4.2.Memproduksi wacana beraksara Bali 4.2.1 Melengkapi wacana beraksara Bali dalam
dalam lontar dan Softwaré lontar dan software.
Uratiang piteket sane wenten ring Teks Wacana Maaksara Latin puniki!!!
DYAH PRANAWATI
Anaké luh matuuh telung dasa nem tiban ento, nu jegég cara nguni,cara dugasé ia matuuh
selikur tiban. Anaké Luh ento madan Luh Dyah Pranawati. Dugasé Luh Dyah bajang, rikala ia
sing majalan ngigel (arja), liu pesan truna-truniné nganggur ka umahné lakar ngetogang
kapitresnan.
Ada aukud, trunane ané prasida ngetisin kenehnyané, kéwala tonden taén Luh Dyah
ningehang pangraos trunané ené ngetogang tresnannyané. Lantas rikenjekan ngedas lemahang ri
kala ia mara teka uli ngigel, kaatehang baan I Gedé Ambara, sang kalih negak di batan punyan
tapakbelané ané tumbuh di arepan sanggah Luh Dyahé. Rikala Luh Dyah ngaat pesan
ngantosang ketelan raos I Gedéné ,dadi cara anak bingung, cara anak mablanja, laut inget pipise
makutang. Pamuput, pesu masih raosné:
“Luh Dyah, beli kaicén galah tugas belajar mitelebin ajah Agama ka India. Beli lakar
ngalahin Luh, sawetara duang tiban. Melahang ngaba raga apang kapungkur wekas dadi luh luih,
luh mautama.”Sasubané I Gedé ngraos kéto,lantas heneng. Makelo sang kalih heneng. Nrugtag
ulunatin Luh Dyahé ngantosang lanturan raos I Gedéné lakar ngetogang pitresna. Sawiréh
makélo I Gedé nengil, Luh Dyah lantas nyawis mancingin pamesun raos I Gedéné.”Beli
Gedé,yén Beli ngalahin tiang, nyén lantas ngatehang tiang majalan ngigel, I Bapa ané suba
kadung percaya tekéning Beli, sinah marasa kélangan yén pradé Beli luas joh turmaning
makelo”Luh Dyah ngisiang lengen I Gedéné. I Gedé tan pasaut, sajaba yéh paningalané nerebes
pesu, lantas bangun, nilarin Luh Dyah. Luh Dyah bengong mapangsegan, kamemegan, tan sida
nambakin I Gedé magedi.
Uratiang piteket miwah wirasan kruna sane sukile ring Teks Wacana Maaksara Bali
puniki!!!
Sumber: https://images.app.goo.gl/AiFGttFsam1PkxH26
Pangweruh 4. Pangresep Indik Tata Basa
4.1 Struktur Basa Bali
Dudonan basa Baliné pateh sakadi ring bahasa Indonesia luiripun:
Aksara tegesipun gambar suara utawi lambang suara (gambar bunyi). Aksara punika wénten
kalih soroh minakadi Aksara Suara miwah Aksara Wianjana (Vokal lan Konsonan)
Basa Baliné punika lumbrah ipun katulis antuk kalih aksara luiré Aksara Latin miwah Aksara
Bali. Aksara Latin punika ketami saking panagara Yunani
Wanda tegesipun bagian saking kruna inggian sajeroning kruna lingga utawi kruna tiron,
dadosipun wanda punika marupa pupulan saking makudang-kudang aksara sané pinaka srana
ngwangun kruna .Tiosan ring punika wénten taler wanda sané marupa kruna lingga sakadi
nah, da, nyén, ba, sing, nyak miwah sané lianan.
Kruna tegesipun pupulan saking makudang kecap utawi wanda sané sampun madué arti.
Kruna punika wénten sané awanda, wénten taler sané kawangun antuk makudang wanda,
minakadi :
Kruna awanda : sing, nyak, cang, ba,nah, miwah sané lianan.
Kruna kalih wanda : méja,jani,suba,mata, jaja.séla,buku,baju, msl
Kruna tigang wanda : bendéra,sepatu,celana, msl
Krua petang wanda : liligundi,katibangbung,kalimayah,msl
Kruna limangwanda : katimumbulan, katiwawalan, katibubuan ,msl
Lengkara inggih punika pupulan saking makudang kruna sané sampun madué lalintihan
papaosan sané pasti. Lalintihan sané ngwangun lengkara punika sakadi :
Puguhing lengkara/Jejering lengkara
Piorah/ linging lengkara
Penandang/ penampén lengkara
Keterangan:
Keterangan genah
Keterangan dauh
Ketrangan kehanan
Keterangan wilangan msl.
Satua inggih punika pupulan saking makudang lengkara sané nuturang utawi nyaritayang
sakancan paindikan saking pangawit jantos pamuput, sakadi:
Satua I Kedis Cangak mati baan lobané
Satua Ni Tuung Kuning
A. Aksara Wreastra
Aksara swalalita inggih punika aksara Bali sané kaanggé nyurat basa Kawi, basa Kawi
Tengahan, lan basa Sansekerta, minakadi kidung miwah kekawin. Aksara swalalita kaepah dados
aksara suara (huruf vocal) utawi aksara wianjana (huruf konsonan).
1. Aksara suara (huruf vocal)
A, ā, i, ī, u, ū, e, ai, o, ö
2. Aksara wianjana (huruf konsonan)
Aksara wianjana (huruf konsonan) kaepah dados limang warga aksara, minakadi: kantia,
talawia, murdania, dantia lan ostia.
C. Aksara Modré
Aksara Modré sané kaucap lukisan, mawinan aksara punika mawit saking pupulan aksara
swalalita sané kawewehin panganggé aksara lan gambar, mawinan dados “aksara mati“, sané
méweh antuk ngwacén.
Aksara Modré puniki kawigunannyané dados lambang, simbol utawi nyasa. kaanggén
negesin watesan lan artos saking aksara Modré, manut ring silih sinunggil kutipan saking pakar
indik aksara modré, minakadi ring sor puniki ;
“Aksara Modré inggih punika aksara kadiatmikan, minakadi: japa, mantra, prelambang (simbol)
ring sajeroning upakara keagamaan, doa-doa lan ilmu gaib. (Nyoman Kaler).
Aksara Modré inggih punika aksara sané kakaput antuk anusuara, sané méweh antuk
ngwacén mawinan ngamolihang piranti minakadi : busana/panganggé aksara lan akéh
variasinyané, sané nénten manut ring aturan tata bahasa Bali (Nala, I Gst Ngurah, 2006:28).
Manut pikayunan ring ajeng, Aksara Modré inggih punika aksara sané akéh nganggén
panganggé/busana aksara, aksara simbol lan madué sifat kadiatmikan, sané nadosang aksara
punika méweh antuk ngwacén. Ring sajeroning kahuripan sosial réligius masyarakat Bali sané
sujati, utaminyané sapasira sané teleb ngwikanin aksara puniki, merluang kamus utawi penuntun
sané kaanggén ngwantu lan ngwacén aksara Modré punika, minakadi Lontar Krakah lan iwa
Griguh.