Anda di halaman 1dari 5

KRUNA LAN LENGKARA

1. KRUNA
1.1 KRUNA POLAH
Inggih punika kruna lingga sane sampun polih wewehan marupa
anusuara (ny, m, n, ng)
Contonyane:
Sampat -> nyampat
Siram -> nyiram
Baca -> maca
Pancing -> mancing
Tulis -> nulis
Tanjung -> nanjung
Entut -> ngentut
Empok -> ngempok
Idih -> ngidih
Ulah -> ngulah
Opak -> ngopak
Miwah sane lianan.

1.2 KRUNA TIRON


Inggih punika kruna lingga sane sampun polih wewehan marupa
pangater, seselan, miwah pangiring.
a. Kruna tiron mapangater
Conto:
Jalan -> majalan
Baca -> mamaca
Imbuh -> maimbuh
Jemak -> kajemak
Opak -> kaopak
Surat -> kasurat
Sai -> sasai
Sampun -> sasampun
Miwah sane lianan

b. Kruna tiron maseselan


Conto:
Turun -> tumurun, tinurun
Surat -> sumurat, sinurat
Gigi -> gerigi
Sangsaya -> sumangsaya
Miwah sane lianan

c. Kruna tiron mapangiring


Conto:
Jemak -> jemaka, jemakin
Tanjung -> tanjunga
Ajeng -> ajenga
Opak -> opaka
Sampat -> samapata, sampatina
Imbuh -> imbuhang, imbuhin
Miwah sane lianan

d. Kruna tiron mapangater miwah mapangiring


Conto:
Budaya -> kabudayaan
Jalan -> pajalane
Seni -> kasenian
Surat -> sasuratan
Sampun -> sasampune
Miwah sane lianan

1.3 KRUNA WILANGAN


a. Kruna wilangan ketekan
Inggih punika kruna wilangan sane kaanggen mapetekan minakadi
sa, dua, telu, papat, lima, miwah sane lianan.
Conto lengkarane:
I Wayan Reya manyama ajaka telu.
Meme ngae banten pitung soroh.
I Luh makarya segehan petang tanding.

b. Kruna wilangan undagan/panta


Inggih punika nyinahang tingkat wilangan (urutan bilangan)
sakadi: kasa, karo, katiga, kapat, ekan (satuan), dasan
(puluhan), atusan (ratusan), peon (ribuan), laksan (puluh
ribuan), keten (ratus ribun), yutan (jutaan), bara (puluh
jutaan), ingel (ratus jutaan), miliar (miliaran)
Conto lengkarane:
Sasih kapat makejang bungane pada kembang
Dingine kaliwat di sasih karone.

c. Kruna wilangan pahan (pecahan)


Inggih punika sane nyihnayang pah-pahan nenten kasurat antuk
angka nanging antuk kruna sakadi tenga, sibak, seprapat, msl.
Conto lengkara:
Luh, kemu ka peken beliang ja meme gula tengan kilo!
Muda-mudine ngarak ogoh-ogih di pempatan jalane.

d. Kruna wilangan gebogan


Lebak (175), setiman (45), sasur (35), domas (800), nem
bangsit (1200), sepaa (1600), alaksa (10.000), aketi
(100.000), msl.
Conto lengkara:
Ajin taluhe abungkul nem bangsit rupiah.
Ia suba mayusa setiman konden mase nganten.
Adine baanga pipis alaksa teken I meme.

e. Kruna wilangan pepasten


Inggih punika sane sampun pastika akehnyane sakadi abungkul,
akelan, aijas, aijeng, akatih, abulih, msl.
Conto lengkarane:
Meme meli taluh bebek abungkul anggona ngae daksina.
Busan tiang ngulat tipat akelan anggon eteh-eteh pejati.
Adinne naar biu dangsaba abulih didiana.

f. Kruna wilangan tan janten


Inggih punika kruna wilangan sane nenten pastika akehnyane
sakadi liu, bek, bedik, msl.
Conto lengkarane:
Ia liu ngelah jaja lungsuran uli Galungane tusing telah-telah.
Tiang bedik baanga ngidih be ngeyol teken adine.
Bek sajan misi yeh kolame ene kanti Maura-ura yehne ulung.

2. LENGKARA
Lengkara manut parilaksanan jejering (sesuai pekerjaan subjeknya)
2.1 Lengkara lumaksana (kalimat aktif)
Inggih punika lengkara sane jejeringnyane nglaksananyang
pakaryan, ceciren lengkara lumaksana ketah lingingnyjane
(predikatnya) marupa:
a. Kruna kria lumaksana (kata kerja aktif)
Umpami: I Luh luas ka peken.
Adine ulung ibi sanja.
b. Kruna tiron mapangater ma-
Umpami: Ia majalan ka sekolah sabilang wai
Bapa mamaca koran sabilang semengan
c. Kruna tiron maseselan –um-
Umpami: Ida Bhatara tumurun ring rahina piodalane.
Eda adi sumangsaya teken dewek beline.
d. Kruna tiron mapangiring –ang, -in
Umpami: Luh, jemakang ja meme panganggo di pesareanne!
Yan, jangin gula buin kopine pait gati!
e. Kruna tiron mawewehan gabung ma- -an
Umpami: Dagange masuunan ka peken sabilang ngedas lemah
Muride ento majaguran di jalane ibi sanja.
f. Kruna polah
Umpami: I Luh jemet sajan nyampat di natahe sabilang wai.
I bapa ngulat tipat nguopin I meme.
Selegang maca buku plajahan apang enggal ngerti!

2.2 Lengkara linaksana (kalimat pasif)


Inggih punika lengkara sane jejeringnyane keni pakaryan,
kasinahang antuk linging lengkarane marupa:
a. Kruna kria linaksana
Umpami: Bukune suba aba tiang masuk.
Jajane idih tiange busan, jani suba telah.
b. Kruna tiron mapangater ka-
Umpami: Bukune kaaba teken timpalne uli ibi.
Cedoke suba kajemak busan.
c. Kruna tiron mapangiring –a
Umpami: Bukune abana teken timpalne uli ibi.
d. Kruna tiron maseselan –in-
Umpami: Novele ento sinurat olih pangawi saking Jawi

e. Kruna tiron mawewehan gibung ka-an, ka-ang, ma-in, pa-ang


Umpami: Bajune ane tusing manggon suba pakidihang tiange.
Piringe kasabatang krana gedeg basange kaliwat.

Anda mungkin juga menyukai