Anda di halaman 1dari 5

Anggah-Ungguhing Basa Bali

Basa Bali inggih punika wantah silih


sinunggilbasa daerah ring panegara Indonesia sane
kapiara olihkrama Baline. Basa bali punika madue
tingkatan- tingkatan, nika sane ketah kabaos anggah
ungguh basa Bali.Wenten sane wirasa basane
singgih lan sor.
Kawentenan anggah ungguhing basa Bali
puniki santukan wenten pabinayan linggih utawi
status sosial karma ring Bali. Pabinayan puniki
kakepah dados kalih inggih punika:

1. Linggih/status sosial ranah tradisional.


2. Linggih/status sosial ranah modem.

Ring ranah tradisional wenten wangsa Tri Wangsa sane kasengguhwong singgih mina kadi ;
Brahmana, ksatria, miwah wesia lan Wangsa Sudra sane kasengguh wong sor. Ring ranah modern
sane kasengguh wong singgih inggian punika para manggala pamerintah, majikan, meneger, miwah
sane lianan. Sane kasengguh wong sor inggian punika pegawai, pembantu, miwah sane lianan.

Pepalihan Anggah-Ungguhing Basa


A. Basa Alus
Basa singgih inggih punika, basa Bali sane wirasane alus, kaanggen mabaosan
sareng sang sane patut singgihang.
1. Basa Alus Singgih (Asi)
Basa alus singgih maangge ri tatkala matur atur majeng ring wangs sane tegehan
utawi ring jadma sane patut jungjungawsinggihang. Lengkara-lengkara sane
kaanggen mabebaosan punika marupa kruna-kruna sane sampun kaanutang,
umpami: Seda (mati, wafat), mantuk (mulih, pulang) ,ngandika (ngomong, berkata),
ngaksi (melihat), mireng (mendengar), ida (ia, beliau), wikan (pandai), parab (nama),
gria (rumah), ngrayunang (makan), msl.
2. Basa Alus Sor (Asor)
Basa alus sor mangge ngandapang raga ri kala matur-atur ring wangsa sane
tegehan utawi sane patut singgihang. Kruna-kruna sane mangge matur-atur marupa
kruna-kruna sane alus sor, upami: Padem (mati), budal (pulang), matur (ngomong,
berkata), ngatnang (melihat), miragi (mendengar), ipun ( ia, dia), tambet (bodoh),
wasta (nama), pacanggahan (rumah), nglungsur (makan), msl.
3. Basa Alus Madia
Basa alus madia marupa basa Bali alus sane wirasan ipun tengah-tengah, dados
mangge marep ring wangsa tegehan, sesamen triwangsa miwah wangsa andapan
sane patut jungjungang (hormati), upami: Tiang, wit saking titiang (saya). Nika, wit
saking punika (itu). Napi, wit saking punapi (apa). Sira, wit aking sapasira (siapa).
Mariki (ke mari). Niki, wit saking puniki (ini), Ten, wit saking nenten (tidak).
Ampun, wit saking sampun (sudah). Sirep (tidur). Margi (jalan, mari). Ajeng
(makan), msl.
4. Basa Alus Mider (Ami)
Basa alus mider marupa basa alus sane ngiras kagunanipun ri kala mabebaosan
marep ring wangsa sane tegehan utawi ring wangsa andapan sane patut jungjungang,
upami; Rauh (datang), Kanin (luka), Mamargi (berjalan), Lali (lupa), Jinah (uang),
Gelis (cepat), Raris (lalu), Ayam ( ayam), Puput (selesai), Alit (kecil), msl.

B. Basa Andap/Kesamen
Kasamen, kruna lingganipun saking ”sami”, polih pengater ka rauhing pengiring
an dados kasamian, kasandiang dados kasamen. Lengkara puniki sami-sami dados
nganggen sajeroning mabebaosan. I Triwangsa dados nganggen, asapunika taler I Jaba
dados ngucapang. Umpami: Gedeg (= marah), Nasi (= nasi), Mai (= mari), Madaar (=
makan), Mata (= mata), Pules (= tidur), Icang (= saya), Kema (= ke sana), Singgah (=
mampir), Baas (= beras), msl.

C. Basa Kasar
Basa kasar punika taler marupa basa sor, sane katibakang marep ring pasawitran
sane luket utawi rikala maiyegan. Kruna-kruna sane mangge, umpani: leklek (= daar,
makan), mamelud (= pules, tidur), cicing (= cicing, anjing), nani (= cai, kamu lelaki),
tidik (= daar, makan), bangka (= mati, mati), beler (= kual, kurang ajar), iba (= cai, kue,
kamu), siga (= nyai, kamu wanita), medem (= pules, tidur), msl.
2. Anggah - Ungguh Kruna Basa Bali
Ri sajeroning mlajahin anggah ungguhing basa, patut naler katincapang antuk
nelebin kruna sane dados cihna ri kala mabaosan. Anggah ungguhing kruna puniki
pacang nyihnayang kawagedan ri kala mabebaosan nganutin anggah unguhing basa.
Yening sampun uning anggah ungguhing kruna, sinah pacang dangan ri kala mabaosan
nganutin anggah ungguhing basa.

A. Kruna Alus
Kruna alus inggih punika wentuk kruna sane kaanggen nganutin bakti ri tatkala
mabebaosan. Manut rasa basanyane kruna alus kabinayang dados patpat, minakadi;

1. Kruna Alus Singgih


Kruna alus singgih inggih punika kruna alus sane kaanggen ri tatkala
mabebaosansareng jadma sane luhuran lan patut singgihang.
Upami : Ngandika, Nyumpena, Lebar, Bobot, Makolem, Prabu, Ngrayunang,
Munggah,msl.

2. Kruna Alus Sor


Kruna alus sor inggih punika kruna alus sane madue nilai sifat rasa
baktikaanggen ri tatkala ngasorang raga ri tatkala mabebaosan sareng jadma saking
wangsa sane singgihang. Upami: Dewek, Piragi, Budal, Manah, Urip, Tunas, Wasta,
Padem, msl.

3. Kruna Alus Mider


Kruna Alus mider inggih punika kruna sane madue nilai rasa bakti sane kaanggen
yening mabebaosan sareng jadma ring wangsa sor lan wangsa luhuran.
Upami : Memargi, Rauh, Ageng, Eling, Alit, Lali, Jinah, Ayam, msl.

4. Kruna Alus Madia


Kruna alus madia ngranjing ring kruna alus sane tengahan, nenten kabaos kasar
lannenten kabaos alus.

Umpami ; [Sampun] dados [ampun], [Nenten] dados [ten], [Sapasira] dados [sira] msl.

5. Kruna Mider
Kruna mider yening imbangang rasa ring basa kruna alus mider sering
ngawetuang kayun bimbang, saantukan kruna mider ring kruna alus mider makakalih
dados kaanggen ngasorang sang sane patut kasinggihang miwah sang sane patut
kasorang, sakewanten kruna mider nenten madue angun andap.

Upami : Kija, Kepung, Tembok, Meong, Jagur, Bataran, Payuk, Gulem, msl

6. Kruna Andap
Kruna andap sane riin kawastanin kafe lepas hormat, sane rasa basanyane
andapyening imbangang ring kruna alus.

Upami; Apa, Lakar, Ia, Pejang, Suba, Pipis, Madaar, Ngidih, msl.

7. Kruna Kasar
Kruna kasar inggih punika kruna sane lempas sarenng rasa bakti. Kruna
kasarkabaos nenten bakti ri tatkala miyegan utawi mejaguran.

Imbanyane: Cicing, Mamelud, Bangke, Cicing, Beler, Iba, Tidik, Leklek, msl.

Anda mungkin juga menyukai