dalang Tangsub.
 Geguritan Sucita miwah Subudi nganggen tembang macapat campuran olih Ida
Bagus Ketut Jelantik.
 Geguritan Tamtam nganggen tembang macapat campuran olih I Ketut Sangging.
 Sekar Madya (Kidung utawi Tembang Tengahan), punika taler marupa kakawian utawi
karangan sane kawangun antuk sekar madia makadi kidung Tantri, kidung Sri Tanjung,
miwah sane lianan. Kidung punika yening tetesin malih wenten sane marupa :
 Kidung sane ngangge tembang macapat. Basa sane kaanggen marupa basa
tengahan sakewanten kawangun antuk tembang macapat makadi :
 Kidung Ranggalawe, Kidung Sri Tanjung, Kidung Pamancangah Dalem,
Kidung Amad Muhamad, Kidung Kaki Tua, miwah sane lianan.
 Kidung sane nganggen kidung sujati makadi: Malat, Wargasari, Alis-alis Ijo,
Tantri, miwah sane lianan.
 Sekar Agung (Kekawin, Tembang Gede utawi Wirama) inggih punika kekawian utawi
karangan sane kawangun antuk wirama makadi:
 Kekawin Ramayana olih Empu Yogi Swara, Kekawin Bharata Yudha olih
Empu Sedah miwah Empu Panuluh, Kekawin Arjuna Wiwaha olih Empu
Kanwa, Kekawin Sutasoma olih Empu Tantular, Kekawin Siwaratri Kalpa olih
Empu Tanakung, Kekawin Semarandhana olih Empu Darmaja, Kekawin
Gatotkaca Sraya olih Empu Panuluh, Kekawin Writtasancaya olih Empu
Tanakung, Kekawin Negarakethagama olih Empu Prapanca, Kekawin
Kresnayana olih Empu Triguna, miwah sane lianan.

6. Kasusastraan Bali Anyar


Kasusatraan Bali anyar nganutin pamargin panglimbakang kasusastraan Indonesia baru
. nanging kawentenannyane, tan sawibuh kasusastraan Indonesia. Yadyastun asapunika,
macihna kasusastraan Baline kantun maurip, urip gridip – gridip, ngancan sue dumadak malih
nglimbak, ngansan seger. Sakadi sampun kabaosang ring ajeng Kasusastraan Bali Anyar
kakawitin antuk tahun 1931, kaciriang antuk novel “ Nemu Karma “ olih I Wayan Gobyah.
Kasusastraan Bali Anyar kawangun antuk : Novel ( roman ), Cerpen Bali Anyar, Puisi Bali
Anyar, miwah Drama Bali Anyar.
 Novel Bali Anyar minakadi :
 Novel Nemu Karma ( 1931 ) olih I Wayan Gobiah, Malancara Ka Sasak ( 1935 – 1939
) olih I Gede Srawana ring majalah Djatajoe, Katemu Ring Tampaksiring olih Made
Sangra.
 Cerpen Bali Anyar minakadi :
 Ketemu Ring Tampak Siring olih I Made Sanggra, Leak Lemahan olih Djelantik Santa,
Godeg olih Komang Adnyana
 Puisi Bali Anyar minakadi :
 Sasih Karo Ring Bali olih I Made Taro, Galang Bulan olih K. Putra, Mati Nguda olih
Putu Sedana.
 Drama Bali Anyar minakadi :
 Kirana ( Drama Anak – Anak Th. 2005 ) olih I Nyoman Wanda ( Pondok Temu Wutu
Br. Teges Gianyar )
 Gusti Ayu Klantir (1999) olih A Wijat S. Ardi ring buku ”Gending Girang Sisi
Pakerisan“

Anda mungkin juga menyukai