Anda di halaman 1dari 35

Paribasa

Paribasa inggih punika basa


rerasmen wiadin panglengut basa.
Kanggen panglengut basa sajeroning
mabebaosan kalih magegonjakan,
sajeroning basa pakraman wiadin
basa pasawitrayan
Cecimpedan Cecangkriman
(teka-teki) (syair teka-teki)
Sipta Bebladbadan
(alamat/praciri) (Methapora)
Wewangsalan
Sesawen
(tamsil)
Pepindan Peparikan
Paribasa (pantun)
Sasawangan Sasimbing
(perumpamaan) (sindiran)
Sasemon
Tetingkesan
(allegori)
Sesonggan
Sesapan
(pepatah)
Cecangkitan Sesenggakan
(olok-olokan) (ibarat)

Raos ngempelin Sloka (bidal)


1. Cacimpedan (teka-teki)
Cimped bade (takeh)

Cacimpedan Pangiring “ an “ cimpedan

Kadwipurwayang cacimpedan

bade-badean.
Conto-conto Cacimpedan :

Apa anak cerik ngemu getih ? Klepon

Apa anak cerik maid cacing? Pancoran

Apa bale gede matampul abesik? Anak macukur

Ane negen nongos, Ane kategen Timbangan


majalan?
Ane tegeh dugdugin, ane endep Galeng
juangin?
Ngamah acepok betek sai-sai ? Pajeng

Jangkrik ngecik duur gununge Jaum misi benang


2. Cecangkriman (syair teka-teki)
Cecangkriman

cacimpedan sane mabentuk


lagu utawi tembang

Tembang madya utawi pupuh.


Umumne ngangge Pupuh
Pucung
Conto-conto Cecangkriman :
Berag landung Nyerekukut
Ngelah panak cenik liu Majempong boya ja senggu
Memene selelegang Masiksik dong naga
Panakne jek-jek enjekin Matapuk boya ja manggis Jan
Menek tuun Tur macunguh
Memene gelut gisiang Nanging tusing bisa ngungas Lekakut

Baong pucung Caratan


Ejit tengging purus tirus
Capile maogarang Manas
Asing nyekuk kajengitin
Cening bagus
Banggi makucar-kaciran
3. Bebladbadan (Methapora )
Bebladbadan "Babad" Tutur jati sane sampun
kalampahan riin

Polih seselan "el", Kruna bebasan, kaanggen


pangiring "an" lan Bebladbadan papiringan, saha madue
kaduipurwayang purwakanti (bersajak).

Bebladbadan puniki kawangun antuk lengkara


utawi kruna tigang palet :
1. Giing (bantang) : majempong bebek.
2. Arti sujati (bebasanipun) : jambul.
3. Arti paribasa : ngambul.
Conto Bebladbadan :
Makunyit di alas temu katemu

Mataluh nyuh tombong sombong

Mabuah jaka beluluk Nguluk-nguluk

Mabuaya di tegal alu kalu

Mabuah kelor klentang klentangin

Maabian Jawa kebon Ngebon


4. Wewangsalan (tamsil)
Wewangsalan Wangsal "lampah"

pangiring "an" "wangsalan"

Kadwipurwayang Wewangsalan

Lelampahan saparipolah kalih kahanan


janma, sakadi sasimbing sane sada pedas
suksmanipun.
Conto Wewangsalan :
Asep menyan majagau nakep lenggar aji kau

Ada tengeh masui kaput ada keneh mamunyi takut

Gamongan kladi jae omongan dadi gae

Clebingkah beten biu gumi linggah ajak liu

Buangit kali gangsa magae lengit ngamah gasa (kereng)

Delem sangut merdah tualen medem bangun ngamah dogen


5. Peparikan (pantun)
Peparikan "parik" awi (karang)

pangiring "an" parikan

peparikan kadwipurwayang

Kawangun antuk lengkara petang carik dados apada


(satu bait). Lengkarane sane riinan kalih carik dados
"sampiran", lengkarane pungkuran sane kalih carik
dados arti sejatine, saha mawirama purwakanti, (a-b, a-
b).
Purwakanti punika wenten tatiga, luiripun: Purwakanti sastra,
Purwakanti basa, Purwakanti suara, sakadi:

3. Purwakanti suara
1. Purwakanti sastra
2. Purwakanti basa Dengdenge kurma lua
Doyan liang ngandong kanji (a)
Meli gabus duang kranjang jaene ditu plapahin
depang tiang ngaba pitu (b)
lamben bodag sing ngenyakin adeng-adeng magama tua
yan tiang ngelong janji (a)
yadin bagus mata kranjang gaene malu plajahin.
apang tiang kena tantu. (b)
enyen kodag mangenyakin.
Suara "a" ring kruna "tua",
Aksara "ji" ring kruna "kanji",
Mata "kranjang" makanti ring kruna mapurwakanti ring "a" ring
makanti ring "ji" ring kuna "janji".
duang "kranjang". kruna "lua"
Aksara "tu" ring kruna "pitu",
kodag "ngenyakin" makan ti ring suara "in" ring kruna
makanti ring "tu" ring kruna
kruna sing "ngenyakin". "plajahin", mapurwakanti ring
"tantu".
"in" ring kruna "plajahin".
6. Sasimbing (Sindiran)
Kruna (ucapan) papiringan sane pedes
suksmanipun, makardi sang kasimbing jengah
Sasimbing
wiadin sebet, riantuk ngrasa ring dewek katiban
sasimbing punika

Sasimbing puniki sering Ri asapunine sasimbing puniki


kaucapang ring ajeng sang ngangge kruna nungkalik, upami :
Belog kaucapang ririh,
kasimbingin, ngangge kruna
Lekig utawi kiul kaucapang anteng.
paimbangan sane sada silib

Ring sor puniki wantah conto-conto sasimbing :


1. Be di pongerangan baang ngeleb.
Tegesipun :
Sakadi anake ngambil anak istri bajang, sampun kakeniang, rikala ipun
lenge, anak istri punika malaib.
7. Sesemon (allegori)
Sasemon punika taler sakadi Sasimbing, sakewanten lebih alus lengut tur nudut
kayun. Sasemon puniki wenten sane mawangun tembang, utawi gancaran. Wenten
sasemon negngge Sekar macapat (Sekar alit) luir ipun :

Pupuh Ginada
1. Tiang mriki ngrereh
2. Sasendone kadi ring 3. Raden Galuh weruh
"bunga"
sipta sipta
kocap wenten "cempaka
"dumadak ya ulung jani kenyung raris nyaurin
putih"
delima wantane ento "lamun paingenan reko
iriki genahnya reko
akayih tengahin dalu madia latrine ya ulung
kocap luih warnanipun
titiang masesangi nyangga di pekene ya tibeninnya
nawang tranggana ngadika
baan kacing soring bingi
inggih wiakti
titiang suka metoh jiwa". manakti apang pasaja".
"nanging dereng
masamaya alap".
8. Sesonggan (pepatah)
Sesonggan Ungguh = linggih Ungguh + an = ungguhan janji

kasandiang
unggan unggwan
Sa + unggan = saunggan

kasandiang
kadwipurwayang
songgan Sesonggan

Sesonggan puniki sakadi pelambang kahanan kalih polah


jadma, sane kaimbangang ring kahanan kalih polah barang
wiadin buron.
Ring sor puniki wenten conto sesonggan, luir ipun :

1. Taluh apit batu. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane magenah ring
genahe sane sukil/keweh, singsal agulikan pacang nemu baya.

2. Abias pasih. Suksmannyane : nenten keni utawi nenten sida antuk ngawilangin
katahipun biase ring pasih.

3. Blakas mangan di pisaga. Suksmannyane : sakadi anake maduwe painak muani


siteng tur anteng, sakewanten ipun magenah ring pisaga.

4. Ngentungan uyah ke pasih. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane mapi-


mapi ngicenin barang utawi artha ring anak sane sampun sugih.
9. Sesenggakan (ibarat)
Sesenggakan Senggak = singguk/ sentil Senggak + an = senggakan

kadwipuwayang

Sasenggakan

"Babinjulan" makardi ica sang miragi utawi


mireng, semalih makardi jengah tur sebet sang
kaanggen sasenggakan, antuk keni kasentil
manahipun.
Puniki wenten makudang-kudang imba utawi conto sasenggakan luiripun :
• Buka bantene, masorohan; suksemanipun : sakadi anake sane madue
perusahaan, wantah ngutamayang panyamaanipune kewanten makarya
irika.
• Buka bangken gajahe, joh-joh mabo; suksemanipu : sakadi anake sane
mapangkat ageng utawi anak sane sugih, yening katiben antuk sengkala,
ortinipune maideh-idehan rauh ka jaba kuta.
• Buka batun buluane, nglintik tuah abesik; suksemanipun : kaucapang ring
anake sane nenten madue nyama wiadin timpal, wantah ipun padidian.
10. SLOKA
puniki masaih
ring sesonggan,
Sloka Bidal kantun ilid
artinipun.

Sloka puniki ngengge lengkara; Buka slokane,......., Buka slokane


gumine,......., Kadi slokan jagate,........, upami :
1. "Buka slokane, adeng buin sepita, suksmanipun : kaucapang ring anake sane
kalintang plapan (tangar) ngraos lan melaksana.
2. "Buka slokan gumine, nundunin macan turu, suksmanipun : sakadi anake sane
nantangin musuh sane sampun nengil.
3. "Skadi slokan jagate, sukeh anake ngebatang banjar, suksmanipun : wiakti sukeh
pisan anake dados klian jaga ngladenin anak akeh (rakyat).
11. RAOS NGEMPELIN
Kruna sane asiki maarti kakalih, sane asiki maarti
Raos Ngempelin
sejati, sane asiki artinipun ngintar.

Conto raos ngempelin:

Ring dija palungane mangkin?, tegesipun:


1. Palungane = jaga lunga,
2. Palungane = pangamahan bawi.

Damar bedauh, mati kanginan, tegesipun:


1. Kanginan = genah ipun medangin,
2. kanginan = tempuh angin.

Napi kalih ditu?, tegesipun:


1. Kalih = dadua,
2. Kalih = ka alih.
12. CECANGKRIMAN

Cecangkriman = puniki lengkara sane nginter artinipun. Katahipun cecangkriman


puniki, kaucapang rikala magegonjakan. Cecangkriman puniki mesib sareng raos ngempelin.

Contonyane:
 Tain cicing dengdeng goreng jaen, tegesipun:
1. Yening dengdenge gorreng sinah jaen,
2. Yening tain cicinge sinah nenten dados goreng.

 Padange tusing dadi arit, tegesipun:


1. Padange sinah nenten sida dados arit,
2. Yening padange abas antuk arit janten dados.

 Beh, kakolongane tusing dadi gelekang, tegesipun:


1. Kakolongane sinah nenten dados gelekang
2. kewanten yening ajeng-ajengan janten dados gelekang.
13. SESAPAN
Sesapan “Sapa”= raos/pinunas Sapa+an =sapaan

Kawentenan sesapan manut tetujonnyane, Kasandiang dados “sapan”, raris


minakadi : kadwipurwayang dados “sesapan”
 Sesapan sabeh bales : "Kaki-kaki
bentuyung sampunang kasiabange
titiang, tiang cucun kakine.“ Tegesnyane nyapatin, sane
 Sesapan ngentasin genah tenget : "Jero matetujon nglungsur
sane nuenang genahe/margine, tiang karahajengan, mangda nenten
nyelang genahe icen tiang keni bencana.
karahajengan.”
 Sesapan ri kala sungkan, wenten dongkan
mamunyi : "Ih, apa not iba yening ada
anak makeneh rahayu, mai, sakewala
yening tusing rahayu bakal cotot matane
apang kanti buta."
14. TETINGKESAN
mawit saking kruna lingga “tingkes” polih pangiring “an”
Tetingkesan dados “tingkesan” raris kadwipurwayang dados
“tetingkesan” mateges endep. Tetingkesan punika kruna
basa ngandap kasor, tegesnyané bebaos sané kanggén ri
kala ngandapang raga.

Conto :
•“Durusang malinggih Pak, kanggéang nénten wénten genah malinggih!”
Kawéntenannyané, genah sané wénten becik, kursi empuk saha resik.
•“Sameton sami, duaning sampun galah, ngiring ka perantenan, kanggéang
ulamnyané tasik-tasik manten!”
Kawéntenannyané, ajengané madaging reramon makéh pisan.
•“Durus unggahang, kanggéang toyané tabah!”
Yakti-yakti nénten wénten gohnyané, duaning genah warung sané ngadol sanganan
doh.
15. SESAWANGAN
Sesawangan "sawang", artinipun : mirib, polih
pangiring "an", dados sawangan, raris
kadwipurwayang dados "sesawangan"

Punapa-punapi ugi sane katon (kacingak), raris


kalawatang (karasayang) ring kayun, mirib sakadi solah
kalih kahanan janma (mapawongan) "
Ring sor puniki wantah conto-conto sesawangan, luire :
1. Buka bulane kalemahan, suksmanipun : kembang lemlem.
2. Kadi tunjung tan pawarih, suksmanipun : layu dudus.
3. Luir nyuh gading kembar, suksmanipun : susune sane
nyangkil putih gading.
4. Kaya taru ragas tinibeng wresti; taru ragas = kayu ligir,
tinibeng wresti = tepen ujan;
suksmanipun : sakadi anake kendel polih kasadian.
5. Kadi sulur tempuh angin; sulur = entikan bun; sesawangan
bangkiang sane lemuh
magelohan.
16. PEPINDAN
Gegambaran buka, wiadin yan bandingan pateh
mirib teken...., upami: papindan kedis, tegesipun:
Pepindan=perumpamaan
wangun gambaran mirib kedis. Mapinda sedih,
tegesipun: mirib buka anake sedih.
Pepindan = Sesawangan

Sane dados pepindan, punika kruna aran sane polih anusuara, luir
ipun:
1. Boke membotan blayag, tegesipun: rambutne maombak-
ombakan.
2. Betekan batise meling padi, tegesipun: sekadi beling padi.
3. Cokore mudak sinungsang, tegesipun: sakadi bungan pudake
sungsang.
4. Cecapingane nyaling kdang, tegesipun: mirib caling kidang.
5. Cecingakane natit, tegesipun: sledat-sledet manis.
17. Sesawen
Sesawen mawit saking kruna lingga “sawen” mateges “belat utawi
tanda” raris kadwipurwayang dados “sesawen” sane maarti pabelatan
utawi pratanda rikala sampun usan matanduran utawi pakaryan ane
siosan.

Imba :
1. Yening wenten anak suud mamula kacang utawi kedele, terus
tancebin kayu misi ambu anggon pinaka sawen.
Artine : apang tusing pamula-mulane kajekjek miwah ka anggonin
sampi.
2. Buka ngejang lelakut (petakut) di carike rikalaning padine suba
mabuah, ento pinaka sawen anggon ngulah utawi ngusir kedis.
18. Sipta
Sipta puniki wangsit wiadin ciri-ciri sekala
miwah niskala, becik wiadin kaon, sane
wenten arti kalih suksmanipun. Sipta puniki
kawedarang antuk barang sane wenten ring
jagate, buron miwah pripen kalih polah. Ring
asapunapine taler wenten saking bawan jagat
alih ring pakahyunan
Conto Sipta ,upami :
1. Yening wenten bintang kukus kanten ring langite kangin, punika kocap
sipta (pertanda) kaon.
2. Yening wenten anak nganten, raris rauh pajati, makta damar
kalih pacanangan (pabuan), punika taler sipta, makadi
suksmanipun :
o Damar = galang apadang, saking rahayu nunas galang.
o Pamor = apuh, ampura, nunas ampura
o Base = sedah, serdah, seica, apang sueca
o Buah = pala, pikolih, apang mapikolih
o Temako = seseban, sebseb, teduh, nunas paneduh
o Gambir = jambe rateng, tembe (benjangan) mangda puput.
WENTEN PITAKEN???
Kuis
Napi nike
paribasa ?

Paribasa inggih punika basa rerasmen


wiadin panglengut basa. Kanggen
panglengut basa sajeroning mabebaosan
kalih magegonjakan,sajeroning basa
pakraman wiadin basa pasawitrayan
Napi deen sane
ngranjing
Sane ngranjing 18.paribasa
Sipta. ?
Basitha Paribasa
minakadi :
1. Cecimpedan.
2.Cecangkriman.
3. Bebladbadan.
4.Wewangsalan.
5. Peparikan.
6. Sesimbing.
7. Sasemon.
8. Sesonggan.
9. Sesenggakan.
10. Sloka.
11. Raos
Tain cicing dengdeng goreng jaen, tegesipun:
1. Yening dengdenge goreng sinah jaen,
2. Yening tain cicinge sinah nenten dados goreng.

Ngranjing paribasa napi punika ?

CECANGKRIMAN
Ngranjing paribasa napi lengkara puniki
tur napi suksmanipun?

 Bangbang dadua ken ceburin ?

WEWANGSALAN

Suksmanipun :
Bajang dadua ken anggurin ?

Anda mungkin juga menyukai