kasusastraan mawit saking kruna lingga Sastra ( ajah-ajaha/ kaweruhan), polih pengater[su]
maartos luih /beci, polih konfik ke-an maartos kawentenan. Dadosne kesusastraan meteges
kawentenan ajah-ajahan utawi kawruhan sane luih utawi becik tur mabuat. panglimbak
Kesusatraan Bali salihan katami marupa kasusatran kuna, sané nganggé basa: Jawa Kuna, Kawi,
Jawi Tengahan, Bali Kawi, taler wénten sané nganggé basa Melayu miwah Sasak.
Kesusastraan Bali duk abad 9 kantos mangkin sekadi: weda,agama,wariga, itihasa,
babad,usada,tantri mst, lantur embasne kasusastraan Bali ayar minakadi : carita cutet, panjang,
lelampahan, puisi Bali ayar.
Tetujon nyelehin kasusastran Bali kadi ring sor puniki:Ngewikanin nilai-nilai budaya adilihung,
anggen tetimbang midabdabin budaya bali ngarepin aab jagat, Nincapang rasa bangga,
nincapang srada bhakti ring Ida.
Pepalihan kasusastran Bali kepah :
1. manut Jaman : Kasusastran purwa lan Ayar
2. manut pengelimbak : kasusastran gantian/lisan lan sesuratan
3. manut wangun: Tembang, gancaran, palewakia, prosa(cerpen, novel) lelampahan
Kasusastraan Tembang : Sekar rare, sekar alit, sekar madya, sekar agung
sekar rare(gegendingan): gending rare, gending jejangeran, gending sangiang
Pada lingsa Tembang macapat akéhnyané wénten 10 soroh makadi :
a. Pupuh Sinom : 8a, 8i, 8a, 8i, 8i, 8u, 8a, 8i, 4u, 8a.
b. Pupuh Ginada : 8a, 8i, 8a, 8u, 8a, 4i, 8a.
c. Pupuh Durma : 12a, 8i, 6a, 8a, 8i, 5a, 7i.
d. Pupuh Dangdang : 10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a.
e. Pupuh Pangkur : 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 81.
f. Pupuh Ginanti : 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i.
g. Pupuh Semarandana : 8i, 8a, 8o, 8a, 8a, 8u, 8a.
h. Pupuh Pucung : 4u, 8u, 6a, 8i, 4u, 8a.
i. maskumambang : 4a, 8i, 6a, 8i, 8a.
j. mijil : 10i, 6o, 10e, 10i, 6i, 8u
Sekar Madya (Kidung utawi Tembang Tengahan), punika taler marupa kakawian utawi karangan
sane kawangun antuk sekar madia makadi kidung Tantri, kidung Sri Tanjung, miwah sane
lianan. Kidung punika yening tetesin malih wenten sane marupa :
• Kidung sane ngangge tembang macapat. Basa sane kaanggen marupa basa tengahan
sakewanten kawangun antuk tembang macapat makadi : Kidung Ranggalawe, Kidung Sri
Tanjung, Kidung Pamancangah Dalem, Kidung Amad Muhamad, Kidung Kaki Tua, msl.
• Kidung sane nganggen kidung sujati makadi : Malat, Wargasari, Alis-alis Ijo, Tantri, msl.
Pidabdab 5 Sekar Agung /kekawin
Sekar Agung (Kekawin, Tembang Gede utawi Wirama) inggih punika kakawian utawi karangan
sane kawangun antuk wirama makadi:
• Kekawin Ramayana olih Empu Yogi Swara.
• Kekawin Bharata Yudha olih Empu Sedah miwah Empu Panuluh.
• Kekawin Arjuna Wiwaha olih Empu Kanwa.
• Kekawin Sutasoma olih Empu Tantular.
• Kekawin Siwaratri Kalpa olih Empu Tanakung.
Uger – uger Sekar Agung utawi Kekawin
1. Guru mateges suara abot ,suara panjang
2. Laghu inggih punika suara ingan , suara bawak
3. Wretta inggih punika kecap wanda / gabogan wanda sajeroning acarik
4. Matra inggih punika wangun guru lagu sajeroning acarik
5. Gaoa inggih punika pasang jajar guru lagu sané kapasangang tiga -tiga
Kasusastraan Bali Anyar Kasusatraan Bali anyar inggih punika kasusastraan sané nganutin
pamargin panglimbakang kasusastraan Indonesia baru . nanging kawéntenannyané, tan
sawibuh kasusastraan Indonesia. Yadyastun asapunika, macihna kasusastraan Baliné kantun
maurip ngantos mangkin. Sakadi sampun kabaosang ring ajeng Kasusastraan Bali Anyar
kakawitin duk warsa 1931, kaciriang antuk novel “ Nemu Karma “ olih I Wayan Gobyah
Kasusastraan Bali Anyar kawangun antuk : Novel ( roman ), Cerpen Bali Anyar, Puisi Bali Anyar,
miwah Drama Bali Anyar.
1. Novel Bali Anyar minakadi : Novel Nemu Karma ( 1931 ) olih I Wayan Gobiah, Malancara Ka
Sasak ( 1935 – 1939 ) olih I Gede Srawana ring majalah Djatajoe,
2. Cerpen Bali Anyar minakadi :Ketemu Ring Tampak Siring olih I Made Sanggra, Leak Lemahan
olih Djelantik Santa, Godeg olih Komang Adnyana
3. Puisi Bali Anyar minakadi : Sasih Karo Ring Bali olih I Made Taro, Galang Bulan olih K. Putra,
Mati Nguda olih Putu Sedana.
4. Drama Bali Anyar minakadi :Kirana ( Drama Anak – Anak Th. 2005 ) olih I Nyoman Wanda
( Pondok Temu Wutu Br. Teges Gianyar ) Gusti Ayu Klantir (1999) olih A Wijat S. Ardi ring buku
”Gending Girang Sisi Pakerisan“