Conto Kruna Andap: ningeh, ngomong, daar, jemak, alih, pules, negak, pesu, miwah
sane lianan.
- seda
- mobot
- ida, dane
- mapasengan
Lengkara inggih punika pupulan kruna sané madué teges sampun jangkep. Kawéntenan
lengkara basa Baliné majanten kawangun antuk kruna-kruna sané masor-singgih sakadi sané
sampun kabaos ring ajeng. Duaning asapunika lengkara-lengkara sané metu taler madué wirasa
matios-tiosan manut ring kruna-kruna sané ngwangun lengkara punika. Malarapan antuk rasa
basannyané punika, lengkara sajeroning basa Bali kaepah dados nenem, inggih punika: (1)
lengkara alus singgih, (2) lengkara alus madia, (3) lengkara alus sor, (4) lengkara alus mider, (5)
lengkara andap, miwah (6) lengkara kasar. Mungguing sané kanggén minayang soang-soang
lengkara basa Baliné punika, inggih punika saking kruna pangentos sané kanggén sajeroning
lengkara punika, sakadi:
- Ida, Dané (alus singgih);
- Titiang, ipun (alus sor);
- Tiang, jero (alus madia);
- Iraga, druéné (alus mider);
- Icang, cai/nyai, ia (andap); lan
- Iba, siga, nani, kola, waké (kasar).
Ring conto punika, titiang matur ring sang sareng akéh, minakadi pamilet penataran.
Titiang ngasorang raga nganggén basa alus sor. Titiang nénten maosangmapeséngan,
nanging mawasta. Titiang nénten maosang angga, nanging déwék. Titiang nénten
maosang masameton, nanging manyama. Taler nénten maosang durung madué rabi,
nanging durung maderbé somah.
1) Wangsa Jaba ri kalaning mabaos utawi maatur-atur ring sang maraga Tri Wangsa kapatutang
nganggén basa Alus.
Upami: I Madé -----> ring Ida Bagus -----> matur (Bs.alus)
I Dolar -----> ring Gusti Patih -----> matur (Bs. Alus)
2) Tri Wangsa ri kalaning mabebaosan ring sang maraga Wangsa Jaba kangkat mabaos Andap
(mabasa biasa, nénten Alus).
Upami: Raja Tua -----> ring I Dadab -----> mabaos (Bs. Andap)
Ida Bagus -----> ring I Madé -----> mabaos (Bs. Andap)
3) Para pegawé utawi jadma sané linggihnyané soran, ri kalaning mabaos ring sang maraga
prakanggé utawi prayayi patut mabaos Alus.
Upami: sopir -----> ring Réktor -----> matur (Bs. Alus)
Pegawai -----> ring Bupati -----> matur (Bs. Alus)
4) Prakanggé utawi prayayi , ri kalaning mabaos ring sang sané soran kangkat mabaos
ngangén basa Andap utawi basa Biasa.
Upami: Diréktur -----> ring karyawan -----> mabaos (Bs. Andap)
Majikan -----> ring buruh -----> mabaos (Bs. Andap)