Anda di halaman 1dari 6

MATERI KD 3.

8 PROSA BALI

PAPLAJAHAN 2

(PROSA BALI PURWA)

Gancaran (Prosa Bali Purwa)

Wirasan Prosa Bali Purwa

Sekadi sampun kauningin duk ring Kelas X, manut masa kawentenan ipun, kasusstraan Baline
kakepah dados kalih, inggih punika kasusastraan Bali purwa miwah kasusastraan Bali anyar.
Kasusastraan Bali purwa wenten tigang soroh, inggih punika (1) gancaran, (2) tembang, miwah
(3) palawakia. Kasusastraan Bali anyar kepah dados kalih, marupa puisi Bali anyar miwah prosa
Bali anyar (cerpen, novel, drama).
 Prosa Bali purwa ketah kabaos gancaran. Gancaran punika marupa kakawian susastra Bali
marupa cerita sane sampun wenten utawi katami saking dumun. Cerita puniki kaambil pinaka
bantang nglimbakang pangweruhan ring cerita mabasa Bali. Sajaba punika, para siswane pacang
molihang tata kruna miwah nilai-nilai sastra adiluhung sane mawiguna anggen ngesehin
paripolah duaning ketah kabaos sastra maka suluh ikang praba.

Palajahan 2. Satua Tantri (maaksara Bali)

Pidabdab 1. Ngwangun Pangresep (Apersepsi)


Sakadi babaosan ring semester 1, karya sastra punika wénten sané nganggén huruf latin taler
kantun wénten sané maaksara Bali. Ketahnyané karya sastra Bali Purwa kantun kasurat
nganggén sasuratan aksara Bali, makadi satua Tantri. Dumun satua sané kadadosang lampahan
igel-igelan makéhan nganggé satua Tantri.
Pidabdab 2.Pangresep indik Satua Tantri
2.1 Teges Satua Tantri
Satua tantri mawit saking Bhatarawarsa utawi India, sané kawastanin Panca Tantra. Carita
tantri puniki taler wnten nglimbak ring panegara tiosan ring sajebag jagaté, makadi kapangguh
ring Syria Kuna sané kawastanin Kalilag va Dimnag, ring panegara Arab kawastanin Kalilah
va Dimnah, ring cina kawastanin Tantrai, Tantai, Tantaia, Kantrai. Carita tantri sampun kasurat
nganggén basa Yunani, Latin, Ibrani, Rusia, Turki, Inggris, Jerman, Belanda miwah sané lianan.
Ring Melayu carita tantri kawastanin Hikayat Panca Tandran. Sesampuné katuréksain lontar-
lontartantri sané wénten ring Bali prasida kapanggih tri tantri, inggih punika:
1. Kidung Tantri Nandaka harana sané kawangun olih Ida Padanda Nyoman Pidada sareng Ida
Padanda Ketut Pidada, duk warsa ring asaka 1630 utawi 1728. Makakalih kawiiku punika
grianida ring Gria Punia, Sidemen Karangasem

2. Kidung Tantri Manduka Prakarana utawi Kidung Raga Winasa kawangun olih I Gusti
Madé Tangeb, taler saking Désa Sidemen Karangasem

3. Kidung Tantri Pisaca Harana, kawangun olih Ida Padanda Sidemen saking Gria Intaran
Sanur. Kidung punika kakawi sawatara warsa 1938-1944.

Ring sajeroning daging kidung tantri Nandaka Harana puniki wénten menggah silih tunggil
ajah-ajahan sané kawastanin pati brata, inggih punika ajahan sané misaratang indik kasujatian
anaké istri nelebang sesananyané ngraksa raga dados angga pinaka anak luh luih, anak istri sané
mautama, miwah bhakti ring rerama, napi malih tinut ring sajeroning pituduh saking rerama.

2.2 Satua Tantri Manut Cecirén


Satua Tantri madué makudang-kudang cecirén sané minayang saking satua sané tiosan. Raris
mangda kauning cecirén Tantri luiré:

1. Nandaka Harana
102
Tantri sané akéhan sané kasarengin antuk beburon masuku pat sakadi macan, kambing, cicing
jaran, sampi miwah sané tiosan.
2. Manduka Prakarana
Tatri sané akéhan kasarengin antuk wangsa paksi utawi kedis sakadi titran, kukur, blatuk miwah
sané lianan.

3. Pisaca Harana
Tantri sané akéhan kasarengin antuk manusa utawi raksasa. Conto carita tantri Pisaca Harana
sakadi Katuturan Sang Arya Dharma

Palajahan 3 Satua Panji

Pidabdab 1. Ngwangun Pangresep (Apersepsi)


Tiosan ring satua tantri wénten taler Satua Panji. Yéning satua tantri punika makéhan
nyritayang antuk baburon, yéning satua panji nyritayang indik kaprabon ring purian. Satua panji
akéh kadadosan lampahan ring drama gong utawi arja. Satua panji kocap mawit saking crita
nguni indik para ratu. Ring sor puniki jagi kacritayang sajangkep ipun indik satua panji

3.1 Teges satua Panji


Satua Panji inggih punika pupulan crita sané mawit saking Jawi, nanging mangkin sampun
dados kasusastraan Bali. Daging satua Panji inggih punika indik pahlawan, tresna kalih jatma.
Satua Panji wénten makéh vérsi.

Pidabdab 2. Wacén teks


Calonarang
Kacaritayang duk Prabhu Airlangga madeg nata ring Kadiri raja, wénten bencana gebug gering
ring wewengkon idané. Panjak idané busan-busan gelem tur ngemasin padem. Semengan gelem,
tengai mati, sanja mataneman, kénten sarahina-rahina. Indiké puniki ngawinang Prabhu
Airlangga patitakén ring pangabih idané, napiké sané ngawinang kahanan puniki?
“Paman, Paman Patih Sudarsana, ngiring mrika ajebos cingakin ja panjak-panjaké napiké
ngawinang wénten gatra kaon puniki,” ucap Prabhu Airlangga. Ki Patih Sudarsana sané taler
jerih ring kahanan jagat Kadiri puniki, wantah prasida tinarima préntah saking Ida Sang Prabhu,
nglantur mamargi nuréksain kahanan ring jaba. Pamargin Ki Patih Sudarsana
nglintangin désa-désa sawewengkon Kadiri. Wénten rasa jejeh, wénten rasa tengkejut, wénten
rasa sedih, nyingakin panjak-panjak Kadiri rajané pajelempang keni grubug lan gering.
Wau tatas uning, ri kala Ki Patih nglintangin désa sané mawasta Dirah. Ring désa Dirah
kacaritayang wénten anak istri mawasta Rangdéng Dirah, dané madué putri asiki maparab Diah
Ratna Manggali. Putrin danéné ayu pisan, sakéwanten ngantos Ratna Manggali bajang
mempeng, durung wénten anak lanang sané kayun nglemesin putrin danéné. Santukan, manut
orti sané kawedar Rangdéng Dirah wantah ratu désti, amuja-muji Ida Bhatari Durggha, lan
madué sisya-sisya sané nyabran tengahing wengi lunga ka sétra. Ring sétrané Rangdéng Dirah
lan sisyan-sisyannyané mangigel, dangklang-déngkléng, makalung basang-basang, anelek baga,
lan kaik-kaik. Nadak sara kesyar-kesyer guminé, angin ngampehang sisan-sisan désti, nelusup ka
umah-umah krama, lan ngawinang pejah. Kahanan puniki kanikayang ring Ida Sang Prabhu
Airlangga. Bendu pisan pikayunan idané ri kala mirengang gatra sané kabakta olih Ki Patih
Sudarsana. Makakalih makarya rarincikan mangda sida ngasorang Rangdéng Dirah lan
ngwaliang jagat Kadiriné landuh, trepti, rahayu.
“Paman Patih, gelah meled ngutus Mpu Bharadah mangda mrika maperang sareng Rangdéng
Dirah.”
“Uduh, Ida Sang Prabhu, yéning makayunan ngasorang Rangdéng Dirah sampunang maperang,
sakéwanten anggén rarincikan sané sinahnyané becik.”
“Napi nika Paman?”
“Nikain murid saking Mpu Bharadah sané mawasta Mpu Bahula mangda kayun dados suami
saking Ratna Manggali.”
“Men kudiang lantas Paman, tusingké nyanan Mpu Bahula matianga.”
“Pastika nénten, santukan Mpu Bahula pacang kabekelin rarincikan mangda Diah Ratna
Manggali tresna leket rumaket ring Mpu Bahula.”
Ring taman sané madaging telaga, bunga-bunga nénten kayun kepat nyaksinin sungsut manah
Diah Ratna Manggali. Ri kala don-donan layu ulung saking carangnyané. Sakéwanten di selag-
selagan padang ambenganné, Mpu Bahula ngrauhin Ratna Manggali. Makesiab Ratna manggali,
nanging manahnyané sampun kadaut olih tutur manis Mpu Bahula. Gelisin carita, makakalih
lantas marabian. Mpu Bahula meneng ring Désa Dirah. I rika wau tatas uning Mpu Bahula ring
kawéntenan padéstian sané kaduénang olih Rangdéng Dirah. Majalaran saking Ratna Manggali,
lontar-lontar padéstian sané kaduénang Rangdéng Dirah kaambil lan kapralina olih Mpu Bahula.
Uning ring kahananné punika, lantas Rangdéng Dirah kroda. Mpu Bharadah rauh ka padukuhan
Dirah, mélanin Mpu Bahula. Mpu Bahula lan Ratna Manggali matilar saking Dirah. I rika
wantah Mpu Bharadah lan Rangdéng Dirah sané perang tanding. Rangdéng Dirah lan Mpu
Bharadah kabaosang rwa bhineda ring kauripan puniki. Anaké embas sampun jangkep becik lan
kaonnyané.

Kaketus Saking Katattwan Calonarang

Anda mungkin juga menyukai