Anda di halaman 1dari 17

Anggah-Ungguhing

Basa Bali

1. Wirasan Kruna Basa Bali

A. Kruna Alus Singgih (Asi)


Kruna Alus Singgih inggih punika kruna-
kruna basa Bali alus sané kanggén
nyinggihang sang singgih.

Kruna Andap Kruna Asi Kruna Aso

Mati Seda Padem


Beling Mobot Abot
Ia Ida Ipun
Maadan Mapesengan Mawasta
B. Kruna Alus Sor (Aso)
Kruna Alus Sor inggih punika kruna-kruna
basa Baliné sané mawirasa alus, kanggén
ngasorang raga utawi ngasorang anaké
tiosan sané linggihnyané sor utawi andap.

Kruna Andap Kruna Asi Kruna Aso

Mati Seda Padem


Beling Mobot Abot
Ia Ida Ipun
Maadan Mapesengan Mawasta
C. Kruna Alus Mider (Ami)
Kruna Alus Mider inggih punika kruna-kruna
basa Bali alus sané wirasan basannyané
madué wiguna kekalih, dados kanggén
nyinggihang sang maraga singgih, sapunika
taler dados kanggén ngasorang sang
maraga sor.

Kruna Andap Kruna Alus Mider

nawang uning
teka rauh
suba sampun
inget éling
meli numbas
ngadep ngadol
uli saking
D. Kruna Alus Madia (Ama)
Kruna Alus Madia inggih punika kruna-kruna
basa Bali alus sané wirasan basannyané
manengah. Kruna Alus Madia puniki
makanten pinaka variasi kruna alus tiosan.
Tiosan ring puniki, kamulan wénten kruna-
kruna sané rasa basannyané alus madia,
kruna alus sané kirang becik yéning
kanggén mabebaosan sane alus.

Kruna
Kruna Ama Kruna Ami
andap

Ene, ento Nika, niki Punika


Suba Ampun Sampun
Iang Tiang Titiang
Nah, Gih Inggih
E. Kruna Mider
Kruna Mider inggih punika kruna-kruna basa
Baliné sané maderbé wangun wantah asiki,
nénten maderbé wangun alus, nénten
maderbé wangun tiosan, mawinan dados
maideran sajeroning bebaosan.

Binanipun ring kruna alus mider; alus mider


maderbé wangun andap, nanging kruna
mider nénten maderbé wangun andap utawi
wangun sané tiosan. Sapunika taler, Kruna
Mider matiosan ring Kruna Andap. Yéning
Kruna Mider nénten maderbé wangun tiosan,
nanging Kruna Andap maderbé wangun alus.

Imba Kruna Mider:


kija, témbok, akuda,
nyongkok, kija.
F. Kruna Andap
Duké nguni, kruna andap puniki kawastanin
kruna lepas hormat utawi Kruna Kapara,
inggih punika kruna-kruna sané wirasan
basannyané andap (éndép), nénten alus
miwah nénten kasar.

Kruna Andap Kruna Alus Mider

nawang uning
teka rauh
suba sampun
inget éling
meli numbas
ngadep ngadol
uli saking
G. Kruna Kasar
Kruna Kasar inggih punika kruna-kruna
basa Baliné sané wirasan basannyané
kaon, saha ketah kanggén ri kalaning
brangti, ri kalaning marebat utawi
mamisuh.

Kruna Andap Kruna Kasar

Madaar Ngamah, nidik, nglekklek,


mantet
Mati Bangka
Cai/nyai Iba
Sirep Mamelud, medem
2. Wirasan Lengkara Basa Bali

A. Lengkara Alus Singgih

Lengkara alus singgih


sering kawangun antuk
kruna-kruna: alus singgih,
kruna alus mider, miwah
kruna mider.

a. Ida kari makarya panggul.


(asi, ami, ami, mider)
b. Dané Gusti Patih nénten mireng baos okanné.
(asi, ami, asi, asi, asi)
c. Pak Bupati sampun lunga ka Jakarta
(asi, ami, ami, mider, mider)
d. Pak Wayan Gama pinaka ketua STKIP.
(asi, ami, mider, mider)
B. Lengkara Alus Madia
Lengkara alus madia puniki
akeh nganggén kruna-
kruna alus madia. Sajaba
punika taler maweweh
kruna alus mider, kruna alus
sor, kruna mider, miwah
kruna andap.

a. Tiang nunasang antuk linggih jeroné?


(ama, aso, aso, ami, ama)
b. Tiang ten uning unduké nika.
(ama, ama, ami, andap, ama)
c. Tiang kantun ngalap ron.
(ama, ami, andap, mider)
d. Pak saking Abang, nggih?
(ama, ami, mider, ama)
C. Lengkara Alus Sor
Lengkara alus sor puniki
kawangun antuk kruna-
kruna alus sor, alus mider,
andap, miwah kruna mider.

a. Titiang manyama sareng lelima.


(aso, andap, ami, mider)
b. Ipun kantun numbas celana ring Hardy’s
(aso, ami, ami, mider, ami, mider)
c. Bapak titiangé wawu rauh saking bangket.
(aso, ami, ami, ami, ami)
d. Pekak titiange sampun padem.
(aso, ami, aso)
D. Lengkara Alus Mider
Lengkara alus mider sering
nganggén kruna pangentos
(kata ganti) iraga utawi
druéné, duaning kanggén
maosang indik kawéntenan
sang mabaos miwah sang
kairing mabaos (bahasa
bersama/mengajak/persuasif).

a. Ngiring iraga sareng-sareng ngastiti Ida Sang Hyang


Widhi Wasa!
(ami, ami, ami, ami, asi)
b. Ida-dané sareng sami ngiring mangkin kawitin
paruman druéné!
(asi, ami, ami, ami, ami, ami, ami, ami)
c.Dumogi iraga sareng sami mangguh karahajengan.
(ami, ami, ami, ami, ami, ami)
d. Parikrama puniki prasida labda karya antuk utsaha
druéné.
(ami, ami, ami, ami, ami, ami, ami)
E. Lengkara Andap
Lengkara andap inggih punika
lengkara basa Baliné sané
wirasannyané biasa, nénten
kasar taler nénten alus.
Lengkara andap puniki
kawangun antuk kruna-kruna
sané andap miwah kruna
mider.

a. Ia mara majalan ngabaang sampinné padang.


(andap, andap, andap, andap, mider)
b. Nyén adan timpal caine
(andap, andap, andap, andap)
c. Icang lakar mayah montor ka dealer malu.
(andap, andap, andap, mider, mider, mider, andap)
d. Dija tongos mayah listrik jani?
(mider, andap, andap, mider, andap)
F. Lengkara Kasar
Lengkara kasar inggih punika
lengkara sané madué wirasa
sané kaon. Yadiastun
asapunika nénten ja makasami
kruna-kruna sané ngwangun
lengkara kasar punika saking
kruna kasar. Taler maweweh
kruna andap miwah kruna
mider.

a. Yén suba betek basangné pragat suba mamelud


di pedemanné.
(andap, andap, kasar, andap, andap, andap, kasar,
andap, kasar)
b. Depang suba pang bangka polonné.
(andap, andap, andap, kasar, kasar)
c. Mencai, ngléklék di sanggah ngae WC!
(andap, andap, kasar, andap, andap, andap,
mider)
d. Mula bungut ibane galir, data-data petang iba!
(andap, kasar, kasar, mider, andap, kasar, kasar)
3. Wirasan Basa Bali
A. Basa Alus
atur parekan ring raja,
atur panyroan ring patih,

a. Basa Alus Singgih


“Ratu déwa agung, makadi pranagata, nadak sara
cokoridéwa ngeséngin sikian titiang mangda titiang
pedek tangkil rahinané mangkin. Samaliha sapamedal
cokoridéwa makanten ucem remrem tatwadana druéné,
tan péndah kadi sekar pucuké kaulet. Punapi manawi
wénten sané sungsutang cokoridéwa ring sajeroning
pikayunan? Inggih durus-durus cokoridéwa mawecana,
mabaos ring panjaké sami!”.

a. Basa Alus Sor


“Ida Dané sané baktinin titiang, sadurung titiang nglantur matur
ring Ida Dané sareng sami, lugrayang riin titiang nyinahang
déwék. Mungguing wastan titiang I Wayan Jatiyasa. Titiang wit
saking Banjar Tumingal, Désa Tiyingtali, Kecamatan Abang,
Kabupaten Karangasem. Titiang manyama sareng lelima
samaliha durung maderbé somah”.
a. Basa Alus Mider
“Inggih Ida Dané krama banjar sané dahat wangiang titiang,
duaning panamayané sampun nepek ring sané kacumawisang,
ngiring mangkin kawitin paparuman druéné. Sakéwanten
sadéréngé, ngiring sinarengan ngastiti bakti ring Ida Sang
Hyang Widhi Wasa, nunas pasuécan Ida mangda asung ngicénin
iraga karahajengan, gumanti punapa-punapi sané pacang
kabaosang malih ajebos prasida sidaning don miwah labda
karya. Ngiring sinarengan nyakupang kara kalih saha ngojarang
pangastungkara, Om Suastiastu”

1. Basa Madia
Basa madia puniki pinih akéh katemuang ring bebaosan Bali
sajeroning pagubugan maparajana. Sapatutnyané maosang
sampun, kabaos ampun, patutnyané maosang inggih kabaos
nggih, patutnyané maosang nénten kabaos ten, miwah
selanturnyané.
Imba nyane, lagu Pop Bali Rajapala miwah Bungan Sandat

2. Basa Andap
Minakadi:
a. Reraosan I bapa sareng I mémé,
b. Bebaosan ida aji sareng Ida biang,
c. Raos I bapa miwah I mémé ring pianaknyané,
d. Raos embok/beli ring adinipun,
3. Basa Kasar

a. Basa Kasar Pisan


“Ih cicing, delikang matan ibané! Apa léklék iba mai ah?
Awak beduda pangkah nagih megenepan nandingin
geruda. Yén awak beduda, kanggoang to soroh tainé
urek! Mai iba nuké anyud, patigrépé polon ibané mai
ngalih somah timpal. Dasar ibi cicing bengil, pongah
ngentut. Tuh kelik-kelik matan ibané, waluya matan
buaya, matan sundel. Magedi iba uli dini! Yén sing nyak
iba magedi, to cicing borosané lakar nyétsét clekotokan
ibané!”

b. Basa Kasar Jabag


“Ih Désak, payu malali bin mani? Yén Sak kal payu milu,
ingetang liunang ngaba bekel nah! Saya sing kal ngaba
apa. Désak kar cagerang. Yén Sak sing ngelah pis, Aku
kal meliang malu. Kala ingetang nyen kamu ngulihang
nah!”
Daftar
Pustaka
Puspawati, Ni Made. 2017. Wyakarana I.
Denpasar: Buku Art.
Yasa, I Gede Gita Purnama, dkk. 2016. Buku
Pelajaran Bahasa Bali Udiana Sastra untuk
SMA/SMK Kelas X. Denpasar. Dinas Pendidikan
Provinsi Bali.

Anda mungkin juga menyukai