Anda di halaman 1dari 8

MODUL II BASA MIWAH AKSARA BALI

Kompeténsi Dasar Indikator


3.2 Mengaplisikasikan struktur bahasa Bali, Pertemuan 1
sejarah aksara Bali, jenis jenis aksara 3.2.1 Menerapkan Struktur bahasa Bali
Bali secara umum, Pasang Aksara, Tata 3.2.2 Menggali sejarah aksara Bali
cara nyurat lontar, dan dan menulis 3.2.3 Menggunakan jenis-jenis aksara Bali
aksara Bali dalam Software

4.2.Memproduksi wacana beraksara Bali 4.2.1 Melengkapi wacana beraksara Bali dalam
dalam lontar dan Softwaré lontar dan software.

PAPLAJAHAN 3 BASA BALI


Ngwangun Pangresep (Apersepsi)
Saluiring basa patut prasida kaplajahin antuk sekancaning para jana ring jagaté. Santukan
basa punika pinaka serana utama ri kala pacang micayang miwah molihang sahananing
informasi. Sakéwanten parajana Bali sampun sepatutnyané ngwikanin basa Bali pinaka basa ibu
sané kamanggehang saha nglestariang budaya Baliné. Ngiring baosin pitakene ring sor:
1. Sira uning napi sané kebaos basa (bahasa)?
2. Aksara napi sané ketah kanggén ri kala nyurat basa Bali?

Uratiang piteket sane wenten ring Teks Wacana Maaksara Latin puniki!!!

DYAH PRANAWATI
Anaké luh matuuh telung dasa nem tiban ento, nu jegég cara nguni,cara dugasé ia matuuh
selikur tiban. Anaké Luh ento madan Luh Dyah Pranawati. Dugasé Luh Dyah bajang, rikala ia
sing majalan ngigel (arja), liu pesan truna-truniné nganggur ka umahné lakar ngetogang
kapitresnan.
Ada aukud, trunane ané prasida ngetisin kenehnyané, kéwala tonden taén Luh Dyah
ningehang pangraos trunané ené ngetogang tresnannyané. Lantas rikenjekan ngedas lemahang ri
kala ia mara teka uli ngigel, kaatehang baan I Gedé Ambara, sang kalih negak di batan punyan
tapakbelané ané tumbuh di arepan sanggah Luh Dyahé. Rikala Luh Dyah ngaat pesan
ngantosang ketelan raos I Gedéné ,dadi cara anak bingung, cara anak mablanja, laut inget pipise
makutang. Pamuput, pesu masih raosné:
“Luh Dyah, beli kaicén galah tugas belajar mitelebin ajah Agama ka India. Beli lakar
ngalahin Luh, sawetara duang tiban. Melahang ngaba raga apang kapungkur wekas dadi luh luih,
luh mautama.”Sasubané I Gedé ngraos kéto,lantas heneng. Makelo sang kalih heneng. Nrugtag
ulunatin Luh Dyahé ngantosang lanturan raos I Gedéné lakar ngetogang pitresna. Sawiréh
makélo I Gedé nengil, Luh Dyah lantas nyawis mancingin pamesun raos I Gedéné.”Beli
Gedé,yén Beli ngalahin tiang, nyén lantas ngatehang tiang majalan ngigel, I Bapa ané suba
kadung percaya tekéning Beli, sinah marasa kélangan yén pradé Beli luas joh turmaning
makelo”Luh Dyah ngisiang lengen I Gedéné. I Gedé tan pasaut, sajaba yéh paningalané nerebes
pesu, lantas bangun, nilarin Luh Dyah. Luh Dyah bengong mapangsegan, kamemegan, tan sida
nambakin I Gedé magedi.

Tiang, adin Beli Luh. Dyah.

Uratiang piteket miwah wirasan kruna sane sukile ring Teks Wacana Maaksara Bali
puniki!!!

Sumber: https://images.app.goo.gl/AiFGttFsam1PkxH26
Pangweruh 4. Pangresep Indik Tata Basa
4.1 Struktur Basa Bali
Dudonan basa Baliné pateh sakadi ring bahasa Indonesia luiripun:
 Aksara tegesipun gambar suara utawi lambang suara (gambar bunyi). Aksara punika wénten
kalih soroh minakadi Aksara Suara miwah Aksara Wianjana (Vokal lan Konsonan)
Basa Baliné punika lumbrah ipun katulis antuk kalih aksara luiré Aksara Latin miwah Aksara
Bali. Aksara Latin punika ketami saking panagara Yunani
 Wanda tegesipun bagian saking kruna inggian sajeroning kruna lingga utawi kruna tiron,
dadosipun wanda punika marupa pupulan saking makudang-kudang aksara sané pinaka srana
ngwangun kruna .Tiosan ring punika wénten taler wanda sané marupa kruna lingga sakadi
nah, da, nyén, ba, sing, nyak miwah sané lianan.
 Kruna tegesipun pupulan saking makudang kecap utawi wanda sané sampun madué arti.
Kruna punika wénten sané awanda, wénten taler sané kawangun antuk makudang wanda,
minakadi :
 Kruna awanda : sing, nyak, cang, ba,nah, miwah sané lianan.
 Kruna kalih wanda : méja,jani,suba,mata, jaja.séla,buku,baju, msl
 Kruna tigang wanda : bendéra,sepatu,celana, msl
 Krua petang wanda : liligundi,katibangbung,kalimayah,msl
 Kruna limangwanda : katimumbulan, katiwawalan, katibubuan ,msl
 Lengkara inggih punika pupulan saking makudang kruna sané sampun madué lalintihan
papaosan sané pasti. Lalintihan sané ngwangun lengkara punika sakadi :
 Puguhing lengkara/Jejering lengkara
 Piorah/ linging lengkara
 Penandang/ penampén lengkara
 Keterangan:
 Keterangan genah
 Keterangan dauh
 Ketrangan kehanan
 Keterangan wilangan msl.
 Satua inggih punika pupulan saking makudang lengkara sané nuturang utawi nyaritayang
sakancan paindikan saking pangawit jantos pamuput, sakadi:
 Satua I Kedis Cangak mati baan lobané
 Satua Ni Tuung Kuning

4.2 Sejarah Aksara Bali


Aksara Bali mawit saking aksara India, panglimbakannyané sinarengan daweg
nglimbakin agama Hindu – Budha ring Indonésia. Dumunan, ring India wénten aksara sané
mawasta Karosti. Mawit saking Karosti puniki nyantos wénten aksara Brahmi, salanturnyané
nurunang aksara Devanagari lan Pallawa. Aksara Dévanagari ring India Utara kaanggén antuk
nyurat ring sajeroning basa Sansekerta. Aksara Devanagari lan Pallawa ring Indonésia sajeroning
panglimbakannyané nyarengin panglimbak agama Hindu lan Budha. Aksara Devanegari lan
Pallawa puniki salanturnyané nurunang aksara Kawi utawi Indonésia kuno. Mawit saking aksara
Kawi puniki, kasuén-suén medal aksara Jawa, aksara Bali miwah aksara tiosan sané wénten ring
Indonésia.
Silih sinunggil buktinyané aksara Devanegari kalimbakan ring Indonésia, magenah ring
Kutai Kalimantan Timur wénten Yupa sané kasurat nganggé aksara Dévanegari. Yéning ring
Bali, wénten stupa alit-alit ring Pura Penataran Sasih Péjéng, Kecamatan Tampaksiring Gianyar.
Stupa punika madaging Cap saking tanah legit, ring cap punika kasurat aksara Devanegari utawi
siddhamatrka. Aksara punika sané keanggén nyurat mantra Buddha Tathagata. Ring Pura
Blanjong Sanur wénten tugu pinget Ida Sri Kesari Warmadéwa sané madaging sasuratan
nganggé aksara Dévanegari lan aksara Bali kuno. Wentuk aksara Bali sané bunter dados conto
wentuk aksara Bali sané mawit saking aksara Pallawa. Panglimbak aksara Bali saking aksara
Devanagari inggih punika wentuk aksara akara ring aksara Baliné sané mesib sareng wentuk
aksara a ring aksara Devanagari.

4.3 Soroh Aksara Bali


Kruna aksara inggih punika kruna serapan ring basa Bali, sané sampun ketah kanggén
ngentosin kruna huruf ring sajeroning basa Indonesia. Ring sajeroning masyarakat Hindu-Bali
aksara punika nénten ja huruf utawi kruna biasa, nanging aksara punika wantah lambang Ida
Batara utawi dados kanikayang niasaning Ida Batara. Aksara punika taler dados dasar/simbol
palekadan lan ngamademang, aksara puniki madrué fungsi sosial religius sané ngraksa budaya
Bali miwah keraketan iraga masameton ring sajeroning Agama Hindu-Bali. Yéning nénten
wénten aksara, masyarakat Bali punika sakadi kaicalan kasujatian déwéknyané. Mawinan aksara
punika patut ngamolihang jejuluk utawi gelar sakadi Mahkota Kebudayaan Bali.
Pasang aksara Bali tegesnyané uger-uger sané kaangén nyurat ring sajeroning aksara Bali.
Aksara punika wénten kalih warna kawastanin :
 Aksara Suara (vokal)
 Aksara Wianjana (konsonan)
Salanturnyané aksara punika kapalih dados tigang soroh luiripun :
 Aksara wréastra inggih punika aksara sané kanggén nyuratang bahasa Bali lumbrah,
upami : urak, pipil, pangéling-éling, miwah sané lianan.
 Aksara swalalita inggih punika aksara sané kanggén nyuratang basa kawi, Jawi
Tengahan, Sanskerta. Upami : Kidung, Kakawin, Parwa, miwah Sloka.
 Aksara modré inggih punika aksara sané kanggén nyuratang indik kadiatmikan. Upami :
Japa Mantra.

A. Aksara Wreastra

A.1 Panganggé Aksara


Panganggé aksara utawi busana aksara inggih punika pangéling suara. Panganggé puniki
kaepah dados tiga (3) tigang soroh, minakadi: panganggé suara, panganggé arda suara, lan
panganggé tengenan.
A.1.1 Panganggé Suara
Panganggé suara inggih punika lambang aksara sané nadiang aksara/konsonan (wianjana)
mamunyi/berbunyi vocal (suara).
A.1.2 Panganggé Ardasuara
Panganggé Ardasuara inggih punika gantungan sané maanggé dados vokal lan masuara
luluh. Penganggé arda suara kaepah dados limang soroh minakadi :

A.1.3 Panganggé Tengenan


Panganggé tengenan puniki wantah panganggé sané mawit saking tengenan wianjana,
inggih punika :
B. Aksara Swalalita

Aksara swalalita inggih punika aksara Bali sané kaanggé nyurat basa Kawi, basa Kawi
Tengahan, lan basa Sansekerta, minakadi kidung miwah kekawin. Aksara swalalita kaepah dados
aksara suara (huruf vocal) utawi aksara wianjana (huruf konsonan).
1. Aksara suara (huruf vocal)

A, ā, i, ī, u, ū, e, ai, o, ö
2. Aksara wianjana (huruf konsonan)
Aksara wianjana (huruf konsonan) kaepah dados limang warga aksara, minakadi: kantia,
talawia, murdania, dantia lan ostia.

C. Aksara Modré
Aksara Modré sané kaucap lukisan, mawinan aksara punika mawit saking pupulan aksara
swalalita sané kawewehin panganggé aksara lan gambar, mawinan dados “aksara mati“, sané
méweh antuk ngwacén.
Aksara Modré puniki kawigunannyané dados lambang, simbol utawi nyasa. kaanggén
negesin watesan lan artos saking aksara Modré, manut ring silih sinunggil kutipan saking pakar
indik aksara modré, minakadi ring sor puniki ;
“Aksara Modré inggih punika aksara kadiatmikan, minakadi: japa, mantra, prelambang (simbol)
ring sajeroning upakara keagamaan, doa-doa lan ilmu gaib. (Nyoman Kaler).
Aksara Modré inggih punika aksara sané kakaput antuk anusuara, sané méweh antuk
ngwacén mawinan ngamolihang piranti minakadi : busana/panganggé aksara lan akéh
variasinyané, sané nénten manut ring aturan tata bahasa Bali (Nala, I Gst Ngurah, 2006:28).
Manut pikayunan ring ajeng, Aksara Modré inggih punika aksara sané akéh nganggén
panganggé/busana aksara, aksara simbol lan madué sifat kadiatmikan, sané nadosang aksara
punika méweh antuk ngwacén. Ring sajeroning kahuripan sosial réligius masyarakat Bali sané
sujati, utaminyané sapasira sané teleb ngwikanin aksara puniki, merluang kamus utawi penuntun
sané kaanggén ngwantu lan ngwacén aksara Modré punika, minakadi Lontar Krakah lan iwa
Griguh.

Anda mungkin juga menyukai