Anda di halaman 1dari 4

SOR SINGGIH BASA BALI

1.      BASA BALI
Basa Baline sane mangge mangkin sampun marupa basa campuhan, inggih punika
wed Bali kacampuhin antuk basa duranegara, minakadi basa Jawa, Sansekerta, Arab,
Portugis, Tionghoa, Parsi, Tamil, Wlanda, Inggris miwah sane lianan.
Basa Bali punikam madue undag-undagan sane mawasta Sor singgih Basa.
Nganutin buku laporan olih Tim Peneliti Fakultas Sastra Universitas Udayana Denpasar
tahun 1978/1979, istilah sor singgih Basa punika taler kawastanin Unda-usuk Basa. Irika
kaunggahang basa Bali punika kapalih dados kalih soroh, inggih punika Basa Kasar miwah
Alus.
Kawentenan undag-undagan basa punika ring Bali sasampun keni pengaruh saking
Jawi utawi Hindu, majalaran saking kasta sane mawasta Catur Wangsa, inggih punika :
Brahmana, Satria, Wesia miwah Sudra. Wangsa Sudra punika ring Bali lumbrah taler
kebaosang Jaba. Saantukan soang-soang wangsa punika madue warna basa sane sampun
kaanutang rikala mabebaosan punika awinan basa Baline kaucapang mewehan yening
bandingang ring basa Indonesia.

2.      PERANGAN SOR SINGGIH BASA


Ring majalah Widya Pustaka sane kamedalang olih Fakultas Sastra Universitas
Udayana Denpasar bulan mei 1984 ngunggahang mawarna-warni perangan sor singgih
basa, sakadi ring sor puniki :
a.      Kalih soroh
1)      Basa Kasar
2)      Basa Alus ( Kamus Bali-Indonesia, olih Panitia Penyusun Kamus Bali-
Indonesia dan juga olih Tim Peneliti Sastra Unud Denpasar, dalam
buku Unda Usuk Basa Bali, 1978/1979).
b.      Tigang Soroh
1)  Basa Kasar
2)    Basa Madia
3)    Basa Alus ( Bagus, 1975: 37: 1975:109)
Sane lianan :
1)      Basa kasar
2)      Basa Kapara/Ketah, lumbrah
3)      Basa Alus (Simpen AB, Gst, Bgs, Sugriwa)
Sane lianan malih :
1)      Basa Sor
2)      Basa Madia
3)      Basa Singgih ( Dinas Pengajaran daerah Propinsi Bali 1971:61)
c.       Petang Soroh
1)      Basa Kasar
2)      Basa Andap
3)      Basa Madia
4)      Basa Alus ( Ida Bgs. Narayana, dalam Majalah Widya Pustaka, Maret
1984)
d.      Limang Soroh
1)      Basa Kasar
2)      Basa Alus
3)      Basa Singgih
4)      Basa Ipun
5)      Basa Madia ( J Kersten SVD, dalam Garis Besar Tata Bahasa Bali)
Yening selehin perangan undag-undagan sor singgih basa inucap ring ajeng
pakantenannya mabina-binayan, sakewanten penerapanipun yening sampun mabebaosan
pateh kemaon.
Ring sajeroning Malajah Widya Pustaka kaca 19-26 tahunn 1984 kebaosang istilah
kepara punika tan anut (tidak cocok), santukan kepara madue arti lumbrah utawi ketah.
Basa sane ketah mangge mangkin taler kabaosang ngrangkus rauhing basa alus.
Saantukan asapunika kaananipun, pangaptin titiang mangda sami-sami ngenen,
istilah perangan basa punika kawaliang sakadi wedipun, inggih punika : Basa Sor rauhing
Basa Singgih.
1)      Basa Singgih
Basa singgih inggih punika basa sane kanggen nyungjungang
( menghormati) ri kala matur-matur majeng ring.
1.1  I Triwangsa.
1.2  Sang ngamong jagat/mapangkat.
1.3  Atiti (tamiu) sane durung wauh (belum kenal).
2)      Basa Sor
Basa sor inggih punika basa andap sane mangge mabebaosan marep ring :
2.1  wangsa Andapan
2.2  sesamen wangsa jaba
2.3  pasawitran sane luket utawi ri kala maiyegan.
Peranganipun sane tegep sakadi ring sor puniki:
1)      Basa Singgih
a.       Basa Alus Singgih (a.si)
b.       Basa Alus Sor (a.so)
c.       Basa Alus Madia (a.ma)
d.      Basa Alus Mider (a.mi)
2)      Basa Sor
a.       Basa Kesamen (b.s)
b.       Basa Kasar (b.k)
Catetan : basa kasamen olih bapak Wy. Simpen AB. Kawastanin basa kapara.

1.      Basa Singgih
a.    Basa Alus singgih
Basa alus singgih mangge ri tatkala matur-atur majeng ring wangsa sane tegehan
utawi ring janma sane patut jungjungang/singgihang. Lengkara-lengkara sane kanggen
mabebaosan punika marupa kruna-kruna sane kaanutang, upami :
Seda = mati, wafat.
Mantuk = mulih, pulang.
Ngandika = ngomong, bersabda.
Ngaksi = ningalin, melihat.
Mireng = madingehang, mendengar.
Ida = ia, beliau.
Wikan = dueg, pandai.
Parab = adan, nama.
Gria = umah, istana.
Ngrayunang = madaar, santap.

b.      Basa Alus Sor


Basa alus sor mangge ngandapang raga ri kala matur-atur ring wangsa sane
tegehan utawi sane patut singgihang. Kruna-kruna sane mangge matur-atur marupa
kruna-kruna sane alus sor, upami:
Padem = mati, meninggal
Budal = mulih, pulang.
Matur = ngomong, berkata.
Ngatonang = ningalin, melihat.
Miragi = ningeh mendengar.
Ipun = ia dia
Tambet = belog, bodoh.
Wasta = adan, nama.
Pacanggahan = umah, rumah.
Nglungsur = madaar, makan.
c.       Basa alus madia
Basa alus madia marupa basa Bali alus sane warasanipun tengah-tengah, dados
mangge marep ring wangsa tegehan, sesamen triwangsa miwah wangsa andapan sane
patut jungjungang (hormati), upami :
Tiang, wit saking titiang (icang, saya)
Niki, wit saking puniki (ene,ini)
Ten, wit saking nenten (tusing, tidak)
Napi, wit saking punapi (apa, apa)
Ampun, wit saking sampun (suba, sudah)
Sira, wit saking sapasira (nyen, siapa)
d.      Basa alus mider
Basa alus mider marupa basa alus sane ngiras kagunanipun ri kala mabebaosan
marep ring wangsa sane tegehan utawi ring wangsa andapan sane patut junjungang,
upami :
Rauh ( teke, datang)
Kanin ( matatu, luka)
Mamargi ( majalan, berjalan)
Lali (engsap, lupa)
Jinah (pipis, uang)
Gelis (enggal, cepat)
Raris ( lantas, lalu)
Ayam (siap, ayam)
Puput (pragat, selesai)
Alit (cerik, kecil)
2.        Basa Sor
a.       Basa kasamen/kapara
Kasamen kruna lingganipun saking sami, polih pangater ka rauhing
pangiring an dados kasamian, kasandiang dados kasamen. Dados baca kasamen
artinipun basa sor sane dados anggen sareng sami saha wirasanipun tan ja ngandapang,
upami : cening mara teka?
Lengkara puniki sami-sami dados nganggen sajeroning mabebaosan. I triwangsa
nganggen asapunika taler I Jaba dados nganggen. Upami :
1)      Sasamen Jaba :
Ri kala mabebaosan marep ring paturu jaba sajeroning pagubungan.
I Bapa ngomong, Cening mara teke?
I Cening masaut, Icang mara teka Bapa?
2)      I Triwangsa
Rikala mabebaosan marep ring Jaba.
Ida Pranda ngandika, “Cenik mara teka”?
I Cening matur, “Titiang wau Ratu Pranda”.

Anda mungkin juga menyukai