SADRAJ

1. Kontrola bola pri stomatolokim intervencijama....................................... 3

2. Peroralna sedacija....................................................................................... 4
3. Lokalna analgezija...................................................................................... 6
3.1. Povrinska analgezija................................................................................. 7
3.2. Infiltraciona analgezija............................................................................... 7
4. Sedacija u zbrinjavanju hendikepirne djece............................................. 12
5. Opta anestezija u zbrinjavanju hendikepirane djece............................... 12
6. Literatura.................................................................................................. 15












3

1. KONTROLA BOLA PRI STOMATOLOKIM
INTERVENCIJAMA


Kontrola bola je od izuzetne vanosti za odravanje dostignutog nivoa povjerenja
izmeu djeteta i stomatologa. Savremena stomatologija, a posebno u radu sa
djecom, je zasnovana na bezbolnom radu te je neophodno primjeniti sve
raspoloive metode i sredstva koja obezbjeuju bezbolan rad. Bezbolan rad
istovremeno znai visok standard stomatoloke usluge, odnosno visok kvalitet
stomatolokih radova. U sluaju da se oekuje bol, pacijenta treba na to upozoriti.
Upozorenje treba da bude realno, istinito, sa mnogo takta, jer i prenaglaenost moe
izazvati suprotan efekat i pojaati plaljivost djeteta. Ako dijete bude prevareno od
strane roditelja ili ljekara, ozgubie povjerenje i teko ga je nagovoriti da se ponovo
privoli na neto slino. Neoekivani, iznenadni bol prouzrokovan nepanjom ili
nestrunim radom moe kod djeteta imati zastraujui efekat.
Uzroci za izbjegavanje stomatolokih intervencija su dvojaki. Sama
intervencija moe biti neprijatna zbog subjektivnog osjeaja pri radu u ustima, na
zubima, neprijatnih vibracija koje se prenose na kosti glave, neprijatnog piskavog
zvuka koji se uje pri radu, pritiska na meka tkiva i izazivanja osjeaja gaenja
zbog prisustva stranih tijela u usnoj upljini. Zbog toga, pod kontrolom bola se
podrazumijeva i koritenje najsavremenije opreme za stomatoloku obradu
(savremeno radno mjesto, dobro osvjetljenje, adekvatna primjena visokoturanih i
klasinih nasadnih instrumenata, adekvatni rotirajui i runi instrumenti) koja
omoguava da je pacijent udobno namjeten i maksimalno relaksiran i znatno
olakava tehniko izvoenje predvienog zahvata. Pravilna i dobra priprema malog
pacijenta je dovoljna za prevazilaenje ove vrste straha, straha od nepoznatog i
neprijatnog.



4

2. Peroralna sedacija

Veliki broj djece koja dolaze u stomatoloku ambulantu moe se relativno
brzo i jednostavno osloboditi straha i pripremiti za stomatoloki tretman metodama
koje su opisane. Na alost, jedan mali broj pacijenata, i pored najbolje volje i truda
stomatologa ostaje nepogodan za saradnju. Najei razlog je strah od pojedinih
intervencija kao to su injekcije, vaenja zuba, buenje zuba ("popravke"). Ako
strah ostaje i onemoguava saradnju i poslije nekoliko posjeta, moe se pokuati sa
primjenom sedacije prije dolaska u samu ambulanti. Ovakav vid pripreme
preporuuje se za djecu koja ele saradnju ali je njihov strah takvog intenziteta da
je onemoguuje. Kod djece koja jednostavno ne ele saradnju bez nekih stvarnih
razloga, ovakav vid pripreme nee imati mnogo uspjeha.
Sedacija ima za cilj da otkloni strah kod pacijenta. Iako se sedacijom podie
prag osjetljivosti za bol, sedacijom se ne postie analgezija. Zbog toga je
neophodno da se pri stomatolokim intervencijama i pored sedacije koristi lokalna
analgezija, koja kod sediranih pacijenata vie nije problem. ta vie, kada pacijenti
shvate da rad u lokalnoj analgeziji nije tako neprijatan, kasnije se sedacija moe i
izostaviti.
Sedirani pacijenti su svjesni, sa ouvanim refleksima (sa stomatolokog
aspekta vaan je refleks kaljanja). Medikamente za preoperativnu pripremu moe
ordinirati stomatolog, ali je najbolje to uraditi u konsultaciji sa ordinirajuim
pedijatrom. Najbolje je da se ordiniraju enteralnim (peroralnim) putem. Za
primjenu se koriste anksiolitici (benzodiazepini-drag. Apaurin 2 i 5 mg i
hidroksizini-drag Atrax 10 i 20 mg) i sedativi i hipnotici (barbiturati-tabl.
Phenobarbiton 100 mg i prometazin-drag. Phenergan 12,5 i 25 mg). Anksiolitici se
daju dan prije (3x1 dozu) i sat prije intervencije, a sedativi uvee, zatim sat prije
intervencije propisanu dozu. Kao lijek izbora nameu se benzodiazepami zbog
brzine dejstva, efikasnosti i visokog stepena sigurnosti. Posebno se preporuuje
diazepam koji se izvanredno resorbuje poslije peroralnog uzimanja. Dobre strane
peroralnog davanja su to je pacijent ve smiren pri solasku u ordinaciju, bol i strah
koji su prisutni kod parenteralnog davanja se izbjegavaju, peroralni nain davanja
lijekova je prihvatljiviji za plaljive pacijente i to lijekove daju roditelji,
eventualno lanovi porodice u atmosferi koja nije bolnika. Loe strane ovakve
5

pripreme su to se priprema povjerava neprofesionalcima (roditelji) sa razliitim
nivoom znanja i odgovornosti, profesionalna lica nisu u mogunosti da odmah
prekontroliu eventualne neelljene reakcije, mogua je usporena ili razliita
resorpcija lijekova iz digestivnog trakta, nekada moe doi i do povreivanja djece
pod dejstvom sedativa prije nego to dou u ambulantu.
Kod odreenog broja djece potrebno je uraditi parenteralnu sedaciju
davanjem medikamenata intravenskim, intramuskularnim, subkutanim ili
submukoznim putem. Ova vrsta pripreme pacijenta se vri neposredno prije
intervencije, vri je kvalifikovano lice, najbolje anesteziolog, u samoj zdravstvenoj
ustanovi. Dobre strane ovakve pripreme su brzo postizanje sedacije, odreivanje
doze prema potrebi samog pacijenta, mogunosti brze reakcije u sluaju neeljenih
komplikacija. Nepovoljne strane su to je sama priprema povezana sa bolom i
strahom (davanje injekcije), dijete dolazi nepripremljeno u zdravstvenu ustanovu,
komplikacije su znatno ee nego kod peroralnog davanja lijekova.
Moe se koristiti i inhalaciona sedacija pacijenta azotoksidulom (N
2
O
2
),
kojom se postie i razliit nivo analgezije u zavisnosti od koncentracije azotnog
oksidula koji se da pacijentu. Za izvoenje inhalacione sedacije neophodna je
posebna oprema, kao i struno lice koje bi vodilo inhalacionu sedaciju. Njena
prednost u odnosu na intravensku sedaciju je to se pacijenti mnogo bre
oporavljaju i poslije kratkog vremena mogu da napuste ambulantu. U nas se ova
vrsta sedacije praktino ne radi.
Pojedini autori preporuuju i hipnozu, najee kao metodu za prevazilaenje
straha i relaksaciju pacijenata pred stomatoloku intervenciju. Relaksirani pacijenti
mogu prihvatiti stomatoloke intervencije koje su prije toga bile za njih
neizvodljive. Takoe se preporuuje kao metoda za uvod u intravensku ili
inhalacionu sedaciju ili za optu anesteziju. Neki autori je preporuuju kao metodu
za pridobijanje djece za prihvatanje ortodontskog tretmana. Bez sumnje da mnogi
djeiji stomatolozi svojim mirnim stavom, glasom, ponaanjem i razumijevanjem
pacijenata, bez pomoi hipnoze postiu odreeni efekat slian lakom hipnotikom
transu, relaksiraju pacijente i pripremaju ih za dalji stomatoloki tretman. Primjena
hipnokze u djeijoj stomatologiji kod nas takoe nije odomaena.
Jedan manji broj pacijenata u djeijoj stomatologiji zahtijeva obradu u optoj
anesteziji. Obrada u optoj anesteziji se preporuuje kod zdrave djece, kod koje nije
6

mogue uspostaviti gore opisanim metodama saradnju i kvalitetan stomatoloki
tretman i kod pacijenata ometenih u psihofizikom razvoju, ili sa razliitim
medicinskim hendikepima koji ne dozvoljavaju rutinski stomatoloki tretman.

3. Lokalna analgezija

Mnogo ei i znaajniji uzrok straha je bol pri stomatolokim
intervencijama. Bol se moe javiti kao posledica greaka u dijagnostici i terapijskoj
proceduri (drenaa vitalnog zuba, neodgovarajui terapijski zahvati), ali najee
kao posledica bola pri samoj intervenciji. Neprihvatljivo je tretirati duboke
karijesne lezije kod kojih uklanjanje karijesnih masa moe dovesti do otvaranja
pulpe, pogotovu ako dijete nije pripremljeno na mogui bol, bez lokalne analgezije.
Primjena lokalne anestezije, ili ispravnije reeno lokalne analgezije, je
izvanredan nain za kontrolu bola u stomatologiji. Naalost, u djeijoj
stomatologiji ova mogunost, posebno u naoj sredini, se ne koristi dovoljno i
adekvatno. I danas smo svjedoci da se djeci sanacija mlijenih zuba radi bez
analgezije, da se mlijeni zubi po pravilu vade bez analgezije, dok se pojedine
terapijske metode koje zahtijevaju lokalnu analgeziju (zahvati na vitalnoj pulpi),
radije izvode kompromisnim metodama sa obrazloenjem da je djeci teko dati
injekciju, odnosno ubrizgati analgetski rastvor. Ne postoje vjerodostojni dokazi da
su mlijeni zubi manje osjetljivi od stalnih, iako neka klinika iskustva ukazuju na
to, te i njih treba obraivati pod lokalnom analgezijom. Lokalna analgezija treba da
se primjenjuje u samom poetku stomatolokog tretmana, tako da u nastavku
postane rutinska terapijska procedura. Praktino sa lokalnom analgezijom se moe
poeti ve u drugoj ili treoj posjeti djeteta, naravno ako je potrebno za
stomatoloki tretman. Lokalna analgezija se moe postii aplikacijom anestetika na
povrinu sluzokoe ili gingive i infiltracijom anestetika u tkivo.



7

3.1. Povrinska analgezija

Povrinska analgezija ima dosta pristalica i oponenata. U djeijoj
stomatologiji se preporuuje za smanjenje bola kod intervencija u povrinskim
tkivima (ubod igle, npr.), za prilagoavanje pacijenata, a neki autori smatraju da
ima i placebo efekat.
Ipak, najee se povrinska analgezija preporuuje kao uvod u infiltracionu
analgeziju, odnosno za analgeziju mjesta za ubod igle. Drugi autori smatraju da se
koritenjem otrih igala odgovarajue dimenzije, iskljuuje neophodnost
predhodnog analgeziranja sluzokoe na mjestu uboda. U svakom sluaju, koritenje
povrinske anestezije, ako se primjeni pravi nain, ne moe tetiti, a moe pomoi
u pridobijanju pacijenata, pa ak i smanjenje neprijatnih senzacija bola pri davanju
(iniciranju) lokalnog analgetskog rastvora. Danas postoji veliki izbor gelova sa
razliitim ukusima, preporuuje se da ih u stomatolokoj ordinaciji za rad sa
djecom ima vie, tako da se djetetu moe ponuditi da bira koji ukus gela eli, to
djetetu da je osjeaj sigurnosti i kontrole, odnosno angaovanje u toku terapije,
tako da lake podnosi samu intervenciju. Danas se preporuuju povrinski
anestetici sa benzokainom, koji daje dosta kratku analgeziju, ali njegov gorak ukus
se lake "pokriva" sa raznim korigensima, te je prijatniji za djecu. Takoe, toksino
djelovanje benzokaina izuzetno rijetko se moe dokazati.

3.2. Infiltraciona analgezija

Indikacije za korienje infiltracione anestezije u djece su sline kao i u
odraslih: preparacija kaviteta na vitalnim mlijenim i stalnim zubima, terapijski
zahvati na vitalnoj pulpi, vaenje zuba, zbrinjavanja povreda, hirurki zahvati u
ustima i na zubima u djece. Prvo iskustvo djeteta sa infiltracionom anestezijom
moe biti presudno za dalje ponaanje djeteta u stomatolokoj ambulanti, te je od
velike vanosti da se dijete pripremi za ovu vrstu intervencije na pravi nain i da se
izvede na pravi nain. Infiltraciona anestezija se moe dati u predjelu samog zuba
(lokalna analgezija) ili udaljeno, u blizini nervnog stabla koji inervie vie zuba ili
8

dio vilice (provodna ili blok - anestezija). Svi zubi u gornjoj vilici i donji prednji
zubi mogu se tretirati pod lokalnom analgezijom. Postoji dosta diskusija da li se
kod predkolske djece lokalna infiltraciona anestezija moe korisiti za analgeziju
mlijenih molara u donjoj vilici. Davanjem mandibularne blok - anestezije u
predkolske djece nije jednostavno ni bezbolno, prije se moe rei da je za
stomatologa dosta teko, a za dijete neprijatno. Posebne tekoe pri davanju
mandibularne anestezije nastaju kod predkolske djece, zbog veliine i poloaja
ramusa donje vilice i poloaja otvora mandibularnog kanala. Ramus je kratak, uzan
i pod tupim uglom se nastavlja u pravcu tijela donje vilice. U vrijeme nicanja
stalnih zuba ovaj ugao se smanjuje, ramus se ispravlja, a posle puberteta dostie
vrijednosti kao kod odralse osobe. Otvor mandibularnog kanala je do nicanja prvih
stalnih molara u nivou griznih povrina donjih zuba, pomjeren vie prema zadnjoj
ivici ramusa, a sa rastom ramusa se podie do 7 - 15 mm iznad griznih povrina
posle puberteta (kao kod odraslih) i pribliava se sredini ramusa.
Sa druge strane infiltracija anestetika u forniks sa bukalne strane u najveem
broju sluajeva daje zadovoljavajuu analgeziju. Da bi se lake odluili kada
infiltrirati anestetik lokalno u predjelu donjih zuba, odnosno kada se mora i moe
dati sprovodna, blok - anestezija (analgezija) moe se koristiti pravilo "desetke".
Zbir broja godina pacijenta i broja zuba predstavlja orjentaciju za odluivanje koju
vrstu infiltracione anestezije korisiti u datom sluaju. Na primjer, ako dijete ima 4
godine i treba izvriti sanaciju drugog mlijenog molara (5. zub) dobija se zbir 9 (5-
4=9), odnosno kod ovog djeteta se moe inicirati anestetik u predjelu korjenova
drugog mlijenog molara. Ili ako dijete ima 7 godina, a treba sanirati isti zub (7+5
=12) potrebno je dati sprovodnu analgeziju. Smatra se, da lokalna analgezija donjih
mlijenih molara, ipak nije dovoljna za vitalne zahvate na samoj pulpi, odnosno da
u tim sluajevima treba koristiti sprovodnu analgeziju. Kod stalnih zuba u donjoj
vilici treba koristiti sprovodnu analgeziju za molare i premolare, odnosno lokalnu
za sjekutie i onjake.
Analgezija se moe postii i ubrizgavanjem analgetikog rastvora
intraseptalno ili u parodontalni spacijum (intraligamentalno). Pri tome se sa malom
koliinom rastvora i brzo dobija zadovoljavajua analgezija.
Djetetu se jednostavnim jezikom objanjava zato i kako e se dati injekcija,
kakav e imati efekat na zub ("...da uspava zub sa arobnom vodicom"), i ta e
9

dijete osjeati (utrnulost, deblja usna) kako se dijete poslije intervencije ne bi
uplailo, a i da bi stomatolog ocijenio uspjenost analgezije. Mjesto uboda treba
premazati povrinskim analgetikim sredstvom, 40 - 60 sekundi prije uboda igle.
Pri ubrizgavanju lokalnog analgetikog sredstva treba se pridravati sledeih
pravila: koristiti gel sa povrinskim anestetikom prijatnog ukusa, tanke otre igle
(preporuuje se promjer 0,3 mm), analgetini rastvor zagrijan do temperature tijela,
lagano ubrizgavanje rastvora, uz neprekidno ohrabrivanje i pohvale djetetu. Svi
zubi kod djeteta mogu se adekvatno analgezirati prije nekog zahvata, naravno u
skladu sa potrebama i interesom samog djeteta.
I kod djece, kao i kod odraslih, treba voditi rauna o moguim neeljenim
dejstvima lokalnih analgetikih rastvora. U djeijoj stomatologiji postoji realna
opasnost od predoziranja anestetikog rastvora i toksinih efekata. Prve znake daju
centralni nervni i kardiovaskularni sistem. Poetni simptomi toksinog djelovanja
od strane CNS-a su zbunjenost, vrtoglavica, zujanje u uima, diplopija, nekada
pospanost i dezorjentisanost, a zatim nerazgovjetan izgovor, drhtavica, grenje
miia, dok se tremor miia lica i ekstremiteta moe javiti neposredno prije
konvulzija. Znaci kardiovaskularnog sistema su slabljenje sranog rada (kontrakcija
sranog miia), poveanje dijastolnog volumena (pritiska) i bradikardija (usporen
rad srca). Treba imati na umu da se pritisak, puls i broj respiracija u djece i odraslih
znatno razlikuje (tab. 1).

Uzrast Sist.prit.(mm/Hg) Puls/min Resp/min
6 mjes.
6 god.
10 god.
15 god.
90
100
110
110
110-130
100
90
80
25
20
18
14

Tabela 1. Vitalne karakteristike djece

Kod nas se u djeijoj stomatologiji najee koristi 2% lidocain (20mg/ml) u
ampulama od 2 ml ili kapsulama 1,8 ml, odnosno u jednoj dozi ukupno oko 40mg
lidocaina. Dozvoljena doza lidocaina na 1 kg je 4 mg, to znai da bi djetetu
10

tekom 10 kg bilo dozvoljeno dati ukupno jednu ampulu 2% lidocaina, 20 kg dvije
ampule odnosno na svakih 10 kg po jednu ampulu 2 % lidocaina. Naravno, ako je
rastvor vee koncentracije, dozu treba smanjiti (npr. 4% Mepivacain, ukupnu
koliinu treba prepoloviti). Dodavanje vazokonstriktora produava vrijeme
resorpcije anestetikog rastvora sa mjesta aplikacije i dozvoljava poveanje
koliine ubrizganog rastvora i do 40% od dozvoljene doze. U djeijoj stomatologiji
se preporuuje infiltracija anestetikih rastvora bez vazokonstriktora. Preporuuje
se korienje anestetika sa veim razblaenjem vazokonstriktora (1:200000),
odnosno ne manjom od 1:100000.
Prevencija toksinog djelovanja anestetikih rastvora se postie na dva
naina. Najvanije je stalno imati na umu maksimalnu dozu (koliinu) anestetika,
koji se moe dati odreenom pacijentu kao i injenicu da se kod djece sasvim dobra
analgezija moe postii i sa 1 ml ubrizganog anestetikog rastvora. Drugo, prije
ubrizgavanja rastvora preporuuje se aspiracija da bi se osigurali da se anestetik ne
ubrizga direktno u neki krvni sud. Smatra se da igle sa prenikom manjim od 0,3
mm nisu dobre upravo zbog nemogunosti aspiracije krvi. Korienje igala manjeg
promjera se preporuivalo zbog manjeg bola pri ubodu, ali to nije i potvreno.
Alergijske reakcije na anestetine rastvore i danas zadaju stomatolozima
dosta problema. U prvoj polovini dvadesetog vijeka, prokain je bio praktino jedini
anestetik koji se upotrebljavao u stomatologiji i koji je imao visok stepen
alergenosti. Alergija na prokain je bila vrlo dobro dokumentovana, ukljuujui i
kontaktne dermatite osoba koje su sa njim radile, kao i ukrtene alergije sa drugim
anesteticima estarske grupe (tetracain, chloroprocain). Pronalaskom lidokaina
etrdesetih godina ovog vijeka, dobijen je dobar analgetiki rastvor koji je mnogo
manje alergen nego procain, to je bilo od odluujueg znaaja za zamjenu
prokaina lidocainom. Danas postoji vrlo mali broj sluajeva dokumentovane
alergije na ist lidocain. Sve ukazuje da i ako ima nekih alergijskh reakcija, da to
moe biti zbog konzervansa ili antioksidanata koji se dodaju lidokainu. Najee se
kao konzervans upotrebljava paraben (para-hidroksi-benzoeva kiselina) koji je po
strukturi vrlo slian para - aminobenzoevoj kiselini procaina, i moe biti uzrok
alergijskih reakcija kod lidocaina. Zbog toga se koriste drugi konzervansi koji
imaju mali alergogeni potencijal, npr. Natriumdisulfit. Proizvoai anestetikih
rastvora su duni da u deklaraciji jasno napiu koji konzervans se koristi i u kojoj
11

koncentraciji, te je obaveza stomatologa da se upozna sa svakom novom vrstom
anestetika koju poinje da koristi u svojoj praksi.
Da bi se izbjegla neeljena alergijska reakcija, potrebno je uzeti dobru
anamnezu od djeteta i roditelja o alergijskim manifestacijama u djeteta (da li je
alergino, ako jeste da li esto ima alergije, na ta je sve alergino, da li je alergino
na neke antibiotike ili hemoterapeutike, da li je dobijalo lokalne anestetine
rastvore i kako ih je podnijelol, kako su se manifestovale alergijske reakcije ako ih
je bilo - edem, urtikarija). Ukoliko postoje podaci o alergijskim manifestacijama,
poslije upotrebe nekog anestetika treba utvrditi koji je anestetik korien, ubiljeiti
to u medicinsku dokumentaciju, zatim koristiti anestetik iz druge struktirne grupe
vodei rauna o vrsti konzervansa koji se koristi u drugom anestetiku, ili koristiti
anestetik bez konzervansa, naravno uz sve mjere predostronosti (pripremljena
antiok terapija, lagano davanje anestetika, prekidanje kod i najmanje sumnje na
alergijsku reakciju). Ukoliko pacijent u momentu dolaska u ambulantu ima nekih
alergijskih manifestacija (alergija na medikamente, alergijski rinitis, alergija na
prainu i sl.), poeljno je izbjei davanje novih medikamenta (anestetika npr,), jer
zbog prisutne preosjetljivosti organizma moe doi do reakcija, a da se ne zna ta je
pravi uzrok. Naravno, ako pacijent ima este napade alergije, navodi veliki broj
supstanci na koje je alergian, najbolje je da se izvri alergoloki test na anestetik
koji bi se koristio (uputiti pacijenta alergologu ili dermatologu sa ampulom
anestetika koji e se koristiti) i tek po dobijanju rezultata odluiti se za primjenu
datog anestetika. Treba imati na umu da se neke manifestacije koje pacijenti mogu
pripisati alergiji (tahikardija, uzmenirenost), mogu javiti i zbog resorpcije
adrenalina.






12

4. Sedacija u zbrinjavanju hendikepirane djece

Veina hendikepirane djece prihvata stomatoloke intervencije, ali manja
grupa (5-10%) koja odbija saradnju (djeca sa autizmom, mentalnom retardacijom,
raznim psihozama itd.) zahtijeva primjenu sedacije.
Sedacija predstavlja primjenu psihosedativa koji vre depresiju centralnog
nervnog sistema sa ouvanim verbalnim kontaktom sa pacijentom.
Cilj sedacije je da se savlada strah hendikepiranog djeteta, anksioznost i
ostvari povjerenje u stomatologa. Sedaciju treba vriti u saradnji i konsultaciji sa
ljekarom koji lijei i prati osnovnu bolest hendikepiranog djeteta.
Sedacija se moe izvesti na vie naina: oralnim, intramuskularnim,
intravenskim ili inhalacionim putem. Od medikamenata se koriste razni
psihosedativi (benzodiazepin) u dozi prilagoenoj uzrastu. Za inhalacionu sedaciju
koristi se azot-oksidul sa kiseonikom.

5. Opta anestezija u zbrinjavanju hendikepirane djece

Ukoliko su hendikepirana djeca starija i fiziki jaa, tako da se dranjem ne
mogu obezbjediti uslovi za bezbjedan stomatoloki tretman, a pri tom imaju
izraenu oralnu patologiju, najadekvatnije je primjeniti optu anesteziju.
Stomatoloki se pod optom anestezijom anjee zbrinjavaju autistina, mentalno
retardirana i djeca sa cerebralnom paralizom.
Intravenska, odnosno inhalaciona anestezija se kod hendikepirane djece
moe primjeniti izolovano (danas rjee), za kratke stomatoloke intervencije kao
to su vaenje jednog ili dva stalna zuba ili nekoliko mlijenih, incizije apscesa i
sl., ili (ee), kao sastavni dio kombinovane anestezije.
Kod hendikepirane djece gdje se u jednoj seansi eli uraditi kompletan
stomatoloki tretman, neophodna je primjena kombinovane ili balansirane opte
anestezije. Kombinovana opta anestezija se najsigurnije izvodi primjenom
13

endotrahealnog tubusa (endotrahealna anestezija), pri emu je za rad u ustima
najbolja nazotrahealna intubacija.
Hospitalizacija se vri dan ranije, a najmanje 6 sati prije intervencije dijete ne
smije nita da unosi u organizam oralnim putem, da ne bi u toku intervencije dolo
do povraanja i aspiracije sadraja u disajne puteve.
Sanacija usta i zuba hendikepirane djece pod optom anestezijom, zahtijeva
salu sa kompketnom anesteziolokom i stomatolokom opremom, kao i rutinski rad
stomatologa, specijaliste za djeiju i preventivnu stomatologiju, stomatoloke
sestre, anesteziologa i anestetiara. Po potrebi se ukljuuju i drugi profili, kao to je
npr., oralni hirurg, kada je isplanirano uklanjanje prekobrojnog zuba, ciste ili
slino. Uobiajeni nain tretmana pod optom anestezijom je da se u jednoj seansi
uklone plake i kalkulusi, plombiraju i na kraju ekstrahiraju zubi.
Komplikovanije restaurativno plombiranje, endodontski tretman kao i
protetiki zahvati se rade eoma rijetko.
Nakon zavretka stomatolokog tretmana dalju brigu o pacijentu preuzima
anesteziolog (izvoenje iz opte anestezije, buenje, uspostavljanje refleksa,
oporavak itd.). Dijete se nakon oporavka, ako se ne jave komplikacije, otputa iz
bolnice, a kontrolni pregled se zakazuje za nedelju dana. Roditeljima se daju
informacije o izvrenim stomatolokim intervencijama, daljem reimu ishrane i
uzimanja lijekova.
Na kraju treba istai da stomatoloki tretman hendikepirane djece predstavlja
vaan dio u kompleksnoj rehabilitaciji i lijeenju, ali ipak predstavlja manji dio
problema i zato treba da doprinese poboljanju njihovog opteg stanja, a ne i da
zadovolji stomatoloke ideale.





14

6. Literatura


DEJA STOMATOLOGIJA; D. Beloica, M. D. Vukovi, R. Stevanovi, M. D.
Ivanovi, M .R. Carevi, Z. R. Vulievi, D. LJ. Markovi; UNIVERZITET U
BEOGRADU-STOMATOLOKI FAKULTET; Beograd 2005.