Anda di halaman 1dari 16

MATERI AJAR BIDANG STUDI

MENGANALISIS ANGGAH-UNGGUHING KRUNA BASA BALI


DALAM TEKS CERITA TANTRI

Penulis
Dewa Ayu Wiwin Ida Apriyani, S.Pd.
Mahasiswa PPG Daljab Angkatan 1
201503951497

UNIVERSITAS PENDIDIKAN GANESHA


2021

1
DAFTAR ISI

Cover
Daftar Isi
A. Pendahuluan
1. Deskripsi Singkat
2. Relevansi
3. Petunjuk Belajar
B. Inti
1. Capaian Pembelajaran
2. Sub Capaian Pembelajaran
3. Uraian Materi
4. Contoh non contoh
C. Penutup
1. Rangkuman
2. Tugas

Daftar Pustaka

2
A. Pendahuluan
1. Deskripsi Singkat
Ngwacen pinaka sinalih tunggil kawagedan saking widya basa. Ngwacen pinaka
dasar alit-alite mangda prasida ngamolihang informasi sane wenten ring buku, internet,
surat kabar miwah sane lianan. Kawagedan ngwacén puniki banget pisan kaptiang ring
sang sapa sira ugi sané sampun mlajahin basa Bali. Sakadi ngwacen teks cerita Tantri,
ring cerita Tantri punika akeh wenten pabesen sane becik sane patut kalaksanayang utawi
dados pedoman rikalaning iraga maparilaksana ring kauripan puniki. Yening sampun
maosang basa Bali pastika uning indik undagan basa Baline. Undagan punika kawastanin
anggah-ungguhing basa Bali. Ring wacana sane mabasa Bali pastika sampun ketah
kapanggih penggunaan anggah-ungguhing basa Bali puniki. Mangda dangan uning kruna
basa napi sane kanggen ring wacana sane kawacen, patut analisis anggah-ungguhing
kruna sane kawacen. Analisis kruna puniki kafokusang dumun ring analisis anggah-
ungguhing kruna basa Bali ring teks cerita Tantri. Materi ajar puniki kakaryanini pinaka
sinalih tunggil penyangkep rikala nyarengin PPG (Pendidikan Profesi Guru) dalam
jabatan tahun 2021 sane kalaksanayang ring Universitas Pendidikan Ganesha

2. Relevansi
Paplajahan nyelehin anggah-ungguhing kruna basa Bali ring teks cerita Tantri puniki
sida jagi ngicenin ajah-ajahin ring alit-alite sami ngeninin indik anggah-ungguhing kruna
basa Bali sane kaanggen ring wewidangannyane.

3. Petunjuk Belajar
Mangda sida tatas mlajahin materi ajar puniki, ring sor sampun wenten paletan-
paletan sane patut uaratiang inggih punika;
1) Ulengan pikayun mangda napi sane kaapti sida katuju
2) Becikan ngwacen materi puniki mangda napi sane kawedar sida karesepang.
3) Uningin tur resepang unteng-unteng bebaosan sane kawedar ring materi ajar
puniki.
4) Rereh taler sumber-sumber sane tiosan nganinin indik materi sane wenten iriki.
5) Cawis pitaken-pitaken sane sampun wenten ring materi ajar puniki.

3
B. Inti
1. Capaian Pembelajaran
Menguasai materi ajar studi Bahasa Bali di sekolah dasar dan pertama yang
mencangkup; (1) Kawentenan Anggah-Ungguhing Basa Bali, (2) Anggah-Ungguhing
Kruna Basa Bali, dan (3) Anggah-Ungguhing Kruna Basa Bali ring Cerita Tantri

2. Sub Capaian Pembelajaran


Menganalisis anggah-ungguhing kruna basa Bali dalam teks cerita Tantri berhuruf
latin.

3. Uraian Materi

Beli lakar kija


Beli lakar ka niki?
pura Adi.

Sadurung nglantur mlajahin indik anggah-ungguhing kruna mabasa Bali,


indayang cingakin gambar ring ajeng dumun. Bebaosan punika nganggen basa napi?
Mangda sayan tatas uning ngiring mangkin wacen materi ring ungkur indik anggah
ungguhing kruna basa Bali.

1) Kawentenan Anggah-Ungguhing Basa Bali


Basa Bali wantah silih tunggil basa daérah sané madué undag-undagan basa.
Ngawit warsa 1974, duk Pasamuhan Agung Basa Bali ring Singaraja, undagan basa
Baliné kabaos Anggah-ungguhing Basa Bali. Kawéntenan anggah-ungguh basa Baliné

4
mawit sangkaning wénten pabinayan linggih krama Baliné. Wénten krama Bali mula
(tradisi) miwah krama Bali anyar (modern).
a. Sorohing Krama Bali Tradisonal
Sorohing krama Bali mula (tradisi) metu saking pamijilan utawi (keturunan).
Sangkaning pamijilan krama Baliné kadi asapunika, wénten sorohing krama tri
wangsa, miwah wangsa jaba. Tri Wangsa inggih punika tigang wangsa krama Baliné
sané kabaos sang singgih, minakadi: Brahmana, Ksatria, miwah Wésia. Wangsa Jaba
makasami krama Baliné sané mawit saking Sudra Wangsa, sané kabaos sang sor.

Inggih suksma
Enu cenik Ratu sampun
selegang ngelingang
deweke titiang mangda
malajah nah seleg mlajah.
ning!

Manut Suwija (2014:20), metu tata krama mabasa Bali sané waluyané pinaka
uger-uger sajeroning mabaos Bali, kadi puniki.
(1) Wangsa Jaba, ri kala matur ring tri wangsa patut nganggén basa alus. Upami: I
Putu matur ring Ida Bagus (Bs. Alus)
Conto: Ratu Ida Bagus, Ratu ajin idané sampun matangi?
(2) Tri wangsa, ri kala mabaos ring wangsa jaba kangkat mabasa andap utawi mabasa
madia. Upami: Sang Prabu mabaos ring I Dadab (Bs. Andap)
Conto: Ih Dab, Cai nyen ngiringang pianak gelahé!

b. Krama Bali Anyar


Nglantur, ring pamargin kahuripan sané kabaos krama Bali anyar (modern),
sasampun krama Bali mula diwawu madué swagina suangsuang, wénten krama Baliné

5
dados prakanggé (sang singgih), taler wénten sané dados parajana (sang sor). Wénten
krama sudra dados sang singgih, taler wénten tri wangsa dados sang sor.

Tegarang
wacen buku
halaman 40

Inggih Pak.
Inggih Pak.

Inggih Pak.

(1) Prakanggé, krama Baliné sané kanggéanga antuk panegarané pinaka guru wisesa
(pejabat), minakadi: diréktur, réktor, dosén, bupati, camat, kepala dinas, sulinggih,
jero bendésa, guru, miwah sané lianan.
(2) Parajana, krama Baliné sané maswagina ngayahin prakanggéné. Minakadi: sopir,
tukang ketik, mahasiswa, murid, miwah sané lianan.
Malarapan pabinayan linggihé punika, metu tata krama mabasa Bali sané
waluyané pinaka uger-uger sajeroning mabaos Bali, kadi puniki.
(1) Parajana utawi anaké sané linggihnyané soran, ri kala matur ring prakanggé, patut
mabasa alus.
Upami : Pegawai matur ring Gubernur (Bs. Alus)
Conto : Banggyang titiang ngiringang bapak lunga!
(2) Prakanggé, ri kala mabaos ring parajana, kangkat mabasa andap utawi mabasa
madia.
Upami: Majikan mabaos ring buruh (Bs. Andap)
Conto : Rai, nguda natahe enu daki??

6
2) Anggah-Ungguhing Kruna Basa Bali
Manut Suwija (2014:2-27) malarapan kawéntena linggih krama Baliné sané
matios-tiosan kadi kabaos ring ajeng, punika sané mawinan kruna-kruna basa Baliné
maderbé wirasa sané matios-tiosan. Manut wirasanipun, kruna-kruna basa Baliné
kapah dados kalih riin, inggih punika kruna alus miwah nénten alus.

a. Kruna alus
Kruna alus, saluir kruna basa Baliné sané mawirasa alus utawi nyinggihang,
kepah dados patang soroh: (1) kruna alus singgih, (2) kruna alus sor, (3) kruna
alus mider, miwah (4) kruna alus madia.
(1) Kruna Alus Singgih (Asi)
Kruna-kruna alus sané kanggén nyinggihang sang sané patut kasinggihang
kawastanin Kruna Alus Singgih. Kruna Alus Singgih puniki pastika maderbé
wangun alus sor (Suwija, 2014:31). Uratiang conto-conto kruna Asi (mobot,
maparab, praragan, nyingakin, marayunan) ring lengkara puniki!
 Rabin idané sampun mobot mangkin. Aso (abot)
 Okan dané sané istri maparab Gusti Ayu Klatir. Aso (mawasta)
(2) Kruna Alus Sor (Aso)
Kruna Alus Sor, inggih punika kruna-kruna basa Baliné sané mawirasa
alus, kanggén ngasorang raga utawi ngasorang anaké sané linggihnyané sor utawi
andap. Krama Baliné sané ngangken angga pinaka sang sor, patut ngasorang
angga antuk kruna-kruna alus sor. Uratiang conto kruna alus sor (mabanyu, muat,
mawasta, neda, miragi) ring sor puniki!
 Jantos jebos titiang jagi mabanyu riin! Asi (mawarih)
 Banggayang ratu, titiang ja muat ka geria! Asi (makta)
(3) Kruna Alus Mider (Ami)
Kruna alus mider inggih punika kruna-kruna basa Baliné sane mawirasa
alus, madué wiguna kekalih, dados kanggén nyinggihang sang singgih, miwah
kanggén ngesorang sang sor. Kruna alus mider pastika maderbé wangun andap.
 Ida nénten uning wénten undangan, titiang wawu uning.

7
 Ratu sampun lali ring titiang, titiang nénten naenan lali ring Iratu.

(4) Kruna Alus Madia (Ama)


Kruna alus madia inggih punika kruna-kruna sané rasa basanipun magenah
pantaraning alus singgih (Asi) miwah alus sor (Aso). Uratiang conto kruna alus
madia (tiang, nika, nggih, ampun, ten, niki, kénten) ring lengkara puniki.
 Tiang nika ngelah. Patutné (Titiang, punika)
 Nggih ampun nunas wawu. Patutné (Inggih, sampun)

b. Kruna nénten alus


Sajaba kruna-kruna sané mawirasa alus, wénten taler kruna sané mawirasa
nénten alus, nénten nyinggihang utawi lapas hormat, kepah dados: (1) kruna
mider, (2) kruna andap, miwah (3) kruna kasar.
(1) Kruna Mider
Kruna Mider inggih punika kruna-kruna basa Baliné sané maderbé wangun
wantah asiki, nénten madué wangun alus, taler nénten maderbé wangun tiosan,
mawinan dados maideran sajeroning bebaosan. Conto:
 Ida kantun ka toko numbas karpét.
 Ratu, nénten purun titiang, asu druéné galak pisan.
(2) Kruna Andap
Dumun, kruna andap puniki kawastanin kruna kapara, nggih punika kruna-
kruna sane rasa basanipun andap (éndép), nénten alus miwah nénten kasar. Kruna-
kruna puniki kanggén mabaos antuk anaké sasamén wangsa. Conto: .
 Luh, jemakang bapa rokoné di duur mejané!
 Kénkén, cai lakar milu kema?
(3) Kruna Kasar
Kruna kasar inggih punika kruna basa Baliné sane wirasanipun kaon, ketah
kanggén mabaos ri sedek duka, ri kala marebat utawi mamisuh. Conto:
 Madak ba pang bangka polonné.
 Nyén kadén ngamah béné telah?

8
3) Anggah-ungguhing Kruna Basa Bali ring Cerita Tantri
Anggah-ungguhing basa Bali pinaka dasar iraga ri kalaning mabebaosan.
Mangda waged, iraga patut akeh madue kosa basa Bali. Anggah-ungguhing basa Bali
taler kapanggih ring carita-carita Tantri sane wenten ring pakraman. Sakadi conto
carita Tantri ring sor puniki.

Katuturan Yuyu Malaksana Melah

Sane riin wenten rekè


yuyu padem, kaurip antuk
Ida Padanda, ri kala Ida
Padanda ngamarganin tukad
nyat. Iriki Ida ngamanggihin
yuyu berag aking. Kaduduk
punika I Yuyu, kumahang
ring telaganè. Kasuwèn
sampun ageng ipun I Yuyu,
pinuju Ida Padanda merem irika ring balènè ring sisin telagane, saget teka lelipi ring i
gowak, masobaya teka sang karo jagi ngutgut Ida Padanda, pacang nyedayang Ida
Padanda.
Kenginan uning ipun I Yuyu ring laksanan corahe sang kalih, i wiala kalih i
gagak. Irika raris I Yuyu mapajar ring I Gowak miwah I Lelipi, jagi ngamiletin
laksanan ipun sang kalih. Sampun adung reka paitungane sang tigang diri, tumuli I
Yuyu kagendong sareng kakalih. Wau ipun nincap baong sang karo, raris kagetep
baongnya I Wyala minakadi I Gagak. Padem reke I Gagak kalih Ula punika. Sapunika
wiakti laksanan ipun I Yuyu becik pisan, sing bisa engsap tekening utang.
Kaketus saking Buku Carita Tantri
Olih I Made Pasek
Manut carita Tantri ring ajeng indayang selehin kruna-kruna puniki !
No Anggah-Ungguhing Kruna Conto Kruna
1. Kruna alus singgih ngamarganin, ........, ........., .........

9
2. Kruna alus sor padem, ........, ........., .........
3. Kruna alus mider kaurip, ........, ........., .........
4. Kruna mider balene, ........, ........., .........
5. Kruna andap engsap, ........, ........., .........
4. Contoh dan non contoh
 Contoh/ Imba carita Tantri

Katuturan Gajah Nyapa Kadiaku


Wénten reké Gajah ageng ring alasé. Ipun nyapa kadi aku antuk kakerenganipun,
mawanan ipun tan pakakering. Telas taruné ageng-alit karubuh antuknya, kéngkot antuk
danta, akéh taluh paksi kalih pianak-pianakné ulung, minakadinipun taluhnyané I Paksi
Siung. Ceritanen pedih reké I Paksi Siung luh ngantenin taluhipun ulung. Sané muani
age reké ipun mituturin, “duh mas beliné, adi. Sampunang idéwa bas kaliwat nyebetang
saulung taluhidéwané. Yan tuara mati baan beli, musuh idéwané, ia I Gajah, adayan beli
ngemasin mati, ketimang idup dadi kakedékan. Yan beli teka ngawag-awag, réh
ngelawan anak gedé, tan wangdé mapuara kéweh. Masih ulih aris baan beli ngalih
kasingseyannyané i musuh. Yan sing reké bani nangkepin musuh kéto patutnyané baan
matingkah. Ento sesanan anaké manumadi. Ané jani mangda sida baan ngalahang isatru
patut pasangin pangupaya singid.”
Sapunika luir tuturnyané I Siung muani. Taler tan kidepan antuk luhnyané, taler
ipun kari sedih masesambat luir padulaménnyané sapuniki, “duh cening pianak mémé,
cai nyai pada makejang. Bas kaliwat ichan Widhiné tekén mémé. Réh cening ngemasin
mati buka jani. Yan tuara mati ia I Gajah, sing da buungan mémé lakar nutug pajalan cai
nyainé mati.” Sapunika sasambatan Siungé luh kabatek antuk kalangkung sebetipun.
Mawastu karenga antuk sami kakampungannyané, luiré, Belibis, Buyang kalih
paksi Gowak, Gadagan, lan paksi Belatuk. Kocap punika sami ngerawuhin I Siung.
Pangidih I Siung sedek sedih, masesambat pati jelamut. I Gowak raris mapajar banban,
“duh nyai Siung, eda bes sanget nyai sebet, wiréh tingkah anaké numadi, tuah sing ada
kasimpangan baan suka duka lan pati urip. Kerana beli mamunyi kéto, apang edanan
nyai bas kelajuk sebet. Mangda ké anaké buka nyai mawak kedis, Ida Bhagawan Wasista
masih katanan duhkita mahabara. Beli jani nuturang tekén nyai buat pamargan Ida
Bhagawan Wasista.”

10
 Non Contoh/ Imba carita Tantri sane nenten manut

Guru Guyu

          Uli pidan I Wayan Sugih Artha Lacur Braya ngaku dot dadi guru. Pang kuda
kaden ia milu test pegawe negeri, pang monto ia sing lulus. “Ma nak belog cara ci ee
kanti nyidang dadi guru, man kenken ya padadinne murid-murid”, keto I Nyoman Blek
Tukang Walek nyacadin. Prajani barak biing muanne I Wayan. Ia tersinggung sajan-
sajan tersinggung. Das sajan botol arake anggona nimpungin I Nyoman. Mirib man sing
sekaa tuak ane lenan nambakin, sinah suba bocor tenggekne I Nyoman, sinah suba
maganti adanne. Dadi I Nyoman Bered pesu getih. “Man cang orahang ci belog, ci
kenken?, man ci mrasa dueg mai mapadu, pang karuan, krama sekaa tuake dadi juri”,
keto abetne I Wayan sambilanga muding I Nyoman nganggo lima tengebot. Lima
tengawanne suba magemelan, siap kal nyagur.
I Nyoman Blek Tukang walek nguntul, ngobanne barak biing. Miriba ya nyesel
mesuang munyi buka keto. Ia sing madaya, ulian walekanne kal ngranang I Wayan
Sugih Artha Lacur Braya pedih. Jani krama sekaa tuake sing ada ane bani pesu munyi,
takut I Wayan ngancan pedih. Konyangan iteh nuruang tuak, sambilanga nyaru-nyaru
matoog. “Sajan Ci sing nawang labak tegeh, amonto uli pidan suba matimpal. Nak sing
dadi ngwalek ane pesajanne. Mlajah buin ngae walek-walekan pang misi masih ngajum.
Yan suba misi ngajum, sinah walekanne sing bes dingehanga, ajum-ajumne dogen ane
masukanga ka ati”, I Made Dabdab Kereng Gradab-Gradam mamunyi kisi-kisi di
kupingne I Nyoman Blek Tukang Walek.
          Ada dasa menit, sepi jampi sekan tuake. Sing ada ane bani ngamaluin
mamunyi. Konyangan ngaku-ngaku prihatin ke nasibne I Wayan Sugih Harta Lacur
Braya. “Cang sing nyidaang dadi guru, jani pianak cangge orain cang nyobak milu test
calon Guru. Mara kal test ada anak mulih ngaku-ngaku anak ane nyidang ngalulusang.
Kone man dot lulus, man sarjana patut mayah satus selai juga. Man sing ngelah pis
amonto, lima juta dogen kone bayah malu. Man suba seken lulus, tuur suba maan SK,
SK-ne ngadiang di bank, silihang satus duang dasa, mara gajihe anggon nyilcil. Peh jeg

11
aluh sajan anake ento mamunyi, kewala pengeng baana icang ningehang”, keto i Wayan
sambilanga mecik pelengan.
          Krama sekaa tuake milu mecik pelengan. Konyangan mautsaha ngenehang
unduk ane orange teken I Wayan. Pamuputne konyangan kitak-kituk ngaku sing kresep.
“Maksudne kenken?” man dadi guru, patut mautang malu, man keto sing guru guyu ya
adane, memeh bandingan ke dadi guru mautang, luungan dadi Guru Wayan, Guru Made,
Guru Candra lan guru ane lenan dogen”, keto I Made Dabdab Kereng gradab-Gradab
mamunyi sambilanga kedek. Krama sekaa tuake milu kedek.
          “To awinan tiang sing buin percaya teken guru-guru cara janinne. Luungan
suba cucun-cucun tiange maguru ken alam. Apang sing uli cenik bisa ia miara alam, sing
uli cenik adepanga buku, apang liu reramanne ngelah utang. Man keto dong kwalitas
calon-calon gurune, pantesan tiang dadi guru teh”, ketoo I Wayan mamunyi sambilanga
majujuk nitgtig tangkah. Buin siep krama sekaa tuake. Konyangan takut pelih mamunyi.

C. Penutup
1. Rangkuman
Basa Bali wantah silih tunggil basa daérah sané madué undag-undagan basa. Ngawit
warsa 1974, duk Pasamuhan Agung Basa Bali ring Singaraja, undagan basa Baliné
kabaos Anggah-ungguhing Basa Bali. Kawéntenan anggah-ungguh basa Baliné mawit

12
sangkaning wénten pabinayan linggih krama Baliné. Wénten krama Bali mula (tradisi)
miwah krama Bali anyar (modern).
Sorohing krama Bali mula (tradisi) metu saking pamijilan utawi (keturunan).
Sangkaning pamijilan krama Baliné kadi asapunika, wénten sorohing krama tri wangsa,
miwah wangsa jaba. Tri Wangsa inggih punika tigang wangsa krama Baliné sané kabaos
sang singgih, minakadi: Brahmana,Ksatria, miwah Wésia. Wangsa Jaba makasami krama
Baliné sané mawit saking Sudra Wangsa, sané kabaos sang sor.
Nglantur, ring pamargin kahuripan sané kabaos krama Bali anyar (modern), sasampun
krama Bali mula diwawu madué swagina suangsuang, wénten krama Baliné dados
prakanggé (sang singgih), taler wénten sané dados parajana (sang sor). Wénten krama
sudra dados sang singgih, taler wénten tri wangsa dados sang sor.
Manut wirasanipun, kruna-kruna basa Baliné kapah dados kalih riin, inggih punika
kruna alus miwah nénten alus.
Kruna alus, saluir kruna basa Baliné sané mawirasa alus utawi nyinggihang, kepah
dados patang soroh: (a) kruna alus mider, (b) kruna alus madia, (c) kruna alus singgih,
miwah (d) kruna alus sor.
Sajaba kruna-kruna sané mawirasa alus, wénten taler kruna sané mawirasa nénten
alus, nénten nyinggihang utawi lapas hormat, kepah dados: (a) kruna andap, (b) kruna
mider, miwah (c) kruna kasar.

2. Tugas

Mangda alit-alit sayan waged ring anggah-ungguhing kruna mabasa Bali,


indayang karyanin tugas ring sor puniki!

Katuturan Yuyu Malaksana Melah

13
Sane riin wenten reke yuyu padem, kaurip antuk Ida Padanda, ri kala Ida Padanda
ngamarganin tukad nyat. Iriki Ida ngamanggihin yuyu berag aking. Kaduduk punika I
Yuyu, kumahang ring telagane. Kasuwen sampun ageng ipun I Yuyu, pinuju Ida
Padanda merem irika ring balene ring sisin telagane, saget teka lelipi ring i gowak,
masobaya teka sang karo jagi ngutgut Ida Padanda, pacang nyedayang Ida Padanda.

Kenginan uning ipun I Yuyu ring laksanan corahe sang kalih, i wiala kalih i
gagak. Irika raris I Yuyu mapajar ring I Gowak miwah I Lelipi, jagi ngamiletin
laksanan ipun sang kalih. Sampun adung reka paitungane sang tigang diri, tumuli I
Yuyu kagendong sareng kakalih. Wau ipun nincap baong sang karo, raris kagetep
baongnya I Wyala minakadi I Gagak. Padem reke I Gagak kalih Ula punika. Sapunika
wiakti laksanan ipun I Yuyu becik pisan, sing bisa engsap tekening utang.

Kaketus saking Buku Carita Tantri

Olih I Made Pasek

Pituduh : Indayang selehin manut anggah-ungguhing kruna basannyane, kruna


sane macetak tebel lan sendeh punika!

1. Padem
Cawisan : ...................................................................................
2. Ngamarganin
Cawisan : ...................................................................................

3. Ngamanggihin
Cawisan : ...................................................................................
4. Ipun
Cawisan : ...................................................................................
5. Merem
Cawisan : ...................................................................................
6. Ngutgut
Cawisan : ...................................................................................
7. Nyedayang
Cawisan : ...................................................................................
8. Mapajar

14
Cawisan : ...................................................................................
9. Baong
Cawisan : ...................................................................................
10. Engsap
Cawisan : ...................................................................................

Daftar Pustaka

MGMP Bahasa Bali Kota Denpasar.2005.Bahasa Bali Pangkaja Sari.Denpasar: Dwi


Jaya Mandiri.

15
Suardiana, Wayan, dkk. 2016. Buku Pelajaran Bahasa Bali Udiana Sastra untuk
Kelas VII SMP. Denpasar: Disdikporan Privinsi Bali.
.................., 2016. Buku Pelajaran Bahasa Bali Udiana Sastra untuk Kelas VIII SMP.
Denpasar: Disdikporan Privinsi Bali.
.................., 2016. Buku Pelajaran Bahasa Bali Udiana Sastra untuk Kelas IX SMP.
Denpasar: Disdikporan Privinsi Bali.
http://suardika27.blogspot.com/2018/11/anggah-ungguhing-basa-bali.html
https://www.suarasakingbali.com/2018/05/katuturan-gajah-ane-nyapa-kadi-aku.html
https://blijul.blogspot.com/2012/02/anggah-ungguhing-basa-bali.html

16

Anda mungkin juga menyukai