Anda di halaman 1dari 7

Rangkuman Bahasa Jawa

Geguritan

Geguritan yaiku puisi basa jawa gagrag anyar (Modern) kang ora keiket dening paugeran
(aturan) sing gumathok.

Struktur teks geguritan ana 5 yaiku

1) Tembung
Pilihan tembung uga diarani dhiksi. Tembung-tembung sing digunakake ana sing
duwe teges lugu (denotatif) lan tegese entar ora sak benere ( Konotatif)
2) Lirik
Lirik utawa baris. Lirik isa awujud setembung, bisa wujud kumpulan tembung, lan
ukara
3) Pada/bait
Pada mujudake kumpulan larik kang tumata / harmonis
4) Uni/swara
Uni kawangunan saa purwakanthi lan wirama
5) Surasa/makna
Surasa bisa wujud isi lan pesan (amanat)

Contoh geguritan
Udan gerimis wayah esuk
Akeh bocah pada aras-arasen lelungan
Nanging .....
Kanggou ora
Nadayan ta deres pisan
Terus bablas ngudi ilmu
Golek kapinteran

Tembang geguritan ing duwur ana sing denotatif lan ana sing konotatif. Contoh
tembung konotatif ngudi ilmu tegese golek ilmu.

Onggah-ungguhe (tata krama / basa)

1) Basa ngoko, kepereng dadi :


a) Ngoko lugu : kedadean saka tembang ngoko kabeh.
Digunakake kanggo omong
 Kanca-kanca
 Wong tuwo karo bocah enom
b) Ngoko alus : ukara ne kecampur karo krama
Digunakake kanggo omong
 Kanca podo konco nanging luwih ngajeni
 Ibu marang bapak
 Adhi marang kang mas utawa mbak yu
Tuladha : mas ali sesuk dakaturi tindak pandaan bapak tasik
gerah .
2) Basa krama, kepereng dadi :
a) Krama lugu
Digunakake kanggo
 Wong kang durung akrab
 Wong sing luwih dhuwur drajate
 Wong sing luwih tua
Tuladha : pak Bayu ngertos panggenane walanda
b) Krama alus
Digunakake kanggo
 Marang wong kang diajaeni banget
 Abdi karo bendara
Tuladha : bapak wonten griya maos koran

Unsur-unsur intrinsik cerita rakyat :

a) Tema
Yaiku underane cerita
b) Latar
Watu, papan lan kahanan dumadine cerita
c) Amanat
Piwulanagn kang bisa dipethik
d) Watak paraga
Anatagonis (ala), protagonis (apik)
e) Alur
Urut-urutane cerita
1. Teks narasi lan diskripsi
Teks narasi
yaiku teks kang ngandharake lelakon utawa kedadeyan anut urutan wektu
(kronologis), ana para, latar lan alur. Bahane bisa saka pengalaman uripe dhewe, bisa
asile rekadaya pikirane pengrang dhewe.
Teks diskripsi
Yaiku tulisan sing gagasan pokoke diandharake kanthi cara nggambarake objek,
panggonan, kedadean nganti sing maca rumangsa kaya nyawang, ngrungokake,
ngrasakake utawa ngalami dhewe objek sing digambarake penulis.
2. Contoh tembang dolanan
Gundhul-gundul pacul
Gundhul-gundhul pacel gembelengan
Ngunggi-ngunggi wakul gembelengan
Wakul ngglempang segane dadi salatan

Lumbung desa
Lumbung desa pratani padha makarya
Ayo ali, njupuk pari nata lesung ngandhsk alu
Ayo yu, padha nutu yen wis rampung nuli adhang
Ayo kang, dha tumandang yen wus mateng nuli adhang
Pasangan aksara jawa

 Wignyan h
 Layar / conto

 Cecak =  Gajah :gjh

 Pangku \  Wajah :wjh

 Lan liyan-liyane  Latar :lt/


 Padang :pf=
 Bapak : bp\

Seselan/imbuhan in-um
Conto in
Sambung-sinambung
Sawang-sinawang
Conto um
Sebar-sumebar
Saur-semaur

Struktur teks narasi


 Alur : urutane keadaan
 Paraga/watak: kang ngalami kedadean
 Latar : wektu, papan, swasanane kedadean

Ragam bahasa jawa

Tembung cambonan : tembung loro digandheng dadi siji nuwuhake teges anyar
Conto
 Raja kaya : ingon-ingon sapi, kebo kambing lan liyan-liyane
 Nagasari : jajan digawe saka tepung beras lan godhong gedhang

Tembang camboran : tembung loro kang tegese padha digandheng dadi siji dienggo
bareng duwe teges mbangetake

Conto

 Babak bundas
 Gagah prakosa

Tembang mecapat ana 11

Tata paugeran tembang macapat iu ana telu yaiku

1) Guru gatra : cacahing gatra/larik saben sapada/bait


2) Guru wilangan : cacahing wanda/suku kata saben gatra
3) Guru lagu : dhong shinge/tibaning swara(vokal) ing pungkasaning gatra
Tembang mecapat

No Arane Guru Guru wilangan, lagu Watak


gatra
1 Maskumambang 4 12i, 6a, 8i, 8a Nelangsa
2 Pucung 4 12u, 6a, 8i, 12a Sepenake
3 Megatruh 5 12u, 8i, 8u,8i,8o Getun
4 Gambuh 5 7u,10u,12i,8u,8o Rada seneng
5 Mijil 6 10i, 6o,10e,10i,6i,6u Prihating
6 Kinanthi 6 8u,8i,8a,8i,8a,8i Asih asuh
7 Durama 7 12a,7i,6a,7a,8i,5a,7i Seneng banget
8 Pangkur 7 8a,11i,8u,7a,12u,8a,8i Seneng/tobat
9 Asmaradana 7 8i,8a,8e,8a,7a,8u,8a Welas
10 Sinom 9 8a,8i,8a,8i,7i,8u,7a,8i,12a Wantah
11 Dhandhang gula 10 10i,10a,8e,7u,9i,7a,6u,8a,12a,7a Luwes
Perang barathayudha

Perang antara Pandhawa karo kurawa. Pandhawa 5 kurawo 100. Pandhawa gambarake
kabecikan, kurawa gambarake sifat ala.

Merubah tulisan jawa dadi latin

Contoh

gjh Gajah

akSrjw Aksara jawa

auni[tFs Unit desa

gambar pandhawa
Punthadewa Werkudara Janaka Nakula Sadewa

Batangane tembang pucung

Bapak pucung, renteng-renteng kaya kalung


Dewa kaya ula
Pencokanmu wesi miring
Sing disaba si pucung mung nurut kutha
(Batangane sepur)
Titikane teks informasi
 Ngandarake fakta
 Kamomat ana ing media cetak utawa elektronik
 Isine sing lagi dadi omongane masyrakat
Bebasan, peribasan, pepindhan
Bebasan yaiku: unen-unen kang ajeg penganggone, duwe teges entar
Tuladha: -sepi ing pamrih rame ing gawe.artine wong kang nindakake nggawean ora ngarep
apa-apa
Peribasan yaiku: unen-unen kang ajeg penganggone, duwe teges wantah tanpa kiasan
Tuladha: -becik ketitik ala ketara. Artine wong tumindak apik, lan ala dingerteni timba burine
-ing ngarsa sung tuladha artine pemimpin bisa dadi tuladha andhahane
Cangkriman : unen-unen kang kudu dibathang
Conto : dikethok malah duwur batangane clana
: sega sekepel dirubung tinggi batangae salak
Pidhato
Struktur teks pidhato
1) Pembukaan
a) Salam pembuka
b) Pakurmatan
c) Tetepungan
d) Puji syuur
2) Isi : sing dadi tujuan pidhato
3) Penutup
a) Dudutan
b) Panyuwunan pangapura
c) Salam penutup
Cekap semanten atur kulo mbak bilih wonten kaleppatan yuwun pangapunten
wassalamualaikum wr. Wb.
Metode pidhato ana 4
1) Impromptu : tanpa nganggo persiapan
2) Memoritan : ngapalake naskah dhisik
3) Naskah : maca teks
4) Ekstemporan : nyiapake pokok-pokoke dhisik

Cerita pandhawa
Pandhawa ratu ing ngastika kagungan putra 5 lanang kabeh diarani pandhawa yaiku
punthadewa, werkudara, janaka, nakula lan sadewa.

Anda mungkin juga menyukai