UNIT TIGA

KEBARANGKALIAN
OBJEKTIF :
Selepas mempelajari unit ini, diharap pelajar dapat
1. memberikan contoh ujikaji, ruang sampel, peristiwa dan titik sampel.
2. mentakrifkan semula konsep persilangan, saling eksklusif, kesatuan dan
pelengkap bagi beberapa peristiwa.
3. memahami konsep prinsip asas membilang, pilihatur, gabungan dan peristiwa
tak bersandar.
4. mengira kebarangkalian bagi sesuatu peristiwa.
3.0 PENGENALAN
Kebiasaannya pelajar merasa takut bila perkataan kebarangkalian disebut.
Sebenarnya kebarangkalian adalah unit ukuran seperti ukuranukuran yang lain!
umpamanya untuk mengukur hitung panjang tinggi pelajar "#$, kita akan
gunakan ukuran min, serakan cerapan daripada minnya kita akan gunakan %arians
dan begitu jugalah dengan ukuran kebarangkalian.
#ada dasarnya kebarangkalian ialah satu ukuran kuantitatif kemungkinan
berlakunya sesuatu peristiwa. Kebarangkalian yang biasa digunakan setiap hari
adalah suatu ukuran kemungkinan berlakunya sesuatu peristiwa yang nilainya
sematamata bergantung kepada darjah kepercayaan seseorang terhadap sesuatu
peristiwa itu akan berlaku.
Contoh 3.1
Seseorang menyatakan kemungkinan hujan pada hari tersebut adalah &'(.
Seorang yang lain menyatakan kemungkinan #asukan )olasepak *ohor akan
menang adalah 3'(. Keputusan ini bergantung kepada darjah kepercayaan
seseorang terhadap sesuatu peristiwa tersebut.
#erlu diingatkan di sini bahawa kebarangkalian yang akan dipelajari dalam bab
ini, nilainya ditentukan oleh ujikaji rawak. Sebelum takrif formal kebarangkalian
diberi beberapa takrif penting perlu dibincangkan terlebih dahulu.
TAKRIF-TAKRIF PENTING BAGI RUANG SAMPEL DAN PERISTIWA
T!"#$ 3.1
U%#!%# #&h '()"n* +"o'(' ,n* -(n*h'#&!n .("+n-.("+n. /0'#&
1%#!%# 2#+n**#& !('12hn3.
Contoh 3.4
$elemparkan sekeping syilling, hasil yang didapati sama ada +bunga, atau
+kepala,.
3'
Contoh 3.3
$elemparkan sebiji dadu sekali, hasil yang didapati adalah nombor yang timbul
di atas permukaan dadu.
Contoh 3.5
$engeluarkan 2 biji guli daripada sebuah kotak yang mengandungi 2 guli biru
dan 3 guli merah, hasil yang didapati ialah sama ada mendapat guli berwarna biru
atau merah.
Contoh 3.6
-' keping cakera komputer dipilih secara rawak daripada 1''' keping cakera,
hasilnya ialah bilangan cacatan yang dicerap.
Contoh 3.7
$erekodkan banyaknya petrol yang digunakan oleh pelanggan pada hujung
minggu.
Contoh 3.8
.aripada lot mentol lampu, -' dipilih secara rawak dan catatkan hayatnya.
T!"#$ 3.4
R1n* '-+(& 2#tn2 2(n*n S #&h '(t ,n* -(n*n21n*# '(-1
!('12hn9h'#&9!(+1t1'n ,n* -1n*!#n )*# '('1t1 1%#!%#.
Contoh 3.:
/ujuk kepada 0ontoh 3.2, S 1 23, 45
Contoh 3.;
/ujuk kepada 0ontoh 3.3, S 1 21, 2, 3, 4, -, 65
Contoh 3.10
/ujuk kepada 0ontoh 3.4, S 1 2)), $$, )$, $)5
Contoh 3.11
/ujuk kepada 0ontoh 3.-, S 1 2', 1, 2, 75
Contoh 3.14
/ujuk kepada 0ontoh 3.6, S 1 2Semua ukuran petrol yang diambil5 misalnya
dalam liter.5
1 22', 1-, 12, 3', 31, 24, 75
T!"#$ 3.3
S(t n1& t1 "1n* !o'on* #&h '(t ,n* t#2! -(n*n21n*# '()"n* 1n'1"<
2#tn2 2(n*n .
T!"#$ 3.5
P("#'t#= 2#tn2 2(n*n '()"n* )%2 #&h '1)'(t S t1+1n
'(h#-+1nn !('12hn )*# '1t1 1%#!%#. P("&1 2#t(*'!n 2# '#n# )h=
'1)'(t 2&h +("#'t#=. D(n*n #t1< '1)'(t t("-'1! 2n S.
Contoh 3.13
/ujuk 0ontoh 3.8, 9 1 2peristiwa nombor genap yang timbul5, maka unsurunsur
dalam 9 1 22, 4, 65.
T!"#$ 3.6
T#t#! '-+(& #&h t#t#!-t#t#! ,n* -(=!#&# 't1 !('12hn 1%#!%#.
Contoh 3.15< /ujuk contoh 3.8, setiap satu titik yang ada di ruang sampel adalah
titik sampel.
31

T!"#$ 3.7
P("#'t#= "#n*!' #&h '1)'(t "1n* '-+(& ,n* t("2#"# 2"#+2 't1 t#t#!
'-+(& 'h%.
T!"#$ 3.8
P("#'t#= -%-1! #&h '1)'(t "1n* '-+(& ,n* t("2#"# 2"#+2 &()#h
2"#+2 't1 t#t#! '-+(& t1 +("#'t#= ,n* 2+t 2#n,t!n '()*#
!('t1n +("#'t#=-+("#'t#= "#n*!'.
Contoh 3.16
Satu ujikaji telah dijalankan dengan mengeluarkan sebiji bola daripada satu kotak
yang mengandungi 3 biji bola bertanda 1, 2, 3. Senaraikan /uang Sampel, subset,
peristiwa ringkas dan peristiwa majmuk.
P(n,(&('#n
S 1 21, 2, 35
Subset yang boleh dibentuk adalah ! , 215, 225, 235, 21, 25, 21, 35, 22, 35, S.
#eristiwa ringkas ialah, 215, 225, 235
#eristiwa majmuk ialah, 21, 25, 21, 35, 22, 35, S.
3.1 OPERASI DENGAN PERISTIWA
T!"#$ 3.:
P("'#&n*n 4 +("#'t#= A 2n B #&h +("#'t#= ,n* -(n*n21n*# '(-1
1n'1"n, ,n* '(+1n, !(+2 A 2n B< 2#tn2 A B.
#erlu ditegaskan di sini bahawa hubungan di antara peristiwa dan ruang sampel
yang berpadanan dapat digambarkan secara graf dengan G-)"%h >(nn.
.alam :ambarajah ;enn, kita gambarkan ruang sampel sebagai satu segiempat
tepat dan peristiwa digambarkan dengan bulatan yang dilukis di dalam segiempat
tepat itu.

Contoh 3.17
9 1 24, 2, 1, 35 ) 1 22, 4, 6, &5
9 ) 1 22, 45
32



/uang Sampel
4itik Sampel
9 )
T!"#$ 3.;
4 +("#'t#= A 2n B 2&h '&#n* (!'!&1'#$ %#! A B ? /t#2! t("!n21n*
1n'1"-1n'1" ,n* '- 2#+("#'t#= A 2n B3 t1+1n A 2n B t#2! )o&(h
)("&!1 '("(nt!.

T!"#$ 3.10
K('t1n 4 +("#'t#= A 2n B 2#tn2 2(n*n A B #&h +("#'t#= ,n*
-(n*n21n*# '(-1 1n'1" ,n* 2#+1n,# o&(h '-2 A t1 B t1 !(21-
21n,.
Contoh 3.18
9 1 24, 2, 1, 35 ) 1 22, 4, 6, &5
9 ) 1 21, 2, 3, 4, 6, &5
T!"#$ 3.11
P(&(n*!+ )*# 't1 +("#'t#= t("h2+ S #&h '(t )*# '(-1 1n'1" S ,n*
)1!n 2&- A< 2#tn2!n 2(n*n A t1 A
@


Contoh 3.1:
"jikajinya ialah melempar sebiji dadu sekali
*ika 9 dan ) diberi oleh!
) 1 22, 4, 65, 9 1 21, 3, -5, selesaikan masalah i< = i%<
P(n,(&('#n
S 1 21, 2, 3, 4, -, 65
i< 9 ) 1 1 2 5, 9 dan ) saling eksklusif
ii< 9 ) 1 21, 2, 3, 4, -, 65 1 S
iii< 91 )
i%< ) 1 9
33
9 )
9 )
9
S
9
9
3.4 TEKNIK MEMBILANG
$asalah penting dalam pengiraan kebarangkalian ialah memastikan bilangan titik
dalam ruang sampel S dan juga bilangan titik dalam suatu peristiwa. "ntuk
menangani masalah ini diperlukan prinsip asas membilang sebagai panduan bagi
membilang titiktitik sampel.
T(o"(- 3.1
J#! 't1 1%#!%#9o+("'# )o&(h -(n*h'#&!n 't1 2"#+2 -
!('12hn9." 2n o+("'# ,n* &#n '(&(+'n, +1& )o&(h -(n*h'#&!n
't1 2"#+2 n !('12hn9."< -! )#&n*n !('12hn9h'#& ,n*
-1n*!#n )("&!1 !#)t 2"#+2 o+("'# +("t- ,n* 2##!1t# +1& o&(h
o+("'# !(21 #&h m x n.
Contoh 3.1;
Sekiranya sebiji dadu digolekkan 2 kali, golekan yang pertama menghasilkan 6
kesudahan dan golekan yang kedua menghasilkan 6 kesudahan maka, bilangan
kesudahan yang mungkin ialah 1 6 > 6 1 36 titik sampel.
T(o"(- 3.4 Ln%1tn P"#n'#+ A'' M(-)#&n*
J#! 't1 o+("'# )o&(h -(n*h'#&!n 't1 2"#+2 n1 !('12hn 2n
o+("'# ,n* &#n '(&(+'n, +1& )o&(h -(n*h'#&!n 't1 2"#+2 n4
!('12hn 2n o+("'# ,n* &#n '(&(+'n, +1& )o&(h -(n*h'#&!n 't1
2"#+2 n3

!('12hn< 2n '(t("1'n, o+("'# ,n* &#n '(&(+'n, +1&
)o&(h -(n*h'#&!n 't1 2"#+2 n! !('12hn< -! )#&n*n !('12hn
,n* -1n*!#n !#)t 2"#+2 o+("'# +("t- ,n* 2##!1t# +1& o&(h
o+("'# !(21 2n '(t("1'n, #&h n1 A n4 A n3 A B n!.
Contoh 3.40
$elemparkan sekeping syilling 3 kali maka bilangan hasil yang ada ialah
sebanyak 2 > 2 > 2 1 &.
Contoh 3.41
.alam satu perhimpunan agung, 8 orang 9*K ?9hli *awatankuasa< telah dipilih
dan diserahkan kepada ahliahli untuk menentukan presiden, setiausaha dan
bendahari di antara mereka. )erapa carakah penentuan ini boleh dibuat supaya
seseorang itu tidak boleh memegang lebih daripada satu jawatan.
P(n,(&('#n:
8 > & > @ 1 -'&4 cara.
T!"#$ 3.14
St1 +#&#ht1" #&h 't1 '1'1nn '(-1 o)%(! t1 '()h*#n 2"#+2
't1 '(t o)%(!.
34
T(o"(- 3.3
B#&n*n +#&#ht1" n o)%(! ,n* )("&#nn #&h nC ? n A /n D 13 B. A 1
Contoh 3.44
#ertimbangkan tiga objek yang berlainan, iaitu 9)0
)ilangan pilihatur kesemua huruf 9, ), 0 ialah 3A 1 3 > 2 > 1 1 6.
Susunannya 1 29)0, 90), )90, )09, 09), 0)95.
T(o"(- 3.5
B#&n*n +#&#ht1" )*# n o)%(! ,n* )("&#nn 2#-)#& " +2 '(t#+ !&#
-)#&< 2(n*n -(-(nt#n*!n *#&#"n t1 t("t#)n, 2#+n**#& +#&#ht1"n
2#tn2 2(n*n
( )A
A
#
r n
n
r n

=
.
Contoh 3.43
)erapakah susunan hurufhuruf yang boleh dibentuk jika 2 huruf dipilih daripada
perkataan 094
P(n,(&('#n
6
1
1 2 3
A 1
A 3
#
2 3
=

= =
Susunannya adalah 09 90 94 49 04 40
P("ht#n<
P("&1 2#t(*'!n 2# '#n# )h= -(-(nt#n*!n t("t#) )("-!n -n--n
'1'1nn !t!n 2(n*n 4 o)%(!< +)#& 2# t1!"!n !(2121!n -(-)("#
t("t#) t1 '1'1nn ,n* )("&#nn.
Contoh 3.45
)erapa carakah boleh dipilih 2 orang 9*K daripada 4 orang 9*K untuk menjadi
presiden dan setiausahaB

P(n,(&('#n
4#2 1
12
A 2
A 4
=
Susunannya ialah
9), 90, 9., )0, )., )9, 09, .9, 0), .).
.alam kebanyakan masalah, kita berminat kepada bilangan cara memilih objek
tanpa memperdulikan tertibnya. #emilihan begini dipanggil *)1n*n.
T(o"(- 3. 6
B#&n*n *)1n*n n o)%(! ,n* 2#-)#& " +2 '(t#+ !&# -)#& tn+
-(-(nt#n*!n '1'1nn9t("t#)n, 2#+n**#& *)1n*n< 2#tn2 2(n*n
( )A A
A
r n r
n
r
n
atau C
r n

.
3-
Contoh 3.46
Sebuah syarikat memerlukan 3 orang pekerja baru. )erapa cara pengurus syarikat
boleh memilih jika terdapat 1' orang yang layak bagi *awatan tersebut.
P(n,(&('#n
12'
A @ A 3
A 1'
0
3 1'
= =
cara
3.3KEBARANGKALIAN BAGI SESUATU PERISTIWA
Seperti yang telah saya nyatakan dahulu, kebarangkalian yang akan dipelajari
adalah satu ukuranCsukatan kemungkinan berlakunya sesuatu peristiwa yang
ditentukan oleh ujikaji rawak.
T!"#$ 3.13
J#! A 2&h '1t1 +("#'t#= 2"#+2 "1n* '-+(& S ,n* 2#h'#&!n
2"#+2 '1t1 1%#!%# 2# -n '(t#+ t#t#! '-+(& '- )o&(h%2#
/)("!(-1n*!#nn '- 1nt1! t("%2#3< -! !()"n*!&#n )*# '1t1
+("#'t#= A 2#tn2!n 2(n*n
P/A3 ? )#&n*n t#t#! '-+(& 2&- A
)#&n*n t#t#! '-+(& 2&- S
)agi sebarang peristiwa yang mungkin bagi 9,
i< ' #?9< 1 ii< #?S< 1 1 iii< #?< 1 '
#?9< 1 #?S< 1 1 peristiwa yang pasti akan berlaku
#?9< 1 #?< 1 ' peristiwa yang mustahil akan berlaku
Contoh 3.46
Sebiji dadu dikeluarkan daripada sebuah kotak yang mengandungi 4 guli merah
dan 6 guli biru. 4anpa membeDakan objek, cari kebarangkalian mendapat guli
merah.
P(n,(&('#n:
S 1 24$, 6)5
9 1 2warna merah5
#?9< 1 4C1'
Contoh 3.47
:olekan sebiji guli sekali, andaikan peristiwa 9 mewakili nombor timbul kurang
daripada -, cari kebarangkalian 9.
P(n,(&('#n
S 1 21, 2, 3, 4, -, 65
9 1 21, 2, 3, 45 #?9< 1 4C6
36
Contoh 3.48
Katakan kita perlu memilih 3 orang daripada 1' pelajar untuk merebut 3 hadiah
pelajar terbaik. 9nggapkan setiap pelajar daripada 1' orang mempunyai peluang
yang sama untuk mendapat hadiah. *ika terdapat 6 pelajar lelaki dan 4 pelajar
perempuan, apakah kebarangkalian memilih 2 pelajar lelaki dan 1 pelajar
perempuan.
P(n,(&('#n:
)ilangan titik sampel dalam 3 1'
0 S =
#eristiwa 9 1 2bilangan 2 pelajar lelaki dan 1 pelajar perempuan apabila 3 pelajar
dipilih secara rawak5.
)ilangan titik sampel dalam 9 1 ?602<?401< 1
A 3 A 1
A 4
>
A 2 A 4
A 6
$aka #?9< 1
( ) ( )
3 1'
1 4 2 6
0
0 0

1
- . '
12'
6'
=

B()("+ 01!1- K()"n*!&#n
i< *ika 9 dan ) adalah sebarang 2 peristiwa maka
#?9 )< 1 #?9< E# ?)< = #?9 )<
ii< *ika 9 dan ) saling eksklusif, maka 9 ) 1 dengan itu
#?9 )< 1 #?9< E# ?)<
iii< *ika 91 92 7 9n peristiwaperistiwa saling eksklusif maka
#?91 92 7. 9n< 1
( )

=
n
i
i
A P
1
i%< *ika 9 dan 9, peristiwaperistiwa pelengkap maka #?9,< 1 1#?9<
Contoh 3.4:
Sepasang dadu digolekkan.
:olekan Kedua
1 2 3 4 - 6
1 ?1, 1< ?1, 2< ?1, 3< ?1, 4< ?1, -< ?1, 6<
2 ?2, 1< ?2, 2< ?2, 3< ?2, 4< ?2, -< ?2, 6<
3 ?3, 1< ?3, 2< ?3, 3< ?3, 4< ?3, -< ?3, 6<
4 ?4, 1< ?4, 2< ?4, 3< ?4, 4< ?4, -< ?4, 6<
- ?-, 1< ?-, 2< ?-, 3< ?-, 4< ?-, -< ?-, 6<
6 ?6, 1< ?6, 2< ?6, 3< ?6, 4< ?6, -< ?6, 6<
4akrifkan peristiwaperistiwa seperti berikutF
3@
:olekan
pertama
9 F peristiwa jumlah lebih besar dari @.
) F peristiwa jumlah genap 1 2?1, 1<, ?1, 3< 775
0 F peristiwa jumlah kurang daripada 6
. F peristiwa jumlah ganjil
#?9< 1 1-C36
#?)< 1 1&C36
#?0< 1 1'C36
#?9 0< 1 tidak boleh berlaku serentak ?saling eksklusif<
# ?9 )< 1 8C36
#?9 )< 1 1-C36 E 1&C36 = 8C36 1 24C36
#?9 0< 1 1-C36 E 1'C36 1 2-C36
( ) G ) #
1 1 = #?)< 1 1 = 1&C36 1 1&C36
# ?.< 1 1&C36
Contoh 3.4;
9pabila sebiji dadu digolekkan dan takrifkan 9i F peristiwa no. i timbul.
i 1 1, 2, 3, 7.. 6
maka A1 , A2 ,. ,A6 adalah peristiwa yang saling eksklusif. P(Ai) 1 1C6.
#?91 atau 92 atau 93< timbul ialah P(A1 A2 A3) =

=
3
1
< ?
i
i
A P
1 1C6 E 1C6 E 1C6 1 3C6.
K()"n*!&#n B("',"t
Kebarangkalian kemungkinan berlakunya sesuatu peristiwa kadangkadang
bergantung kepada berlakunya satu atau lebih peristiwa lain. $isalnya 9, adalah
peristiwa diserang penyakit jantung dan ) adalah, peristiwa menghisap rokok.
Seperti yang telah diketahui umum, mereka yang menghisap rokok lebih besar
kemungkinannya untuk diserang penyakit jantung berbanding dengan yang tidak
menghisap rokok. *adi jelaslah di sini bahawa peristiwa 9 dan ) berkait. Hni
bermakna *ika ) telah berlaku, ia akan memberi maklumat tambahan kepada
berlakunya peristiwa 9. Hni mengimplikasikan bahawa kebarangkalian berlakunya
peristiwa 9 setelah diketahui ), akan lebih besar daripada kebarangkalian 9 itu
sendiri. Secara simbolnya ia boleh ditulis, #?9C)< I #?9<. #erbincangan inilah
yang disebut kebarangkalian bersyaratF
T!"#$ 3.15
Kt!n A 2n B 2&h 4 +("#'t#= 2(n*n P/A3 0< P/B3 0< -!
!()"n*!&#n )("&!1n, A '(t(&h92#)("#9 2(n*n ',"t B t(&h )("&!1
2#tn2!n 2(n*n P/A9B3 ?
P/B3
B3 P/A
2n '()&#!n,.
Contoh 3.30
3&
9ndaikan ruang sampel S adalah terdiri daripada 1'' orang tua yang ada di rumah
orangorang tua di mana 6' orang dan 4' orang masingmasing
berlatarbelakangkan merokok dan tidak merokok. .aripada suatu pemeriksaan,
didapati 2' orang daripada mereka berpenyakit jantung. 1- orang dikesan
berpenyakit jantung dan mempunyai latar belakang menghisap rokok. *ika
seorang daripada mereka dipilih secara rawak, apakah kebarangkalian yang ia
berpenyakit jantung setelah diketahui ianya menghisap rokok.
P(n,(&('#n:
4umpukan perhatian kepada peristiwa yang menarik minat kita.
Katakan 9 adalah peristiwa diserang penyakit jantung
Katakan ) adalah peristiwa menghisap rokok
#eristiwaperistiwa ini boleh ditunjukkan seperti berikut F
9 9G
) 1- 4- 6'
)G - 3- 4'
2' &' 1''
#?)<
)< #?9
#?9C)<

=
1
1'' C 6'
1'' C 1-
1 .2-
T(o"(- 3.7
J#! 2&- 't1 1%#!%#< +("#'t#=-+("#'t#= A 2n B !(21-21n, )o&(h
)("&!1 -! P/A B3 ? P/A3.P/B9A3
T(o"(- 3.8
J#! 2# 2&- '1t1 1%#!%#< +("#'t#= A1< A4< A3 B 2n '(t("1'n, )o&(h
)("&!1 -! P/A1 A4 A3 B.3 ? P/A13P/A49A13.P/A39A1 A43 B.
Contoh 3.31
Sebuah kotak mengandungi 2' fius yang - daripadanya rosak. 2 fius dipilih
secara rawak dan dipindahkan dari kotak itu berturutturut tanpa menggantikan
yang pertama. 0uba kirakan kebarangkalian bahawa keduadua fius yang dipilih
rosak.
P(n,(&('#n:
9ndaikan 9 1 peristiwa fius pertama rosak.
9ndaikan ) 1 peristiwa fius kedua rosak.
$aka, peristiwa keduadua fius rosak ialah #?9 )<
#?9< 1 -C2' 1 J
Selepas fius rosak pertama diambil, peristiwa mengambil fius kedua juga rosak
ialah #?)C9< dan #?)C9< 1 4C18.
Kleh itu #?9 )< 1 #?9< #?)C9<
38
1C18
1 ?1C4< ?4C18< 1
P("#'t#= t! )("'n2"
Kita telah lihat 0ontoh pada 3.3' bahawa apabila pengetahuan mengenai
peristiwa ) telah berlaku, memberi maklumat tambahan mengenai
kebarangkalian berlakunya peristiwa 9. Lalaubagimana pun akan wujud keadaan
di mana dengan mengetahui ) telah berlaku tidak memberi sebarang maklumat
tambahan pada berlakunya kebarangkalian 9. Haitu #?9C)< 1 #?9<. .alam
keadaan yang seperti ini, adalah manasabah untuk menyatakan bahawa peristiwa
9 dan ) dikatakan sebagai tak bersandaran atau merdeka.
T!"#$ 3.16
A 2n B 2&h +("#'t#= ,n* -("2(! %#! )("&!1n, +("#'t#= A t#2!
-(-+(n*"1h# +2 )("&!1n, B 2n '()&#!n,. D1 +("#'t#= A 2n B
t#2! )("'n2" %#! '&h 't1 2"#+2 +("n,tn 2# )=h 2&h )(t1&.
#3 P/A B3 ? P/A3 P/B3 t1
##3 P/B9A3 ? P/A3 t1
###3 P/B9A3 ? P/B3
Contoh 3.34
Sepasang dadu digolekkan 2 kali dan andaikan
9i 1 peristiwa mendapat jumlah @ pada golekan i , i 1 1,2
)i 1 peristiwa mendapat jumlah 11 pada golekan i, i 1 1, 2.
9dakah peristiwa 91 dan )1 saling eksklusifB
9dakah peristiwa 91, 92, )1, )2 saling tak bersandaranB
P(n,(&('#n
91 1 2peristiwa mendapat jumlah @ pada golekan 15
92 1 2peristiwa mendapat jumlah @ pada golekan 25
)1 1 2peristiwa mendapat jumlah 11 pada golekan 15
)2 1 2peristiwa mendapat jumlah 11 pada golekan 25
91 dan )1 adalah saling eksklusif kerana dua peristiwa ini tidak boleh berlaku
serentak. 9pabila jumlah @ sudah didapati, tidak mungkin jumlah 11 boleh
berlaku pada lambungan yang sama.
Kleh kerana setiap lambungan, sepasang dadu tidak saling mempengaruhi di
antara satu sama lain, secara intuisi, pertistiwa 91 dan 92 adalah merdeka dan )1,
)2 merdeka.
Contoh 3.33
Sebuah syarikat mempunyai 1'' orang jurutaip yang terdiri daripada 6'
perempuan dan 4' lelaki. .aripada 1'' orang jurutaip ini, didapati 16 orang
jurutaip lelaki dan 24 jurutaip perempuan yang masih bujang. *ika seorang
jurutaip dipilih secara rawak,
4'
i< 9pakah kebarangkalian yang terpilih adalah jurutaip yang masih bujang
ii< *urutaip yang masih bujang dengan syarat ianya lelaki.
P(n,(&('#n
#eristiwa yang menarik minat kita ialah
9 F jurutaip lelaki terpilih bujang
) F jurutaip lelaki
#?9< 1 4'C1'' 1 '.4
#?9C)< 1 #?9)<C#?)< 1 ?16C1''<C?4'C1''< 1 '.4
.aripada keputusan di dapati maklumat tambahan bahawa jurutaip yang terpilih
adalah lelaki tidak mengubah kebarangkalian yang ianya masih bujang, iaitu
#?9< 1 ?9C)<. .engan itu kita boleh katakan bahawa keduadua peristiwa itu iaitu
masih bujang dan lelaki dalam kumpulan ini adalah tak bersandaran.
T(o"(- 3.: :T(o"(- B,('
J#! B1< B4<B <B!< B Bn 2&h +("#'t#= ,n* '&#n* (!'!&1'#$ )*# "1n*
'-+(& S 2(n*n

=
=
n
i
i
B P
1
, 1 < ?
2n %#! A 2&h '()"n* +("#'t#= 2#
"1n* '-+(& S '(2(-#!#n h#n** P/A3 0< -!
( )
( )
( ( )

=
n
1 i
i
k
k
9 ) #
9 ) #
9 ) #

( )
( ) ( )

=
=
n
1 i
i i
k k
9C) # ) #
< #?9C) ) #
#eristiwaperistiwa ini dapat digambarkan seperti di bawah
#erhatikan, daripada rajah ini ruang sampel dipenuhi dengan peristiwa )1, )2 7..
)n yang saling eksklusif. *uga setiap peristiwa )i berkait dengan peristiwa 9.
4eorem ini memberikan rumus bagi mencari kebarangkalian berlakunya peristiwa
) yang tertentu, di mana 9 adalah penyebabnya dan 9 juga berkait dengan setiap
peristiwa ) di dalam ruang sampel.
41
9
)1
)2
)3
)n
/uang sampel S
Contoh 3.35
3 orang kerani diberi tugas untuk memproses borang yang masuk ke pejabat.
Kerani 1 memproses 4'( borang, kerani 2 memproses 3-( borang dan kerani 3
memproses 2-( borang. .idapati kesilapan dalam kadar '.'4 jika diproses oleh
kerani 1, '.'6 jika diproses oleh kerani 2 dan '.'3 jika diproses oleh kerani 3.
*ika satu borang yang telah diproses dipilih secara rawak dan didapati
mengandungi kesilapan, apakah kebarangkalian yang borang itu diproses oleh
kerani 1, 2, 3B
P(n,(&('#n
) F 2peristiwa 3 orang memproses borang5
)1 F 2kerani 1 memproses borang5
)2 F 2kerani 2 memproses borang5
)3 F 2kerani 3 memproses borang5
#?)1< 1 '.4, #?)2< 1 .3-, #?)3< 1 .2-
9 F 2peristiwa membuat kesilapan5
#?9C)1< 1 '.'4, #?9C)2< 1 '.'3, #?9C)3< 1 '.'3
#?9< 1
( )

=
n
1 i
i
9C) #
1 ?'.'4 <?'.4< E ?'.'3< ?'.3-< E ?'.'3< ?.2-<
1 '.'16 E '.'21 E '.''@- 1 '.'44-
i<
( )
( ) ( )
'.36
.'44-
< ?'.'4<?'.4
#?9<
) # ) 9 #
C9 ) #
1 1
1
= = =
ii<
( )
( ) ( )
'.4@
.'44-
-< ?'.'3<?'.3
#?9<
) # ) 9 #
C9 ) #
2 2
2
= = =
iii<
( )
( ) ( )
'.1@
.'44-
-< ?'.'3<?'.2
#?9<
) # ) 9 #
C9 ) #
3 3
3
= = =
Contoh 3.36
Satu projek membina sebuah ampangan akan dilaksanakan bergantung kepada
kejayaan Syarikat Sabrina mendapatkan pinjaman dari sebuah bank tertentu.
Kebarangkalian Syarikat Sabrina mendapat pinjaman tersebut ialah '.6. Sekiranya
pinjaman diluluskan, Syarikat sabrina akan melaksanakan projek tersebut dengan
kebarangkalian '.8-, tetapi sekiranya pinjaman tidak diperolehi, Syarikat Sabrina
akan melaksanakan projek itu dengan kebarangkalian '.4. 0ari kebarangkalian
bahawa pinjaman tidak diluluskan walaupun telah diketahui projek itu akan
dilaksanakan.
P(n,(&('#n.
#eristiwa yang menarik minat kita ialah peristiwa melaksanakan projek dan
peristiwa mendapat pinjaman atau tidak.
9 F peristiwa melaksanakan projek
)1 F peristiwa mendapat pinjaman
)2 F peristiwa tidak mendapat pinjaman
.aripada maklumat yang didapati, peristiwa 9 dan ) berkait.
42
:unakan tatanda kebarangkalian bersyarat!
#?9C)1< 1 '.8-, #?9C)2< 1 '.4
#?)1< 1 '.6 #?)2< 1 '.4
$aka
#?)2C9< 1 ?'.4< ?'.4< 1 '.218
?'.4< ?'.4<E?'.6< ?'.8-<
LATI0AN UNIT TIGA
1. *ika S 1 2', 1, 2, 3, 4, -, 6, @, &, 85
9 1 2', 2, 4, 6, &5
) 1 21, 3, -, @, 85
0 1 22, 3, 4, -5
. 1 21, 6, @5
i< 0ari pasanganpasangan peristiwa yang saling eksklusif
ii< 0ari #?9 0< , #?9 0< , #2?0 .< )5 ?2C1', @C1', -C1'<
2. Sepasang dadu, satu berwarna merah dan satu lagi berwarna hijau dilontar.
a< Senaraikan unsurunsur bagi ruang sampel S.
b< Senaraikan unsurunsur bagi 9 di mana 9 adalah peristiwa jumlah adalah
lebih besar dari -.
c< Senaraikan unsurunsur bagi 0 di mana 0 adalah peristiwa nombor 2
muncul di dadu berwarna hijau.
3. .ipercayai bahawa 3 daripada 4 bahan masakan memberi khasiat yang terbaik
jika bahanbahan itu dimasukkan dengan tertib yang tertentu tiaptiap - minit.
)erapa kalikah masakan mesti dibuat dalam ujian seperti iniB
?24<
4. *ika 9 dan ) peristiwa saling eksklusif, #?9< 1 '.4 dan #?)< 1 '.-, cari
i< #?9)< ?'.8<
ii< #? 9 <
?'.6<
iii< #?9)< ?'.-<
-. .iketahui bahawa 9 dan ) adalah dua peristiwa mungkin di mana #?9< 1 '.4 dan
#?)< 1 '.-
i< Kirakan #?9 )< sekiranya 9 dan ) adalah peristiwa saling eksklusif.
?'.8<
ii< Kirakan #?9 )< sekiranya 9 dan ) peristiwa merdeka. ?'.@<
43
6. i< )erapakah cara - soalan objektif yang menyediakan - pilihan ?9, ), 0,
., M< boleh dijawab oleh seorang pelajarB ?312-<
ii< )erapakah bilangan nombor 3 angka dapat dibentuk daripada angkaangka
', 1, 2, 3, 4, - jika setiap angka hanya digunakan sekali dan digit pertama
' tidak dikira sebagai suatu nomborB ?1''<
iii< )erapakah cara susunan kedudukan 11 orang pemainpemain bolasepak
jika ada 1- orang yang semuanya boleh bermain untuk manamana
kedudukanB ?1-#11<
@. Satu jawatankuasa 3 orang akan dipilih dari & orang yang terdiri dari - orang
lelaki dan 3 orang perempuan. Kirakan bilangan jawatankuasa yang mungkin
dibentuk.
i< 9pabila tiada sekatan dikenakan kepada cara pemilihan 9*K itu. ?-6<
ii< 9pabila ditentukan 9*K itu mesti terdiri daripada seorang perempuan dan
2 orang lelaki. ?3'<
iii< 9pabila tujuan pemilihan 3 orang 9*K itu ialah untuk jawatan #residen,
Naib #residen dan )endahari. ?336<
&. Samad perlu memilih 3 helai kemeja 4 dari beg pakaiannya yang mengandungi
kemeja 4 berwarna putih dan 3 helai berwarna merah. 9pakah kebarangkalian
yang terpilihB
i< Semuanya putihB ?24C21'<
ii< Semuanya merahB ?6C21'<
iii< 2 putih dan 1 merahB ?1'&C21'<
8. - peserta lelaki dan 4 peserta wanita telah berjaya ke pertandingan suku akhir
peraduan memasak. ?Setiap peserta mempunyai peluang yang sama untuk dipilih<.
)erapa carakah penganjur boleh memilihB
i< 3 orang peserta sebagai pemenang ?&4<
ii< 3 orang peserta lelaki dan 3 orang peserta wanita untuk memenangi hadiah
pertama, kedua dan ketiga bagi keduadua kategori iaitu kategori lelaki
dan kategori wanita. ?4'<
1'. Sekeping syiling dilemparkan 3 kali. 9pakah kebarangkalian mendapat sekurang
kurangnya 2 kepala setelah diketahui balingan pertama adalah kepala. ?3C4<
11. 1- penuntut telah ditemuduga untuk mengetahui tentang kegiatan mereka pada
sebelah petang. 6 penuntut mengatakan bermain tenis, 1' bermain badminton dan
3 penuntut tidak bermain sebarang jenis permainan. *ika seorang penuntut dipilih
secara rawak, cari kebarngkalian bahawa penuntut tersebut bermain tenis dan
badminton. ?4C1-<

12. Kebarangkalian seorang pelajar lulus $94 adalah 2C3 dan lulus OiDik 4C8. *ika
kebarangkalian untuk lulus sekurangkurangnya satu kursus ialah 4C-, cari
kebarangkalian pelajar itu akan lulus keduadua kursus tersebut. ?14C4-<
44
13. .iketahui bahawa, di dalam sebuah uni%ersiti, 6'( daripada pelajar lelakinya
melibatkan diri dalam bola sepak, -'( pula dalam bola keranjang dan 3'( pula
di dalam keduadua permainan tersebut. *ika seorang pelajar dipilih secara rawak
dan kemudiannya ditemuduga, apakah peluang yang beliau F
i< )ermain bola sepak atau bola keranjang ?'.&<
ii< 4idak bermain bola sepak mahupun bola keranjang ?'.2<
14. 4erdapat 1'' pelajar di dalam sebuah kelas di mana -1 daripadanya pelajar
perempuan dan 4' orang daripada 1'' pelajar tersebut adalah cacat. .iketahui
bahawa 1' orang pelajar yang cacat itu adalah pelajar perempuan. *ika seorang
pelajar dipilih secara rawak.
i< 0ari kebarangkalian yang pelajar itu cacat diketahui yang ianya
perempuan. ?1'C-1<
ii< 0ari kebarangkalian bahawa pelajar itu perempuan dan cacat. ?1'C1''<
iii< 0ari kebarangkalian bahawa pelajar itu tidak cacat diketahui yang ia
perempuan ?41C-1<
i%< 0ari kebarangkalian pelajar itu cacat dengan syarat bahawa ia bukan
perempuan. ?3'C48<
%< 0ari kebarangkalian pelajar itu tidak cacat atau pelajar itu lelaki. ?8'C1''<
%i< 9dakah pelajar yang cacat itu bergantung kepada pelajar perempuan. ?Pa<
1-. )agi sebuah keluarga yang mempunyai tiga orang anak, apakah peluang untuk
mendapatkan
a< Sekurangkurangnya seorang anak perempuan ?@C&<
b< Sekurangkurangnya sepasang anak perempuan ?4C&<
c< Sekurangkurangnya dua anak perempuan, diberi bahawa anak sulongnya
adalah perempuan. ?3C4<
16. Sebuah kotak mengandungi 12' helai baju kanakkanak iaitu 4' helai bersaiD Q, 2'
bersaiD $ dan 6' bersaiD S. .ua helai baju diambil dari kotak tersebut ?tanpa
gantian<. 9pakah kebarangkalian keduadua helai baju yang didapati mempunyai
saiD yang samaB ?13@C3-@<
1@. Katakan seorang pelajar baru uni%ersiti mesti mengambil satu kursus sains, satu
kursus pengajian kemasyarakatan dan satu kursus matematik. *ika dia boleh pilih
satu daripada tiga kursus sains, satu daripada empat kursus pengajian
kemasyarakatan dan satu daripada dua kursus matematik, berapa banyak carakah
dia boleh menyusun program pengajiannyaB ?24<
1&. Suatu penghantaran 1' peti tele%isyen mengandungi 3 peti 4; yang rosak. 0ari
berapa banyakkah cara sebuah hotel boleh membeli empat buah 4; yang mana
terdapat sekurangkurangnya dua peti 4; yang rosakB ?@'<
18. Seorang pemain bola keranjang dapat menyumbat gol -'( daripada lontarannya.
9pakah kebarangkalian terdapat tepat tiga sumbatan daripada empat lontaran
berikutnyaB ?4C16<
4-
2'. Kebarangkalian seorang suami menonton suatu siri tele%isyen ialah '.4 dan
kebarangkalian seorang isteri menonton siri tersebut ialah '.-. Kebarangkalian si
suami menonton siri tersebut, diberikan si isteri jua menonton ialah '.@, cari
i< Kebarangkalian sepasang suami isteri menonton siri tersebut. ?'.3-<
ii< Kebarangkalian isteri menonton siri tersebut dengan syarat suami juga
menonton siri tersebut. ?'.&@-<
21. .ari sebuah kotak yang mengandungi lima bola hitam dan tiga bola hijau, tiga
bola dikeluarkan dengan pengembalian.
i< 9pakah kebarangkalian ketigatiga bola mempunyai warna serupaB?18C64<
ii< 9pakah kebarngkalian keduadua jenis warna didapatiB ?4-C64<
22. Sepasang dadu dilontar. *ika diketahui satu dadu menunjukkan 4, apakah
kebarangkalian yang
i< *umlah dikeduadua dadu, menunujukkan -B ?2C11<
ii< *umlah keduadua lebih besar dari @B ?-C11<
23. Satu ujian telah dijalankan untuk mengesan penyakit kanser. .i dalam sebuah
hospital didapati bahawa 8@( daripada pesakitpesakit kanser dan -( daripada
pesakitpesakit tidak berkanser telah menunjukkan kesan yang positif terhadap
ujian tersebut. *ika 2( daripada pesakitpesakit di hospital mengidap penyalit
kanser, apakah kebarngkalian bahawa seorang pesakit yang dipilih secara rawak
berpenyakit kanser diketahui bahawa ianya menunjukkan kesan yang positif
terhadap ujian tersebut.
24. Sekeping syiling dilontar 6 kali. 0ari kebarangkalian mendapat sekurang
kurangnya 1 kepala. ?63C64<
2-. Satu nombor dua digit telah dibentuk dengan memilih 2 digit secara rwak
daripada digitdigit 1, 3, -, @, 8.
i< 0ari kebarangkalian bahawa jumlah digit daripada nombor yang terbentuk
apabila dibahagi dengan - memberi hasilbahagi bersamaan 2, jika mana
mana nombor tidak boleh mempunyai digit yang sama. ?4C2'<
ii< 0ari kebarangkalian bahawa jumlah digit daripada nombor yang terbentuk
apabila dibahagi dengan - memberi hasil bahagi bersamaan 2, jika mana
mana nombor boleh mempunyai digit yang sama. ?-C2-<
26. *ika kebarangkalian 9h 0hong akan membeli kereta 3onda 9ccord ialah '.@ dan
kebarangkalian )akar akan membeli kereta 3onda 9ccord ialah '.6
i< 9pakah kebarangkalian keduaduanya akan membeli kereta 3onda
9ccord. ?'.42<
ii< 9pakah kebarangkalian bahawa 9h 0hong atau )akar tidak akan membeli
kereta 3onda 9ccord. ?'.12<
46
2@. Sebuah hospital ada dua buah ambulan yang digunakan secara bebas.
Kebarangkalian bahawa terdapat sebuah ambulan tertentu apabila diperlukan
ialah '.&.
i< 9pakah kebarangkalian bahawa terdapat sebuah ambulan apabila
diperlukan. ?'.86<
ii< 9pakah kebarangkalian bahawa tidak terdapat sebuahpun ambulan apabila
diperlukan. ?'.'4<
2&. Kotak buahbuahan yang dipunggah daripada kapal telah dihantar ke 2 destinasi
iaitu pasaraya 9 dan pasaraya ). Kebarangkalian kotak buahbuahan itu dihantar
ke pasaraya 9 adalah '.@'. Qabel pada kotak buahbuahan itu telah hilang. 2C3
daripada kotak buahbuahan yang sampai ke pasaraya 9 didapati mrngandungi
limau, manakala 3C@ daripada kotak buahbuahan yang sampai ke pasaraya )
mengandungi limau.
i< 0ari kebarangkalian kotak tersebut sampai ke pasaraya ) dan
mengandungi limau.
ii< *ika sebuah kotak dipilih secara rawak dan diketahui mengandungi limau,
apakah kebarangkalian yang ianya daripada #asaraya 9.

4@