Anda di halaman 1dari 4

Palajahan 3

Gancaran

Materi Pembelajaran
Gancaran inggih punika kekawian bébas tan kaiket antuk uger-uger. Sekadi: satua-satua, contoipun; satua
Siap Selem, Pan Belog, Bawang tekén Kesuna, Pan Balang Tamak, msl. Babad, contoipun; Babad Dalem,
Babad Pasek, Babad Pandé, msl. Itihasa, contoipun, Adiparwa, Sabha Parwa, Udyoga Parwa, miwah sané
lian. Wangun gancaran sajeroning Kasusastran Bali wénten kalih(2) soroh luiré:
A. Gancaran Bali Anyar (prosa modérn)
B. Gancaran Bali Purwa(prosa tradisional)

A. Gancaran Bali Anyar (prosa Modérn).


Karya sastra Bali sané ngranjing soroh gancaran Bali anyar luiré:
1. Satua Bawak
Satua Bawak ring kasusastraan Indonesia kawastanin cerpén utawi cerita péndék, inggihan karya sastra
mawangun gancaran sané panjang satuannyané kirang ring 10.000 kruna tur nuturang paindikan wantah apaos.
Manut Nyoman Darma Putra sajeroning bukundané sané mamurda Tonggak Baru Sastra Bali Modern
maosang, satua bawak sampun kakéniang daweg warsa 1913. Dané nugesang ring buku Tjatoer Perenidana
pakardin Madé Pasek, sané terbit ring Semarang, kaunggahang wénten 46 judul satua bawak.
Raris sesampun kawéntenang sayembara ngawi Kasusastraan Bali Anyar, olih Lembaga Bahasa Nasional
Cabang Singaraja warsa 1968, ngancan makéh kakeniang wangun satua bawak inucap, tur nglimbak rauh
mangkin. Silih tunggil satua bawak sané munggah ring buku Tjatoer Perenidana sekadi ring sor.

Pemadat

Ada bogolan kasisip telung tiban makelonné, réh ia salah mamaling sampi akit. Sedek dina anu ia luas ngarit
ajaka timpal-timpalné paturu bogolan, atehanga baan mandoré. Tondén teka masanné ngaba padang mulih,
makejang suba pada suud ngarit, keranjangné makadua ané suba bék misi padang. Ditu lantas pada maémbon
kabarengin baan mandoré, tur mapaomongan, pada nuturang kalacuranné kang sadiri, uli kawit kanti ia
mogolan.
Kocap nutur bogolané ané sisip mamaling sampi kéné, “Mungguing titiang, tetuiané pianak anak sugih. Né
malu gegaén bapan tiangé mamacul, antengé magarapan tan nyandang raosang. Cerecedé pasti. Ento
awananné bapan tiangé sugih pesan. Duk totonan tiang sedeng trunana tur siteng, réh tiang tusing pati gelem,
dulurin tusing taén kuangan apan-apan.”
“Déning tiang suba truna, lantas tiang alihanga kurenan baan bapan tiangé.Tiang tresna pesan tekén
kurenan tiangé, luh tiangé masih keto tekén tiang.
Tondén makelo tiang makurenan, lantas bapan tiangé mati. Duk totonan pepineh tiangé enu tuna pesan,
tondén nawang apan-apan ané lakar makerana jelé muah melah. Ento ngranaang tiang dadi anak ané kaliwat
bogbog tur belog ajum.
Kala totonan di désan tiangé liu anaké sugih-sugih pada demen mamadat. Yan kéngkén keneh tiangé kala
ento, dadi tiang masih bareng malajahin mamadat. Panyumunné tiang tusing pati demen, réh rasan madaté
pait tur nglengehin, nanging kasuén-suén tiang demen pesan, tur katagihan, mawanan tiang dadi pamadat.
Nyabran tiang ajak pemadat-pemadaté maranin umah pemadaté, apang anaké ditu nawang, buatné tiang suba
dadi pemadat.
Ceritanan kasuén-suén awak tiangé sayan meragang, tulang igané ngridig saking pangwésan madaté. Yén
tiang ajaka ngencanang pagelah-gelahané baan i mémé wiadin luh tiangé , tusing pesan runguang tiang,
satondéné tiang maan madat, sedeng gatina ngomong kalahin tiang kumah pangadepan madaté, ditu tiang
maénak-énakan mamadat.
Mara tawanga baan i mémé muah luh tiangé, tiang suba dadi pamadat, sanget pesan munyiné makadadua
nglémékin tiang, nanging angan abuku nénten idepang tiang panglémékné.
I Mémé tekén kurenan tiangé ngéyanang apang da pagelah-gelahné bakat adep anggon tiang meli madat.
Yadin buka apa baana nayanang, masih payu tiang ngadep uma asikut, anggon tiang meli madat, réh tusing
pelut baana ngadanin pemelin madat tekén i mémé muah kurenan tiangé. Déning kéto mémén tiangé tan mari
sedih, awanina mati.
Panelah madat tiangé sayan makelo ngedénang dogén. Awak tiangé sayan berag tur marasa tuara nyidaang
ngénkén. Lemahné tiang medem dogén, peteng mara bangun. Damar tekén cangklong tiangé tusing taén belas
tekén tongos tiangé medem. Yén ada anak ané tidong pamadat teka kumah tiangé, pepesan nénten runguang
tiang, yadin ada buat ané lakar omonganga.
Carik muah tegal tiang sumasat makejang kutang tiang. Dinujuné kakéwehan tekén pamelin madat, ditu
mara tiang inget. Sat ngatiban ngadep uma, kanti telah makejang, umah makejang uugan, tuara runguang
tiang. Branan tiangé telah kadep. Umahé masih keto, katumanang tuah abungkul ané tongosin tiang. Déning
kéto tiang dadi anak tiwas nékték.
Wiréh tiang mamadat, dadi tresnan kurenan tiangé sayan tuna. Sasuban tiangé tiwas, kekasihan tiangé
makejang matinggal. Ada pianak tiangé adiri tansah kageringan, awakné lemet tanpa bayu, mara matuuh
limang oton, lantas ia mati. Suudan ento kurenan tiangé sing dadi buin ngelah panak. Tuuh kurenan tiangé
masih cendek, kabatek baan sanget duhkitané.
Di subané tiang padidiin, sumingkin nyangetang kéweh tiangé, kanti singda maan ngenehang apan-apan,
sajawining mutang madaté dogén, réh ento sumasat anggon tiang nasi.
Buina singda tiang nyidaang ngulurin idep, mamadat buka ibi puané. Salemah-lemah tiang nyelsel déwék,
glibag-bglibeg di pedemané dogén, tuara inget tekén gegaén. Petengné tiang inget lakar mamaling, apang ada
anggon meli madat.
Sedek dina anu tiang medem sambilang mamadat. Satondén sembé pamadatné matiang tiang, énggalan
tiang pules kapati, tuara inget tekén apan-apan. Duk totonan langsé tiangé mirib ampehang angin, kepar-
kepir ngungkulin sembé pamadaté, laut puun. Sayan makelo sayan gedé endih apiné jumahan metén tiangé.
Mara marasa kebus, lantas tiang enten, ajinang tiang apiné suba nilap ka raab umahé muah saperabotné,
palaibang tiang pesuan.
Apiné tusing sida baan tiang ngamatiang, lantas tiang gelur-gelur ngidih tulungan. Serab anaké pada teka
nulungin ngamatiang api. Umahé uug pesan, tusing dadi buin tongosin. Abungkul ko tusing enu umah tiangé.
Tiang madunungan sig umah pisagan tiangé, ané nu inget tekén tiang.
Pakarangan tiangé kadep, pamelinné kanggon meli madat. Suba telah ento, sapeteng-peteng tiang luas
mamaling, asing bakat, kadep apang ada anggon meli madat. Kéto gegaén tiangé sapeteng-peteng. Pepes tiang
kajuk tur kasisipang baan anak gedé.
Jani tiang makutang mriki telung tiban, salah mamaling sampi akit. Sampiné akit ento adep tiang tekén jagal
sampiné tanpa surat keterangan. Déning kéto tiang kajuk baan Manteri Polisiné tur katur ka pakencan,
pamuput tiang mamangguhang buka jani.
Conto satua bawak lianan sekadi:
Katemu ring Rumah Sakit olih Nyoman Tri Satya Paramartha
Katemu ring Tampaksiring olih Madé Sanggra.
Luh Sari olih Ida Bagus Mayun
Miwah sané lianan.
2. Novél (Roman)
Novél mawit saking parinama Basa Inggris novél, lan ring Basa Prancis kabaos roman. Inggihan karya sastra
gancaran sané dawanan ring cerpén nyritayang pragina utawi tokoh-tokoh tur satuannyané malelintihan
ngindikang saking embas, urip rauhin padem utawi séda. Satua novél sajeroning Kasusastraan Bali Anyar
kamanggehang ngawit warsa 1931, antuk embasnyané novél pakardin I Wayan Gobyah sané mamurda Nemu
Karma. Wus punika wénten malih medal novél pakardin Gedé Srawana sané mamurda Malancaran ka Sasak.
Rauh mangkin sayan makéh novél-novél mabasa Bali sané embas saking para sastrawan Baliné.
Novél inucap sekadi:
Tresnané Lebur Ajur sakondén kembang pakardin Jelantik Santha,
Sunari olih Ketut Rida, Lan Jani olih Nyoman Manda,
Sembalun Rinjani olih Jelantik Santha, msl.

B.Gancaran Bali Purwa


Karya Kasusastran Bali sané ngranjing gancaran Bali Purwa inggih punika satua-satua Bali. Manut
bantang (téma) ipun satua Bali wénten :
1. Satua Tantri, satua sané nyritayang indik beburonan sekadi:
- Gajah nyapa kadi aku
- katurutan Bhagawan Dharmaswami
- I Papaka
- Kedis Cangak mati baan lobanné
- msl
2. Satua Panji, satua sané nyritayang indik raja Daha muah Kauripan.
Upami: Empu Awang, Godogan, I Basang Siap, I Mica, Galuh Payuk, msl.
3. Itihasa(épos), satua sané mabantang indik kasinatrian.
Upami: Ramayana, Mahabharata
4. Legénda, satua rakyat sané ilu kasengguh naenin wénten, kacihnayang antuk bukti sejarah.
Upami: Jaya Prana Layon Sari, Désa Trunyan,
5. Mitos, satua sané mapaiketan ring kawéntenan genah, pajagatan, para déwa, adat-istiadat, msl. Satua
puniki duké nguni durung majanten wénten, duaning nénten wénten cihna sejarahnyané.
Upami: Satua Rajapala, Dalem Balingkang, msl

C. Sarana Ngwangun Gancaran

Karya sastra gancaran kawangun antuk kalih sarana luiré (1) sarana jeroan, ketah kabaos unsur instrinsik
makadi : unteng(téma), pragina (tokoh), lelintihan carita (alur), genah wéntené carita(latar), pabesen carita
(amanat), miwah (2) sarana jabaan, ketah kasambat unsur ékstrinsik, sané mapaiketan ring pangawi makadi :
pikahyunan pangawi, budaya, kauripan sosial pangawi, miwah sané lianan.

Sarana jeroan (unsur instriksik ) Gancaran


1. Unteng (téma)
Sakancan karya sastra janten maderbé unteng utawi téma, inggih punika unteng pikayun utawi gagasan
pokok sané kaunggahang olih pangawi sajeroning kekawian danéné. Unteng (téma) gancaran wénten
mategepan sekadi ngunggahang indik kasusilan, tresna asih, kalulutan, pendidikan, kasinatrian, adat,
paindikan sosial, msl.

2. Pregina (tokoh)
Pregina utawi tokoh, pinaka silih tunggil sarana cerita gancaran utawi drama sané prasida nentuang plot,
kahanan cerita (suasana) lan unteng (téma). Sajeroning karya sastra wénten kawastanin pragina utama
(tokoh utama) utawi protagonis, wénten tokoh antagonis, tokoh pembantu miwah tokoh pelengkap.
Soang- soang pragina utawi tokoh cecirénnyané pada mabinaan. Pabinayan inucap majanten saking
ucapannyané, parisolahnyané, pikayunannyané, miwah sané lianan.

3. Lelintihan Satua (alur)


Lelintihan cerita utawi alur ring basa Inggris kabaos plot inggih punika palet-paletan wicara sané karéka
miwah kaiket manut lelintihan sané lengut, nganutin pamargin cerita ngungsi klimaks (patungkas)
rauhing ring pamuput cerita. Manut teori Frytag, pamargin carita ketahnyané kakawitin antuk; pangawit,
kalanturang paletan ngamunggahang mahbahang patungkas, raris paletan nedunang saha pamuput.

4. Genah Kahanan Carita (latar)


Genah kahanan carita (latar) utawi setting mapaiketan ring paindikan genah, galah miwah dauh ring
dija caritané mamargi.

5. Patitip Carita (Amanat)


Pabesen utawi patitip pangawi sajeroning kekawian dané sané katur majeng pangwacén utawi
panonton.

Anda mungkin juga menyukai