WANGUN KRUNA
Galang Kangin
Rikala langite masawang barak suryane sampun nadari, siape makruyuk saling sautin,
kedise pada manguci nundunin timpalne, bajang-bajange matengkalung kancrik nyangkil jun
ngungsi pancoran ane pakecorcor disisin tukade. Margane nuju pancorane ento ngaliwatin
pundukan carik ane mapangkedpangkedan. Katake pakecogcog tangkejut baan keteban batis
anake majalan. Ditengah andungane ngenah biah-biah lan kapu-kapune kambang kadi makenyir
girang ngantosang sinar suryane. Kedis kokokane tolah tolih ngalih amah ngintip sarwa pranine
dicarik. Pici-picine, buit-buite, keto masih I blauk lan I cuweng pada girang mukti kalegaan.
Bene tolah tolih nyelametang dewek apang de tepukina baan kedis kokokane. Diluwanan umane
ada palinggih genah nyiwi Ida Bhatari Sri. Makelap mbah Dudug ngaturang tipat blayag, canang
wangi sesarine satak rupiah. Sedeng iteha ngayabang banten mbah dugdug tangkejut nyerit
sawireh ada lelipi ngamah bikul ulung duur daksina sesantune. Lelasane makesyab leketik
ulung dipancoran tongos bajang-bajange kayeh. Beh makejang bajang-bajange nyerit tur
makecog, ada ane ulung junglang-jungkling, ada masih ane sepanan nyemak pengangone.
Diselagan gununge ica Ida Sanghyang Surya ngaksi separitingkah daging jagate.
Nyama Tugelan
Ngranjing ring sisi kelod bongkol bukit buung, pemarginé sada alon yéning nglinggihin
sepeda motor riantukan marginé kari aspal kelas tiga, sané linggah marginé wantah ameter
tengah ngamenékan ring tepining réjéng sané dalem, kéwala katon asri alas jati ring sornyané
napi malih ri sedeng galang kangin jagaté, makada alanglang kalanguan yening ngatonang antuk
tegeh édepnyan pucuk-pucuk tetaruan saking kadohan. Irika yan sampun tiba ring tenganing
bukit nglintangin punyan kepah sané tegeh ngalik, yan inargamayang sakadi datuning sarwa
tumuwuh ring bukité punika sané ring tepining réjéng taler tumbuh alingsehan tiing buluh sané
makada renteb taler genahé irika.
Ring sor réjéng sisi kangin wénten genah dangsah katambakin antuk batu gede di
sisi balér réjéngé, irika sampun padunungan ipun Mén Lampu sareng Pan Lampu,
kasarengan antuk makakilh pianakipuné Wayan Giri lan Kadek Ambara. Wiakti tiosan
ring saderana kahuripannyané ring bangkiang bukité, padununganipuné taler kaitehin
antuk taru majegau sané miik ngalub, ngenter kaasrian genah padununganipuné.
Wayan Giri lan Kadek Ambara mula jemet magaé , kéwala Kadek Ambara
sangkaning salah pergaulan satata ngusak-asik kahuripan Pan Lampuné,
bikasné sané alep di kari trunané mauwah dados bringas sangkaning
pangaruh obat-obatan terlarang. Béh sawiakti sungsut
pakurenané Pan Lampu sareng Mén Lampu.
Sakéwala nyama tugelan Kadek Ambara, sané
kelihan Wayan Giri, nika banget sané
tunasang sareng reramané mangda ngelidin
cara bikas adiné.
I n g e t W a y a n g
mémé bapané ”patilesang déwéké lacur”, Ulian lacuré lek
ngaba padéwékané, ento makrana ia makisid uli désané,
ngungsi di padunungané sané sepi. Mangkin sampun madan
menék truna, tuah sangkaning panugrahan Widhi, ipun saja gobanne bagus genjing,
alisné madon intaran, apa buin pangadegannnyané gedé ganggas, masaih ajak kulitne
ane kuning gading, kaadungang ajak bokné ané demdem samah, apa buin
kenyunganné nyunyur manis, sing tuara dadi ibuk anak luh di désané mangenehang
napi malih ri kala mabebaosan , alus banban tuturané sané kasangga ringgitan lesung
pipinyané.
Yadiapin ipun suud masekolah sangkaning tan wénten prabéa, kéwala Wayan
Giri, akéh madué timpal ring désa. Ulian bikasné ané olas asih, lan olas papa
manyama braya, aget lacur wénten sodagar kopra sané mawasta Gung Manik sané
nudukipun anggéna pegawai , kasuén-suén sakolahanga Wayan Giri punika nyantos
dados pengusaha eksportir kayu Majegau didesané.
Karipta olih:
Aryya Paduhungan
Sajeroning wecana ring ajeng, wénten kruna-kruna sané macetak séndeh. Kruna-
kruna punika sakadi : galang kangin , tegeh ngalik, tiing buluh, bagus genjing,
madon intaran, gede ganggas, kuning gading, demdem samah, nyunyur manis, olas
asih, olas papa, mémé bapa, kruna-krunané punika ngranjing sorohan Kruna Satma.
Tiosan ring kruna-krunané ring ajeng taler wénten sakadi :
1. Lemah peteng 6. Peteng dedet
2. Truna truni 7. Gedang rénténg
3. Biu Kayu 8. Jaja Uli.
4. Gemuh Landuh 9. Lateng Kidang
5. Damuh Lengis 10. Tuh Kial
Kruna Satma inggih punika angkepan kalih kruna utawi lintang sané suksman
ipun asiki. Kruna Satma mawit saking kruna ([sa-] + Atma) sané madrué pangertian
pinaka “kata senyawa utawi kata majemuk”. Kruna Satma punika kapalih dados tigang
soroh , inggih punika :
Kruna-kruna sane ngawangun Kruna Satma punika madrué kadudukan
setara, nénten saling nyinahang.
1. Kruna Satma Papadan
Kruna Satma papadan kapalih malih dados kalih soroh inggih punika:
Kruna Satma Papadan Matungkalik
Conto :
Mémé Bapa
Peteng lemah
Daa teruna
Tua bajang
Tegeh éndéP
Kruna SatmaPapadan Ngerasang Arti
Conto :
Kuning-gading
Barak biing
Olas Asih
Alus banban
Mas manik