Anda di halaman 1dari 14

BAHAN AJAR

KASUSASTRAAN BALI

XI
GENAP

BAHAN AJAR KELAS XI /SMT GENAP/KASUSASTRAAN BALI


PETA KONSEP

Kasusastraan Bali

Teges
Kasusastraan

Periodisasi
Kasusastraan Bali

Soroh-Soroh
Kasusastraan Bali

2. Kasusastraan Bali
Purwa

1. Kasusastraan Bali
Anyar
BAHAN AJAR KELAS XI /SMT GENAP/KASUSASTRAAN BALI
KASUSASTRAAN BALI
6

Kompetensi Dasar Indikator Pencapaian Kompetensi


3.6 Memahami dan menganalisis KD 3.6 (P 1)
Kasusastraan Bali Anyar dari media 1. Menjelaskan kembali pengertian
cetak maupun elektronik baik beraksara Kesusastraan Bali. (C1)
Bali maupun huruf latin. 2. Menjelaskan kembali periodisasi
Kesusastraan Bali. (C1)
4.6 Memproduksi cerpen tema bebas. 3. Menjelaskan kembali jenis-jenis
Kesusastraan Bali. (C1)
4. Mengemukakan bentuk Kesusastraan Bali
Anyar. (C2)
KD 3.6 (P 2)
1. Menganalisis karya sastra Bali Anyar.
(C4)
2. Menentukan ciri Kesusastraan Bali Anyar
(C3)
3. Menganalisis Kasusastraan Bali Anyar
yang terdapat dalam media cetak maupun
elektronik. (C4)

A. TEGES KASUSASTRAAN BALI


Kasusastraan Bali kawangun antuk kruna kasusastraan miwah kruna Bali. Kasusastraan
mawit saking Basa Sanskerta sastra sane maartos ajah-ajahan/kaweruhan. Kruna sastra
punika polih pangater su- maartos luih/becik manados kruna susastra sane maartos ajah-
ajahan sane luih/becik. Kruna Susastra polih konviks (wewehan gabung) ka-an maartos
kawentenan manados kruna kasusastraan sane maartos kawentenan ajah-ajahan sane luih
utawi becik. Dadosne Kasusastraan Bali inggih punika kawentenan ajah-ajahan sane luih

BAHAN AJAR KELAS XI /SMT GENAP/KASUSASTRAAN BALI


utawi becik ring Bali, sane nenten nganggen basa Bali kemanten taler wenten sane nganggen
basa jawa kuno, kawi, melayu sanskerta miwah sane lianan taler kasurat nganggen Aksara
Bali miwah huruf latin.

B. PERIODISASI KASUSASTRAAN BALI


Ring sajeroning panglimbak seni sastra tradisional, sawus runtuhnyane Kerajaan
Majapahit (abad 15 M) Bali pinaka genah sane nyegjegang tradisi jawa Kuno. Puniki
ketegepin antuk makudang-kudang karya sastra duk Kerajaan Gegel ring
Klungkung,minekadi marupa kekawin,kidung,geguritan,tutur miwah sanetiosan sane wenten
ngantos mangkin sane mabasa jawi Kuna. Basa Jawi Kuna inggih punika basa sané manggé
sajeroning karya-karya sastra sakadi kakawin Adiparwa, Ramayana, Arjuna wiwaha,
Bharatayuddha, miwah sané tiosan. Basa punika taler wénten manggé sajeroning prasasti-
prasasti (piagam). Panglimbak kasuasatraan Bali saking wit ngantos wenten miwah nglimbak
ka Bali jagi katelatarang ring sor puniki. Panglimbak sajangkepne jagi katelatarang ring sor
puniki.

Prasasti sané pinih riin nganggén basa


Jawi Kuna kakeniang ring desa
Sukabumi (Kediri, Jawi Wétan),
madaging angka tahun 726 Saka, utawi
804 Masehi. Karya sastra sané mawasta
Candakarana rauh mangkin kabaos
karya sastra Jawi Kuna sané pinih kuna.
Karya sastra punika kasurat sajeroning
panyenengan katurunan wangsa
Sailendra sané ngwangun candi Kalasan,
jumeneng ratu duk warsa 700 Saka
utawi 778 Masehi.
Sadaweg wangsa Dharmawangsa Teguh
nyeneng ring Jawi Wétan (warsa 991 Masehi)
basa miwah sastra Jawi Kuna kadabdabin
pisan. Duk punika wénten utsaha sané
kawastanin Mangjawakén Byásamata sane

BAHAN AJAR KELAS XI /SMT GENAP/KASUSASTRAAN BALI


tegesipun nyalin pitutur-pitutur miwah
pakaryan bhagawan Byasa nganggén basa
Jawi. Sakadi sampun kauningin, bhagawan
Byasa inggih punika mahakawi sané nyurat
buku-buku suci Weda miwah Astadasaparwa
miwah Mahabharata. Pakaryan bhagawan
Byasa sané kasalin nganggé basa Jawi duk
punika makadi Adiparwa,Wirataparwa,
Udyogaparwa,Bhismaparwa,Praslhanikaparwa,
Swargarohana-parwa, miwah wénten malih
sané siosan. Sios ring pakaryan bagawan
Byasa, pakaryan hagawan Walmiki sané
mawasta Uttarakanda taler kabasajawiang.
Sasuratan-sasuratan punika rauh mangkin
kantun katami.
Pungkuran akéh kakeniang karya-karya
kasusastran Jawi sané kasurat olih para
kawi, makadi olih Mpu Sedali, Mpu
Panuluh, Mpu Dharmaja, Mpu Tantular,
Mpu Tanakung, Mpu Dusun, Mpu
Prapanca, Mpu Nirartha, miwah sané
tiosan. Para kawi punika nyeneng duk
masa kaprabon Majapahit.
Duk pamadegan wangsa Dharmawangsa
Teguh miwah utamanipun duk pamadegan
para ratu ring Majapahit, akéh parajana Jawiné
sané rauh ka Bali. Sang sané rauh ka Bali
punika akéhan sang sané oneng lan uning
makakawian. Kakawian-kakawian sané kasurat
ring Jawi raris kabakta ka Bali. Ring Bali taler
kasurat kakawian sané tiosan. Utsaha punika
nglimbak tur wredi pisan duk pamadegan
prabu Waturenggong ring Gelgel

BAHAN AJAR KELAS XI /SMT GENAP/KASUSASTRAAN BALI


Punika mawinan dados kabaos kakawian
Jawi Kunané risaksat polih genah
tumbuh lan urip wredi ring Bali. Napi
malih basa miwah sastra Jawi Kunané,
wénten pakilitanipun ring pamargin adat
miwah agamané ring Bali. Rauh makin
akéh parajana Baliné sané seneng
ngwacén, nembangang, nelebin daging
karya-karya sastra Jawi Kuna punika,
sané ring Bali sering kabaos kasusastran
Kawi.

C. SOROH-SOROH KASUSASTRAAN BALI

KASUSASTRAAN BALI
1. Kasusastraan Bali Purwa 2. Kasusastraan Bali Anyar
a. Prosa Bali Purwa b. Puisi Bali Purwa a. Prosa Bali Anyar b. Puisi Bali Anyar
(Gancaran) (Tembang) (Prosa Bali) (Puisi Bali)
• Tatwa Cerita • Sekar Rare • Cerpen • Puisi-puisi
(Gegendingan) (satua candet) Bali duk
warsa 1959
ngantos
mangkin
• Pralambang • Sekar Alit • Novel
(Paribasa) (Pupuh) (satua panjang)
• Sekar Madya • Drama
(Kidung)
• Sekar Agung
(Kekawin)

BAHAN AJAR KELAS XI /SMT GENAP/KASUSASTRAAN BALI


Kasususastraaan Bali kakepah dados kalih soroh inggih punika kasusastraan Bali Purwa
miwah Kasusastraan Bali Anyar.

1. Kasusastraan Bali Purwa (sadurung warsa 1931)


Kesusastraan Bali Purwa inggih punika kasusastraan
sane wenten pinih rihin ring Bali. Sastra Bali purwa taler
kawastanin “Adi Sastra Parajana” (Kesusastraan rakyat)
sane nenten kasuratang kemaon karambang turun-
temurun tur maurip rauh mangkin. Kasuastraan Bali sane
wenten saking riin/dumun/ilu miwah kantun nglimbak
ngantos mangkin. Kasusastraan Bali Purwa kawangun
antuk kalih wangun inggih punika Prosa Bali Purwa
(gancaran) miwah Puisi Bali Purwa (tembang).

a. Prosa Bali Purwa (Gancaran)


Sastra Gancaran punika kriya sastra sane
sasuratannyane nenten kaiket antuk uger-uger
padalingsa sakadi sastra tembang.Caritannyane
lempas manut sakadi pengawinyane. Wenten
makudang-kudang sastra gancaran sane mungguh
ring sastra Bali Purwa inggih punika; tattwa,
carita, lan pralambang utawi paribasa.

1) Tattwa carita;
Tattwa carita saking sastra parajana sane kanggen ngalimurang manah inggih
punika satua sane sering kasatuayang ritatkala wengi majeng ring alit-alite
sadurung sirep. Imbanyane ; satua I Siap Selem, I Tuung Kuning, Tantri
kamandaka, babad, dll. Wenten malih Tattwa carita saking jawi inggih punika;
carita Pakang Raras, Bagus Umbara, Jajar Pikatan miwah sane lianan.
(a) Satua
Satua punika sastra gentian, sane penglimbaknyane saking tuturan,
kasatuayang.Satua puniki wenten ritatkala wengi, risedek alit-alite jagi mesare.

BAHAN AJAR KELAS XI /SMT GENAP/KASUSASTRAAN BALI


(b) Babad
Kriya sastra sane mawentuk babad puniki nyaritayang indik sasuhunan utawi
sang sane kasinggihang sane malinggih ring Puri (kerajaan) sane madue jiwa
prawira lan madue kasaktian ring paperangan. Minakadi; babad buleleng.
Babad dalem, babad brahmana, msl.
(c) Wiracarita lan Palawakia; satua indik parwa lan kanda, sane madaging
kasangsuraan (kepahlawanan), kapradnyan (kasaktian), ring palawakia
ritatkala ngawacen patut katembangang, nanging ten sakadi nembangang
pupuh utawi kidung, tembangnyane sakadi tanjek suara (tekanan nada) ring
kruna punika.
(d) Drama
Drama sane ngeranjing ring drama Bali purwa punika drama sane nyaritayang
indik kawentenan ring puri (kerajaan) duk ilu, sane kaiiringin antuk gambelan
bali, busananyane busana bali purwa. Imba Drama Bali Purwa inggih punika
Arja, Gambuh. Wayang Wong. Prembon, Sendra Tari, Topeng

2) Pralambang (Paribasa)
Paribasa Bali pecaknyane gumanti ngranjing sajeroning kasusastraan Bali Tutur.
Pralambang punika wantah basa rinengga, sane dados rerasmen wiadin panglengut
basa rikala mabebaosan kalih magegonjakan, kanggen ngamedalang daging
pikayun manut ring pangrasa suang-suang, nganggen paimbangan kahanan
paripolah barang utawi buron, sane prasida ngwetuang pakayunane seneng, jengah
lane ling. Sane ngranjing posan pralambang luir ipun: Sesonggan, Sesenggakan,
Sesawangan, Sloka, Beblabadan, Cecimpedan, Cecangkitan, Sesimbing,
Cecangkriman, Raos ngempelin, Sipta, Sesemon, Peparikan, Wewangsalan,
Sesapan (doa).

b. Puisi Bali Purwa (Tembang)


Wangun tembang ring Bali kabaos sekar, sekar kaperang dados petang soroh,
luiripune Sekar Rare, Sekar Alit, Sekar Madia, lan Sekar Agung.
1) Sekar Rare;
Sekar rare lumbrahnyane kaanggen ritatkala maplaliann, ngangonang buron, lan
wenten upakara. Sekar rare nenten wenten uger-uger padalingsa. Sekar rare lumrah

BAHAN AJAR KELAS XI /SMT GENAP/KASUSASTRAAN BALI


kasengguh gegendingan. Imbanyane; Jenggot Uban, Putri Ayu, Galang Bulan., Siap
sangkur, Mula Ubi, Kaja-kaja luas ka Gunung, msl.

2) Sekar Macepat (Sekar Alit)


Sekar alit puniki medue palihan inggih punika pupuh, pupuh-pupuh punika madue
cecirin, inggih punika kaiket antuk uger-uger padalingsa. Sapatutne wenten akeh
pupuh sane kaduenang ring sekar macepat, nanging wantah 10 pupuh manten sane
lumbrah kaplajahin. Minakadi: (1) Pupuh Maskumambang, (2) Pupuh Mijil, (3)
Pupuh Pucung, (4) Pupuh Ginada, (5) Pupuh Ginanti, (6) Pupuh Semarandana, (7)
Pupuh Sinom, (8) Pupuh durma, (9) Pupuh Pangkur, (10) Pupuh Dandanggula.

3) Sekar Madia,
Sekar madia sering kasengguh tembang tengahan utawi kidung Kaiket olih uger-
uger padalingsa miwah nganggen wewiletan (alunan suara). Soroh kidiung inggi
punika: (a) Kidung Wargasari, kanggen ngiringin upacara Dewa Yadnya (b)
Kidung Bramara Sangupati kaanggen risajeroning upacara dewa yadnya (c)
Kidung Tantri, kaanggen ritatkala ngiringin upacara manusa yadnya (d) Kidung
Malat, kaanggen ngiringin upacara manusa yadnya.

4) Sekar Agung (Kekawin)


Sekar Agung kasengguh wirama utawi kekawin, nganggen basa kawi.
Wiramanyane madaging uger-uger; Wrrta matra, guru miwah lagu. Wenten
palihan wirama, upami; Widyutmala, Sronca; Swandewi, suciandewi,
Wasantatilaka; Reng Malini; Lalita; Mrdhukomala.

2. Kasusastraan Bali Anyar


Kesusastraan Bali Anyar inggih punika
kekasusastraan sane sampun polih panglimbak
saking sastra Indonesia minakadi wentuk lan
temanyane sampun modern utawi anyar sairing
aab jagate mangkin lan nganggen basa Bali
Lumbrah.
Kesusastraan Bali Anyar sampun wenten duk

BAHAN AJAR KELAS XI /SMT GENAP/KASUSASTRAAN BALI


panjajahan welanda, daweg welandane ngawangun sekolah rakyat warsa 1875 ring
Buleleng. Duk warsa 1910-1920-an I Made Pasek lan Mas Nitisastro pinaka guru ring
sekolah rakyat punika sampun prasida makarya satua bawak. Kriya sastra cerpen
punika kamuat ring buku-buku paplajahan ring sekolah rakyat punika minakadi buku;
“Tjatoer Perenidana, Tjakepan kaping doea papeladjahan sang mamanah maoeroek
mamaos aksara Belanda” Pikardin I Made Pasek duk warsa 1913. Buku puniki
madaging 46 murda satua silih sinunggil satua mamurda “Balian”. Satua Puniki
sampun mabinayang sareng satua sane dumun. Satua puniki sampun madue unteng
anyar nyatuayang indik kawentenan jadma ring kahuripanne mangkin. Unteng
satuanyane sampun kontemporer.
Kasusastraan Anyar kawangun antuk kalih wangun inggih punika Prosa Bali Anyar
miwah Puisi Bali Anyar (modern).
a. Prosa Bali Anyar
1) Cerpen (Satua Bawak/candet)
Cerpen punika soroh sastra Bali marupa gancaran sane susunan
sesuratannyane nganutin srana (unsur) cerita pendek Indonesia, tur
ngundukang tetuek bebaosan wantah akidik. Cerpen puniki madue wangun
utawi caciren matiosan ring satua Bali sane kabaos dongeng ring kasusastraan
tutur. Ceciren cerpen;
▪ lelampahannyane bawak utawi cutet
▪ Madue unteng sane nunggal
▪ Indik pragina, lelampahan ring cerpen nunggal.
▪ Yening galah ngawacen wantah apisan utawi nelasang galah kidik.

Wenten makudang-kudang kriya sastra cerpen;


a) Duk Jaman Welanda warsa 1910-1920-an
▪ Balian (I Made Pasek)
▪ Pamadat (I Made Pasek)
▪ Ayam Mapalu (I Made Pasek)
▪ I Keliud teken I Tragia (I Made Pasek)
▪ Keneh Djujur dadi Mujur (I Made Pasek)
▪ Jelen anake demen nginem inum-inuman ane Mekada Punyah, luire;
jenewer, berandi teken ane len-lenan. (I Made Pasek)

BAHAN AJAR KELAS XI /SMT GENAP/KASUSASTRAAN BALI


▪ Anak Ririh (Mas Nitisastro)
▪ Loba (Mas Nitisastro)

b) Terbitan Pondok Tebawutu, Gianyar warsa 2003


▪ Leak Lemahan (Djelantik Santa)
▪ Godeg (Komang Adnyana)
▪ Sipta Durmanggala (I Gst Pt. Bawa Samargantang)
▪ Pangupajiwa (I Wayan Sada)
▪ Relawan (I Nyoman Manda)
▪ Baja Kota (Ni Wayan Margiani)

c) Terbitan Yayasan Sabha Sastra warsa 2004


▪ Pan Bagia teken Pan Bonggan

d) Terbitan Pondok Tebawutu warsa 2004 wenten pupulan satua bawak


pikardin I nyoman Manda;
▪ Pupulan Satua Bawak sane mamurda “Demo” madaging 8 satua
bawak; Tedun, Pasisi, Ngulah Kedis, Sing Ada Apa De, Demo, I
cubling, Ogoh-ogoh, Gaak-gaik.
▪ Pupulan Satua Bawak sane mamurda “pongah” madaging 8 cerpen;
Dagang Tiying, Nancep, Pongah, Serangan Fajar, Baju Kaos,
Magundul, Titi Buin Pidan, Satua di Pajongkokan.

e) Terbitan Pondok Tebawutu warsa 2005, madaging 12 cerpen;


▪ Gedange magetah getih (Djelantik Santa)
▪ Satua di Pajongkokan (I Nyoman Manda)
▪ Rikala Suryane Mawarna Jenar (Putu Sedana)
▪ I Suasta Setahun di Bedahulu (A.A. Pandji Tisna)
▪ Tapak Dara lan colek Pamor (I Gst Pt. Bawa
Samargantang)

2) Novel
Kesusastraan sane ngawentuk novel puniki sampun wenten duk warsa 1931,
novel punika mamurda “Nemu Karma” pakaryan I Wayan Gobiah. Pateh

BAHAN AJAR KELAS XI /SMT GENAP/KASUSASTRAAN BALI


sakadi satua bawak punika, sastra novel puniki wangunnyane pateh sakadi
novel ring sastra Indonesia. Lelampahan caritanyane panjang, nyaritayang
kahuripan praginanyane saking alit kantos lingsir utawi padem. Puniki jagi
kawedarang indik ceciren novel;
▪ Novel punika tergantung sareng praginanyane
▪ Lelampahan novel medaging kalih utawi lintang unteng carita
▪ Nyaritayang akeh pragina
▪ Wewidangan lelampahan satua jimbar.

Ring sor puniki wenten makudang-kudang kriya sastra novel;


▪ Novel Nemu Karma (I Wayan Gobiah)
▪ Novel Malancaran ka Sasak (I Gede Srawana)
▪ Novel Sayong (I Nyoman Manda)
▪ Awengi ring Hotel Sentral ( I Gst. Pt.Bawa Samargantang)

3) Drama
Kawentenan drama ring Bali sampun becik pisan nanging Kantun mawentuk
drama Bali klasik lan drama gong. Drama gong puniki Kantun nganggen cerita
kesusastraan Bali Purwa minakadi satua Panji arang utawi nenten wenten
naskah drama sane jangkep, nanging nganggen sinopsis utawi ringkesan cerita
kemanten lan lelampahannyane karagragang saking para praginanyane. Yening
Drama Bali Anyar sampun nganggen naskah utawi lelampahan sane kasurat,
sampun nganggen juru arah (sutradara), nganggen music modern, bebaosan
sampun sakadi kawentenan sarahina-rahina, busananyane nganggen busana
sakadi busana serahina-rahina.
Seni teater sekadi drama punika para pragina sepatutne madue kaweruhan
indik seni sastra, seni tari utawi igel-igelan, seni music utawi gambelan, seni
rupa, lan seni vocal. Drama punika malianan sareng novel lan cerpen krana
kawentenannyane ajeg nenten wenten paubahan. Drama punika kasengguh
becik ritatkala sang pragina sampun prasida masesolahan ring ajeng pamiarsa.
Wenten makudang-kudang perangan, manut dagingnyane wenten 9 pahan
inggih punika (Karmini, 2011; 156-158)
a. Duka cerita (tragedi); drama puniki lelampahannyane akeh wenten duka lan
lara sane kapolihang pragina utama ring kahuripannyane.

BAHAN AJAR KELAS XI /SMT GENAP/KASUSASTRAAN BALI


b. Bebanyolan (Komedia); drama puniki setata ngae pamiarsa ica, ngrasa
suka, lelampahannyane kaambil saking kawentenan kahuripan janma, sane
caritanyane kalebiin nika sane ngawinang banyol.
c. Duka cerita dan Suka cerita (Tragedi dan Komedi); drama puniki
lelampahannyane macampuh wenten suka, wenten duka.
d. Opera; drama sane mawentuk opera ring sesolahan drama punika wenten
gagendingan lan wenten gambelan utawi music.
e. Operette; Drama puniki cutetan tekening drama opera.
f. Tabelau inggih punika drama sane nenten madaging dialog utawi suara,
drama puniki mirip sakadi pantomin
g. Dagelan; pamentasan drama puniki sampun karangsukin bebanyolan.
h. Drama mini kata; drama puniki akidik medaging bebaosan utawi dialog,
nanging ceritanyane sampun kagambarang saking sesolahan.
i. Sendratari; drama puniki ritatkala pamentasan nenten wenten suara saking
praginanyane, nanging bebaosan punika rauh saking dalang. Drama puniki
pacampuhan saking gerak sane kawangun saking sesolahan.
Lelampahannyane kambil saking carita Ramayan lan Mahabarata.
Pengawi kriya sastra ring Bali, sampun ngangsan ngawi sasuratan drama Bali
anyar, niki mawinan kawentenan sastra Bali anyar ngangsan akeh. Wenten
makudang-kudang kriya sastra drama ingging punika;
a. Kirana ( I Nyoman Manda) kamedalang olih Pondok Tebawutu, Gianyar
duk warsa 2005
b. Gusti Ayu Klatir (A. Wiyat S. Ardi) kamedalang olih pemda Gianyar,
kaunggahang ring Buku Gending Girang Sisi Pakerisan duk warsa 1999
c. Kobaran Apine, Aduh Dewa Ratu, Ki Bayan Suling (Gede Darna)
d. Nang Kepod (Ketut Aryana)
e. Putu Arya Semadi (Palakarma)

b. Puisi Bali Anyar


Kasusastraan puisi puniki kamedalang duk warsa 1959 sane kamuat ring majalah
Medan Bahasa Basa Bali. Wenten silih sinunggil puisi mamurda “Basa Bali” karya
Suntari Pr. (Putra, 2010; 79). Puisi puniki pinaka kriya sastra sane medal

BAHAN AJAR KELAS XI /SMT GENAP/KASUSASTRAAN BALI


kapertama puisi Bali anyar, sane kaadegang pinaka tunggak panglimbak puisi Bali
Anyar. Ring sor puniki jagi kawedarang indik wangun puisi;
▪ Judul (Murda) ; murda puniki ngawangun puisi
▪ Tema (unteng,Suksman utawi tetuek); unteng sane meled kawedarang saking
pangawi inggih punika; indik, kadiatmikan, kaweruhan, tatuwek, kawentenan
kahuripan parajana.
▪ Suara (Kanti suara utawi sajak); kanti suara dahat mautama sane ngawangun
puisi, krana kanti suara punika sane ngawi puisi punika becik kapireng lan
kawacen, lan basanyane ngulangunin.
▪ Kalimat (lengkara); tata lengkaranyane kasurat pegat-pegat, lan kalanturang ring
sor, nika sane ngawinang ngawentuk sajak utawi kanti suara, sane prasida puisi
(sajak) punika madue tanjek lan pangrasan ring soang-soang kruna ring
lengkarane.
▪ Imaji (wirasa, daya bayang); para pengawi stata ngawetuang daging
kekawiannyane mangda sang sane ngawacen seneng.
▪ Kosabasa (kosa kata); kaweruhan sang pengawi indik kawentenan kosabasa
sane wenten ring puisi punika sane nyutetang daging puisi punika becik.

Imba puisi bali anyar makeh pisan, ring sor puniki jagi kawedarang indik imba puisi
Bali Anyar miwah pangawinyane;
▪ Idup lan Mati ( I Made Sanggra)
▪ Sasih Karo ring Bali (I Made Taro)
▪ Galang Bulan (K.Putra)
▪ Mati Nguda (Putu Sedana )
▪ Bali (Ngurah Yudha Panik)
▪ Pura Agung Jagat Natha, Margarana (I Wayan Rureg Nataran)
▪ Pangubaktian Tan Payasa (Gst Putu Antara)
▪ Denpasar sane Mangkin (Made Sanggra)

BAHAN AJAR KELAS XI /SMT GENAP/KASUSASTRAAN BALI

Anda mungkin juga menyukai