I. Informasi Umum
A. Identitas Sekolah
Nama Sekolah : SMA Negeri Bali Mandara
Nama Penyusun : I Gusti Bagus Weda Sanjaya, S.Pd.B
Tahun Disusun : 2022
Mata Pelajaran : Bahasa Daerah Bali
Jenjang/Kelas : SMA/X
Materi Pokok : Cerpen Bali
Alokasi Waktu : 1 kali pertemuan (2x 45 menit)
B. Kompetensi Awal
3. 8 Menganalisis teks gancaran Bali modern (cerpen)
4.8 Mengabstraksi isi pokok gancaran Bali modern (cerpen)
C. Profil Pelajar Pancasila
a. Beriman,bertakwa kepada tuhan dan Berakhlak mulia
b. Bernalar kritis
c. kreatif
D. Sarana dan Prasarana
a. Sarana : Suwija, I Nyoman. 2012. Widia Sari Basa lan Sastra Bali 1.Plawa.Sari
F. Asesmen
Bentuk Asesmen :
● Sikap (Profil Pelajar Pancasila) berupa observasi, penilaian diri, dan penilaian teman
sebaya.
● Perfoma berupa : Presentasi dan unjuk kerja
● Tertulis tes objektif : Essay dan Pilihan Ganda)
G. Pengayaan dan Remidial
● Soal pengayaan untuk peserta didik yang telah mencapai tujuan pembelajaran
●Pembelajaran remidial umtuk peserta didik yang belum mencapai tujuan pembelajaran .
Sawetara wenten jam tiga nyoreang sekolah SMA 7- ne makaten suung pisan, wenten satpam
kemaon wantah adiri klicak-klicak kadi anak mapangenan duaning para siswane sane biasa pasliweran,
pacang ngawitin les ektrakurikuler jam patpat durung makeh sane rauh. Tejan Suryane remrem pisan
duaning saking semeng kliab-kliab guleme sayan ngagengan makanten pacang gelis nedunang sabeh
sane kalintang balen.
Ring sor taru ancake sane carangnyane ngrempiak nglimbak, sane magenah ring sisi kauh natah
sekolahane, wenten kursi kalih sane sampun reot pisan. I Wayan Polos negak ring silih sinuggil kursine
punika sambilangipun ngebitngebitin catetan les Biologine sene madaging wau alempir duaning sampun
ping tiga ipun nenten nyarengin lessangkaning ipun gelem. Kapandreng catetan punika, nanging nenten
kawacen, duaning manahipun sampun doh sawat, marawat-rawat rupan anake istri sene tresnainipun.
Eling ipun ring malam minggune sane lintang ipun sampun bolos nganutin turah mangkinne malila cita
nagingin pangidih gelananipune sane kalintang satia.
Guleme sumingkin mangetang, sakadi nundunin kangen manahipune, mawinan sayan ucem
sebengipune kanton tan mitaen ring pangaruh I Gede Asta suitran ipun sane rumaket pisan. Matinjikan
engkok-engkok alon pisan I Gede Asta ngintip I Wayan Polos saking uri mangda nenten katangehin.
“Ta..a..ar” Gede Asta nemprat Wayan Polos.
Makesiab kadi sander tilap manahipune kantos ulung macepol buku sane kagisi. Kadi ical rasa
uripipune ninggalin padewekan. “Adu..uh I Gede cara anak cerik macanda, yen nyak ilang atman iange
demen atine?” Kenken I Wayan Polos mapajar banban alon, anut pisan ring solahipune.
“Deme..en. Yen Wayan suba mati, sing iang nyuang gelanan Wayanne makejang” Kenten Gede
Asta mapajar masambilan kedek. “Enden ke malu. Buin sada nyuang gelanan iange makejang. Akuda
iang ngelah gelan?” Wayan Polos kenyem-kenyem.
Gede Asta masebeng daem pisan nenten nglanturang malih indike punika, duaning ipun eling
katitipin surat antuk Luh Sari, siswa istri Ayu SMA Negeri 1. “Ih Ya..an, petenge jani wayan orahina
kema ka kosne Luh Sari, sawireh tuan rumah iane makejang mulih ka desa. Aduh kesempatan melah
pesan. Tuan rumahe sing ada, ajak Wayan dadua dogen ngelahang gumine” Gede Asta dekas-dekes
meled manahipune mangda naenan wenten anak istri sane ngwehin galah kadi asapunika.
“Beh sing taen nduk. Yen suba De Asta maan nguluk uluk timpal jeg suarga kenehne, Mai masuk
Mi! Ene suba jam pat kuang abedik ento timpal-timpale suba pada masuk” Wayan Polos ngedeng
limanipune I Gede Asta ajakipun ka ruangan kelas.
“Enden malu. Mai ja negak! Sing ada guru apa teka, I..ih yen Wayan sing ngugu, ene apa
titipanga surat” I Gede ngwehin suratne Luh Sari “Ih ya..an, bang ja iang nyilih sabuke acepok, meled
gati apang taen nawang anak Luh” Kenten Gede Asta mabancuran.
Wayan Polos kenyem-kenyem kemaon, “Saja tusing nawang anak luh? Yen ada anak mabok
lantang tur nganggon sumpel ento sinah suba anak luh, Yen anak muani mabok lantang tur masumpel
buka Gede, anak bancih adanne”.
“O…o sing suba neked mai, dong ja keto keneh iange. Yen ngraosang nawang anak luh artinne
taen ngajak maketo-ketoan” Gede Asta kedek ngrukguk.
“O…oketo? Jatinne iang anak nganggon lengis ngalih anak luh” Wayan Polos ewer. De sing
nawang. Duaning ipun mul wantah murid sane ganteng, ulet, jemet, dueg, samliha satata wicaksana tan
naenan mapajar sane tan patut, ngon I Gede Asta ngemanahang kapatutan daging pajarnyane I Wayan
Polos.
“Lengis colek Ya..an?” Gede Asta nyantep pisan natasang.
Wayan Polos ngedekin Gede Asta “A..ah nyantep dogen, dong ja lengis colek, to nak tuah lengis
apun”.
“Sing ada unduk. Iang kudang macem suba nganggon lengis parfum? Kadirasa kanti mambuh
suba taen aji lengis kepres, masi tuara ada anak ngugu”. Amat ya lacure?
“Ih De..e, lengis coleke jani suba malenan, aluh ngalih. Tuah ditu di pertamina tongosne. Gede
kaden suba ngelah wadah lengis ane misi mesin tur bisa melaib? Benehne sing ada unduk keweh ngalih
anak luh”.
Gede Asta mecik pelengan ngamanahin pajarnyane Wayan Polos asapunika. Sasampun karesep
antukipun raris mapajar “Tusing saja buka keto” Uli atiban jani, suba ping telu iang aganti sepeda motor.
Kanti ngelah Vario suba jani masih tonden maan ngalih gelanan. Wayan aji ngaba sepeda dayung liu ada
anak ngedotin”.
“Ha.,,,ha.,..ha.. saja De, Celebingkah batan biu, belahan pane belahan paso, kaden keto anak
ngraosag? Ada anak ngedotin artabrana, ada ane nyaratang goba melah, sing masi kuang anake
ngulatiang tresna asihe ane sujati. Sangkala iraga tusing dadi pariceda. Ruabinedane anak satata
matunggilan. Manusane makejang ada tuna lebihne, makejang kenehang tiang nyungsung Widhi,
awanan makejang ngelah daya tarik (buk raose jani)” Kenten Wayan Polos mapitutur.
Punggelan Cerpen
Pakaryan I Nyoman Suwija
b. Soal Eesay
Indayang cawis pitaken ring sor puniki !
1. Indayang terangan napi nike cerpen
2. Indayang telatarang napi unteng pikayun ring cerpen baduur
3. Napi murdan cerpen baduur
4. Indayang telatarang indik daging cerpen baduur
5. Indayang rereh tatiga kruna sukil sane wenten ring cerpen. Tur rereh artinipun.
6. Indayang rereh sire kemanten tokoh sane wenten ring cerpen sane mamurda
Tresnanne Jati Nulus
7. Sire sane makaya cerpen sane mamurda Tresna Jati Nulus punika
8. Indayang sambat tema cerpen baduur!
9. Indayang rereh genah utawi galah pamargin carita sane kaceritayang ring cerpen
baduur
10. Napi nike unsur ekstrinsik punika
B. Bahan Bacaan
1. Teges cerpen
Cerpen Utawi satua bawak inggih punika karya sastra sane marupa wangun
gancaran/prosa sane pamargin ceritanyane cutet sane nyaritayang indik kawentenan
kahuripan imanusa ring jagate puniki antuk pamargin carita sane madaging wicara-
wicara utawi konflik utawi insiden sane kajangkepin ring sajeroning pangawit carita
nyantos ring kapanguntat carita.
2. Unsur Intrinsik Cerpen
● Unsur intrinsik inggih punika sinamian unsur sane wenten ring sajeroning satua
bawak utawi cerpen, sane jangkep ngawangun karya sastra cerpen, makadi ring sor
puniki :
Unteng Pikayun utawi ide pokok sane katlatarang olih sang kawi/pengarang ring
sajeroning karya sastra inggih punika kawastanin Tema
● Pula pali pamargin carita saking pangawit carita nyantos wenten wicara-wicara
utawi konflik sane kajangepin antuk panguntat carita inggih punika kawastanin Alur
carita/Plo. aedan pamargin alur kakepah dados kalih inggih punika ;
- Paletan Alur
- Sorohan Alur kakepah dados tigang soroh inggih punika :
- Alur Maju
- Alur Mundur
- Aur Gabungan
● Tokoh carita kapalih dados :
- Tokoh Protagonis
- Tokoh Tritagonis
- Tokoh Antagonis
- Tokoh Pembantu
● Insiden : wicara-wicara sane mabuat / sane marupa konflik
● Latar Utawi Seting : genah utawi galah pamargin aedan carita sane kaceriyatang
ring sajeroning karya sastra.
3. Unsur Ekstrinsik inggih punika unsur sane maosang sakancan parindik ngenenin
kahanan sang pangawi miwah kahanan aab jagat duk karya sastrane kakawi. sane
ngeranjing ring kahanan sang pangawi sakadi Autobiografi sang pangawi/riwayat
hidup pengarang.
C. Glosarium
Cerpen : medaging piteket utawi amanat inggih punika piteket sane kawedarang olih
pangawi sane marupa pamuput/solusi ngenenin indik pikobet sane wenten ring satua
punika.
Unsur-unsur satua cendet/cerpen : unsur puniki wenten kakalih inggih punika unsur
intrinsik sareng unsur ekstrinsik.
D. Daftar Pustaka
Suwija, I Nyoman. 2012. Widia Sari Basa lan Sastra Bali 1.Plawa.Sari.