Anda di halaman 1dari 16

TUGAS AKHIR SEMESTER GANJIL

“BAHASA BALI”

OLEH :

NAMA : I Gagus Made Satria Darma Susila


NO :6
KELAS : XI IPS 1

SMA NEGERI 2 MENGWI

TAHUN PELAJARAN 2020/2021


I. SAMBRANA WACANA

1. Sambrana Wacana
Sambrana wacana, inggih punika bebaosan sane ketlatarang sane daging lan
tetueknyane ngenenin indik nyanggra utami nyapa para tamu/undangan ring
sajeroning upacara adat, agama miwah acara sane tiosan.

2. Soroh Sambrana Wacana


Soroh Sambrana Wacana, inggih punika :
a) Sambrana wacana dadakan.
inggih punika ri kala maktayang Sembrama Wacana nenten nganggén téks,
riantukan sang sané nyanggra undangan (sané maktayang Sembrama Wacana)
nadaksara kasudi mangda nyanggra para undangan.
b) Sambrana wacana kawacen.
inggih punika Sembrama Wacana sané sampun kaparidabdabang, sampun
maduwé téks, tur ri kala maktayang Sembrama Wacana ngawacén
téks,riantukan sang sané maktayang Sembrama Wacana punika sampun jangkep
sareng naskah sané jagi kawedarang .
c) Sambrana wacana kaapalang.
inggih punika Sembrama Wacana sané sampun kaparidabdabang, sampun
maduwé teks, tur sampun kaapalang, raris ri kala maktayang Sembrama Wacana
sang sané ngawedar Sembrama nénten nganggén téks utawi ngawacen téks /
lisan.
d) Sambrana wacana ringkesan.
inggih punika Sembrama Wacana sané sadurung kabaktayang sampun
nyiagayang naskahnyané sané marupa sesuratan unteng- unteng Sembrama
Wacana kéwanten.

3. Wangun Sambrana Wacana

Wangun Sambrana Wacana, inggih punika :


▪ Murda.
Murdan Sembrama Wacanane mangda anut ring topik sane jagi
kabaktayang
▪ Pamabah.
Pamahbah patut madaging pangastungkara, Pangrastiti ring Ida Sanghyang
Widi, matur pangayubagia majeng ring para undangan sané sampun ledang
rauh.
▪ Daging/isi.
Daging Sembrama Wacana, mangda anut ring topik acara sané kamargiang
mangda para undangan tatas uning ring indik lan pamargin acarane.
▪ Pamuput.
Pamuput patut madaging panyuksma majeng ring para undangan sané sampun
prasida rauh micayang uratian lan pangrastitine majeng ring acara sané
kemargiang, matur nunas pangampura antuk kakirangan ri kala nyanggra para
undangan, taler panyineb antuk parama santi.

4. Tetikes Sambrana Wacana


Tetikes Sambrana Wacana, inggih punika
• Wicara.
inggih punika kawagedan utawi kawikanan ring sajeroning indik daging
bebaosan (penguasaan materi). Rikala maktayang Sembrama Wacana
bebaosane patut manut ring topik Sembrama Wacana sané kabaktayang,
mangdané prasida nudut kayun para uleman sane miragiang.
• Wirasa.
inggih punika kewagedan sajeroning ngaresepang lan ngerasayang daging
bebaosan (menghayati). Ritatkala maktayang Sembrama Wacana kacihnayang
antuk pangrasa mangdané para uleman sané sampun rauh rumasa bagia
santukan sampun kasanggra becik.
• Wiraga.
inggih punika semita lan laras (gerak tubuh) sang sané maktayang Sembrama
Wacana, mangda anut ring daging sembrama sane kabaktayang
• Wirama.
inggih punika intonasi suara, vokal, tanjek bebaosan rikala maktayang
Sembrama Wacana mangda anut ring punggelan lengkara, punika sane
ngawinan lengut kapiragi olih para uleman sami

5. Conto Sambrana Wacana


Conto Sambrana Wacana

SAMBRAMA WACANA
PERPISAHAN SISYA KELAS XII

Suksma aturayang tiang majeng ring pengenter baos antuk galah sane ketiba
ring sikian titiang.
Sane singgihang titiang, Ketua Komite SMA Negeri 1 Tabanan,
Sane wangiang titiang, Kepala SMA Negeri 1 Tabanan, Wakasek, Bapak/Ibu
Guru, Staf Tata Usaha, Pustakawan-Pustakawati SMA Negeri 1 Tabanan lan
sawitran-sawitran titiang sane tresna sihin titiang.

Pinih rihin ngiring iraga sareng sami ngaturayang pangayubagia lan suksmaning
manah ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa duaning asung kerta waranugraha Ida
irage sareng sami prasida mapupul iriki kenak lan rahayu ring acara palepasan
sisya kelas XII malarapan antuk ngaturang panganjali umat.
“OM SWASTYASTU”
Bapak/Ibu Guru lan sawitran tiange sane wangiang titiang,
Tan kerasa galahe sampun tigang warsa majalan. Ring rahina sane mangkin
titiang lan sawitran titiang sisya kelas XII sampun kawastanin puput
ngalaksanayang swadarmaning sisya ring SMA Negeri 1 Tabanan. Riktatkala
ngelaksanayang swadarmaning sisya iriki, akeh pisan sane sampun polihang
titiang lan sawitran-sawitran titiang. Rasa liang, sebet, manis miwah pakeh
sampun kerasayang bareng.
Kerasa engsek ring manah ritatkala iraga sareng sami jagi mapisah nyalanang
swadarmaning soang-soang jagi ngerereh pangaweruhan ngelanturang ring
jenjang Universitas. Banget pinunas titiang sampunang iraga sareng sami pegat
pasawitran pegat penyaman. Mangdane pasawitran lan penyaman sane sampun
kabuat tigang warsa ngancan rumaket ngantos kawekasan. Sampunang irage
sareng sami lali majeng ring Almamater SMA Negeri 1 Tabanan lan sampunang
lali ring Ibu/Bapak Guru sane sampun ngajahin ajah-ajah ngantos iraga uning.
Ritatkala ngerereh pangaweruhan ring jenjang Universitas, ngiring sareng-
sareng jemetang pisan mangdane iraga sareng sami dados mahasiswa sane becik
lan weruh ring bidang ipun. Tan pewali Almamater SMA Negeri 1 Tabanan
ngerasa bangga antuk pabuat iraga jak mekejang. Sampunang pisan iraga sareng
sami maparilaksane sane nenten becik lan ten manut sane mawinan Almamater
iraga duka.

Bapak/Ibu Guru lan sawitran tiange sane tresnain titiang,


Titiang dados perwakilan sisya kelas XII ngaturang suksma majeng ring
Bapak/Ibu sane sampun ngajahin ajah-ajah ngantos titiang sinareng sami uning.
Dumogi napi sane kaptiang preasida kapanggihin. Tan lali titiang sinareng sami
banget nunas pangampura yening wenten iwang ritakala tigang warsa nuntut
ajah-ajah iriki ring SMA Negeri 1 Tabanan.
Sampun puput sambrama wacana titiang dados perwakilan sisya kela XII.
Klungkung Semarapura. Yening wenten titiang iwang matur sane tan manut
ring kayun titiang banget nunas pangampura duaning tan wenten manusa sane
sempurna. Puputang titiang antuk paramashanti.
“OM SHANTI. SHANTI, SHANTI OM”
II. SEJARAH AKSARA BALI & AKSARA BALI

• SEJARAH AKSARA BALI:


Malajahin basa Bali ketah karasayang méweh antuk para siswané duaning
nganggén kalih huruf, inggih punika huruf Latin miwah aksara Bali. Sasuratan
nganggén aksara Bali punika sané sering mawinan jejeh para siswané.
Yadiastun asapunika, duaning aksara Baliné pinaka warisan budaya Bali sané
kabaos adiluhung saha patut rajegang sareng sami, para siswané patut mautsaha
mlajahin aksarané punika.
Manut sejarah, aksara Baliné mawit saking India, sané ngranjing ka
Indonésia taler rauh ka Bali nyarengin pengaruh kabudayan Hindu. Manut
daging buku Pedoman Pasang Aksara Bali sané kamedalang antuk Dinas
Kebudayaan Provinsi Bali warsa 2002, Aksara sané pinih kuna ring India
mawasta kocap Aksara Karosti. Salanturnyané, aksara Karosti nedunang aksara
Brahmi.
Panglimbak salanturnyané, ring India Utara metu wénten aksara
Déwanegari sané kanggén nyuratang basa Sansekerta, saha ring India Selatan
wénten aksara Pallawa sané kanggén nyuratang basa Pallawa.
Aksara Déwanegari miwah Pallawa punika sané nglimbak ka Indonésia.
Pinaka cihna panglimbaké ring Indonesia, pinih ajeng kakeniang ring Kutai
(Kalimantan Timur) sajeroning yupa sané masurat aksara Déwanegari. Ring
Bali, kakeniang stupa-stupa alit ring Pura Panataran Sasih (Péjéng), masurat
aksara Pradéwanegari utawi Siddhamatrka.
Ring Blanjong Sanur taler kakeniang prasasti marupa Tugu Peringatan Sri
Kesari Warmadewa sané masurat kalih aksara. Kocap ring sisi kiwané masurat
Aksara Déwanegari miwah ring sisi tengennyané masurat Aksara Bali Kuna.
Salanturnyané, ring Bali nglimbak taler aksara Pallawa sané kabos aksara
Semi Pallawa. Kasuén-suén Aksara Semi Pallawa puniki nglimbak manados
aksara Kediri Kwadrat. Saking aksara Kediri Kwadrat puniki raris tedun aksara
Jawi miwah aksara Bali. Indik cihnan sasuratan aksara Pallawa puniki taler
kakeniang ring Pura Balé Agung Sembiran. Yéning imbangang ring aksara
Jawi, aksara Bali mawangun bunteran sané masaih ring wangun aksara Pallawa.

• AKSARA BALI :
Manut kawigunannyané, aksara Baliné kapah dados makudang-kudang
soroh.
Sampun akéh wénten daging pamineh sané prasida kakeniang ngeninin indik
sorohing aksara Baliné.
Manut Bapak Simpen A.B., aksara Baliné wénten tigang soroh, minakadi:
(1) aksara wréastra, (2) aksara swalalita, miwah (3) aksara modré. I Gusti
Ngurah Bagus, ngepah aksara Baliné dados kalih soroh, minakadi: (1) aksara
biasa, miwah (2) aksara suci. Iriki, sané kabaosang aksara biasa (wresastra
miwah swalalita), sané kabaos aksara suci wantah aksara modréné.
Selanturnyané, Ida Bagus Madé Suasta, ring sasuratan “Aksara Bali
dalam Agama Hindu” maosang, aksara Baliné wénten petang soroh, luiripun (1)
aksara wréastra, (2) aksara swalalita, (3) aksara wijaksara, miwah (4) aksara
modré. Pah-pahan manut Suasta puniki, kapikukuhin antuk Tim Penyusun
Panduan Penulisan Aksara Bali dan Aksara Latin, Balai Bahasa Denpasar duk
warsa 2009. Puniki sané kanggén dasar pepalihan kadi jagi katlatarang ring sor.

1.Aksara Wrésastra
Aksara Baliné sané lumrah kajahin ring alit-alité ri kala ngawitin mlajah
nulis Bali, makatah 18 (pelekutus), sané ketah kabaos abjad aksara Bali. Abjad
aksara Bali punika sané sujatiné mawasta aksara Wrésastra. Aksara Wrésastra
inggih punika abjad aksara Baliné sané kanggén nyuratang basa Bali lumrah.
Tegesnyané, yéning pacang nyurat basa Bali sané lumrah, sané nénten
madaging campuhan basa Kawi miwah Sansekerta, pacang prasida kasurat
antuk abjadé sané pelekutus punika. Aksara sané ngranjing ring sorohing
Aksara Wrésastra inggih punika abjad aksara Baliné sané 18. Puniki wantah
aksara sané ketah kaplajahin pinaka pangawit malajah nyurat aksara Bali.
1. Aksara Suara
Yéning ring huruf Latin wénten vokal, ring aksara Bali taler wénten. Huruf
vokal ring basa Bali puniki sané kabaos aksara suara. Aksara Suara utawi vokal
aksara Baliné wénten kalih soroh, inggih punika vokal asli miwah vokal saking
wisarga.
2. Aksara Ardasuara
Aksara ardasuara mateges aksara setengah suara. Kabaos aksara setengah suara,
duaning aksara ardasuarané puniki madué wiguna kekalih. Yéning kasurat
majajar ipun pinaka wianjana, yéning kasurat pinaka gantungan ipun pateh kadi
suara (vokal).
3. Aksara Wianjana
Yéning ring huruf Latin wénten huruf mati utawi konsonan, ring aksara Bali
taler wénten. Konsonan ring aksara Bali kabaos aksara wianjana. Sapatutnyané,
aksara wianjana kasurat nganggén adeg-adeg mawinan ipun masuara nengen.

2.Aksara Swalalita
Aksara Swalalita inggih punika aksara Baliné sané kanggén nyuratang basa Bali
sané maweweh basa Kawi, Kawi Tengahan, miwah Sansekerta. Sané ngranjing
ring aksara Swalalita makasami aksara wrésastrané, maweweh aksara Baliné
sané kabaos aksara wayah kadi ring sor puniki.

3.Aksara Modre
Aksara Modré inggih punika aksara kadiatmikan sané kanggén nyurat
japamantra, saluir niasa, doa-doa kawi, miwah usada utawi indik pangweruhan
sané kabaos gaib utawi saindik- indik kadiatmikan. Aksara modré puniki
kawangun antuk aksara Wrésastra miwah Swalalita saha kadagingin panganggé
miwah pralambang, maweweh ortén-orténan mawinan makanten angker pisan.
Punika mawinan aksara modréné kantos nénten keni 15 antuk ngawacén,
sakadi aksara sampun padem. Ri kala ngwacén orténan modré puniki, patut
ngrereh pamargi/tatacara sané kabaos Krakah Modré. Sané tiosan wénten
taler mawasta Krakah Padma, miwah Krakah Modré Aji Griguh. Pinaka conto
aksara modré, kadi ring sor puniki.

III. Kruna lan Lengkara

• Kruna
Kruna inggih punika pupulan suara utawi aksara sane wenten artin ipun. Kruna
kawangun antuk makudang-kudang wanda. Wanda inggih punika marupa
bagian saking kruna.

•Wangun Kruna Basa Bali


Wangun kruna (bentuk kata) sané kabaosang iriki wantah napi sané kabaos
bentuk kata-kata sejeroning bahasa Indonesia. Manut wangunnyané, kruna-
kruna basa Baliné kapalih dados:
1) kruna lingga,
2) kruna tiron
3) kruna polah
4) kruna dwilingga
5) kruna satma

1. Kruna Lingga
Sajeroning bahasa Indonesia, kruna lingga puniki kabaos kata dasar, inggih
punika kruna kruna basa Baliné sané durung polih wewehan napi-napi. Kruna
lingga puniki kapalih dados limang soroh :
1) Kruna lingga akacep
Upami: tas, jam, yéh, nyuh, bah, tuh.
2) Kruna lingga kalih wanda
Upami: jani, jalan, teka, jagur, tulis, dingeh.
3) Kruna lingga tigang kecap
Upami: sesapi, sepeda, sepatu, kekua, sumaga.
4) Kruna lingga petang wanda
Upami: liligundi, kalajengking, beleganjur.
5) Kruna lingga limang kecap
Upami: tambulilingan, katiwawalan, kalisasuan.
2. Kruna Tiron
Kruna Tiron inggih punika kruna-kruna basa Baliné sané sampun polih
wewehan, inggian marupa pangater, pangiring, seselan, miwah angkep-
angkepan nyane. Ring bahasa Indonesia mawasta kata jadian, kata berafiks,
utawi kata berimbuhan.
1) Kruna tiron mapangater
Upami: majalan, kakawin, prasida, swabhawa, pakayun, sakadi, susila,
kumanyama, parisolah, parajana, durjana, msl.
2) Kruna tiron mapangiring
Upami: ajaka, adiné, biuné, jemakang, ajakin, dajanan, bajunin, rauhin, tiuké,
méménné, dadongnyané, msl.
3) Kruna tiron maseselan
Upami: telapak, sumaur, sinurat, gerigi, umatur, msl
4) Kruna tiron jangkep
Upami: kabudayan, pakayunan, sinarengan, panyumpenan, kanampekin,
pasemetonan, palebon, msl.

3. Kruna Polah
Kruna polah inggih punika kruna-kruna sané kapolahang utawi kruna
tetiron sané polih pangater anusuara (nasal à N- : ny-, m-, n-, ng-).

1) Kruna Polah Talawia (sané nganggen ny-)


Rumus: c, j, s à ny- . Tegasnyane, saluir kruna lingga sané mapangawit antuk
konsonan c, j, s, pacang kapolahang dados ny-.
Upami: cegut, cakcak, celek, à nyegut, nyakcak, nyelek
jemak, jagur, juang à nyemak, nyagur, nyuang sepaka,
sesep, sikut à sepaka, nyesep, nyikut

2) Kruna Polah Ostia (sané nganggén m-)


Rumus: p, b à m-. Tegesnyané, kruna-kruna sané mapangawit antuk konsonan
p, b, pacang kapolahang dados m-.
Upami: pakpak, pukul, pijet à makpak, mukul, mijet
bisbis, baang, bekbek à misbis, maang, mekbek.

3) Kruna Polah Dantia (sané nganggén n-)


Rumus: d, t, à n-. Tegesnyané, yéning wénten kruna mapangawit konsonan d
utawi t pacang kapolahang dados n-.
Upami: duduk, dingeh, dakep à nuduk, ningeh, nakep
tulis, tunas, tingting à nulis, nunas, ningting

4) Kruna Polah Kantia (sané polih ng-) Rumus: Konsonan (g, k) à ng-
Suara (a, i, u, é, o, e) à ng- Ardasuara (y, l, w, r) à ng-
Tegesnyane, kruna-kruna sané mapangawit antuk (g, k); suara (a, i, u, é, o, e);
miwah ardasuara (y, l, w, r) pacang kapolahang dados ng-
Upami: gasgas, kedeng à ngasgas, ngedeng abut, ilut, uwék à ngabut, ngilut,
nguwék égol, ogah, entut à ngegol, ngogah, ngentut yasain, lawar à ngyasain,
nglawar wayang, rereh à ngwayang, ngrereh.

4. Kruna Dwilingga
Sajeroning bahasa Indonesia, kruna dwilingga puniki mawasta kata ulang.
Duaning asapunika, sané kabaos kruna dwilingga inggih punika kruna-kruna
sané linggannyané kapingkalihang. Kruna dwilingga puniki kapalih dados
limang soroh inggih punika:
1) Kruna Dwisama Lingga
Kruna dwisama lingga inggih punika kruna-kruna basa Baline sané linggané
kapingkalihang, sajeroning bahasa Indonesia mawasta kata ulang murni.
Upami: gedé-gedé, bagus-bagus, jelék-jelék, berag-berag, cendek-cendek, liu-
liu, msl.
2) Kruna Dwimaya Lingga
Wangun kruna dwimaya lingga pateh ring kruna dwisama lingga, nanging
yéning ipun kabaos apisan nénten maderbé arti. Kruna dwimaya lingga setata
mawangun rangkep.
Upami: kunang-kunang, kupu-kupu, katang-katang, awig-awig, paru-paru, pici-
pici, msl.
3) Kruna Dwisamatra Lingga
Kata ulang berubah bunyi ring bahasa Indonesia, kawastanin kruna dwisamatra
lingga. Kruna dwisamatra lingga wantah kruna-kruna sané kapingkalihang tur
polih pauahan suara. Upami: kecah-kecuh, kitak-kituk, colak-colék, dengak-
dengok, briak-briuk, kecag-kecog, msl.
4) Kruna Dwipurwa
Inggih punika kruna-kruna sané kecapé ring arep kapingkalihang saha masuara
e pepet. Upami: sesaté, lelima, tetujon, bebaosan, sesari, geguritan, msl.
5) Kruna Dwiwesana
Inggih punika kruna-kruna sané kecapé ring ungkur kapingklalihang saha
maweweh pangater pa-.
Upami: pacebur-bur, pakeber-ber, pakecret-cret, paketel-tel, pakeog-cog,
pakebyar-byar, msl.

5. Kruna Satma
Inggih punika angkepan kalih kruna utawi lintang sané suksman ipun asiki.
Kruna Satma mawit saking kruna (sa + Atma) sané madrué pangertian pinaka
“kata senyawa utawi kata majemuk”. Kruna Satma punika kapalih dados tigang
soroh , inggih punika:

1) Kruna Satma Papadan (Kata Majemuk Setara)


Inggih punika kruna-kruna sane ngawangun kruna satma punika madrué
kadudukan
setara, nénten saling nyinahang.
Kruna Satma papadan kapalih malih dados kalih soroh inggih punika:
(1). Kruna Satma Papadan Matungkalik
Conto: mémé bapa, peteng lemah, daa teruna, msl
(2). Kruna Satma Papadan Ngerasang Arti
Conto: berag tegreg, putih sentak, selem denges, msl

2) Kruna Satma Tan Papadan (kata majemuk tidak setara)


Inggih punika: silih sinunggil kruna punika marupa katerangan.
Conto: galang kangin, tiing buluh, biu kayu, jaja abug, msl

3) Kruna Satma sané nganggén Kruna Tawah


Inggih punika: kruna sané wantah maarti yéning sampun kagabungang. Conto:
selem ngotngot, badeng ngiet.

• Lengkara
Lengkara inggih punika pupulan makudang-kudang kruna sane madue lelintihan
pepaosan sane pasti tur wenten wirasan ipun. Nganuntin wangunipun, lengkara
kapalih dados kalih soroh, inggih punika:
1. Lengkara Tunggal
Lengkara tunggal sane tegep lumrah ipun kawangun antuk: Jejering
Lengkara (subjek), Linging Lengkara (predikat), Panandang Lengkara
(objek/pelengkap), miwah Pidartaning lengkara (keterangan: genah, dauh/kala,
kahana lan wilangan) Contoh:
Gatra Nulis Surat Di Mejane Ibi sanje

2. Lengkara Masusun (Majemuk, Bersusun)


Lengkara Masususn puniki kapalih dados tigang soroh inggih punika:
1) Lengkara Masusun sepadan
Ring sajeroning lengkara masusun sepadan punika soang-soang lengkara
mandiri, artinipun pateh kekuasan ipun. Cihnanyane wenten tanda baca koma
lan kruna “lan”, “teken”. Umpami: I meme nyakan di paon, i bapa nyampat di
natahe Adine jegeg, beline masih ganteng

2) Lengkara Masusun Pepetan


Ring sajeroning lengkara puniki, wenten bagian lengkara sane kapepetang
dados alengkara.
(1). Sane kapepetang jejering lengkara Umpami: Tanahe ento mara belina jani
adepa.
(2). Sane kapepetang linging lengkara Umpami: Ia madaar nasi sambilanga
mabalih tipi
(3). Sane kapepetang panandang lengkara
Umpami: Ia mamaca, sambilanga nulis surat lamaran
(4). Sane kapepetang pidartaning lengkara
Umpami: Adin tiange mamaca, sambilanga masare di kamare

3) Lengkara Masusun Matingkat


Jejaring Lengkara (JL)
Ling-ling Lengkaa (LL)
Pemandangan Lengkara
Pidartaning Lengkara genah lan dauh/Kala Lengkara masusun matingkat
puniki kawangun antuk inan lengkara miwah paranakan lengkara. Ring
sajeroning lengkara punika wenten kruna utawi bagaian lengkara sane
kawerdiang dados paranakan lengkara.
Umpami: Jadma sane makta surat punika rauh dibi
Jadma sane makta surat punika rauh duk titiang budal
Nganutin alunan suaraipun (intonasi), lengkara kapalih dados tiga soroh, inggih
punika:
1. Lengkara Pitaken (tanya)
Lengkara kawanun antuk: Lagu pitaken lan kruna pitaken (kata tanya).
Kruna pitaken minakadi : apa, pidan, nyen, nguda, akuda, kenken, lan dija.
Umpami: Apa ento?, Pidan mai?
2. Lengkara Panguduh (perintah)
Lengkara panguduh manut rasa basanyane wenten kalih soroh,
minakadi:
(1) Panguduh Alus
Umpami: Gede, tulungin nyen bapa mani majukut!
(2) Panguduh Kasar
Umpami: Telahang suba amah nasine!
3. Lengkara Pamidarta (berita)
Alunan suara lengkara pamidarta punika lumbrahipun rata, kirang polih panees,
yening bandingang ring lengkara pitaken.

IV. AWIG – AWIG DESA PAKRAMAN

• ARTI AWIG – AWIG:


Akéh sekaa sané wénten ring Bali, sakadi sané sampun ketah tur
kauningin parajanané minakadi sekaa banjar, sekaa gong, sekaa semal miwah
sané lianan, sampun janten maderbé awig – awig sané kaanggé panuntun krama
sajeroning ngamargiang kauripan mangda sida nfajegang kasukertan ring
pakraman.
Awig – awig inggih punika tata titi utawi sepat siku siku pinaka panuntun
krama sajeroning ngamargiang kauripan matetujon nfajegang kasukertan ring
pakraman.

• TETUJON AWIG – AWIG :


Mangda krama desa dados trepti

• CONTOH AWIG - AWIG :


MURDHA CITTA

OM SWASTIASTU OM,

OM AWIGHNAMASTU NAMO SIDDHAM.


Putusing pasabhan Krama Desa Adat SUKERTA gumawe awig-awig Desa
Pakraman,maka sepat siku-siku pamatut,wastu prasidha prayojanan sami kabeh
angidep,amagehaken mwah amolah prawerthi kadi linging awig-awig iki.

SARGA I
ARAN LAN PAWIDANGAN DESA

PAWOS 1

(1). Desa Adat puniki mawasta Desa Adat SUKERTA.


Wawidangan Desa SUKERTA,Kecamatan SUKERTA ,Kabupaten Daerah
Tingkat II SUKERTA
Propinsi Daerah Tingkat I SUKERTA.

(2). Jebar kakuwub wawidangan nyane mawates nyatur luire :


a. sisi wetan ( kangin ) : Desa adat keta
b. sisi kidul ( klod ) : Desa adat keti
c. sisi kulon ( kawuh ) : Desa adat ketu
d.sisi lor ( kaja ) : Desa adat ketu

(3). Desa Adat SUKERTA kawangun antuk Karang Ayahan Desa miwah
Karang Pagunakaya sane wantah tunggil banjar,tur ka pah dados 4 ( petang )
tempekan luire :
a. Tempek Pangkung Daja
b. Tempek Pangkung Tengah
c. Tempek duran tengah
d. Tempek duran dlod

SARGA II
PATITIS LAN PAMIKUKUH
PAWOS 2

Desa Adat Sukerta ngamanggehang Dasar Pamikukuh minakadine :

a. Pancasila

b. Undang - undang Dasar 1945

c. Peraturan Daerah Tingakat I Sukerta

d. Tri Hita Karana manut sada cara Agama Hindu

Luir patitis ( tatujon ) Desa Adat Sukerta luire :

1. Mikukuhin miwah ngrajegang Agama Hindu

2. Nincapang/nginggilang tata prawerthi magama

3. Ngulati tur nincapang kasukertan Desa Adat saha pawongan nyane sakala- niskala

4. Ngrajegang pamargi sagilik - saguluk,salunglung sabayantaka sajeroning Desa


Pakraman.

SARGA III

SUKERTA TATA PAKRAMAN

PALET I

INDIK KRAMA

PAWOS 4

a. Sane kabawos Krama Desa Adat Sukerta inggih punika :

sang sane magama Hindu,jenek magenah ring wawidangan Desa Adat Sukerta,tur sampun
panamaya tedun makrama.

b. Sabinanin kadi sane kaucap ring ajeng kabawos tamiu.

PAWOS 5

Papalihan Krama Desa :


Krama marep/Krama pangarep inggih punika :

1. Krama sane sangkaning lingsir nyane wed Desa Adat Sukerta tur kasinanggeh panyeledihi.
2. Krama sane lingsir nyane wed Desa Adat Sukerta,nenten kaanggeh penyeledihi kewanten
sampun marabian.

3. Krama sane magama Hindu sane mawit sakeng Desa Adat lian sane tedun makrama
sangkaning pinunas ngaraga.

Krama Balu.Sang sapasira ugi katinggal lampus olih somah nyane.Kapalih dados 2 ( duang )
soroh :

1. Balu Wed.

2. Balu Neka.

Krama Sapian.Sang sapasira ugi sane palas masomahan tur kapalih dados 2 ( duang ) soroh :

1. Sapian Wed

2. Sapian Neka

Krama Ubuh wiadin Tapukan.Inggih punika sang sapasira ugi sane katinggal lampus olih
raramannyane luh muani krama inucap kantun alit wiadin durung antes ngayah.

Krama Pasuka - dukan inggih punika sang sapasira ugi sane sampun majangkepan wiadin
ngajak rabi mawit sakeng Desa Adat lian malinggih wiadin magenah ( madunungan ) ring
Desa Adat Sukerta tur masuwe sampun langkungan ring 15 ( limolas ) rahina.

V. ARTIKEL / PROPOSAL • Pengertian :

• Artikel : inggih punika sasuratan lepas madaging pikayunan newek utawi pupulan sane
mligbagang topil utawi masalah sane kahanannyane aktual miwah kontroversial tur matetujon
nguwehin informasi, nudut kayun miwah ngibur panguacen.

• Proposal : teges ipun bebaosan sane ngunggahang sakancaning pinunas utawi usulan
ngenenin indik sekancan pangrencana acara (rencana kegiatan) sane katlatarang marupa
dudonan pakaryan sane jagi kamargiang utawi kalaksanayang. Proposal puniki kakaryanin
matetujon mangda sahananing pangrancana pakaryane punika prasida kasungkemin
(molihang dukungan) saking sane patut nyungkemin. Tios ring punika proposal taler
mawiguna kaanggen nunas wantuan sane marupa jinah.

Syarat Artikel/Proposal:

• Syarat Artikel : Syarat artikel,inggih punika :


a. Basa sane kaanggen ring artikel punika patehin sarel model artikel.

b. Tulisanne patut orisinal nenten nuutin ring karya anak len.


c. Topikne punika respons ring pariindikan.
d. Tulisanne ten terikat olih dina lan wangun pariindikan.
• Syarat proposal, inggih punika
a. Guna ring kegiatan punika patut mastuktur

b. Maduwe stuktur lan pemineh sane jelas

Contoh Artikel/Proposal:

Demam Berdarah

              Dibi sanja ring siaran TV-ne wenten kapiragi orti indik ipun pinungkan
"demam berdarah" sane sampun makeh mancut urip para janane. pinungkane
puniki sampun nglimbak ring sawengkon Bali. Kirang langkung sampun 500
diri wargane sane keni sungkan puniki. Minakadi ring Denpasar 125 diri, ring
Badung 75 diri, ring Buleleng 75 diri, ring Gianyar 125 diri, ring Karangasem
25 diri, ring Negara 25 diri, miwah ring Klungkung 25 diri. Santukan makeh
warga sane keni demam berdarah mawinan sal-sale ring rumah sakit nenten
mresidayang nampung.

              Sungkan "demam berdarah" puniki kalimbakan olih legu "Aedes


Aegypti" sane seneng idup ring toya-toya sane ening tur madegdegan.
Nabdabang indike punika pamrentahe sampun mapangarah ring para janane
mangda mabersih-bersih ring genah nyane soang-soang. Utaminyane mersihin
genah-genah legune mataluh. Minakadi mresihin bak mandi, selokan, utawi
genah toyane sabilang minggu. nagingin "abate" ring genah-genah toyane,
nanem kopok wiadin botol-botol sane nenten mangge. Lianan ring utsaha
punika pamrentahe sampun taler ngawentenang "pengasapan" ring genah
wargane sane keni demam berdarah.

              Lianan ring orti punika wenten taler orti saking rumah sakit inggih
punika wantuan sane kaserahang olih Bapak Bupati mantuka ring para pasien
sane kirang mampu sane ngraksa pimungkan rahat. sane polih wantuan punika
minakadi pasien sane ngraksa tumor, bibih sumbing, kanker miwah sane lianan.
wantuan sane kasukserahang marupa jinah, soang-soang pasien nrima wantuan
makeh Rp. 1.000.000,-. Wantuan sane kirang mampu. Pamrentahe sampun
ngicen titi, sepatutne maka warga i raga nuutin titi punika, urati ring para janane
sane kirang mampu.

Anda mungkin juga menyukai