Pangénter acara yén ring Basa Indonesia kabaos pembawa acara. Ring Basa Inggris kabaos
Pembawa Acara sané kacutetang dados MC. Pangénter acara inggih punika jadma sané ngwedarang
indik dudonan (éédan) acara ring sajeroning acara sané kalaksanayang.
Pateh sakadi tata cara makarya pidarta, ring sajeroning makarya teks pangénter acara patut taler
kaélingang tur kauningin sané kaanggén titi pangancan makarya téks pangénter acara, inggih
punika:
1. Tema
Tema inggih punika unteng pikayunan.
2 Pamahbah
Pamabbah utawi pendahuluan patut madaging.
A. Pujastawa, sané ketahnyane nganggén puja pangastungkara (Om Swastyastu)
B. Matur pangayubagianing manah utawi penghormatan sakadi kruna: kasuciang kasinggihang,
wangiang, kusumayang, mustikayang, baktinin, tresnasihin nganutin linggih, panyuksma, miwah
swasti prapta ring sang sané sida rauh ring sajeroning acara
3. Daging acara utawi isi
Dudonan acara sané jagi kalaksanayang.
4.Pamuput acara
Pamuput acara madaging indik
A. Panyuksma antuk uratian sang sané miragiang, sang sané sida rauh miwah sané nagingin acara.
B. Atur pangampura antuk sahanan kakirangan rikala maktayang acara.
C. Pamuput atur, sané ketah nganggén paramasantih (Om Santih, Santih, Santih Om)
A. BASA SINGGIH :
a). Basa alus singgih
Basa alus singgih mangge ritatkala matur – atur majeng ring wangsa sane tegehan utawi ring janma
sane patut jungjungang/ singgihang. Lengkara – lengkara sane kanggen mabebaosang punika
marupa kruna – kruna sane sampun kaanutang, upami : seda ( = mati, wafat )
1. séda, lebar, lina 'meninggal' (Ida Peranda sampun séda/lebar/lina).
2. ngandika 'berbicara' (Titiang nunas mangda i ratu dumunan ngandika).
3. mobot 'hamil' (Rabinida mangkiin sampun mobot)
4 Ipun durung nunas ajengan saking semeng
5. ngaksi, nyuryanin 'melihat' (Ida sané polih ngaksi paksi ring taman).
wikan ( = dueg, pandai )
parab ( = adan, nama )
gria ( = umah, istana )
ngrayunang ( = madaar, santap )
C. BASA SOR
a. Basa kasamen/ kapara.
Kasamen, kruna lingganipun saking sami, polih panganter ka rauhin pangiring an dados kasamian,
kasandiang dados kasamen. Dados basa kasamen artinipun basa sor sane dados anggen sareng sami
saha wirasanipun tan ja nyinggihang maliha tan ja ngandapang, upami : cening mara teka ?
Lengkara puniki sami – sami dados nganggen sajeroning mabebaosan. I Triwangsa nganggen
asapunika taler I Jaba dados nganggen.
upami :
1).Sasamen jaba :
Rikala mabebaosan marep ring paturu jaba sajeroning pagubungan.
I Bapa ngomong," Cening mara teka ?"
I Cening masaut," Icang mara teka Bapa".
2).I Triwangsa
Ri kala mabebaosan marep ring Jaba.
Ida Pranda ngadika," Cening mara teka ?"
I Cening matur," Titiang wau Ratu Pranda".
Lengkara : "Cening mara teka" ring buleleng lumbrah kawastanin basa kapara, sane wirasanipun
krasayang tan ja alus maliha tan ja kasar. Saantukan wenten sane tan cupu (?) ring istilah kapara,
punika awinan gentosin titiang antuk istilah kasamen.
Conto – conto :
Kruna kasamen :
icang ( saya )
nasi ( nasi ) kema ( ke sana )
mai ( mari ) madaar ( makan )
pules ( tidur ) singgah ( mampir )
b. Basa kasar
Basa kasar puniki taler marupa basa sor, sane katibakang marep ring pasawitran sane luket utawi ri
kala maiyegan. Kruna _ kruna sane mange, upami :
1. pantet 'makan' : Mantet dogenan gaen ibane, sing ja seleg magae.
2. tidik 'makan' : Apa kar tidik nyai kemu? nganten ka umah jelema lacur.
3. segseg 'makan' : To suba segseg telahang, pang kanti puntedan batukayane.
4. bangka 'mati' : Bangka iba jani, wake sing peduli teken cai.
5. cai/ci 'kamu' : Cai jelema jele goba jele hati.
bangka ( mati )
beler ( kual, kurang ajar )
ibe ( cai, kue, kamu )
Basita Paribasa
Basita Paribasa inggih punika basa rerasmen wiadin panglengut basa. Kanggen panglengut basa
sajeroning mabebaosan kalih magegonjakan, sajeroning basa pakraman wiadin basa pasawitrayan.
Seosan ring punika, Sang Kawi sane sampun wibuhing Basa Basitha, tan mari ngunggahang Basitha
Paribasa puniki, sakadi Uperenga miwah Pralambang, sane makardi lengut kakawian punika.
1. Sesonggan.
Sesonggan wit ipun saking kruna 'ungguh', sane mateges linggih, genah, wiadin nongos.
Kruna ungguh polih paweweh merupa pangiring (akhiran) "an", dados ungguhan sane mateges janji
utawi pati. Kruna ungguhan kasandiang (mengalami perubhan sandi suara) dados unggwan.
Sajeroning pangucapan kruna unggwan puniki dados unggan. Selantuir ipun kruna unggan puniki
polih pangater (awalan) "sa" dados saunggan, taler kasandiang malih dados songgan. Kruna songgan
puniki kadwipurwayang dados sesonggan.
Sesonggan puniki sakadi pelambang kahanan kalih polah jadma, sane kaimbangang ring kahanan
kalih polah barang wiadin buron. Umpami : "bedug pengorengan". Pengorengan punika wantah
wangun utawi kawentenan ipun sakadi punika bedug, meweh antuk ngelegang mangda asah (lurus /
datar). Dados ipun suksmannyane : kaucapang ring anak sane kalintang bengkung tur sigug, nenten
dados ajahin.
2 Sloka.
Sloka yening ring Bahasa Indonesia pateh sekadi "Bidal". Sloka puniki masaih ring
sesonggan, kantun ilid artinipun. Kewanten binanipun, sloka puniki ngengge lengkara; Buka
slokane,......., Buka slokane gumine,......., Kadi slokan jagate,........, upami :
1. "Buka slokane, adeng buin sepita, suksmanipun : kaucapang ring anake sane kalintang plapan
(tangar) ngraos lan melaksana.
2. "Buka slokan gumine, nundunin macan turu, suksmanipun : sakadi anake sane nantangin musuh
sane sampun nengil.
3. "Skadi slokan jagate, sukeh anake ngebatang banjar, suksmanipun : wiakti sukeh pisan anake
dados klian jaga ngladenin anak akeh (rakyat).
Puniki malih sloka rin sor :
1. Buka slokane, aji keteng mudah, aji dadua mael, suksmanipun : kaucapang ring anake sane neten
uning ngajinin pitresnan kalih paweweh anak lianan (timpal).
2. Buka sloka, ajum-ajuman puuh, sangkure masih ia, suksmanipune : sakadi anake sane beog ajum,
pamuput ipun pacang pocol wiadin sengkala.
3. Buka slokane, apa ane pamula, keto ane kapupu, sulsmanipun : napi sane kakaryanin, sapunika
taelr pikolehipun; yening melaksana kaon, sinah sengkala sane jagi kapanggih.
4 Panak-panak ketimun suba emed émpoka, Uli cerik sayanganga sakéwala disubané kelih setata ia
éndahanga
3 Wewangsalan.
Wewangsalan puniki pateh sakadi tamsil ring Bahasa Indonesia. Wewangsalan kruna
lingganipun "wangsal" sane artinipun "lampah", polih pangiring "an" dados "wangsalan",
kaduipurwayang dados "wewangsalan", artinipun lelampahan saparipolah kalih kahanan janma,
sakadi sasimbing sane sada pedas suksmanipun.
Wewangsalan puniki kawangun antuk lengkara kalih palet utawi carik. Lengkara sane riinan sakadi
"sampiran", indik daging kahiun sang ngucap, kewanten kantun makubda (ilid) suksmanipun.
Lengkarane sane pungkuran punika daging sajati, sane nerangan suksmanipun tur mawirama kalih
mapurwakanti (bersajak). Wenten taler sane nenten ngucapang lengkarane pungkuran, antuk
kasengguh sami anake sampun ngerti ring suksmanipun. Ring asapunapine kawangun antuk
lelampahan ring pawayangan. Ki Dalang ngawi satua bawak babaudan, nyimbingin sinalih tunggil
sang nonton sane saud (iwang) laksananipun. Wenten taler sane mawangun gambar (karikatur).