Anda di halaman 1dari 5

Teges Téks Pangénter Acara

Pangénter acara yén ring Basa Indonesia kabaos pembawa acara. Ring Basa Inggris kabaos
Pembawa Acara sané kacutetang dados MC. Pangénter acara inggih punika jadma sané ngwedarang
indik dudonan (éédan) acara ring sajeroning acara sané kalaksanayang.
Pateh sakadi tata cara makarya pidarta, ring sajeroning makarya teks pangénter acara patut taler
kaélingang tur kauningin sané kaanggén titi pangancan makarya téks pangénter acara, inggih
punika:
1. Tema
Tema inggih punika unteng pikayunan.
2 Pamahbah
Pamabbah utawi pendahuluan patut madaging.
A. Pujastawa, sané ketahnyane nganggén puja pangastungkara (Om Swastyastu)
B. Matur pangayubagianing manah utawi penghormatan sakadi kruna: kasuciang kasinggihang,
wangiang, kusumayang, mustikayang, baktinin, tresnasihin nganutin linggih, panyuksma, miwah
swasti prapta ring sang sané sida rauh ring sajeroning acara
3. Daging acara utawi isi
Dudonan acara sané jagi kalaksanayang.
4.Pamuput acara
Pamuput acara madaging indik
A. Panyuksma antuk uratian sang sané miragiang, sang sané sida rauh miwah sané nagingin acara.
B. Atur pangampura antuk sahanan kakirangan rikala maktayang acara.
C. Pamuput atur, sané ketah nganggén paramasantih (Om Santih, Santih, Santih Om)

II. Model Pangénter Acara


Unteng pangenter acara nenten ja sios wantah sang sané nuntun rikala wénten acara resmi utawi
acara kanegaraan. Ring sajeroning kawéntenan acara, acara sané kabaktayang taler akéh. Wénten
acara sané marupa hiburan, acara radio, acara télévisi miwah acara seminar. Mawinan aspunika
kawéntenan wastan pangénter acara taler matiosan-matiosan sakadi:
A MC (Master of Caremony), istilah pangénter acara puniki ketah kaanggén rikalaning ngamargiang
acara resmi utawi nénten resmi sakadi acara hiburan.
B Présenter (host), istilah pangenter acara puniki ketah kaanggén rikalaning ngwedarang acara ring
média télévisi
C. Penyiar, istilah pangenter acara puniki ketah kaanggén rikalaning ngwedarang d. acara ring
media radio.
D Moderator, istilah pangénter acara puniki ketah kaanggén rikalaning ngwedarang acara
pabligbagan

SOR SINGGIH BASA BALI


Yening selehin perangan undag – undagan sor singgih basa inucap ring ajeng pakantenannya
mabina – binayan, sakewanten penerapanipun yening sampun mabebaosan pateh kemaon.
Ring sajeroning Majalah Widya Pustaka kaca 19 – 26 taun 1984 kabaosang
istilah kapara punika tan anut, santukan kapara madue arti lumbrah utawi ketah. Basa sane mangge
mangkin taler kabaosang ngarangkus rauhing basa alus.
Sapunika taler ring buleleng lumbrah maosang basa sane mangge mabebaosan ring
pagubungan utawi kulawarga jaba saraina – raina boya ja kabaosang basa kasar. Punika wantah
marupa basa kasamen utawi basa kapara, sane wirasanipun boya ja alus taler boya ja kasar.
Saantukan asapunika kaananipun, pangaptin titiang mangda sami – sami ngenen, istilah
perangan basa punika kawaliang sakadi wedipun, inggih punika : Basa sor rauhing Basa singgih

A. BASA SINGGIH :
a). Basa alus singgih
Basa alus singgih mangge ritatkala matur – atur majeng ring wangsa sane tegehan utawi ring janma
sane patut jungjungang/ singgihang. Lengkara – lengkara sane kanggen mabebaosang punika
marupa kruna – kruna sane sampun kaanutang, upami : seda ( = mati, wafat )
1. séda, lebar, lina 'meninggal' (Ida Peranda sampun séda/lebar/lina).
2. ngandika 'berbicara' (Titiang nunas mangda i ratu dumunan ngandika).
3. mobot 'hamil' (Rabinida mangkiin sampun mobot)
4 Ipun durung nunas ajengan saking semeng
5. ngaksi, nyuryanin 'melihat' (Ida sané polih ngaksi paksi ring taman).
wikan ( = dueg, pandai )
parab ( = adan, nama )
gria ( = umah, istana )
ngrayunang ( = madaar, santap )

c). Basa alus mider


Basa malus mider marupa basa alus sane ngrias kagunanipun ri kala mabebaosan marep ring wangsa
sane tegehan utawi ring wangsa andapan sane patut jungjungang, upami :
1. éling 'ingat' (Ida kantun éling ring titiang, ipun naler éling).
2. sareng 'turut' (Ida sareng maboros, ipun taler sareng).
3. rauh 'datang' (Ratu rauh meriki jagi tangkil, titiang rauh meriki naler jagi tangkil).
4 Bapan ipuné durung rawuh saking madolan ring pasar
rauh (= teka, datang )
kanin (= matatu, luka )
mamargi (= majalan, berjalan )
lali (= engsap, lupa )
jinah (= pipis uang )

Kruna Alus Madia (Ama)


Kruna Alus Madia inggih punika kruna-kruna basa Bali alus sané wirasan
basannyané manengah. Kruna Alus Madia puniki makanten pinaka variasi kruna alus tiosan (Bagus,
1979: 179). Tiosan ring puniki, kamulan wénten kruna-kruna sané rasa basannyané alus madia,
kruna alus sané kirang becik yéning kanggén mabebaosan sane alus.

Conto Kruna Alus Madia:


Kruna Andap Kruna Ama Kruna Ami
- ene, ento - niki, nika - puniki, punika
- suba - ampun - ngajeng
- iang - tiang - titiang
- nah - gih - inggih

d).Basa alus sor


Basa alus sor mangge ngandapang raga ri kala matur – atur ring wangsa sane tegehan utawi sane
patut singgihang. Kruna – kruna sane mangge matur – matur marupa kruna – kruna sane alus sor,
upami :
1. mawasta 'bernama' (Titiang mawasta I Bodo).
2. maurip 'hidup' (Amonto sakit ipun, rauh mangkin I Nengah kantun maurip).
3. miragi 'mendengar' (Titiang sampun miragi ortiné punika).
4. neda 'makan' (Asunidané sampun neda sanganan).
5. néwék 'sendiri' (Titiang rauh meriki néwék).
6. nunas 'minta' (Ipun rahina bénjang pacang nunas ka puri).
wasta ( = adan, nama )
pacanggahan ( = umah, rumah )
nglungsur ( = madaar, makan )
C. BASA MIDER
Ingih punika basa sane pangrasan nyane nenten singgih utawi kasar, nanging basa punika ka
anggen nyinggihang sang sane patut singgihang, tur wangsa andapan (jaba/kawula) lan anak sane
dereng kenal
Contohnya:
1. gulem 'mendung' (Gulemé nyansan tebel ring langité tegeh).
2. kaang 'karang' (Ring segara makéh wénten kaang, tongos mengkeb béné ané cenik-cenik).
3. kambing 'kambing' (Reraman titiangé sané miara kambingé).
4. ngejer 'gemetar' (Preraganidané kantos ngejer duké sabehan ring margi).
5. kija 'kemana' (I Ratu mangkin jagi lunga kija?).
6. dija 'dimana' (Dija wénten balih-balihan dibi sandé?).
7. bunter 'bulat' (Pulung-pulung punika kirangan bunter).
8. gilik 'bulat panjang' (Kantos gilik katik jatahé antuk ida ngerotin).
D. BASA ANDAP
Kata andap adalah yang memiliki nilai rasa bahasa biasa, tidak kasar, dan juga tidak halus.
Apabila rasa bahasa kata andap dipertentangkan dengan rasa bahasa kata alus, maka rasa bahasa
kata andap adalah dalam tinggkatan rasa bahasa rendah. Kata andap digunakan dalam berbicara
antar seseorang yang telah akrab, yang bersifat kekeluargaan antara sesama wangsa, dan juga
apabila golongan atas berbicara dengan golongan bawah. Kata andap juga disebut dengan istilah
kata kasar sopan atau kata lepas hormat (Suasta: 34).
Contohnya:
1. apa : Apa aliha I Nyoman mameteng di teba?
2. suba 'sudah' : Bapa jani suba maan meli uyah.
3. pipis 'uang' : Meme ngelah pipis duang tali rupiah.
4. baas 'beras' : Ene baas ane adepa di warung.
5. tonden 'belum' : Dugas dibi tiang tonden maan singgah ka Denpasar.
6. kedis 'burung' : Kedis ane di gedonge belina di peken Satria kin I Bapa.
7. batis 'kaki' : Batis I Kadeke katanjung di puan di kayehan.
8. bok 'rambut' : Gung Joni mabok gempel.

C. BASA SOR
a. Basa kasamen/ kapara.
Kasamen, kruna lingganipun saking sami, polih panganter ka rauhin pangiring an dados kasamian,
kasandiang dados kasamen. Dados basa kasamen artinipun basa sor sane dados anggen sareng sami
saha wirasanipun tan ja nyinggihang maliha tan ja ngandapang, upami : cening mara teka ?
Lengkara puniki sami – sami dados nganggen sajeroning mabebaosan. I Triwangsa nganggen
asapunika taler I Jaba dados nganggen.
upami :
1).Sasamen jaba :
Rikala mabebaosan marep ring paturu jaba sajeroning pagubungan.
I Bapa ngomong," Cening mara teka ?"
I Cening masaut," Icang mara teka Bapa".
2).I Triwangsa
Ri kala mabebaosan marep ring Jaba.
Ida Pranda ngadika," Cening mara teka ?"
I Cening matur," Titiang wau Ratu Pranda".
Lengkara : "Cening mara teka" ring buleleng lumbrah kawastanin basa kapara, sane wirasanipun
krasayang tan ja alus maliha tan ja kasar. Saantukan wenten sane tan cupu (?) ring istilah kapara,
punika awinan gentosin titiang antuk istilah kasamen.
Conto – conto :
Kruna kasamen :
icang ( saya )
nasi ( nasi ) kema ( ke sana )
mai ( mari ) madaar ( makan )
pules ( tidur ) singgah ( mampir )
b. Basa kasar
Basa kasar puniki taler marupa basa sor, sane katibakang marep ring pasawitran sane luket utawi ri
kala maiyegan. Kruna _ kruna sane mange, upami :
1. pantet 'makan' : Mantet dogenan gaen ibane, sing ja seleg magae.
2. tidik 'makan' : Apa kar tidik nyai kemu? nganten ka umah jelema lacur.
3. segseg 'makan' : To suba segseg telahang, pang kanti puntedan batukayane.
4. bangka 'mati' : Bangka iba jani, wake sing peduli teken cai.
5. cai/ci 'kamu' : Cai jelema jele goba jele hati.
bangka ( mati )
beler ( kual, kurang ajar )
ibe ( cai, kue, kamu )

Basita Paribasa
Basita Paribasa inggih punika basa rerasmen wiadin panglengut basa. Kanggen panglengut basa
sajeroning mabebaosan kalih magegonjakan, sajeroning basa pakraman wiadin basa pasawitrayan.

Seosan ring punika, Sang Kawi sane sampun wibuhing Basa Basitha, tan mari ngunggahang Basitha
Paribasa puniki, sakadi Uperenga miwah Pralambang, sane makardi lengut kakawian punika.
1. Sesonggan.
Sesonggan wit ipun saking kruna 'ungguh', sane mateges linggih, genah, wiadin nongos.
Kruna ungguh polih paweweh merupa pangiring (akhiran) "an", dados ungguhan sane mateges janji
utawi pati. Kruna ungguhan kasandiang (mengalami perubhan sandi suara) dados unggwan.
Sajeroning pangucapan kruna unggwan puniki dados unggan. Selantuir ipun kruna unggan puniki
polih pangater (awalan) "sa" dados saunggan, taler kasandiang malih dados songgan. Kruna songgan
puniki kadwipurwayang dados sesonggan.

Sesonggan puniki sakadi pelambang kahanan kalih polah jadma, sane kaimbangang ring kahanan
kalih polah barang wiadin buron. Umpami : "bedug pengorengan". Pengorengan punika wantah
wangun utawi kawentenan ipun sakadi punika bedug, meweh antuk ngelegang mangda asah (lurus /
datar). Dados ipun suksmannyane : kaucapang ring anak sane kalintang bengkung tur sigug, nenten
dados ajahin.

Ring sor puniki wenten conto sesonggan, luir ipun :


1. Taluh apit batu. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane magenah ring genahe sane
sukil/keweh, singsal agulikan pacang nemu baya.
2. Abias pasih. Suksmannyane : nenten keni utawi nenten sida antuk ngawilangin katahipun biase
ring pasih.
3. Blakas mangan di pisaga. Suksmannyane : sakadi anake maduwe painak muani siteng tur anteng,
sakewanten ipun magenah ring pisaga.
4. Ngentungan uyah ke pasih. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane mapi-mapi ngicenin
barang utawi artha ring anak sane sampun sugih.
5 Ada mas slakané tan paguna
6. Kuluk ngongkong tuara ngutgut. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane sida mawicara
manten (ngomong saja), nanging nenten wenten pakaryanne utawi tindakanne.
7 Goloh di tendas kelet ring ikut. Sekadi jatma sané ring kawit barés nanging ka pungkur sayan
demit

2 Sloka.

Sloka yening ring Bahasa Indonesia pateh sekadi "Bidal". Sloka puniki masaih ring
sesonggan, kantun ilid artinipun. Kewanten binanipun, sloka puniki ngengge lengkara; Buka
slokane,......., Buka slokane gumine,......., Kadi slokan jagate,........, upami :
1. "Buka slokane, adeng buin sepita, suksmanipun : kaucapang ring anake sane kalintang plapan
(tangar) ngraos lan melaksana.
2. "Buka slokan gumine, nundunin macan turu, suksmanipun : sakadi anake sane nantangin musuh
sane sampun nengil.
3. "Skadi slokan jagate, sukeh anake ngebatang banjar, suksmanipun : wiakti sukeh pisan anake
dados klian jaga ngladenin anak akeh (rakyat).
Puniki malih sloka rin sor :
1. Buka slokane, aji keteng mudah, aji dadua mael, suksmanipun : kaucapang ring anake sane neten
uning ngajinin pitresnan kalih paweweh anak lianan (timpal).
2. Buka sloka, ajum-ajuman puuh, sangkure masih ia, suksmanipune : sakadi anake sane beog ajum,
pamuput ipun pacang pocol wiadin sengkala.
3. Buka slokane, apa ane pamula, keto ane kapupu, sulsmanipun : napi sane kakaryanin, sapunika
taelr pikolehipun; yening melaksana kaon, sinah sengkala sane jagi kapanggih.
4 Panak-panak ketimun suba emed émpoka, Uli cerik sayanganga sakéwala disubané kelih setata ia
éndahanga

3 Wewangsalan.
Wewangsalan puniki pateh sakadi tamsil ring Bahasa Indonesia. Wewangsalan kruna
lingganipun "wangsal" sane artinipun "lampah", polih pangiring "an" dados "wangsalan",
kaduipurwayang dados "wewangsalan", artinipun lelampahan saparipolah kalih kahanan janma,
sakadi sasimbing sane sada pedas suksmanipun.

Wewangsalan puniki kawangun antuk lengkara kalih palet utawi carik. Lengkara sane riinan sakadi
"sampiran", indik daging kahiun sang ngucap, kewanten kantun makubda (ilid) suksmanipun.
Lengkarane sane pungkuran punika daging sajati, sane nerangan suksmanipun tur mawirama kalih
mapurwakanti (bersajak). Wenten taler sane nenten ngucapang lengkarane pungkuran, antuk
kasengguh sami anake sampun ngerti ring suksmanipun. Ring asapunapine kawangun antuk
lelampahan ring pawayangan. Ki Dalang ngawi satua bawak babaudan, nyimbingin sinalih tunggil
sang nonton sane saud (iwang) laksananipun. Wenten taler sane mawangun gambar (karikatur).

Ring sor puniki wenten makudang-kudang wewangsalan luiripun :


1. Asep menyan majagau, suksmanipun = nakep lenggar aji kau
2. Ada tengeh masui kaput, suksmanipun = ada keneh mamunyi takut
3. Bakat kocok misi isen, suksmanipun = awak bocok tuara ngasen
4. Bangbang dadua ken ceburin, suksmanipun = bajang dadua ken anggurin
5 'Demen melali api eda takut kebus'

Anda mungkin juga menyukai