Anda di halaman 1dari 18

CATATAN BASA BALI

Saluwir Bebaosan Pidarta

Siosan ring pidarta wenten makudang-kudang bebaosan sane kawastanin:

1. Dharma Wacana, inggih punika bebaosan pidarta sane kawedar ring sar sareng akeh
medaging indik ajaan sastra agama.
2. Sang Brahma Wacana, bebaosan pidarta sane kawedar pinaka penyanggra (kata
sambutan) sajeronin upacara adat utawi agama.
3. Dharma Tulo, mabiglaban indik ajahan dharma.
4. Widya Tulo, inggih punika mabiglaban indik kaweruhan (pengetahuan)
5. Dharma Suaka, inggih punika bebaosan sane madaging pasuakan, pengerti, miwah
pinunas.
6. Sima Krama, patemon anak jagi medarma suaka.

Sambrama wacana

Sambrama Wacana Inggih punika bebaosan pidarta sane kawedar pinaka panyanggra
tamiu sajeroning upacara adat utawi agama.

Papalih kerangka Sambrama Wacana:

Topik/ Tema sane sampun kajantenan

Purwaka utawi pemahbah, kawedar pinaka pendahuluan sane madaging:

- Pangastawa, lumrahnyane nganggen panganjali umat, Om Swastyastu.


- Matur Suksma, majeng ring sar sane ledang rauh.
- Ngaturang Pangayubagia, majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa.

Daging, punika kaautang ring tema pidarta sane kasayagayang.

Pamuput, sane madaging antuk indik:

- Matur Suksma manut ring uratian para pamiarsa


- Nyutetang daging bebaosan

Nunas pengampura, manut ring saluir kakirangannyane


Salam Pamuput, sane ketah nganggen parama shanti

Papalih Tetikes Ngawedar Sambrama Wacana

Wicara, nganinin indik kawegedan ngolah tema, mangda prasida nunut kayun sang sane
mirengan

Wirama, nganinin indik tembang baos Bali ( lagu ucapan), miwah intonasi suara sane anut
ring panggelan lengkare mawinan kapiragai lengut

Wirasa, nganini indik kawagedan ngwewehin pangrasa (penghayatan) mangda napi sane
kabaosan prasida nuek wirasaan sang sane mirengan nenten kadi ngapalang

Wiraga, inggih punika samita miwah raras (bahasa tubuh) sang sane mapidarta

Undagan Sor Singgih Basa Bali

-Basa Kasar

-Basa Andap

-Basa Madia

-Basa Alus

Basa Kasar, inggih punika basa bali sane rasa basanipun pinih sor, basane wenten kalih
soroh, inggih punika:

1. Basa kasar pisan, inggih punika basa bali sane kasar pisan, sering kapirage ritatkale
anake sedek marebat. Umpami : Pete gen ci!
2. Basa kasar jabag, basa bali sane rasa ipun biasa, sakewanten kaanggen mabebaosan
ring sang sane patut kasinggihin. Umpami : Gusde kije to ?

Basa Andap, inggih punika basa bali sane rasa ipun nenten kasar utawi nenten alus. Basa
andap kaangen bebaosan antuk : sareng anak sane linggih nyane pateh, san sane nyusan sane
pateh, majeng ring sang sane linggih nyane kelihang. Umpami : Devi be medaar?
Basa Madia,inggih punika basa bali sane sakadi basa alus nangin rasa basan ipun madia.
Umpami : Ajak sire devi luas ?

Ampunan drika sirep.

Ampunan drika ngoyong.

Basa Alus inggih punika undagan basa Bali sane madue rasa sane inggil utawi dahating
singgih rasanipun, biasane basa punika kanggen ring peparuman pasangkepan, indik agama,
adat lan salanturipun sane mapaiketang ring kawentenan mabuat.

1. Alus Singgih inggih punika basa alus sane kaanggen nyinggihang sang sane patut
kasinggihang. Umpami:- Yening wenten karya ring gria nikain titiang.
- Ratu sampun ngerayunan ?
2. Alus Sor inggih punika basa alus sane kaanggen ngasorang rage utawi ngasorang
anake tiosan duaning linggih nyane patut kasorang. Umpami : Titiang sampun
mandus.
3. Alus Mider inggih punika basa alus sane dados kaanggen nyinggihang turmaning
dados kaanggen ngasorang. Umpami : Ida sampun mamargi, ipun taler sampun
mamargi. Bapan titiange polih mekarya mangkin, Ida teler polih makarya mangkin.

Wewastan Undagan Kuluwarga

Basa Kasamen Basa Alus Basa Indonesia

Kumpi Kompyang Moyang


Kaki, Pekak, Wayah Tu Pekak Kakek
Dadong Niyang, Prapita Nenek
Bapa Aji, Ajung Ayah
Meme Biyang Ibu
Nyama Semeton, Sarga Saudara
Bli Raka, Kakang Kakak laki-laki
Mbok Raka Kakak perempuan
Adi Ari Adik
Panak Oka, Suta, Tanaya, Sunu Anak
Cucu Putu, Putraka Cucu

Suksma Satua

Satua inggih punika cerita sane sampun wenten saking uni ring masyarakat.

Umpami : - Beburon teken Beburon ( Siap Selem)

- Beburon teken Manusa

- Beburon teken Dewa

- Manusa teken Manusa (Pan Balang Tamak)

- Manusa teken Dewa (Mahabharata)

Kasustraan Bali

Satua

Kidung

Parwa ( Wenten ring Mahabharata)

Kanda (Wenten Ring Ramayana)

Pupuh (10 pupuh)

Inggih punika :
Ginada,Ginanti,Durma,Dangdang Gula, Semarandana, Sinom, Mijil, Maskumambang,
Pucung, Pangkur.

LATIHAN DAN TUGAS BASA BALI

Soal :

1. Indayang rereh ceciren utawi karyaning anak medharma suaka


2. Indayang sira manten sane wenten ring anak medharma suaka
3. Indayang rereh conto dharma suaka
4. Indayang rereh suksman Om Swastiastu
Jawaban :

1. Ceciren dharma suaka ring Banjar Penempahan


Om Swastiastu
Angayu bagia aturang titiang ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Sane wangiang
titiang manggala dinas, sane wangiang titiang manggala adat, lan sane kusumayang
titiang ida dane sane rauh ring acara dharma suaka puniki.

Sumber : Kelian Adat


2. Tokoh sane wenten ring dharma suaka ring Banjar Penempahan inggih punika :
a. Lanang lan Istri sane jagi merabian
b. Pemangku
c. Manggala dinas
d. Manggala adat
e. Keluarga
3. Conto dharma suaka ring pawiwahan ring Banjar Penempahan

Om Swastiastu
Angayu bagia aturang titiang ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Sane wangiang
titiang manggala dinas, sane wangiang titiang manggala adat, lan sane kusumayang
titiang ida dane sane rauh ring acara dharma suaka puniki. Kaping asiki titiang
ngaturang suksma ring bapak lain ibu sakeng keluarga lanang sawireh sampun ledang
rauh meriki. Ampurayang deriki tongos nyane kosekan. (Pihak Predana).
Nggih ten kenapi manggala dinas lan manggala adat sana wangiang titiang, tetujon
titiang rauh meriki kesarengan antak prajuru sami jagi ngelanturang indik bebaosan
sane tigang rahina lintang, jagi ngelanturang indik munyin anak alit titiang I wayan
sane jagi mangun Grahastasrama. Nggih asapunika, titiang kesarengin prajuru sami
dina mangkin jagi nunas oka bapak lan ibu, I Luh raris mejangkep dados merabian
sareng I Wayan. Kelanturang anak alit sami pade tresna, dumogi anak alit sane lakar
mangun grehastasrama dumogi langgebg sekayang- kayang. Inggih punika
bebaosanne, titiang sareng sami nunas ampra yening wenten iwang lan titiang sineb
antuk paramashanti. Om Shanti shanti shanti om (Pihak Purusa)

4. Suksman Om Swastiastu inggih punika


a. Om inggih punika aksara suci Hyang Widhi.
b. Wacana Swastiastu mawit sakeng kruna sanskerta
SU+ASTI+ASTU
c. Su : Becik
d. Asti : Wentwn
e. Astu : Dumogi
f. SU+ASTi = Swasti : Selamet
Dadosnyane suksman Om Swastiastu Inggih punika Dumogi wenten ring
kewentenan becik lan selamat ring kerahayuan Hyang Widhi.

Sumber : http://kumpulanartikelhindu.blogspot.com/2013/07/om-swastiastu-semoga-
ada-dalam-keadaan-html.

Soal : Wawancara ring kelian dinas

1. Sira manten sane rauh ring anak sane medharma suaka ring pawiwahan ring banjar
penempahan ?
2. Sapunapi tata cara yening jagi memadik ring pawiwahan ring banjar penempahan ?
3. Wenten syarat syarat yening jagi memadik ring banjar penmpahan ?

Jawaban :

1. Sane rauh ring anak medharma suaka ring banjar penempahan inggih punika :
a. Lanang lan Istri sane jagi merabian
b. Pemangku
c. Manggala dinas
d. Manggala adat
e. Keluarga
2. Tata cara yening jagi memadik ring pawiwahan ring Banjar Penempahan inggih
punika :
a. Kaping pertama mangda wenten anak alit sane jagi merabian, pemangku,
manggala adat, manggala dinas lan kuluwarga.
b. Kaping kalih pemangku mepiuning mangda lancar pemargi bebaosanne.
c. Kaping tiga keluarga predana ngaturang pemabah lan suksma sawireh keluarga
purusa sampun ledang rauh jagi memadik.
d. Kaping papat bebaosan sakeng keluarga purusa indik tetujon rauh ring jeron
keluarga predana.
e. Kaping lima bebaosang sakeng manggala dinas lan manggala adat
f. Kaping nem, keluarga purusa lan predana mataken ring anak alit sane jagi mangun
greastasrama.
g. Yening sampun pade tresna, kaping pitu penyineb sakeng keluarga purusa.

3. Syarat syarat yening jagi memadik ring banjar penempahan ?


Kelian adat ngandika : Ten, sane penting wenten manggala adat lan manggala dinas
sane wajib rauh ring indik memadik. Lan banten upasaksi lan sanganan

Soal :

1. Indayang dartayang sira sane sareng ring medharma suaka/makruna/mamadik ?


Jawab :
Tokoh sane wenten ring dharma suaka ring Banjar Penempahan inggih punika :
f. Lanang lan Istri sane jagi merabian
g. Pemangku
h. Manggala dinas
i. Manggala adat
j. Keluarga
2. Napi tetujon anake masuaka ?
Jawab :
Tetujon anake mesuaka inggih punika :
Ngaptian, lan nunas indik sane lakar kebaosan, mangdane becik sareng sami. Lan
ngelanturang tetujon sang sane jagi nglanturang pengaptian miwah pinunas ring sang
sane kesuakayang.

3. Om Swastiastu mawit saking kruna napi lan napi tegesnyane ?


Jawab :
Suksman Om Swastiastu inggih punika
g. Om inggih punika aksara suci Hyang Widhi.
h. Wacana Swastiastu mawit sakeng kruna sanskerta
SU+ASTI+ASTU
i. Su : Becik
j. Asti : Wentwn
k. Astu : Dumogi
l. SU+ASTi = Swasti : Selamet

Dadosnyane suksman Om Swastiastu Inggih punika Dumogi wenten ring


kewentenan becik lan selamat ring kerahayuan Hyang Widhi.

Sumber : http://kumpulanartikelhindu.blogspot.com/2013/07/om-swastiastu-semoga-
ada-dalam-keadaan-html.

4. Indayang rereh ring bebaosan ring teks sane sampun kabakta sane mawasta :
a. Pamahbah dharma suaka
Jawab :
Om Swastiastu
Angayu bagia aturang titiang ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Sane wangiang
titiang manggala dinas, sane wangiang titiang manggala adat, lan sane kusumayang
titiang ida dane sane rauh ring acara dharma suaka puniki.

Sumber : Kelian Adat


b. Daging bebaosan inggih punika
Kaping asiki titiang ngaturang suksma ring bapak lain ibu sakeng keluarga lanang
sawireh sampun ledang rauh meriki. Ampurayang deriki tongos nyane kosekan.
(Pihak Predana).
Nggih ten kenapi manggala dinas lan manggala adat sana wangiang titiang,
tetujon titiang rauh meriki kesarengan antak prajuru sami jagi ngelanturang indik
bebaosan sane tigang rahina lintang, jagi ngelanturang indik munyin anak alit
titiang I wayan sane jagi mangun Grahastasrama. Nggih asapunika, titiang
kesarengin prajuru sami dina mangkin jagi nunas oka bapak lan ibu, I Luh raris
mejangkep dados merabian sareng I Wayan. Kelanturang anak alit sami pade
tresna, dumogi anak alit sane lakar mangun grehastasrama dumogi langgebg
sekayang- kayang.

c. Pamuput dharma suaka inggih punika :


Inggih punika bebaosanne, titiang sareng sami nunas ampra yening wenten iwang
lan titiang sineb antuk paramashanti. Om Shanti shanti shanti om.

5. Indayang dartayang foto gambar ring sor


a. Ring gambar nomor A, inggih punika anak sane ngewedaran dharma suaka.
b. Ring gambar nomor B, inggih punika lanang istri sane jagi mangun greastasrama
ngawedaran upacara pawiwahan inggih punika natab banten utawi makalan
nkalan.
c. Ring gambar nomor C, inggih punika lanang istri sane jagi mangun greastasrama
ngawedaran upacara pawiwahan inggih punika mebiakala utawi mebiakaon.
d. Ring gambar nomor D, inggih punika lanang istri sane sampun wusan makalan
kalan, neken ring surat sakeng manggala dinas, mangda pawiwahanne sah ring
sekala lan niskala miwah adat lan dinas.

Soal : Conto lengkare basa kasar, andap, madia lan alus.

1. Basa kasar
a. Kasar Pisan
Amah be to nasine!
Cang sing peduli ajak cai!
Pules gen gaen caine !
Siepang bungut nyaine!
Bungut buaya nyi!
b. Kasar Jabag
Ida bagus mare bangun ae?
Sang Ayu be suud melajah ?
Dewa Ayu be mandus ?
Ida Ayu be medaar ?
Iratu peranda mare teka uling pura
2. Basa Andap
Bayu be suud ngae PR?
Erna maan juara 1 umum
Men putu ngelah pipis bek
Devie be medaar ?
Rama mare teke uling sekolah.
3. Basa Madia
Tiang ngelah jinah Rp. 2000,00
Niki mawasta pulpen
Napi mawasta buku gambar ?
Nggih suksma antuk buku nyane
Nika mawasta meja.
4. Basa Alus
a. Alus Singgih
Ida sampun ngerayunan ?
Titiang medue pulpen kekalih
Ida ayu nenten rauh
Iratu peranda sampun mekolam
Mangkin titiang kelas XI MIA 2
b. Alus Mider
Tiang akeh medue pulpen
Ida bagus medue jinah Rp.5000,00
Ipun nenten medue jinah
Tiang lali makta buku
Erna lali numbas pulpen
c. Alus Sor
Ida ratu sampun seda
Titiang sampun nunas ajengan
Titiang sampun mesiram
Duur tiange sakit
Tiang sungkan nika

Soal : Conto lengkare ngangge kruna kuluwarga.

a. Kompyang sang ayu putu sampun lingsir pisan


b. Titiang medue semeton lelima
c. Ari tiange sampun ageng mangkin
d. Biang dewa ayu wawu rauh sakeng pasar
e. Niyang tiang medue putu kekalih
f. Aji tiange sampun rauh sakeng kantor
g. I putu medue raka tetiga manten
h. Ajine Sang ayu bella mekarya ring kantor pajak
i. Raka titiang sampun makarya
j. Pekak tiange makarya ring carik
k. Semeton titiang sampun samian nganten.

Soal : Analisis satua Pan Balang Tamak

1. Tokoh tokoh sane wenten ring satua Pan Balang Tamak inggih punika :
a. Pan Balang Tamak
b. Penyarikan Desa
c. Krama desa
d. Men Balang Tamak
e. Jro Mangku
f. Anake agung
2. Undagan basa sane kaanggen ring satua Pan Balang Tamak inggih punika
a. Paragraf 1
Basa Andap
b. Paragraf 2
Basa Andap
Basa Kasar Pisan
c. Paragraf 3
Basa Andap
Basa Kasar
d. Paragraf 4
Basa Andap
Basa Kasar Pisan
Basa alus mider
e. Paragraf 5
Basa Andap
f. Paragraf 6
Basa Andap
g. Paragraf 7
Basa Andap
h. Paragraf 8
Basa Andap
i. Paragraf 9
Basa Andap
Basa Kasar Pisan
j. Paragraf 10
Basa Andap
k. Paragraf 11
Basa Andap
l. Paragraf 12
Basa Andap
m. Paragraf 13
Basa Kasar Pisan
Basa Andap
n. Paragraf 14
Basa kasar Pisan
Basa Andap
o. Paragraf 15
Basa kasar pisan
Basa andap
Basa kasar jabag
p. Paragraf 16
Basa andap
Basa kasar pisan
q. Paragraf 17
Basa andap
Basa alus singgih
r. Paragraf 18
Basa andap

TUGAS BAHASA BALI


PARUMAN RING SEKAA TRUNA TRUNI
INDIK WANTI WARSA

OLEH : KELOMPOK 1 KELAS XI MIA 2

NAMA : No Absen :
Wayan Erna Sulistya Cahyani 14

I Gede Eka Bawa Mahendra 12

Ni Nengah Devi Yuliantini 05

I Wayan Juniarta 17

Ni Komang Evi Endayani 15

I Gede Rama Wahyu Dinata 24

Made Wini Handani 29

SMA N 1 SUSUT
TAHUN PELAJARAN 2014/2015
Tokoh tokoh ring paruman puniki inggih punika :

1. Kelian STT : Gede Eka


2. Wakil kelian STT : Erna Sulistya
3. Sekretaris STT : Evi Endayani
4. Bendahara STT : Juniarta
5. Perwakilan anggota : 1. Rama
Wahyu
2. Wini Handani
PARUMAN SEKAA TRUNA TRUNI BHUWANA MERTA SARI
Ring Desa Merta Sari, desa sane kedas, aman lan tentram puniki pacang ngaryaning wanti
warsa STT nyane sane mawasta STT Bhuwana Merta Sari. Sekaa Truna truni puniki
manggala lan anggotanyane alep, ririh lan sinah. Kacerita rahina manggin manggala lan
anggota STT niki pacang ngelanturang paruman indik wanti warsa STT nyane sane kaping
25 warsa. Sane pinanggal 25 Agustus 2014.

KELIAN STT : Inggih suksma antuk galah nyane, sane kaping ajeng angayu bagia titiang
aturang ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa antuk ngaturang panganjali umat Om Swastiastu.
Ida dane manggala lan anggota sane wangiang titiang, titiang deriki dados kelian STT duene
lakar ngelanturang paruman indik ngaryaning wanti warsa STT duene. Inggih yening wenten
pinekeh lan pikayun sakeng semeton sami titiang icen.

WAKIL KELIAN STT : Inggih suksma antuk galah nyane, titiang dados wakil kelian deriki
wenten pikeneh akidik indik wanti warsa STT duene, sapunapi yening iraga sareng sareng
ngaryaning pecentokan inggih punika pecentokan Futsal, pecentokan megending lan sane
lianan.

BENDAHARA STT : Indik pikeneh sakeng wakil kelian nike becik, sakewenten titiang
nenten setuju. Sawireh yening irage akeh ngaryaning pecentokan punika lakar nelahang dana
akeh. Suksma

SEKRETARIS STT : Yening indik dana punika, dados irage tanganin. Sapunapi yening irage
ngadahang dana punia ring krama desa sareng sami lan ngadol bazzar sane wenten sponsor
nyane.

Kacerita wenten sementon STT Bhuwana Merta Sari sane lali lan nenten mirengang indik
paruman punika, sane kocap medemenan manten inggih punika Rama lan Wini.

Rama : Aduuh aduuh Gek Wini, wai wai bwli tepuk jeg nyegegan dogen gek puk..

Wini : Biihh Bli Rama jek gombal dogen, melayang layang tiang dadosne bli Rama

Rama : Nak mule seken to gek wini, makin sayang bli jak gek

Wini : Tiang sayang masih ajak bli Rama.. Muachh

Wini lan Rama tengkejut utawi mekesyab ritatkala dengkik sakeng manggala STT

WAKIL KELIAN STT : We!!!!! Rama lan Wini sampunang medeman manten! Uning genah
uning galah nggih!

SEKRETARIS STT : Jati nika Rama lan Wini, ngiring sareng sareng seken ring paruman
dumung nggih. Benjangan medemenan malih nggih.
Rama & Wini : Inggih, inggih ampura ampura semeton sareng sami..

KELIAN STT : Inggih sampunang nika malih baosang, sakeng paruman puniki, iraga lakar
nunas dana punia ring 5 dina sedurung wanti warsa inggih punika ngadol Bazzar sane
sponsor nyane KCF Fried Chicken, lan 3 dina sedurung wanti warsa lakar ngelaksanayang
pecentokan inggih punika pecentokan Futsal, Megending Bali, lan Jalan Sehat. Sapunapi
semeton sareng sami setuju ?

BENDAHARA STT : Titiang setuju!

SEKRETARIS STT : Titiang setuju masih!

WAKIL KELIAN STT : Inggih titiang setuju manten.

Rama & Wini : Titiang setuju bingitsss cin...

KELIAN STT : Sawireh samian sampun setuju, titiang sineb paruman puniki antunk parama
santi Om Shanti Shanti Shanti Om.

Kacerita paruman STT Bhuwana Merta Sari sampun sineb.

PUPUT
TUGAS BAHASA
BALI
CATATAN DAN
LATIHAN

OLEH :

NAMA : Wayan Erna Sulistya Cahyani

NO ABSEN : 14

KELAS : XI MIA 2

SMA N 1 SUSUT
TAHUN PELAJARAN 2014/2015

Anda mungkin juga menyukai